>> HOMEpage
Ernst Frederik Vegelin van Claerbergen
over de mores van de Parijzenaren
1669
Bron: Tresoar Leeuwarden, toegang 323 familie-archief Eysinga-Vegelin van Claerbergen, inv.nr. 4785Internetuitgave: M.H.H. Engels, augustus 2024
| • On peut voir a Paris • Academiekosten |
|
[193] MORES, ANIMADVERSIONES ET CONSUETUDINES PARISIENSES Parisiis 1669 |
1 * Soomers isser geen mostard.
2 * Alsser een dienaer wordt aengenoomen, soo moet hij altoos cautie stellen voor de notaris.
3 * 't Gemeen vrouwvolck maeckt geen swaricheijt van midden op de straet op lichten de rok haer waeter te maecken.
4 * De papisten laeten op alle tijt van den dach begraeven en hebben geen gesette tijt.
5 * Op de binnen plaets van de Louvre mach niemant met de koets koomen of het moet een Duc en Pair zijn.
6 * Tis heel gemeen als gemeen of slecht volck die juyst geen titel hebben als sij uijt haer provincie tot Paris koomen woonen, soo heeten sij haer naer haer provincie, als bij exempel, die knechts die van Champagne zijn heeten haer Champagne, die van Daûphiné Daûphiné. Maer die van Normandie of Gascogne zijn wachten haer dit wel, want sij willen niet weten dat sij daer van daen zijn. Als sij tot Parijs koomen, seggen sij altoos dat sij maer een jaer 3, 4, in Gasgogne sijn geweest en dat sij daer 't accent hebben geleert, of sij seggen dat sij op de
[196]
7 * Ieder drinckt uijt sijn eijgen glas en yeder eijst als hij dorst heeft. Hij drinckt op uw gesontheijt, maer het glas wordt uw nimmer niet vergegeven.
8 * Daer sijn heel veel ouwde vrouwen.
9 * Soomers zijnder door 't gansche lant, kelders en kaemers, soo veel muggen en vliegen dat ick se wel duyssendtmael verfloeckt hebbe, want op de taefel, in 't glas, op 't eten en waer ic soms gingh, waeren soo veel millioenen vliegen dat ic dickmael de gansche taefel niet een spelde breet sien konde.
10 * Men heeft een schoone, gemeubleerde kaemer int best van de stat voor 15 of 16 gulden.
11 * 't Linnen is daer passelijcke duer. Wat eetbaer is, is soo heel duer niet. Goet vlees 4 stuyvers. 't Stof is der goetkoop.
12 * De kinders hebben weynich respect voor haer ouwders, noch weyniger de maechel.
13 * De vrijheyt regeert machtich in Vranckrijck. Niemant wort nimmer tot drincken geparst en niemant drinckt meer als hij wil.
14 * 't Is gemeenlijck een teecken dat het volck van qualiteijt is als hij veel waeter in de wijn laet doen
[197]
15 * Spel met dobbelen. Door gansch Parijs is yeder een, ouwt en jonch, seer tot spelen geneijcht. Soo ras hebben de heer of vrouw de voet niet uijt de karos of sij sitten der in en spelen, of voor op de strepen van den deur. Groot volck van qualiteijt speelt dickmael tot 's morgens dat het weer licht wort toe. Kleijne kinders van 4, 5 jaer heb ic sien spelen op de stoepen met de caert om gelt.
16 * Volck van conditie laet sich daer in verdeckte stoelen van 2 mannen draegen en yeder halve dach geeft men haer een ryxdaelder. Dit is geset gelt. Dit volck vint men morgens dickmael benamen in de soomer met 2, 3en dat op de straet, dewijl naer dat se soo heet gedraegen hebben, soo suijpen water is en daer op slaepense op een steen of een stoep.
17 * De duellen sijn scherp verbooden, maer sij passeeren dickmael. Voor een rascontre scheijt haer nimmer niet, veel minder moeijter uw mede, want ic heb gesien dat jonge accademisten voor bij die plaetsen gingen die terstont doot wierden gestoocken, hoewel sij niet een woort spraecken. Komt daer niet omtrent, maer mijt het als sij daer niet te doen en hebt. De onnosele betaelt meestendeel het gelach.
18 * De hooger of rechter kant, soo men seijt, is altoos aen de kant van de huijsen.
19 * De mans persoonen die malckanderen wel kennen, kussen malckanders als sij malckander rencontreeren en groeten en in een dach 3, 4 niet gesien hebben.
