De laatste eer onder humanisten

Na het overlijden van een humanist was het de taak van familie en vrienden onuitgegeven werken en de correspondentie uit te geven. Neolatijnse lijkdichten werden voor- en/of achterin de uitgave toegevoegd.
De kinderloze Erasmus zorgde zelf voor de druk van zijn werken: hij schreef voor de pers, hij leefde van de pen en voor de filologie. Bij leven verzamelde hij zijn correspondentie en bewerkte hem soms zelfs vóór publicatie. Erasmus was iemand die zelf de touwtjes strak in handen wilde houden.
Had de humanist geen geleerde zoon of schoonzoon die posthuum handgeschreven werk persklaar kon maken, dan kwamen vrienden daarvoor in aanmerking. Als geen van die vrienden tijd daarvoor had, dan ging gemakkelijk waardevol werk verloren.
Hoogleraren en financieel onafhankelijke humanisten hadden de meeste tijd voor wetenschappelijk werk. Voor bijvoorbeeld medici of juristen die naast hun werk als arts of rechter studeren wilden, bleven er slechts de avonduren. Bewondering verdienen zij die in hun spaarzame vrije tijd tot publicaties kwamen, meer nog soms dan de voltijdswetenschappers. Het eventuele gezin eiste natuurlijk ook aandacht en tijd op, zonder dat men kan spreken van vrouwen en kinderen zijn hinderen.
De dood van een humanist was natuurlijk niet tragischer dan die van elk ander mens. Een humanist echter kon hopen op vereeuwiging door uitgave van zijn werken en brieven. Zijn overlijden zette zelfs de drukst bezette vrienden aan tot het schrijven van gedichten te zijner nagedachtenis. Neolatijnse poëzie bedrijven werd van de ware humanist verwacht. Een sterfgeval vormde daarvoor vaak een 'gunstige' gelegenheid, hoe wrang dat ook klinkt.
In de productie van Latijnse gedichten kon Friesland de concurrentie met Holland niet aan. Neolatijnse poëzie laten bundelen in een uitgave, dat hebben maar heel weinig Friese humanisten aangedurfd. Heeft dat iets te maken met Frisia non cantat, ratiocinatur? Van deze oude spreuk van onbekende herkomst is volgens S. Galama het eerste deel (Friesland zingt niet) voldoende weerlegd, maar moet het tweede (het redeneert) eerder worden verscherpt dan verzwakt. Het eerste deel dat betrekking heeft op liederen zingen, heeft vast een kern van waarheid: zo'n spreuk ontstaat niet zomaar. Misschien houdt het ook wel verband met het maken van gedichten, ook een vorm van liederen en zang. De noorderling heeft nu eenmaal minder temperament dan de zuiderling. Allemaal gemeenplaatsen, maar toch.

Achternamen, bijnamen en voornamen

Nalatenschap

Siccama spoorde Saeckma, die de papieren nalatenschap van Herbajus had gekregen, aan diens aantekeningen over dagelijkse rechtszaken van het Hof van Friesland en diens correspondentie uit te geven. Aan het eerste heeft Saeckma gehoor gegeven: Rerum quotidianarum liber singularis ed. Saeckma, Arnhemii 1614.
Siccama kreeg een belangrijk deel van de boeken en handschriften van stadgenoot Sopingius (overl. 1615). In 1616 gaf hij "De vita et morte Godefredi Sopingii" uit, waarin op blz. 10 een lijst van de handschriften van Sopingius, onderverdeeld in dogmatische, polemische en kritische (filologische) geschriften. Deze biografie, in de vorm van een brief, verscheen gebundeld met Sopingius' geschrift tegen Hugo de Groot (ed. G. Aeltius): Apologetica responsio ad libellum anonymum, waarin hij Lubbertus verdedigde. In "De vita et morte" schrijft Siccama over Sopingius: De kritische aantekeningen op en verbeteringen van de oude auteurs ... heeft hij mij als een gedenkteken van onze oude en ononderbroken vriendschap willen geven.
In zijn brief van 7 mei 1620 aan Pontanus noemt Siccama de aantekeningen in allerijl geschreven, zonder ordening en methode! Correspondentie van Sopingius heeft Siccama niet uitgegeven.
