>> HOMEpage

Athanasius Kircher
brief aan Philip Ernst Vegelin van Claerbergen
Rome 1671
over en meegegeven aan diens zoon Ernst Frederik

Bron: Tresoar familie-archief Eysinga Vegelin van Claerbergen, toegang 323 inv.nr. 3615
Internetuitgave: M.H.H. Engels, augustus 2024
Ernst Frederik keert via Rome terug naar huis van een reis naar de Oriënt.

Vir Illustrissime,

Revertitur tandem ex Oriente in Europam et ad Patrios lares* dilectissimus
filius tuus Ernestus Fridericus, magnarum rerum notitia et experientia
clarus et opulentus. Hic simul ac urbem apulit, primum gratiosa celeberri-
mi Nominis tuae deposita salute, strictissimae amicitiae, necessitudinisque fidus..
cum iniit. Expertus sum in Adolescente non sine admiratione, ingenium perspicax*
in rebus certè peragendis dexterrimum, miram in rebus abstrusioribus* intelligendis
capacitatem; vitiorum, quae unicè odit, prorsus expertem; ingentes praeterea
ad magnarum rerum expeditiones peragendas interioris animi stimulos
virtutumque ad haec praestanda necessariarum incitamente*; Est enim ingenio mitis, do-
cilis et summè amabilis. Unde non possum non magna mihi de Juvene tot
tantisque naturae dotibus instructo polliceri. Cum vero is in mathematicas disciplinas
linguarumque studium veluti pondore quodam propendeat. Tibi vir illust.me
consulo, ne militari, sed literario studio eum applices. Et si meae in Te fidei
et sinceritati confidere ausis satagam*, ut communicata illi, quam Pater lumi-
num mihi misericorditer tribuit scientiâ illum non in hoc orbis theatro, duntaxas
sed et in literario orbe clarum et illustrem, divina favente clementia reddam.
Vale Vir ill[ustrissi]me μαθηματων δοξη και καλλωπισμα, eumque qui Te
Tuaque unice suscipit et admiritur, reciproco amoris favore et gratia proferri
non desistas. Vale iterumque Vale.
Romae pridie Kal. Sept.
1671		 Ill.me D[ominatio]nis V[est]rae
servus hu[mil]l[i]m[us] et devot[issi]mus
Athanasius Kircherus

Wat betekent de Oriënt in dit geval: het Heilige land, Jeruzalem?





Enkele woorden* vertaald:

lares = huisgoden
perspicax = scherpzinnig
abstrusioribus = duisterder
incitamente = drijfveer
satagam = moeite doe

♣ Meer over het verblijf van Ernst Frederik te Rome is op te maken uit het voorwerk van een boekje over de koffie door hem uit het Latijn in het Italiaans vertaald met de titel Discorso della salutifera bevanda cahvé, ò vero Cafè, gepubliceerd in Rome in 1671, met een voorwoord van Kircher. Het is hier te lezen.
Helaas ontbreekt online het derde katern C, dat 6 bladen (12 bladzijden) telt na de 24 bladen (48 bladzijden) van de katernen A en B. Het enige exemplaar bevindt zich in de Biblioteca Nazionale di Roma intitulata al Re Vittorio Emanuele onder signatuur BVEE031667. De oorspronkelijke Latijnse versie is geschreven door Antonio Fausto Naironi en in 1671 uitgegeven te Rome onder de titel De saluberrima potione cahvé seu cafè nuncupata discursus.
Het voorwoord van Kircher luidt in het Nederlands vertaald:
Dit boekje heeft netjes vertaald uit het Latijn in het Italiaans Ernst Frederik Vegelin. Deze waarlijk uit de edelste ouders geborene, en van aard hoogst aimabele, begerig naar de kunsten en wetenschappen, in deze bloeiende tijd geplaatst, zodat hij talloze regio's van bijna geheel Europa en Azië heeft bezocht, en zo ook met de veelvuldige rijkdom van diverse talen gezegend die kennis van zaken heeft verworven, die zij die van de omgang met hem genieten, niet genoeg kunnen prijzen.
Dit nu is mijn oordeel over de alleredelste jongeling.
Athanasius Kircher
Twee opdrachten van het boekje geven we hieronder weer in het oorspronkelijke Latijn.
Illustrissimo Comiti
D. CORNELIO
FRANGIPANI
Libero Baroni,
Domino de Castello,
Tarcento, Porpeto, cum annexis, &c.
Domino in æternum mihi colendiss.
ERNESTUS FREDIRICUS
VEGILIN
de Claerbergen
Prosp. ac Sal. D. D. D.
FAUSTI Naironi Banesij Tractatum Latinum de saluberrima potionis CAHVE virtutibus, in idioma Italicum trado; Itinerisq; nostri una habiti, memor, non potui omittere, quin tibi Illustrissimo Comiti, has studiorum meorum primitias, ex officio meo offerre; aequi bonique libertati meæ præcor, consulas. Multum senibus hanc potionem prodesse, jam extra omnem dubitationis aleam positum est, & juvenum conferre sanitati, expertus sum; Brevem itaque meum laborem Illustrissime Comes ad pedes Tuos depono, non quidem, ut munus, tali Persona condignum, sed ut qualecunque officij debiti specimen. Quod ut benignissimo vultu recipias, summa cum submissione & animi devotione, oro. Tibi D.O.M. vitæ diurnioris incolumitatem concedat fœlicissimam; Dona ex Illustriss. Domino Parente in Te veluti transfusa in dies magis magisque adaugeat, omnigenamque cum Totius Illustriss. Tuae Familiæ salute prosperitatem impertiatur, iterum voveo.
Adiectissimus Tuus
E.F.V.D.C.C.D.
Nec non.