[198]
20 * Die malckander uijt een goet hart beminnen, gebruijcken nimmer veel complimenten, maer seggen maer Adieu donc; of Vostre serviteur. In tegendeel die veel complimenten macken, dat is een teecken, dat het de grootste vroinden met malckander niet zijn.
21 * Carnaval. Dit begint wel met Januaris, maer begint eerst sijn meeste vermaeck te krijgen 15 daegen ontrent voor Mardy gras [= dinsdag vastenavond] of de Care[s]men. Alle avonden wordender meest, of bij d'een of bij d'ander balen gehouwden. Maer sondachs meest bij gemeen volck dat de meest de tijt heeft.
22 * Een ball is een bijeenkoompst van goede en bekende vrinden, die daer gebeden zijn van de Kooning en Koninginom een dans bij te zijn, en een musieck te hooren. Hoewel der gemeenlyckmeer onbekende als bekende op koomen. Maer dan moetenze gemasqueert zijn of anders koomense quaelijck op de kaemer daer het ball wort gehouwden. Op gemeene plaets gehouwden voor een gemeene dans te houwden dansten, de rest van de kaemer is met stoelen en banquen beset, doch de goede vrinden sitten gemeenlijck vooraen
[199]
en hebben de beste plaetsen, ront om de muer staenen gemeenlijck 8 of 10 koopere armen, daer de witte wasse keersen op staen; gemeenlijck hangender 5 of 6 cristallen kroonen, die oock vol met sulcke keersen staen. Daer is een koningh en kooninginne op dit ball, dese betaelen de spelluyden, die 3, 4 gemeenlijck zijn. Dese geeft men ordinaris 4, 5 ecus. Als 't danssen nu gedaen is, gaen de bekende de kooningh en koningin naer een ander kaemer, daer de kooningh en kooningin haer gemeenlijck een Collation geven. Int drincken geeft de kooningh of de kooningin, die hij hebben wil, dat kooningh zij een bouquet, of een Cytron, of wat anders, en dese is dan over 8 daegen kooningh, en kiest een kooningin.
23 * Carnaval. 3, 4 daegen voor Care[s]men begint jonck en ouwt, rijck en arm, hier te vermasquen in boere kleeren, in Romeijns, Turcs, Persiaens, Heijdens, Indisch, gecke en alderhande kleeren. Vrouwen trecken mans, en de mans vrouwen kleren aen. Heele compagnien van 15, 16 persoonen, loopen over de straet. Die haer tambours en phiolens daer bij hebben, gemeenlick loopt een altoos voor die hem trect of't hij droncken was, die op de t.... speelt, somtijt een schoorsteenveger, die quanswijs de straet veecht, alderhande vreemde mombackhuysen, en masquen ic sach een jongh keerel met een kalfsvel aen gedaen, met 2 hoorens, en een bockebaert, denckt
[200]
hoe wonderlijck dat wel staet. Ic sach een wonderlijck en vreemt ouwt man eens in een stoel draegen, die soo gemasquet waer, van andre drollige en wonderlijcke quanten die desen stoel op 't midden van de Rue St. Antonie neersettenden, waer dat hij een angelstock voor den dach haelde, daer een langh snoer met een kleijn houwten angeltie aen waer, daer onder een drage of suijker boon aen waer. Daer koomen terstont menichte van kleijne kinders en oock groote. Die kleijne kinders die gapen daer al naer, maer het wort altoos verwiggelt als sij menen dat het al in de mont is. Soo ist op de neus of op de wangen en 't is meestendeel op 't aengesicht. En evenwel is 't dickmaels een half uur dat sij 't niet krijgen kunnnen. Als sij 't mett de mont krijgen, soo houwdensij 't maer. Soo ras als sij der met de hant naer tasten, soo wordt haer ten eersten net een roede op de hant geslaegen van yemant die daer dicht bij staet die de garde is.
Dan hangen sij oock wel een appel met een kleijn draetie langhs de muer, en die daer voorbij gaet, grijpt soms naer die appel, maer met soo wort den appel naer booven getrocken en wordt dan machtich uijt gelacht.
Oock soo stampen de jongers een stock in de aerde, op dewelcke sij booven een plat houwtie spijkeren, en spijkeren daer een falsche rijxdaelder of ander falsch gelt op. Nu geschiet het dickmael dat selfs priesters of monnicken, die daer voor bij gaen, hier wel naer tasten, menende dat het goet gelt zij. Dan beginnen de jongers schrickelijck te huijlen en roepen il ache au lit, hij kackt int bedt. Sommige jongers hebben plancken of borden daer galgen, kruijsen etc. op staen, die se met krijt overstrijken en slaen het de ouwde wijven en ander vrouwsvolck op de rugh, daer het marck van blijft staen.