Siccama zette zoals gezegd Saeckma aan tot uitgave van nagelaten werk van Herbajus, zelf deed hij dat t.a.v. Sopingius. Niemand heeft echter een eerbetoon aan Siccama geschreven. Had vriend Saeckma dat niet moeten doen? Oudste zoon Renatus/Rein Siccama (1600-1681) en tweede zoon Tetardus/Tjaerd (1604-1650), later predikant resp. arts, waren bij het overlijden van hun vader op 31 mei 1622 daarvoor nog te jong en niet juridisch onderlegd. Er lag genoeg rechtskundig werk in handschrift dat uitgave verdiend had; vgl. G. de Wal, Oratio de claris Frisiae jureconsultis, Leovardiae 1825, p. 165. Enkele brieven van en aan Siccama zijn slechts overgeleverd dankzij de uitgave van de correspondentie van Pontanus in 1695 te Leiden door diens kleinzoon Antonius Matthaeus (1635-1710), hoogleraar te Amsterdam.
Johannes Isaacius Pontanus was de laatste van de studenten uit het huis van Arcerius die overleed, in 1639 op 68-jarige leeftijd. Van de andere groep was Saeckma de laatste, althans in Friesland; hij stierf op 22 december 1636. Professor Pierius Winsemius, tevens landshistorieschrijver, hield op 22-2-1637 in de academiekerk te Franeker een lijkrede die kort daarop aldaar in druk verscheen.

Friese spreekwoorden voor Gruterus

Gabbema's brievenverzameling

Lubbertus en Saeckma voor Gruterus

Baardt en de gedrukte Friese spreekwoorden

Siccama - biografie en correspondentie vanaf 1613

Sibrandus Siccama wordt elders Sibrandus Tetardus genoemd ofwel Tetardi, volgens Fries gebruik naar zijn vader Tetardus, die bijna in vergetelheid is geraakt, maar die het verdient in de herinnering teruggebracht te worden, wat ik voor zover mogelijk zal doen. Tetardus Siccama, in het Nederlands Tjaerd of Tjaerd Claessen Siccama, zoals hij door Winsemius genoemd wordt (Chronike van Vrieslant p. 574), was licentiaat in de rechten, notaris en stadssecretaris van Bolsward, welk ambt hij reeds in 1572 bekleedde. Hij ging van het katholieke geloof over tot de godsdienst van de hervormers in 1578, en schijnt tijdens de roerige tijden van de staat in zijn stad zeer waardevol geweest te zijn. Hij is naar Leeuwarden afgevaardigd naar Gedeputeerde Staten, om te helpen, toen het bestuur van Bolsward door toedoen van de aan Lalaing toegedane pauselijke troepen door gemor en eigenzinnig gedrag in beslag werd genomen. Zie Winsemius p. 626 en Histor. boek VI, p. 439. Ook schrijft Jugler (Beiträge zur juristischen Biographie, Teil III, p. 179), dat hij in 1599 deel heeft uitgemaakt van de Friese Staten, wat mij evenwel nergens anders bekend is geworden. Hij is zeker een man geweest met uitstekende talenten. Behalve de rechtsgeleerdheid heeft hij ook de letteren en de vaderlandse geschiedenis gevolgd. Hij heeft een kroniek van de gebeurtenissen van zijn tijd geschreven, waarvan Furmerius melding maakt in zijn handgeschreven dagboek; Furmerius ontleent dit op zijn beurt aan de zoon Sibrandus. Van de kroniek heeft ook Winsemius gebruik gemaakt bij het schrijven van de geschiedenis van Friesland en heel wat keren heeft hij de naam van de auteur vermeld. Zie Histor. p. 439 en 457 en volgende. Niet alleen oogstte hij lof door zijn geleerdheid, maar ook door welsprekendheid; ook is hij musicus geweest en zeer bedreven in het bespelen van de citer, zoals ik geleerd heb uit de geroerde handschriften die men mij heeft doen toekomen. Tot vrouw had hij Seerpke van Fopma, die in 1582 is overleden. Als zonen had hij Sibrandus, waarover aanstonds, en Nicolaus, die in 1596 naar Franeker kwam om rechten te studeren en die de auteur was van het epigram dat gedrukt is vóór de Fastorum kalendarium libri van zijn broer. Tetardus is overleden op 14 januari 1602 blijkens de grafsteen in de grote kerk van Bolsward. Sibrandus Siccama, geboren rond 1570 [6 september 1571; vgl. Horoscopen van de geboortedag [6 sept. 1571] en de zesendertigste verjaardag [6 sept. 1607] van Sibrandus Siccama. Uitgave ... M.H.H. Engels, Leeuwarden 1993], heeft het eerste letterkundige onderwijs aanvankelijk te Bolsward genoten, vervolgens te Leeuwarden, gedurende