>> HOMEpage

Decretale verkopingen in 1548
van landerijen en renten (huren, pachten) t.b.v. de
nieuwbouw van de kerktoren van Tzum

Bron: archief van het Hof van Friesland, Tresoar toegang 14, inv.nr. 16798, blz. 430-437
Internetuitgave: M.H.H. Engels, april 2022

Inleiding (Wikipedia)

Tzum kan zich nog steeds beroemen op het bezit van
de hoogste dorpskerktoren van Friesland. De kerk dateert
uit de twaalfde eeuw en staat op de plaats waar voordien
al een bescheiden, houten kerkje stond. In de eerste tijd
van haar bestaan had deze kerk een zadeldaktoren, waarvan
men er in de gehele omgeving nog veel vindt. Maar na de
brand van 1547, toen kerk en toren grotendeels vernield
werden, koos men voor een spitse toren. Die moest zo hoog
worden, dat hij de gehele omgeving zou beheersen. De
stenen voor de bouw van kerk en toren werden ter plaatse
in veldovens gebakken van de vette zeeklei van de Middelzee.
Die had men hier tenslotte voor het opscheppen.

Volgens de overlevering zou de bouw precies twaalf maanden,
twaalf weken, twaalf dagen en twaalf uren hebben geduurd.
En toen had Tzum de hoogste dorpskerktoren van Friesland.
Vanaf de mat van de begane grond tot de trans 42 meter en
van de trans tot het uiterste puntje van de spits 30 meter,
dus in totaal 72 meter.