[201]
NB. Nu zijn de religieusen 't alderdevootichst.
24 * Soomers is de Kooningh meest op het lant tot St. Germain en 's winters in de stat.
25 * Herberch. Indien je niet bedroogen wilt wesen, soo kun je sonder krackelen qualick uijt een herbergh gaen. Je moet het hem van stuck tot stuck laeten tellen en op yeder naer proportie afdingen.
26 * Tot Parijs als sij sien dat het een etranger is, soo looven sij u de waer de 3 deelen over. Als sij een louys d'or seggen, soo seght quinze of trente sols. Sij verwonderen haer wel grouwlijck. Sij schijnen oock wel quaet te worden dat je haer soo weijnich biedt en seggen wel je moet dencken dat wij 't goet steelen. Dan seggen noch wel voort. Ma foy les étrangers sont plus ruslez que les francois meme. Ils ne se laissent pas tromper si aisement. Pour moy je ne voudrois pas seulement si je pouvoir tromper un l'etranger. O, nous ne sommes pas de ces gens la. Gelijck ick heb gehoort op een seeckere tijt van een parukier die een ouwde, doode, roodachtige paruck onder schijn van een goede aen een Hollander, Van der Meer van Amsterdam, vercochte voor 40 gulden en waer omtrent 30 stuyvers waert. Ondertusschen liet hij niet nae te segge wat tot de flatterie die Ite bongel [Fries: bongel = Ndl. lummel, vlegel] seij hij tegens de knecht, en dreijchde of hij hem een klap wouw geven. Pourquoi ne donnez vous pas une chese a monsieur? Monsieur reposez vous un peu. Mr. faites nous la grace de gouter un peu de nostre vin, qui est tres excellent, etc. Maer indien je niet meer biedt als 15 stuyvers of 3 gulden etc. naer de proportie van de saeck, soo krijgh jij 't daer voor.
[202]
27 * Veylich over de straeten. Het is nu seer veylich over de straet te gaen bij dat het daer geweest is en oock te reijsen. Behalve tussen Parijs en Pontoijse is 't noch niet te suijver. Ick ben wel 2, 3 mael over de Pont Noeuf gegaen sonder immer yemant gerencontreert te hebben. Dit is sedert men heeft beginnen levendich te radebraeken, waer dat sij dickmael noch op het radt levendich leggen blijven een dach of 2 en roepen om wijn, 't geen indien men haer noch meer pijn al wil doen en langer wil laeten leven, haer gegeven wort, maer anders gerefuseert.
28 * Questie afdrincken. Een Fransman, dronken zijnde, en questie krijgende, sal 't ten eersten afdrincken, maer beginter ten eersten weer van te praeten, te knorren en kan 't niet uijt sijn kop krijgen.
29 * Adel arm, onderdruckt. Den meesten adel is arm in Vranckrijck. De prinssen en heeren zijn wel onderdruckt en de kooningh is alles de meester. Men meent dat hij selfs de parlements heeren bij hem op de Louvre sal laeten koomen.
30 * 2 gereformeerdere parlamentsheeren. Daer moeten altijt 2 parlements heeren van de gereformeerde religie zijn die onsterfelijck zijn door 't tractaet van Nantes.
31 * Gereformeerde religie. De gereformeerde religie neempt machtich bij de groote af, want de kooninck geeft geen officien af of 't zij aen de papisten.
[203]
32 * Hoere huysen. Hoere huijsen die publyck zijn, bennender niet meer, maer alle uijtgeroeijt. Maer ic heb wel van 30 verscheijde persoonen gehoort datter van 10 niet een eerlijcke wijf is. De juffers en vrijsters zynder noch meer naeckt, geloof ic, als op een ander plaets, waer sij vreesen, dewijl 't een seer vruchtbaer lant is, swaer te worden, naer sij seggen. Soo ras wort geen juffer huysvrouw, dat is wijf, of daer komt oock een comen in huijs, want dan hebben se recht en secureté, soo datter geen ouwt of jonck, rijk of arm is, die niet zijn galanten heeft op sijn kaemer alsser gelegentheijt is. Of anders hebben de rijke juffers of messieurs haer kaemers in de stat, daer sij malckander bestemmen. Daer laeten de juffers haer gemasquet naer toe draegen in een chese, sonder lacquaien of yetwats.