de volle zeven jaar, bij Johannes Fungerus, door wie nauwgezet onderricht hij in 1590 naar de Friese universiteit kwam om zich toe te leggen op de rechtswetenschap. Het verbaast me dat Jugler niet weet, waar Siccama de rechtsgeleerdheid heeft opgedaan, omdat hij meer dan eens bij Vriemoet (p. 101 en 128) geprezen wordt, daar hij aan de Franeker academie deel uitmaakte van die uitstekende groep, waarin alle talenten werden geschoold tot het goede en schone, waarover ik hierboven heb gesproken bij Herbajus, p. 128. Aldaar schijnt hij ook de hoogste eer in het recht behaald te hebben, het blijkt niet immers dat hij om studieredenen elders heeft verbleven. [Dr. Utriusque Iuris 10 augustus 1596; vgl. Album promotorum Franeker blz. 17.] Ofschoon de titel van rechtskundige niet achter zijn naam staat op de titelbladen van de boeken, die hij heeft gepubliceerd, zoals Jugler heeft waargenomen, heeft hem de titel niet ontbroken, zoals blijkt uit het onderschrift van de meeste gedichten, uit Winsemius, uit het grafschrift en wel het meest daaruit, dat hij in 1598 is opgenomen in de orde van advocaten. Bij het Hof van Friesland heeft hij niet lang verkeerd; hij werd immers stadssecretaris van Hasselt in Overijssel, welke functie hij slechts zeer korte tijd vervuld heeft, omdat hij reeds in 1602 zijn vader is opgevolgd in het ambt van secretaris van Bolsward, dat hij gedurende 20 jaar heeft bekleed. Zie de voorrede bij het boek De centumvirali judicio en Winsemius bij de beschrijving van de steden achter de Kroniek van Friesland. In hetzelfde jaar 1602 [- vanaf 7-3-1601, tevens commissaris politique op de Friese synode; op 18-5-1602 trad zijn opvolger Jelle Jongestal aan voor het kwartier van de Steden -] heeft hij deel uitgemaakt van Gedeputeerde Staten en in 1603 is hem samen met Henricus Antonides Nerdenus, de hoogleraar godgeleerdheid, opgedragen de twisten bij te leggen die in stad en kerk van Bolsward ontstaan waren vanaf zekere tijd. Zie Vriemoet, p. 32. De geleerden hebben gegist dat Sibrandus gestorven is in 1621, zoals de vermaarde [Gustav] Hugo, Geschichte des Röm. Rechts seit Just., § 318. Dit is echter een dwaling, want hij is overleden op 31 mei 1622, zoals blijkt uit het grafschrift in de kerk van Bolsward, dat onze man prijst als zeer geleerd en zeer vermaard. Tot echtgenote had hij, blijkens dezelfde inscriptie, Ulkje[!] Reins, die overleden is in 1604. [Zijn tweede vrouw Taeckje Lolckes huwde hij vermoedelijk in 1607; vgl. Horoscopen .... Volgens A.C. Fokkema-Siccama, De Siccama's, [Kortenhoef 1973], nr. 809, blz. 390-391, was hij eigenaar/bewoner van een huis op de Dijlakker tegenover het stadhuis, waar thans de RK kerk en pastorie staan (wijk C nr. 294); op de stoeppost en de graven stond het wapen.] Hij had twee zonen, de een Renatus of Rein, geboren 1600, die zich eerst te Harderwijk toelegde op de schone letteren, met lof van Pontanus zelf, (Zie Brieven bij Mattheus p. 282), weldra echter in 1620 stapte hij over op de vaderlandse [= Franeker] universiteit, zoals in het studentenalbum te lezen valt. Toen legde hij zich toe op de theologie en stond daarna als dienaar des goddelijken woords in de dorpen Wolsum en Westhem, tot hij uiteindelijk als oude man overleed in 1681. De andere zoon was Tetardus of Tjeerd, geboren 1604, die nadat hij aan de Franeker academie in 1631 de hoogste eer in de medicijnen had behaald, in zijn vaderstad de geneeskunst uitoefende tot zijn dood in 1650. Dit heb ik verzameld zowel uit het Franeker studentenalbum als uit de grafschriften [te Bolsward]. Hoe groot Sibrandus Siccama is geweest in de rechtsgeleerdheid en andere vakken, daarvan getuigt alleen Marcus Lycklama, die zijn opvattingen en veronderstellingen aan een onderzoek had onderworpen, als van een man die behalve in de studie van de schone kunsten ook in de zuivere wetenschappelijke leer van het oude recht zeer bedreven was. Zie Mebran. Lib. VII, Ecl. 22, p. 290 en Rede op Raph. Klingbijl pag. 6. De geschriften zelf van de onze, op jeugdige leeftijd vooral uitgewerkt, dat