>> HOMEpage

Zestiende- en zeventiende-eeuwse juridica
in 1833 nog aanwezig
in de Stedelijke Bibliotheek Leeuwarden

Bron: Historisch Centrum Leeuwarden, toegang 1445 inv.nr. 313
Internetuitgave: M.H.H. Engels, juni 2017

◊ Deze gedrukte rechtskundige werken komen - op drie na - niet voor in de Catalogus der Stedelijke Bibliotheek van Leeuwarden door R. Visscher, archivaresse der gemeente Leeuwarden, 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1932 en ook niet in Eekhoffs catalogus van 1870. In laatstgenoemde wordt op blz. 382 als nr. 1 vermeld: Corpus iuris civilis, 8º, Amst., ex typogr. P. en I. Blaeu, 1700, 2 dln. Dit prachtexemplaar dezer Romeinsche wetten is afkomstig van de voormalige Pensionariskamer dezer stad. Deze octavo-uitgave vindt men niet in de catalogus Visscher en zodoende ook niet in de huidige bibliotheek van het HCL.
◊ René Kunst meldt op blz. 23 van zijn Inventaris van het archief van de stad Leeuwarden 1426-1811, Leeuwarden 2012, dat in 1824 de nieuwe gemeentesecretaris L. Ypey (Leonardus Matthijsz. Ypey 1794-1836) - na de overdracht enkele maanden eerder van zo'n vijftig meter oud-rechterlijke archivalia aan het Rijk - in november opdracht had gegeven tot een nog verdergaande opruiming in de vorm van 'scheurpapier en oude boeken', die tenslotte een inkomenspost van 528 gulden opleverde. Hij acht het waarschijnlijk dat bij deze saneringswoede de verkoop van boeken het meeste heeft opgeleverd.
◊ De hieronder beschreven 31 titels, waaronder vier uit de zestiende eeuw - de oudste dateert van 1548, wijzen op een andere mogelijkheid, namelijk dat de stedelijke bibliotheek in de zestiende-, zeventiende en achttiende eeuw een bescheiden omvang heeft gehad. Zij diende indertijd i.v.m. de stedelijke rechtspraak als handbibliotheek voor de burgemeesters, secretaris, stadsadvocaten en wellicht ook de procureurs-postulant. Met het aantreden in 1838 van archivaris Wopke Eekhoff is zij sterk uitgebreid en van karakter veranderd: werken van Leeuwarders, boeken over Leeuwarden en uitgaven van Leeuwarder drukkers/uitgevers werden het thema, met referentiewerken. Eekhoff verwoordt dit in de voorrede op zijn catalogus van 1870. Wanneer de genoemde 31 juridica (op drie na) uit de collectie zijn verdwenen, is niet duidelijk, in elk geval tussen 1833 en 1870. Waarschijnlijk zijn ze met instemming van de Leeuwarder Raad door Eekhoff geveild om met de opbrengst nieuwe boeken (Leovardiensia) aan te kunnen schaffen.
◊ Naast de hoofdmoot juridica bevat de bibliotheek een uitgave van het Nieuwe Testament door Theodore de Bèze en enkele historische werken, atlassen en placaatboeken: met uitzondering van het NT bevinden zich deze werken thans nog in de bibliotheek van het Historisch Centrum Leeuwarden; vgl. het tweede tabellarische overzicht. Herkomst uit de oude stedelijke bibliotheek wordt bevestigd door het stempel in goud op voor- en achterplat van de boekbanden. Het toont het wapen van Leeuwarden in een ovaal in twee versies: één met de letters SPQL (= senatus populusque Leovardiensis = stadsbestuur en bevolking van Leeuwarden) en een kleiner zonder die letters. Bij herbinden zijn die eigendomsmerken soms verdwenen.
◊ Afgaande op de jaren van verschijnen van de uitgaven ligt het begin van de collectie in de zestiende eeuw. Na de dertiger jaren van de zeventiende eeuw zijn pas weer tegen het eind van die eeuw enkele boeken op rechtskundig terrein aangeschaft.
◊ Zie ook Stedelijke Bibliotheek Leeuwarden rond 1600 en nog iets over de Stedelijke Bibliotheek in Adagia e.a. (meest juridische) citaten: penoefeningen Leeuwarden 1595-1618 resp. Pensionarissen 1600-1795.