33 * Cocuage. De vrouwen doen dit uijt veelderhande oorsaeck: of om dat haer man die van huijs is te langh uijt blijft of dat hij ouwt, kout en knorrich is, of dat hij haer slaet en met haer krakeelt, of om wat veranderingh te hebben, of om dat de man de vrouw geen gelt genoech geeft om de mode te volgen. En dit geschiet het meeste. Waerom de arme vrouwen dickmaels een middel uijt vinden om alle weecken naer de mode van jupen en kleeren te veranderen.
34 * Van gelt toe te krijgen. Daer zijn nu weijnich groote dames die de messieurs noch gelt toe geven.
[204]
35 * Van toback te drinken. Yemant die toback drinckt wort niet veel geacht.
36 * De Franssen lustich. De Fransen zijn van nature gaillards en lustich en frolick, hoewel ze niet een duyt dickmael in de sack of in 't huijs hebben.
37 * Comedien. Comedien zijn in Vranckrijck niet infaem, om dat die se gemaeckt hebben, selfs mede spelen.
38 * Yemant op sijn kaemer ontvangen. Alsmen yemant op sijn caemer of in huijs leijdt, laet men die altoos voor en eerst in gaen.
39 * Vroetvrouwen. Voorname vrouwen hebben geen vroetvrouwen als sij baeren, maer docters en chirurgiens.
40 * De Fransse beloften. De Franssen zijn alte mael meest pleni in promissis, nil in effectis.
41 * Van verlooren gelt met dobbelen te betaelen. Als je in Paris 100, 1000, 100.000 pistoolen, ryxdaelders etc. verliest, soo ben je gehouwden 't gelt met dobbelen etc. verlooren, te geven of gij kunt van jouw wederpartie gevangen geset worden. Door dese wet waeren der veel meer krakeelen en dootslaegen, die niet betaelen wilden, etc. Nu isser een strick recht over.
42 * De Franssen zijn machtich geinteresseert. Rien pour rien.
[205]
43 * Van angelvisschen. Daer zijn wenich liefhebbers van angelvisschers, pourtant il y en a quelques peu qui pesschent dans la riviere, avec une lin pour prendre des ables, des petits poisson blances, ou il y a attaches, 5, ou 6 empasons, avec de petits milles de plomb, avec des vens de tripaille et des chiveaux morts; en pesschant on ne doit pas bricoler, mais bander.
43 * Franssen ongeduldich. De Franssen hebben een esprit volant. Sij kunnen niet langh op een plaets stil zijn. De Franssen zijn seer ongeduldich. Als sij van daech een boom planten, soo wilden sij morgen de vrucht wel hebben. Als sij soo geduldich waeren als de Deutschers soo souwden sij heerlijcke veel geleerde luijden hebben. Daerom een Frans man die melancolijck is, kan een heerlyck geleert man worden.
44 * Glorieux. De Franssen gemeenlijck zijn in haer hart glorieux.
45 * Jaloux. De Fransen zijn niet heel jalours en de meesten en zijn niet jalours.
[206]
46 * Le cour de la Reine. Achter de Louvre is een lange plaets daer 3 alleen in zijn, rontom met schoone, groote boomen beplant, dat men le cour de la Reine noempt. Daer rijden meest alle avonts de voornaemste heeren met haer carossen in, benamen als 't wat geregent heeft, dat het niet stuijft.
46 * Baeijen. Soomers slaenen de boeren en borgers tenten in het waeter, rontom met seijlen, dat ontrent tot de schouwders toe kompt in de stat, buijten de stat en op de gemackelijckste ondiepste sant plaetsen, die sij verhuijren voor 5 stuyver de persoon of 10, of 12, naer dat sij schoon sijn en veylichst staen. Daer koomen de juffers haer baeijen, die haer haer in een linnen muts hebben en een langh hembt aen, doch nimmer gaen sij alleen. Altijt hebben sij messieurs bij haer die van haer beste vrinden zijn, die sij best kennen en haer toevertrouwen. Vrouwen hebben haer mans bij haer en bij gebreck van die lenen sij der andre. Doch eerlyck volck laet sich altoos een uur buyten de stat brengen in en schepie.