ze als een monument van zeer begaafde geleerdheid nooit zullen vergaan, is naar elke getuigenis zeer voortreffelijk te achten. Dit zijn ze: • De judicio centumvirali libri II. Franeker 1597. Omdat dit werk al zeldzaam was, is het opgenomen in Graevius' Thesaurus, deel 2 en later herhaald uitgegeven te Halle in 1725 en opnieuw, met meerdere andere, aldaar in 1776, bezorgd door C.F. Zepernick. Met dit werk heeft Siccama grote lof verworven, omdat hij een zeer moeilijke stof helder heeft uiteengezet. Zie Zepernick in zijn voorwoord en Hoepfner, Commentar über die Institutionen, § 477, not. 1 en Hugo. [Waarschijnlijk heeft dit werk gediend als "disputatio pro gradu"; R. Feenstra, De libri juridici van de Franeker universiteitsbibliotheek, p. 46 en noot 92, in De Franeker universiteitsbibliotheek in de zeventiende eeuw. Beleid en belang van een academiebibliotheek. Hilversum 2007.] • De veteri anno Romano Romuli et Numae Pompilii antitheses. Kampen 1599, in-4. Ook in Graevius' Thesaurus, deel VIII. • In Fastos Kalendares Romanos praecidanea. Kampen 1599, in-4. Herhaalde uitgave Amst. 1600, in-4, met de toegevoegde titel Fastorum kalendarium libri II, ex veterum monumentis, marmoribus, numismatibus, aliisque antiquitatum fragmentis, aucti et emendati. Dit zeer geleerde werkje heeft Graevius opgenomen in deel III van zijn Thesaurus. Het was de opzet van de auteur deze stof opnieuw uit te werken en in negen boeken uit te geven, waartoe hij echter niet is gekomen. • Epistola de vita et morte Godefridi Sopingii. Gaat vooraf aan Apologetica responsio Sopingii ad libellum anonymum. Franeker 1616, in-4. • Lex Frisionum, sive antiquae Frisiorum leges, a reliquis Germanorum legibus separatim editae et notis illustratae. Accedunt Statuta Opstalbomica, anno 1323 rogata. Franeker 1617, in-4. Van dit boek, dat al zelden voorkomt, heeft Car. Guil. Gärtner een nieuwe editie verzorgd, Leipzig 1730, in-4. Uit de door Siccama toegevoegde aantekeningen blijkt de grote kennis van de Germaanse oudheden en de grote weelde aan geleerdheid, die Hugler, p. 183, geprezen heeft en van Schwartzenberg her en der in zijn voorrede bij het Charterboek. C.H. Trotz heeft zich voorgenomen het boek van Siccama met uitvoerige noten uit te geven in 1758, zoals Vriemoet schrijft op p. 843. • Van de brieven die Siccama schreef, zijn er zeer weinig overgeleverd in de Sylloge van Matthaeus na Alciatus' Contra vitam monasticam, p. 152, 281 en 316. • Ook Griekse en Latijnse gedichten heeft hij gemaakt, in aantal ondertussen minder voorspoedig bewaard gebleven. Zie Epist. p. 281. De dood van Raph. Klingbijl heeft hij met Griekse treurdichten betreurd, uitgegeven samen met de rede van M. Lycklama. Latijnse gedichtjes gaan vooraf aan Herbajus' Res quotidianae, Lycklama's Membranae en Furmerius' Annales. Meerdere andere werken heeft hij uitgewerkt en voor de druk voorbereid, andere schijnen slechts begonnen te zijn. Een Commentarius ad Pragmaticam sanctionem Imp. Sigismundi de libertate Frisiorum had hij reeds 1621 ter perse volgens zijn eigen getuigenis bij Matthaeus, p. 152. Ook schreef hij noten bij de Statuta Opstalbomica die hij echter om bepaalde redenen niet samen met de wetten zelf publiceerde, maar wel in het voorwoord bij de Friese wetten beloofde in een andere vorm te publiceren. De uitgegeven noten bij de Friese wetten wilde hij vermeerderd en verbeterd opnieuw uitgeven, met gebruikmaking van de codex van [Friedrich] Lindenbrog van de Germaanse wetten. Zie Epist. p. 152. Misschien had hij voor deze editie de noten bestemd, die hij had bijgeschreven in het exemplaar, dat zich ooit bevond onder de boeken Van Pieter Burman de tweede. Zie de catalogus van handschriften die deze naliet, p. 36, n. 2843. Tenslotte blijkt uit de brief waarvan Struvius de inhoud heeft uitgegeven in de Actis Literar. deel VI, p. 17, dat de onze een Commentarius ad Tit. Dig. de officio praefecto urbi begonnen was, ook in 1609 Parerga [= bijwerk] heeft willen uitgeven, en zelfs erover dacht Festus uit te geven. Zie Jugler p. 184.