Illustrissimo
ac Nobilissimo Iuveni
D. IOANNI
DODINGTON
Fil. Illustrissimi Residentis
(MAGNAE BRITANNIAE REGIS) Venetijs,
Amico mihi observantiss.
Illustriss. Adolescens; Magnum Nobilitatis Ornamentum scientia est! Quæ sociata Virtuti, teste Seneca, verè Nobiles reddit; Quam & generis splendore & decoro totius corporis habitu, Tu nobilissime Iuvenis, apprime exhibes; Inter cætera tamen animi ornamenta Te, vel ex hoc capite fœlicem censeo, quod Tua bona forte votis Parentis Tui Illustrissimi nactus sis virum Indolis Tuæ sane ad omnia idoneae Protectorem P. ATHANASIUM KIRCHERIUM, quem vel nominasse, laudasse est, mihi amicitiæ fœdere coniunctissimum: Quid non ab eo quem nihil divinarum humanarum scientiarum habet haurire poteris?
Ego sanè qui nonnullas Asiae & Europe regiones pervagatus imbecillitatis ingenij mei probè conscius, nihil adeo antiquius habui, quam ut Pansophiæ Kircherianæ particeps esse possem. ut proinde Romam caput Orbis adire constituerim, ubi ibidem ex totius scientiæ & sapientiæ. Rom. fonte toti vitae meæ necessaria emolumenta acquirerem.
Magna pars vitæ nostrae elabitur male agentibus, Scientiæ si corporeis paterent obtutibus, quis non earum attractus pulchritudine, inseparabili amplexus dulcedine ijs continuè inhæreret? Præstat tamen ijs vera fides, unica ad felicitatem perennem Dux & semita, qua cauti & sicuri procedimus? In reliquis quantum est, quod nescimus! Sed & quantum est, quod nescire velimus? Quantum ad me quo plus scio, eo plus nescio, & quo plus desidero scire plus nescire cupio, ut ea sciam, sed hæc sufficiant.
Hunc Tibi Tractatum de Cahve, ex lingua Latina in Italicum Idioma, dicandum censui; Tibi dico ex Anglia oriundo, quæ jam præteritis annis, à Viris Anglis, omni scientiarum genere exquisitissimis, hæc de qua tracto, potio, summis elogijs approbata fuit, tanquam omnibus infirmitatibus saluberrima, & mire opportuna; Idque in Oriente experientia me docuit
Vale Nobilissime Iuvenis, Angliæ Decus, & me amicitia Tua prosequere. Iterum vale.
E.F.V.D.CL. Leov. Fr.
C.D. [= Cum Deo of Carpe diem!?]

Hieronder gedeeltelijk vertaald uit het Italiaans wat Vegelin 'Aan de lezer' meldt:
Ik heb o lezer dit boek van de Latijnse in de Italiaanse taal overgebracht, zodat iedereen, ongeacht zijn conditie, ervan op de hoogte kan zijn. Ik ben niet zo velijn dat ik het doe om een ​​prijs te winnen, en ook niet zo arrogant om er mee te pronken, dat ik in vijf weken uw allerzoetste taal heb geleerd, en ook niet zo ijdel dat ik dit boek vertaald heb om lof te verwerven, ..... Ik bid je welwillende lezer deze kleine inspanning van mij niet te willen verachten .....

In 1583 had de Duitse botanicus en arts Leonhard Rauwulf blijkens zijn te Frankfurt gedrukte 'Reisen' geschreven over een ongewoon gebruik te Aleppo: zij hebben een zeer goede drank die ze koffie noemen en bijna zo zwart is als inkt, en erg goed. Zij drinken die 'smorgens vroeg op open plaatsen en zo heet als het maar kan. Nog eerder, in 1574, heeft Clusius zeven tekeningen van koffiebonen gepubliceerd die hij had gekregen van Alphonsus Pancius, professor te Ferrara.

>> begin