47 * Sweeren en vloecken. De Fransen floecken licht. 't Gemeene verwonderwoort der papisten is Jesu Maria of Nostre Dame, doch dit seggen oock de gereformeerde wel, doch meest Jesu, mon Dieu. Van d'eene en d'ander religie seggen licht diable, kata bleu, of teste bleu [= 'oliebol'], possible, peste, male peste [= pestkerel], voir [= loop heen], vray [= waarachtig!], diantre [= drommels!], jearny [= jarni; herejee], seggen de speelders gemeenlijck, of wordt in toorn geseijt, etc. Dit behoef ic niet aen den dach te brengen, om dat 't quaet is en datter geen goet uyt en kan koomen.
48 * Voor de deur kloppen. Tis weijnich manier dat men klopt voor groote heerens huysen, schoon daer niemant voor de deur is.
[207]
49 * Hoeren te kennen. 't Is gemeenlijck een teecken dat het niet van 't beste slach is als gij juffers of vrouwvolck voor bij gaende aensiet en dat sij u weer aen sien en daer naer naer de aerde sien en een weijnich beginnen te lachen.
49 * Opmerkinge wie de meeste lichtmenschen sijn. Lingères, dat is die met linnen handelen, celles la qui font trafic avec des rubans [= linten], parsements, cordes d'argent etc. of die geene die aen kanten arbeijten en antels [= dantelles] de Paris, de Venize etc. maken of arbeijden. Gemeenlijck is dit licht volckie, want sij doenen licht veerdich werck, de goeden uijtgenoomen.
50 * Verseggen te doen. Veel rijke luijden of andre, siende dat haer kindre haer afsterven of maer een kint hebbende of vresende dat het sterven mochte of kranck worden, soo doenen sij een voeux [= wens], votum of versegh aen een heijlige die sij willen en bidden dat die heijlige Godt wil bidden voor 't kindt en dan beloovense dat sij het kint 3, 5, 6, etc. jaeren willen laeten gaen in de kleeren van de ordre van die heijlige. Als sij het Maria opdraegen, soo draeght het kint 7 jaeren witte kleeren, want dit is hier de ordre.
51 * De boeren geestich. De boeren en boerinnen, als sij maer soo wat wech hebben, zijn seer geestich. Sij loopen danssende en singende door de stat, d'eene dickmael spelende op de rooster, d'ander op de tangh, met een phiool voor haer.
52 * De burgers danssen. De burgers, soo wel als boeren of boerinnen, haer knechts en t' jongh volck, danssen gemeenlijck sondachs avonts. Sij danssen hant aen hant maer koomen noeijt niet heel om, maer als sij half om sijn geweest, keeren sij weer om, en dat duert soo langh als sij danssen
53 * Voor de middachs de mes. Voor de middachs wort daer nieuwiaers gepredickt, altoos de mes gedaen en achtermiddachs gepredickt.
[208]
54 * Beul en recht. De beul als daer recht gedaen wort, rijt heerlijck op een paert en wouw wel in een caros rijden in dien 't de coninck toe wouw staen, 't geen hij eens vraegen liet door een request, of het de coningh toe wilde staen. Waer op de cooningh seij van jae, als hij sijn waepen achter op de caros wilde laeten setten, 't geen hij niet doen wilde. Hij heeft soms een roode of witte pluijm op de hoet. Als het volck hem niet ras genoegh wijckt, soo slaet hij met de degen der op. Als hij hangen sal de een of den ander, soo komt den biecht vaeder altoos mede op de ledder en vertroost en laet hem het kruijs kussen en blijfter soo langh bij tot dat de arme sondaer van booven neer wordt gestooten, als wanneer hij hem als soo ras naer spronght van booven van de ledder, hem boven aent kruijs vast houwdende, sijn knien houwdende tusschen de armen en handen van de arme sondaer, die heel vast te saemen sijn gebonden, daer hij daer op danst en schudt tot dat de andren doot is. De beul is sonder comparaison als den besten edelman. Alle dach verandert gekleet. Hij is maer alleen, maer heeft knechts genoech. Rechte edelluijden worden om gemeene saecken niet gehangen, maer onthooft of het moet zijn van crime lese majeste gelijck Mr. Roux, die levendich gerabraeckt is, of om duel. Men doet recht op aen hoecken van de straeten, voor u wensters, waer het feijt bedreven is of daer omtrent als daer geen goede occasie is. Die gegeeselt worden, loopen achter de charotten gebonden, naergevolght van de beuls knecht en op die of hoecken van de straeten gekoomen zijnde naer dat sijn sententie luijt wordt hij gegeeselt. En d'alderleste plaets daer hij gestoolen of de feijtbegaen heeft, daer hij voor 't huijs dan eerst op sijn knien valt en om vergifnis van 't volck dat in 't huijs is bidt en daer naer krijcht hij lustich geeselen op sijn ruch en soms de fleur de lys toe die in een gloeyende pot met koolen met is gesleept.