♣ Gabinus de Wal, Oratio de claris Frisiae jureconsultis, Leovardiae 1825, p. 160-165 SIBRANDUS SICCAMA alibi dicitur SlBRANDUS TETARDUS sive TETARDI, more Frisiorum a patre suo TETARDO, cujus memoria fere obliterata est, at redintegrari meretur, quod, quantum fieri poterit, agam. TETARDUS SICCAMA, Belgice TJAERD sive TJAERD CLAESSEN SlCCAMA, uti dicitur WINSEMIO (Chronyck van Vrieslandt p. 574), juris erat licentiatus, notarius publicus et magistratui urbis Bolsverdiae ab actis, quo munere jam A. 1572 fungebatur. A fide catholica ad sacra reformatorum transiit A. 1578, et turbatis reipublicae temporibus in civitate sua multum valuisse videtur. Leovardiam ablegatus est ad Ordines deputatos, auxilium imploraturus, ubi magistratus Bolsvardienlis à pontificiis LALAINIO addictis murmure et contumaci gesta excipiebatur. Vid. WINSEMIUS d. l. p. 626, et Histor. Lib. VI, p. 439. Scribit etiam JUGLER (Beyträge zur juristischen Biographie, T. III, p. 179), illum A. 1599 ordinibus Frisiae adscriptum fuisse, quod tamen aliunde mihi non innotuit. Vir certe fuit qui ingenium egregie excoluerat. Praeter jurisprudentiam, literas etiam et patriae historiam prosequutus est. Chronicon rerum sua aetate gestarum conscripsit, cujus mentionem facit in diario suo MS. FURMERIUS, qui illud a SIBRANDO filio, A. 1604, mutuo accepit. Eo etiam usus est WINSEMIUS in conscribenda Frisiae historia et auctoris mentionem nonnunquam injicit. Vid. Histor. d. l. p. 439 et 457. sq. Non tantum eruditionis, verum etiam eloquentiae laude viguit et musicus fuit ac citharista artis peritissimus, uti e motis MS. mihi subministratis didici. Uxor ipsi fuit SEERPKE VAN FOPMA, A. 1582 satis functa. Filios habuit SIBRANDUM, de quo mox, et NICOLAUM, qui A. 1596. Franequeram venit, jurisprudentiae discendae causa, quique auctor fuit epigrammatis typis expressi ante Fastorum Kalendarium libros a fratre scriptos. TETARDUS obiit 14 Jan. 1602, teste lapide sepulcrali in aede majori Bolsverdana. SIBRANDUS SICCAMA, natus circa A. 1570, in ludis literariis, Bolsverdiae primum, dein Leovardiae, per integrum septennium, praeceptorem habuit JOANNEM FUNGERUM, a quo fideliter institutus ad academiam Frisiacam venit A. 1590 jurisprudentiae operam daturus. Miror JUGLERUM ignoravisse, quo loco jurisprudentiam didicerit SICCAMA, cum plus semel laudetur apud VRIEMOET (p. 101 et 128), tanquam in academia Franequerana coetus illius egregii particeps, quo ad bona pulchraque omnia conformabantur ingenia, de quo dixi supra, ubi de HERBAJO, p. 128. Ibidem etiam summos in jure honores accepisse videtur, neque apparet, eum, studiorum causa alibi moratum fuisse. Licet jureconsulti titulus nomini additus non legatur in fronte librorum, quos edidit, uti observavit JUGLERUS, d. l., non eo tamen caruit, ceu patet e subscriptione carminum plurimorum, e WINSEMIO, ex inscriptione sepulcri et vel maxime ex eo, quod A. 1598 inter causarum patronos fuerit receptus. In foro non diu versatus est, sed urbi Hasselensi in Transisalania fuit a secretis, quo tamen officio per breve tantum tempus fanctus est, cum iam A. 1602 patri successerit in munere Secretarii Bolsverdani, quod per annos viginti administravit. Vid. Praefatio ad librum: de centumvirali judicio et WINSEMIUS in descriptione urbium post Chronicon Frisiae. Eodem A. 1602 fuit inter Ordinum Frisiae delegatos et ipsi A. 1603, una cum HENRICO ANTONIO NERDENO, theologiae professore, mandatum fuit, lites componere in urbe atque ecclesia Bolsverdana ab aliquo tempore exortas. Vid. VRIEMOET, p. 32. Conjecere eruditi SIBRANDUM mortuum fuisse A. 1621, veluti Cl. HUGO Geschichte des Röm. Rechts seit Iust. § 318. Hoc vero erroneum, obiit enim die 31 Maji 1622, uti patet ex inscriptione sepulcri in templo Bolsverdano, quae nostrum laudat virum doctissimum et clarissimum. Uxorem habuit, teste eadem inscriptione, WILKIEN REINS, satis functam A. 1604. Duo ipsi filii fuere, alter RENATUS sive REIN, in lucem editus A. 1600, qui primum Harderovici melioribus literis dedit operam, laudante ipsum PONTANO, (Vid. Epist. apud MATTHEUM p. 282), mox vero A. 1620 ad academiam patriam transiit, uti in albo legitur. Tunc in theologiam incubuit et postea verbi divini minister exstitit in pagis Wolsum et Westhem; donec senex decessit A. 1681. Alter TETARDUS sive TJEERD, natus 1604, qui acceptis