[p. 430] Maximiliaen van Egmondt is doen te weten dat
ons Johan Rinnerts z. ende Hans Douwe z. inwonders
van den dorpe Tzum voor haer selven ende als volm.
van de geheele gemeente des selffs dorps by haere
Requesten te kennen gegeven hebben dat nu geleden
omtrent die viertich Jaeren d'ingesetenen van den
voors. dorpe hadden een kercktoorn
aen de kercke staen die vermits ouderdom ruinous
was doen slijten, ende als nu om eenen anderen
ende nieuwen thoorn an de selve kercke te doen
bouwen ende maecken versamelt hondert duysent
nyeuwe steen ende een groote menichte van calck.
Die geschapen waere gans ende algeheel te verderven,
vergaen ende te nyetten te commen. Indien de selve
nyet en worde verbouwet oft anderssins georbaert,
dat oick zy aen den voorsz. steen ende calck nyet
genoech souden hebben om 't voorsz. werck op te
maecken ende te volbringen alsoe zy gheen gelt
uuytgesondert twee hondert gouden gulden voor
de handt en hadden om dander materialia die
zy noch behoeven souden mede te copen ende
d'arbeytsluyden mede te betaelen ende daerom
byeen vergadert waeren geweest om zeker
bequaem middel te vinden, waerduer ende hoe
zy aen penningen souden konnen geraicken omme
voors. werck mede te volbringen, ende op te maicken
ende dat hen goet gedocht hadde dat zij opt
[p. 431] believen van ons de steen van de cleyne kercktoorn
mit dat cleyne cappelleken daeraen staende by de
groote kercke op een kerckhoff die geheel ruinoes
ende vervallen met oick de steen van de oude costerie
die zeer dicke ende geheel onnut was totte
timmeringe van den nyeuwen thoorn souden verbouwen
mits dat se souden moegen vercoopen eenige
perceelen van landen der kercken toecomende ende
der selver min scadelyck zynde, Versoeckende
dat wy hen tselve souden wellen accorderen ende onse
derreet Interposeren, Op welck haere
versouck wy gecommitteert hebben onsen medebroeder
mr. Jan Rommarts om hem daerop t'informeren
ende namentlycke opte nootelycke reparatie boven gementioneert,
ende oft men gheen ander ende bequamer middel en zoude weten
te vinden der kercken min scadelyck zynde om den voors.
thoorn te tmmmeren, Dan midts vercoopend zekere po
gouden gulden ende VIII stuvers Jaerlicxe Renten ende
de landen by hen angegeven zyn Informatie te stellen
by gescrifte ende ons de selve over te brengen omme
voorts gedaen te worden zoe wy bevinden zouden te behoiren.
Ende naedat de voorn. commissaris tselve inder voegen
als voors. is volbracht hadde ende wij zyn verbael
midtsgaeders oick d'informatie ende 't besteck by hem
genomen ende ontfangen gesien hebben gehadt, hebben
wy de suppltn. zoe zy procederen geconsenteert te vercoopen
[p. 432] alle die landen ende renten den patroen toe Tzum toebehorende
behalven hondert ende viertich pondemaeten gelegen
in de saeten van Fautum [= Fatum], Coudum [= Koum] ende Laquerdt die
vry ende onbelast sullen blyven by den patroen voors.,
ende dat de suppltn. de penn. commende van de renten
ende landen die geconsenteert worden te vercoopen mit
oick de steen boven verhaelt sullen employeren totten
bouw ende volmaeckinge van den nyeuwen thoorn
zonder des patroons hondert ende viertich pondematen
voors. eenichsins te belasten, myts dat de selve
vercoopinge geschien zoude achtervolgende d'ordonnantie
daer opgemaect ende in deesen lande gepubliceert.
Achtervolgende welcken hebben de suppltn. over de
kercke Tzum ende gerechte van Franickerdeel diversche
percelen van renten ende landen der voors. kercke
toecomende ⊕ doen proclameren ende opbieden de
welcke zy ten uuytgaene van der bernender keersse
den meest daervoor biedende wilden vercoopen
ende dat op alsulcken articulen als zy ten daege
van de vercoopinge den coopers souden voirhouden.
Welcken naecoemende hebben zij opten XIIIIen maij
lestleden vergadert zynde ten huyse van Jan Lamberts z.
binnen Franicker de naevolgende parcelen opte naevolg.
conditien. Te weeten In den eersten dat die-
geene die eenige Landen ofte Renten souden coopen
sculdich en gehouden zouden zyn vry gelt te geven,
[p. 433] sonder yet daer aff te moegen deduceren. Ten anderen dat
diegeene die eenige landen ofte renten cochten dat die
gehouden zouden zyn gereet ges gelt te geven ten waert
dat hen anders om merckelycke redenen naegelaeten
worde. Ten derden dat sommige landen op daegen
aen cleyne parcheelen, ende sommige om gereet
gelt vercocht souden worden. Ten vierden dat die dagen
van de betalinge van den parceelen die op daegen
vercocht worden souden zyn te weeten den eersten dach
ten date van de besegelinge van den decrete, den tweeden
meydach anno XLIX, ende den derden meydach anno
vyftich daeraen volgende. Ten vyffden dat de suppltn.
ingevalle eenige landen oft renten nyet voor de gerechte
wairde vercocht en mochten worden de keerse souden
moegen uuytblaesen, ende de selve landen oft renten
aen hem houden, midts den lesten verhooger betalende
voor zyn moyete ende verhoogen eenen gouden gulden.
Ende zyn opte voors. verclaringen ende conditien
coopers gebleven van den naevolgenden parceelen als
meest ende lest gebooden hebbende by 't uytgaen van der
bernender keerse: Eerst Fopke Wopke van
drie pondematen landts in die saete te Fautum in
Tzummeragae daer Andries Sybrants z. als meyer op
woent voor de summe van hondert ende ses gouden guldens
vry ende gereet gelt; Item Syurdt Sybe z. van vyff
pondematen landts buyten dyck gelegen uuytgecomen
van Rinthie te Luyrdt met noch elff eynsen landts