[209]
55 * Incarnatie. In Vranckrijck krijgen die gene die de venq bidnst excerceeren licht eenige incarnatie, dat sij seer onderworpen zijn en voornaemelijck tot Parijs, in haer schaemelheijt, soo dat se niet waeteren kunnen als wanneer der anders geen middel is als haer op de ruch op de taefel vast te binden en men neempt een gloeijend yser en steeckter dat in, o vreeselijcke pijn, dat ick gesien heb! o exempel, en waerschouw voor de etrangers.
56 * Dootbaer. Alsser yemant in Paris doot is, soo wort daer geen dootbaer voor he thuijs gestelt.
57 * Sonder distinctie in de kerck te sitten. In de predicatie etc. de mannen sitten altoos onders de vrouwen, en daer is geen besondere plaets voor de mannen of de wijven. Yeder betaelt maer voor sijn stoel, 1 of 2 stuijvers. Dit is evenwel in de Geref[ormeerde] kerk soo niet.
58 * Hout. Men brant niet als houwt is in Paris en meest door gansch Vranckrijck.
59 * Eten. Middachs eet men anders haest niet als een bou[i]llon, een stuck gesooden osse en schaepe vleesch. Dit duert jaer in jaer uijt.
[210]
60 * Stooven. Inde kerken hebben se geen stooven, 't vrouwvolck.
61 * Ledekanten. Men weet van geen bedtsteeden in Paris. 't Zijn al ledekanten.
62 * Broot eten. De Parisienses eten machtich veel broot. De minste dronck die sij doen moetense broot hebben.
63 * Burgen [= borgen]. De Parisienses sijn van een natuer dat als se sien dat yemant van d'etrangers benamen wel betaelt heeft, sij hem voor de 2denmael credit geven.
64 * 3 Kooningen. Savonts te vooren backen een groote koeck, naer dat een boon in is, die sy dan doorsnyden, in soo veel deelen alsder menschen zijn, en die de boon krijcht die wordt kooningh. Dese koninck moet dan een collation geven en nodicht dan mede eenige juffers en messieurs die hij tracteert, terwijl de kooninck voor de eerstemael dri[n]ckt is het de manier dat yeder schreeuwt uyt al syn voormoogen Le Roy bois, le Roy bois etc.
[211]
65 * Den 1 februario komt de gansche universiteyt en presenteert de kooninck haer diensten op de Louvre en geschieden heel veel ceremonien aenmerkingh waerdich.
66 * Den 2 feb[ruari] worden alle boutiques geslooten en door de gansch stat processie gedaen in cloosters, conventen en collegen, maer alleen maer met het kruys voor waer alle monnicken volgen sonder les sacrem[ents].
67 * Temperament. Het is somers veel warmer en winters veel kouwder tot Parys als in Hollant.
68 * Sneeuw. Tot Parys daer valt noeijt haest geen sneeuw des winters of heel weijnich.
69 * Brant. Men brant niet als kouwt [is] in Vrankrijck uijtgenoomen beneden in Picardien, daer men oock turf vint.
70 * Tangen. De tangen die men tot Parys gebruijkt sijn maer uijt een stuck yser gemaeckt.
71 * Azijn. Ick heb tot Parys noch geen witte asyn gesien. Het is al roode.
[212]
72 * Omroepen. Als der wat om wort geroepen of verbooden 't geen door de trommel slach geschiet, soo slaet de tamboer wel een half kartiers uur voor uijt, eer hij begint te spreecken; en soo ras als hij begint te spreecken soo doet yeder een de hoet af en is soo langh ontdeckt als de trombueslaeger spreekt uyt respect van 's konincks woort.
73 * Turf. Ick heb wel geseijt datter tot Parijs geen turf en is, maer ick heb onlanghs evenwel bevonden het contrary, want ic heb uyt curieusheyt der selven gekocht. Sij sijn rond en plat als een kleijn kesien. Sij brant t' warm[?] en helder, de roock die der hoewel weijnich van koompt, stinckt en maeckt hooft pijn, sij brandt maer een half quartiers uur ten langhsten, daer zijn geen koolen van die doogen.