in Academia Frisiorum, A. 1631, summis in medecina honoribus, artem suam in urbe patria exercuit usque ad mortis tempus A. 1650. Haec collegi cum ex albo Franequerano, tum ex inscriptionibus sepulcralibus. Quantus in jurisprudentia aliisque disciplinis fuerit SIBRANDUS SICCAMA vel unus MARCUS LYCLAMA testetur, qui suas opiniones ac conjecturas ipsius examini subjiciebat, utpote viri praeter optimarurn artium studia et reconditam antiquitatis doctrinam juris peritissimi. Vid Membran. Lib. VII, Ecl. 22, p. 290. et Orat. in RAPH. CLINGBYL, pag. 6. Ipsa vero nostri scripta juvenili praesertim aetate elaborata, eruditionis ditissimae monumentum nunquam interiturum, omni testimonio longe clarius existimandum est. Sunt autem illa: • De judicio centumvirali libri II. Franeq, 1597. Hoc opus cum jam esset inter rariora, insertum fuit GRAEVII Thesauro, T. II. et postea repetitum fuit Halae 1725 ac denuo, pluribus aliis adjectis, ibid. 1776, curaute C.F. ZEPERNICK. Magnam ab hoc labore suo laudem assecutus est SICCAMA, cum argumentum difficillimum plene illustraverit. Vid. ZEPERNICK in praef. d. l. HOEPFNER, Commentar über die Institutionen, § 477, not. 1. et HUGO, d. l. • De veteri anno Romano Romuli et Numae Pompilii antitheses. Campis, 1599. 4. Est etiam in Thesauro GRAEVII. T. VIII. • In Fastos Kalendares Romanos praecidanea. Campis, 1599. 4. Repetita editio Amst. 1600. 4. additusque titulus: Fastorum kalendarium libri II; ex veterum monumentis, marmoribus, numismatibus, aliisque antiquitatum fragmentis, aucti et emendati. Hoc opusculum admodum eruditum T. III. Thesauri inseruit GRAEVIUS. Propositum auctori fuit hoc argumentum iterum elaborare et libris XII edere, cui tamen non satisfecit. • Epistola de vita et morte GODEFRIDI SOPINGII. Praemissa est Apologeticae responsioni SOPINGII ad libellum anonymum. Franeq. 1616, 4. • Lex Frisionum, sive antiquae Frisiorum leges, a reliquis Germanorum legibus separatim editae et notis illustratae. Accedunt Statuta Opstalbomica, anno 1323 rogata. Franeq. 1617. 4. Hujus libri, rarius jam obvenientis, novam editionem dedit CAR. GUIL. GÄRTNER, Lips. 1730. 4. --- Apparet ex adjectis SICCAMAE notis magna antiquitatum Germanicarum peritia magnusque eruditionis apparatus, ceu testantur, quos laudavit JUGLER, d. l. p. 183, et van SCHWARTZENBERG, Voorrede van het Charterboek, T. I. passim. SICCAMAE librum cum notis amplissimis edere sibi proposuit C. H. TROTZ, A. 1758, uti tradit VRIEMOET p. 843. Is dit wijnproefschaaltje, in 1617 gemaakt te Bolsward door Jan Sjoerds, een geschenk van vrienden aan Siccama, ter ere van diens Lex Frisionum die met een voorwoord van 10 februari in dat jaar was verschenen? In 1617 was Siccama ook tien jaar getrouwd met zijn tweede echtgenote. Lit.: M. Stoter, De zilveren eeuw. Leeuwarden/Franeker 2000, blz. 71. • Epistolae, quas scripsit SICCAMA, paucissimae supersunt in Sylloge MATTHAEI post ALCIATUM contra vitam monasticam, p. 152, 281 et 316. • Carmina etiam lusit graeca et latina, numeris tamen interdum minus feliciter servatis. Vid. Epist. d. l. p. 281. Mortem RAPH. CLINGBIJL graecis elegis deflevit una cum oratione M. LIJCKLAMAE editis. Latina poematia habentur ante HERBAJI res quotidianas, LIJCKLAMAE Membranas et FURMERII Annales. Plura alia elaboravit et typis edenda praeparavit, alia tantum aggressus videtur. Commentarius ad Pragmaticam sanctionem Imp. SIGISMUNDI de libertate Frisiorum jam A. 1621 sub prelo fervebat, ipso testante apud MATTHAEUM , d. l. p. 152. Notas etiam scripsit ad Statuta Opstalbomica quas tamen, certis de causis, una cum ipsis illis legibus non vulgavit; vulgandas tamen alia veste indutas promisit in praef. ad Leg. Frisionum. Editas etiam ad Leges Fisionum notas auctas et emendatas iterum in publicum emittere voluit, in usum adhibito LINDENBROGII legum Germanicarum codice. Vid. Epist. ibid. p. 152. Forte huic editioni notas destinaverat, quas exemplari adscripserat, quod aliquando fuit inter libros PETRI BURMANNI, secundi. Vid. Catalogus Manuscriptorum, quos hic reliquit p. 36, n. 2843. Denique ex epistola, cujus argumentum STRUVIUS edidit in Actis Literar. T. VI, p. 17, patet nostrum Commentarium ad Tit. Dig. de officio praefecti urbi aggressum fuisse, etiam A. 1609 Parerga edere voluisse, imo de FESTO edendo cogitasse. Vid. JUGLER d. l. p. 184.