[p. 434] daeraen leggende ofte zoe veele als de mate sal
verstrecken nyet jegenstaende de spieringe by Hans
te Lacquert als volm. van Rieme Claes wedue
gedaen nopende de vyff poudenaten lants voors.
om daeran behouden rechts te blyven ter
tyt toe zy suppltn. affgedaen souden hebben seke[ren]
spieringe by hen gedaen op sekere vyff pondematen
liggende by Beyema tille daer Rintge to Luurdt duer
een wandel van heer Reyner wylen pastoir in Tzum
hadde vercregen voor drie hondert ende eenentwintich
enckel gulden vry ende gereedt gelt. De selve
Syurdt Sybe z. voer negenendertich gouden gulden
vry ende gereedt gelt van een pondemate landts
liggende in Douwe Hans z. goet te Stickenbuer
in Achtlummegae. Pieter Jelle z. te Kingem
van twee gouden gulden Renten uuyt Agge opper
meedts goet leggende tot Tzum voor vierentsestich
gouden gulden vrij gelts te betalen tot Sinte Victors [21 juli]
dach naestcomende geheel ende op een bert; Haye
Gercke z. van drie Philippus gulden Rente in Douwe oppe
Crocks goet voor tachtentich gouden gulden vry ende
gereet gelt; Douwe Wopcke van achtien stuvers
jaerlycxe renten in Lutke Tallem daer Lysbet
Dircx wedue op woent, voor achtien gouden gulden
gereet ende vry gelt; ende Here Epe z. ende
Dirck Taecke z. gesamentlycke van vyffentwintich
pondematen landts in der saete daer Salmus te
Lacquert als meyer op woent belast met vier
[p. 435] gouden gulden ende elf stuvers jaerlycxe renten opte
conditien vooren int vierde artyckel gementioneert ende
ende dat de XII pondematen die de patroen noch
in de voors. saete voor alsulcke huyere als de selve
XXV pondematen jaerlics verhuyrt sullen worden elcke
pondemate voor viertich gouden gulden, welverstaende
ende op conditie nochtans dat indien yemande binnen thien
daegen daernae 't welck soude zyn den XXIIIIe may
den naestomende voor ons alhier in der cancelrye
compareerde die meer voor eenen van den voors. parceelen
voor 't afftrecken des zegels van decrete soude willen
bieden ende offereren, dan mit 't uytgaen van der keersen
gedaen was geweest, dat de selve daertoe geprefereert
soude worden als ons tselve al by relatie van de grietman
ende anders genoechsaem is gebleecke. Ende want
den voors. XXIIIIen may opten welcke de besegelinge
van den decrete voor desen hove gelecht was, was
in de vacantie zoe hebben wy uuyt dien ende anderen
redenen ons daertoe moverende den dach van de selve
besegelinge gecontinueert[?] ende uuytgestelt tot opten
eersten rechtdach nae Sacramenti te weeten den VIen
Junij date van deesen midts dat 'tselve noch eens
over de kercke ende waer soude worden vercundicht
alst oick geschiet is ende alsoe ten voorss. daege alle
de voors. parceelen van landen ende renten tot diverse
reysen opgeroepen zyn geweest. Ende eerst de voors.
drie pondematen bij Fopke Wopke z. ten uuytgaen
van der bernender keersen voor hondert ende ses gouden
gulden gecocht by Georgien van Roorda uuyten naeme van Minne van
[p. 436] Camminga ende jouffrou Ludts zyn huysfr. den selven
coop verhoocht tot hondert ende achtalve goude
guldens. De vyff ponden landts buytendycx
gelegen van Rinthie te Liurdt uuytgenomen
onvermindert de spieringe als boven mit de
elf eynsen daeran gelegen oft zoo veele als
de maete streckt zijn by den selven Georgien uuyten
naem ende tot behoeff van zynen vader verhoocht
tot driehondert vierentwintich gouden gulden
D'een pondemate in Douwe Hans z.ende goet te
Stickenbuyer by Syurdt Sijbes tot veertich gouden
gulden, de twe gouden gulden rente by Pieter
Jelle z. tot vierentsestich gouden gulden, de
drie philippus guldens renten in Douwe oppe Crocks
goet Haye Gercke z. voor de voors. tachtentich
gouden gulden alsoe die nyet verhoocht en worden
nyettegenstaende de protestatie by Georgien van
Roorda uuyten naem ende vanwegen de p[rae]laet
van Lidlum gedaen van dat de kercke geen renten uuyt
de voors. saete en soude hebben gemerct de supplten
beloeft hebben ende beloeffden by desen de voors.
renten uuyte saete vry te leveren oft de schaden ende
interesse te betalen. De voors. achtien stuvers
siaers rente in Lutke Tallem Jan Jolles van-
wegen zyn moeder tot achtien gouden gulden
ende vierthien stuvers ende de vyffentwintich
[p. 437] pondematen landts daer Salmus te Lacquert op woent mitte
last van vier gouden gulden ende elff stuvers renten jaerlix
daer uuytgaende ende opte voorgaende termijnen van Lolcke[?]
Oene z. Oenema te Kingum[?] tot vyffenviertich gouden
gulden ende seven stuvers elcke pondemate. Ende
alsoe nyemant en compareerde die meer bieden oft
eenige van den voors. coopen verhooghen wilde, soe
hebben wij op elcke coop 't zegel gelicht van den wasse
ende de voors. vercoopinge in den name ende vanwegen
Ro. Key[se]rl. M[aiestey]t etc. voor goet aengesien geapprobeert,
gedecreteert ende den voorn. persoonen elcx in der qualiteyt
als boven de parcheelen van landen ende renten bij hen als
vooren gecocht in eygendom te moegen houden ende
gebruycken geconsenteert ende toegelaeten. Sien voor goet
aen, approberen, decreteren, consenteren ende laeten toe midts
deesen behoudel. Keys. Ma[iestey]t in anderen saecken zyne
gerechticheyt ende eenen yegelycken de zyne in alles.
Aldus gedaen te Leuwaerden in der cancelryen den VIen
Junij XVc acht ende viertich. T'oirconde etc.

Nota dat beginsel van 't narre [= niaar?, recht van naasting] van den voorgaende
brieve van decrete tot daer dit ⊕ teycken staet [blz. 432]
voor 't navolgende decreet mede behoirt gestelt
te worden.

>> begin