[213]
74 * De as is niet gewilt, want sij doocht niet. Sij is slechter als de alderslechste Vriese turf. Men koopt se bij de hondert daer men 18 stuijvers voor geeft. Sij wordt met mandeties overgedraegen.
75 * Sneeuw. Ic heb van sneeuw gesprooken. Het heeft dese winter gesneeuwt dat men over al tot de knien in de sneeuw moest gaen, het geen bij geen menschen tijden gebeurt is.
76 * Feest daegen, sondaegen. Op een sondach laet men tot Paris toe dat de quacksalvers, janpottagers, comedianten en sulck volckie meer spelen. Men kan alles koopen. De merckten etc. vlees, kruijt etc. Alles is open. NB te weten achtersmiddachs naer gedaene merckt. Maer op feestdaegen souwden sy u geen 4deel luit dat gij nootsakelycke van daen hebt verkoopen. In somma soo slim als de juden.
[214]
77 * Prenten. Die koopluyden van prenten etc. van St. Innocent, sijn sondachs op de Pont Notre Dame.
78 * Alle princen en princessen van 't bloet hebben doorgangen door haer huysen daer yeder door kan gaen om de straeten niet door te loopen, selfs de cooningh. En dit sien ick in de Haegh op 't Princen Hof en tot Leeuwaerden daer men door de Prins sijn hof in den Kerckstraet kan koomen.
>> begin
[295]On peut voir a Paris
Premièrement les lieux publicqs comme le Louvre, le palais d'Orleans, les Eglises et les promenadesPuis les lieux part[iculi]ers comme les maisons de la place Royalles, scavoir celle de mad[am]e de Hameaux, de l'Evesque de Langres, mad[am]e des Chaune, mons.r de Castille et quelques autres
Dans l'isle celle [niet genoemd] et de m[onsieu]r de Breton Villiers, l'hostel de Nevers, d'Avaux et celle de m[onsieu]r Amellot
Le Cabinet des peintures du Roy, les meubles de la Couronne, le cabinet de m[onsieu]r de Chambret ou sont les ouvrages de [Nicolas] Poussin, les peintures de la couronne
Ce qua fait mignar au Val de grace, le Cabinet du Pere de Harlay et celuy du chevalier de Sance, les pierreries de m[onsieu]r de Richaumont, les gobelins, les galleries de m[onsieu]r de la Vrilliere, Lambert et Ragois [296] une grotte qui e[s]t vis a vis la fossé de St. [niet genoemd], la chapelle St. Sulpice, la maison de mad[am]e de Beauvais, la represen[ti]on d'une cene qui est en l'eglise de St. Germain de l'Auxerrois, le derriere de l'hostel de qui est un ouvrage des Romains, les Celestins ou sont les tombeaux de la maison d'Orleans proche l'Arcenal, le liboratoire d'un nommé [niet genoemd] un pattissier qui a toutes sortes de cousteaux, le Cimetiere St. Innocent
le Cabinet des medailles de m[onsieu]r du Harlay [= Achille de Harley, procureur général] qui a tout ce qu'on peut souhaitter pour l'antique et pour le moderne, celuy de m[onsieu]r de Mourot qui a un pistolet que tire seize fois
M[onsieu]r l'abbé Charles est curieux de verres, on peut voir m[onsieu]r le Brun, les Mignards, Bourdon, le Febvre, de Seve, les Anguieres pour la sepulture, Marsan, pour [niet genoemd] Marot, Varin et autres personnes scavantes dans leur art
Les biblioteques publiques et particuliere entre autres [297] celle de m[onsieu]r le Chancellier a sa maison, de m[onsieu]r Colbert, m[onsieu]r de Mommart, Lotin, Fieubet, Morrangis, Lamoignon, l'accademie des peintres, le receuil de m[onsieu]r Rousseau, les tableaux de Sabac, de m[onsieu]r de Liancourt, de Sourdis de Mommort et de la Vrilliere, m[onsieu]r Bursa son commis en a beaucoup de beaux et quantité de pierre gravées, il y a un patissier qui a fait un amas de mouches et de papillons, les meubles de mad[am]e de l'Hospital
La maison de m[onsieu]r Eruart, le tombeau du pere Bevalle est a voir aux peres de l'oratoires avec lear biblioteq.