>> begin

SIMON ABBES GABBEMA
volgens
Gabinus de Wal, Oratio de claris Frisiae jureconsultis, Leovardiae 1825, p. 179-187

SIMON ABBES GABBEMA, Leovardiensis, non uno nomine de literis bene meritus, neminem habuit, qui ipsius vitam et fata posteris enarraverit. E sparsis hic illic relationibus diversis pauca tantum colligere potui. Gentem, unde ortus est GABBEMA, Frisicam fuisse, non exteram, jam ex ipso nomine potest effici. Fuit inter nobiles Frisios, foedere junctos adversus PHILIPPI dominationem, signifer quidam EDO GABBEMA, de quo tamen incertum est, an ex eadem gente, qua noster, fuerit, monente Clar. TE WATER, Verbond der Edelen, T. II, p. 405. Haec certe plures protulit literarum cultores Themidosque antistites. TZALLINGIUS, Leovardiensis, A. 1636 linguarum studium Franequerae prosequebatur, et MENNO ac FESTUS inter advocatos nomen insertum habuere, alter A. 1636, alter A. 1662, uti ex albo academiae atque advocatorum matricula didici. Qui nostri SIMONIS fuit pater, ABBE FREERKS GABBEMA, plures liberos habuit, scilicet NANNONEM, militum centuriae res pecuniarias curantem; TIALCKIUM; ELISABETHAM, nuptam MUNTHINGIO, medecinae professori Groningano; TJALLINGIUM, mente infeliciter captum; SIMONEM nostrum, WALCKIAM ac GERARDAM. Ubi adhuc vivebat, condidit aedes mulierculis aetate provectioribus recipiendis dedicatas, Leovardiae juxta ecclesiam majorem exstructas, unde colligi posse mihi videtur, illum opibus non parum valuisse. Quot liberi ipsi supervixerint equidem nescio. Fuere certe inter illos SIMON ac WALCKIA.
◊ De tempore, quo natus sit SIMON, de matre, qua fuerit editus, de loco, quo literas primum didicerit, de praeceptoribus, quibus fuerit usus, nil memorare mihi licet. Suspicor illum post annum 1630 natum fuisse, cum A. 1654, ubi PETRONIUM edebat, fructum doctrinae primitivum, flos juventae vocetur, imo novello aetatis vere flosculos protulisse dicatur TOBIAE GUTBERLETHO, seniori, Poematum, p. 165 sqq. Suspicor porro illum academiam et Leidensem et Franequeranam invisisse; illam circa A. 1650, hanc vero A. 1654 vel saltem A. 1656. Suspicionis causa sunt carmina belgica, quae habentur in collectione: Klioos Kraam, T. I, p. 199 et 354, quibusque juvenes honorati fuere scholae Leidensis alumni. Carmen vero, (ibidem T. II, p. 165), quo CHRISTOPHORUM MUNSTERUM, Logices et Philosophiae in academia Franequerana professorem, A. 1617 rectura abeuntem, gratalatus est, arguit, nostrum tunc temporis in studiosorum numero fuisse ad orationem auribus accipiendam congregato. In albo vero academiae SIMONIS nomen frustra quaesivi, nisi a WISSENBACHIO forte, nominibus Frisiorum scribendis parum exercitato, male scriptum fuerit die 17 Octobris A. 1654, quo nomen admodum simile in albo occurrit lectu difficillimum [S. Abbes Gabbema = ? Hebbaeus Galtim, Fris., Philos. stud., Alb. stud. Franek. 