Toen het Gemeentebestuur van Leeuwarden mij in 1833 toegang verleende tot het Stedelijk Archief, vond ik daar, buiten de talrijke boeken in handschrift, eene kleine verzameling gedrukte boeken, bestaande in 37 folianten, 23 kwartijnen en 37 octaven, meest betrekkelijk het Romeinsche en Fransche regt en het administratief beheer, benevens eenige Atlassen, Kronyken en Charterboeken, welke het Bestuur en vooral de Pensionarissen der stad vroeger hadden gebruikt. Nadat ik daarvan, op verzoek der Regering, toen eene naamlijst had opgemaakt, stond zij vervolgens gereedelijk toe, deze verzameling te vermeerderen met al die werken, welke deze stad betroffen en mij bij de bewerking van de Geschiedkundige Beschrijving van Leeuwarden van dienst konden zijn.
In 1838, toen dit werk voltooid was en de Regering mij door eene benoeming tot Archivarius nader aan de stad en hare belangen verbond, besloot zij, op mijn voorstel, om aan deze boekerij eene uitbreiding te geven en jaarlijks eene som beschikbaar te stellen tot het aankoopen van zulke charters en bescheiden, boeken, handschriften, teekeningen, gravures enz., welke geacht konden worden tot de geschiedenis en het bestuur dezer stad in verband te staan; terwijl zij onder de geschiedkundige werken ook die wenschte opgenomen te zien, welke door Leeuwarders geschreven of vroeger hier ter stede gedrukt zijn. Met het verzamelen van teekeningen en gravures werden niet enkel afbeeldsels van vroegere Gebouwen dezer stad, maar ook Portretten van beroemde mannen bedoeld, dewijl zulk eene verzameling in verband met hunne werken een even groot sieraad van het Stadshuis en het Archief als eene gepaste hulde aan hunne verdiensten zoude zijn.
Naar deze beginselen en bedoelingen zijn de Stedelijke Bibliotheek en Kunstverzameling toen op- en ingerigt en nu gedurende 25 jaren van lieverlede tot stand gebragt. Nooit kon het oogmerk der Regering zijn eene algemeene Bibliotheek van werken over alle vakken van wetenschap en kunst tot stand te brengen; en dit te minder, omdat de Provinciale Bibliotheek van Friesland, in [1852] in het Paleis van Justitie alhier opengesteld, in deze behoefte genoegzaam voorzag.

Verder in kast A
titelbeschrijving	plaats en jaar van uitg.	formaat	kast, plank	cat. Visscher	HCL / * = bandstempel SPQL
Joan Blaeu, Toonneel der steden van de Vereenigde Nederlanden	Amst. [1648]	folio	A4	F 29	K 8 *
Joan Blaeu, Toonneel der steden van 's Konings Vereenighde Nederlanden	Amst. 1649	folio	A4	F 30	K 9 *
Dr. Bern. Schotanus à Sterringa, Uitbeelding der Heerlijkheit Friesland; uitgegeven door Fr. Halma	Leeuw. 1718	folio	A4	A 640	K 36 op voorplat STAD LEEUWARDEN in goud
Een gelijk exemplaar	[1698?]	folio	A4	E 2	K 35
G.F. baron thoe Schwartzenberg en Hohenlandsberg, Groot placaat- en charterboek van Vriesland. 5 deelen	Leeuw. 1768-93	folio	A4	A 676 (incl. 6e deel, 1795)	K 30
Nederlands Placcaet-Boeck: 1581-1642. 2 dln 1 bd.	Amst. 1644	folio	A1	F 1178	F 88 *
Herm. Noordkerk, Handvesten van Amsterdam. 3 stukken	Amst. 1748	folio	A1	F 145 (incl. 2 vervolgen tot 1777)	I 5 rugstempel S.P.Q.L. in goud
Vervolg en Tweede vervolg op deze Handvesten tot 1754 en tot 1777	Amst. [1778]	folio	A1	F 145
Petr. Kaerii Germania inferior add. à Petr. Montano	Amst. 1617	folio	A2	F 22	I 3 * overgeplakt met marmerpapier
Mr. C. Cau, Groot Placaet-boek van Hollandt en Zeelandt. 3e deel	's Hage 1683	folio	A2	F 1179 (10 dln.)	H 24
Novum Testamentum, Gr. et Lat. ed. et ann. Th. Beza	[Genev.] 1565	folio	A2	--	--
P. Bor, Nederl. Oorloghen. 5 stukken. 2e - 5e deel	Leyden 1626	folio	A2	F 573 (6 dln. met suppl., 7 bdn., 1621)	F 75
J.A. Thuani Histor. sui temporis. 4 tomi in 3 voll.	Francf. 1609-1628	folio	A2	G 93	H 4 *
P.C. Hooft, Nederlandsche Historiën	Amst. Elz. 1642	folio	A3	F 548	F 70 (met ovaal stempel in goud: wapen Lwd. en SPQL)
Chr. Schotanus, Geschiedenissen van Friesland Oost ende West	Franek. 1658	folio	A3	E 164	F 240 (met kleiner ovaal stempel in goud: wapen Lwd.)
D. Hamerster, Verklaring der Statuten en Ordonnnantien van Frieslandt. 2 dln. 1 bd.; ontbr. 3e dl.	Leeuw. 1743, 4º	A3	A 338	D 598
Statuten en ordonnantiën van Frieslandt, met een Appendix vermeerderd	Leeuw. 1770, 4º	A3	E 224	B 1645 *

>> begin