M[onsieu]r Seguin, Chervacennes, de Creil, Patin et de Seve ont des cabinets do medailles, m[onsieu]r Colbert a celuy de m[onsieu]r Charvon, le cabinet de feu m[onsieu]r le Duc d'Orleans est a voir il est au Louvre
Il faut voir le val de grace pour l'architecture, le portail St. Gervais, l'Eglise du noviciat des jesuites, celle des filles de Ste. Marie, l'Eglise de la Sorbonne
Il y [a] une satyre bien faite sur la e porte de m[onsieur] le [298] procureur g[e]n[er]al, dans le cloistre des Cordeliers il y a des statues de pilon et aux petits augustins, le thresor de la St. Chapelle merite d'estre veu, il y [a] des choses plus precieuses q'ua St Denis ou sont les tombeaux des Roys, l'agathe de la Ste. Chapelle est une des plus belles choses qui soyent au monde
Chantilly, Verneiul [= Verneuil], Betancourt, Liancourt, Escovan sont des belles maisons, St. Cloud, Ruel, St. Germain, Versaille, [open gelaten] qui est a Monnerot, vaux fontenes[?] Coutance, Fleury[?] Soisy, la maison rouge Froumon, Chilly, petit bourg, la butte de Vervin et l'apartem[en]t de la deffunte Reyne mere ou sont les buttes du card[in]al Mazarin, le palais Mazarin, sa bibliotheque
Le College des 4 nations, l'eglise de theatins seront encore bien considerable, le palais des Thuilleries, le Cabinet de Mignard, le pere du Harlay a des estampes, il a des coquilles, des mignatures, toutes sortes [299] d'animaux quantité d'ouvrages faits au tour, des beaux pistolets, une espée et un [open gelaten] tout ensemble, plus[ieu]rs animaux [open gelaten] perspective, une machine qui fait remuer perpetuellem[en]t une boule, la salle des Comedies qui est une des belles choses qui soit a Paris
Ballin est un des meilleurs orphevres qui soit a Paris, Martin fait fort bien les ...lieres et les fouchettes[?] la savonnieres les machine pour faire des bas de soye au bois de Bolongne
l'Hhostel de la ferté, la maison de m[onsieu]r de la Vrilliere, celle de m[onsieu]r Fouquet sont a voir, la derniere est comme la premiere grande et magniffique, celle de monsieur Colbert
l'Hospital de St. Louis ou l'on met les pestifferés, les jncurvables et la Charité
Les machines des jesuites et leur bibliotheque, celle de St. Victor, des minimes de la place Royalle et [300] l'abaye St. Germain des prés, le thresor de S. Charles, la chambres des comptes, la chambre du palais sont aussy a voir, l'aqueduc d'Arqueil ne doit pas estre oublié, on en voit on vieux du temps des Romains qui est presque ruyné, le Cours, le jardins de Renard
Il faut voir les meubles de quelque part[[iculi]ers et et leurs bijous, l'hostel de St. Paul ou demeure mad[am]e de Chavigny
La salle des armes a la bastille,, le cabinet de m[onsieu]r Petit, le subé et la chaire de St. Estienne.
>> begin
Parijse academies: wat zijn de kosten?
[335]D'onkosten voor die die tot Parijs in de Accademien zijn, en willen gaen.
1. 3 Maenden in avance betaelen
2. Brant selfs onderhouwden 3. Intreed voor d'Ecuyer 15 Louys d'or. Dit gaet voor af, sonder yetwas daer voor te hebben
4. Maistre de Mathematique 3 Louys d'or. Hier voor geeft hij u een koocker met instrumenten
5. Au Maistre d'armes 1 Louys d'or, hier voor geeft hij u 2 floretten
6. Au Maistre de Piec 13 livres, krijcht een pieck, musquet, bandelier
Aen de domestiquen
7. Au Portier 2 ecus, hij geeft u hier voor een paer spooren
8. Au Sommelier 3 livres
9. Au Cuisinier 3 livres
10. Aen de schotelwaster 30 stuyvers
11. Au Palfronier 1 Louys d'or, en hebt hier voor un pair d'estriers, une longe, et un Poincon
12. Alle maenden 30 sols pour les gaules, of 30 spitsreoden
13. Pour les bottes 2 Louys d'or
14. Quand on commence a courir la bagge [= bague; ringrijden] 3 pieces de 30 sold., voor die gene die de paerden bestelt
15. Au Portier 2 ecus, pour les lames. Hier moet men buijten houwden, sijn eijgen silvere lepel, forchet, telders, servetten, laeckens, bet, linnen, waeter en noch 2 Ryxdaelders alle maenden pour garnis, la chambre, en noch 3 pieces de 30 sols pour les estrenes au volontier
>> begin