5507]. Una cum literis jurisprudentiam coluit, forte BERNARDUM SCHOTANUM in Academia Leidensi ducem secutus, in Franequerana vero WISSENBACHIUM et CUPIUM. Summos juris honores adeptus est, defensa disputatione: De jure Naturali, Gentium et Civili, una cum thesibus abstrusiorem doctrinam testantibus, teste GUTBERLETHO, Poem. p. 246 sqq. Causas in foro defendisse non videtur, cum nomen advocatorum Frisiorum matriculae inscriptum non appareat. Libris legendis, colligendis ac conscribendis delectatus fuisse videtur, a forensibus negotiis remotus. Designatus est A. 1659 ab Ordinibus Frisiae historiographus, cui muneri administrando per historiae peritiam erat aptissimus. Ipsi successisse dicitur, A. 1682, JOANNES VAN DER WAEIJEN, Theologiae Professor Franequeranus, in libro, cui titulus: Analecta of eenige oude onegedrukte schriften tot Friesland specterende, p. 39 et apud VRIEMOET p. 565. Equidem dubitarem, an res vere ita se habeat, cum ipse GABBEMA historiographi titulo adhuc usus sit in fronte libri A. 1686 editi, imo in ipso testamento suo A. 1688 Leovardiae condito. Hoc testamento WALCKIAM, sororem suam, haeredem instituit, cui commendavit, ut libros maxime ipsi dilectos, in honore haberet. Non diu postea vixisse videtur. Postumos, quos reliquit, ingenii foetus nonnullos in publicum emisit TOBIAS GUTBERLETH, junior, et cujus praefationie ad urbis Leovardiae descriptionem effici posse mihi videtur, nostrum morte intempestiva decessisse. Tota ipsius supellex literaria, magno labore collecta, chartas etiam atque instrumenta publica privataque veteris aevi complexa, postea a SCHWARTZENBERGIO in suos usus adhibita, una cum reliquo WALCKIAE patrimonio, A. 1712 vel 1713, jure haereditario pervenit ad aedes in anicularum utilitatem a patre exstructas, ubi adhuc servatur. Illius inspiciendae facultatem comiter admodam mihi fecit unus e quatuorviris aedibus iis praefectis, atque inde plurima illorum petivi, quae hactenus proposui.
◊ De multa eruditione non leviter, at assidua perscrutatione et studiis indefessis, comparata, qua GABBEMA noster eminuit, unum tantum est omnium judicium, non vero de pulchri sensu ac judicio, quo nomine a quibusdam fuit laudatus. Graecam ac Romanam antiquitatem perlustravit; utramque linguam egregie calluit; in abditos historiae antiquae ac recentioris, imprimis Frisicae, recessus summa diligentia penetravit, quae tamen non prohibuit, quominus Themidem etiam cum voluptate coluerit, Musis Latinis ac Belgicis litaverit, imo Palem, Floram ac Pomonam, amoenissimas ruris hortorumque deas honore sit prosequutus. Hinc ipsum laudibus excepere uterque TOBIAS GUTBERLETH, alter in praef. ad Leovardiae descriptionem; BADERS, Poematum, p. 129; ISAACUS DE SCHEPPER in eleganti carmine praemisso versibus poetae Frisiaci GISEBERTI, JACOBI filii; et prae omnibus hic ipse GISEBERTUS, qui admodum magnifice de nostro opinatus est eumque in versibus scribendis ducem, scriptorum autem judicem elegit, cui fidem plenissimam habuit. Vid. GIJSBERT JAPIX Friesche Rijmlerije. Edit. Leovard. A. 1681, in praef. et p. 52 ac 93, uti et Epistolas illi editioni adjectas, p. 42 sqq. An vero haec fides nostro habita GISEBERTO profuerit, dubitant nonnulli. Etenim GABBEMA, eruditus licet et veritatis tenax, uti scribenda historia, teste GUTBERLETHO, HOOFTIUM ejusque dicendi genus sequi ftuduit, cujus tamen vitia facilius quam virtutes plerique imitatores attingunt, ita in poeticis grandia verba, tumidum obscurumque sermonem et ostentatam doctrinae pompam diligebat, quod aequalium nonnullis mirifice placuit, adeo ut ipsis Apolline plenus fuerit habitus, quodque fecisse videtur, ut in cantibus Davidicis a GISEBERTO Frisice redditis, antiqua simplicitas et prisca elegantia desideretur, quae carminibus aetate juvenili scriptis nitorem dedit nullo unquam fuco atque ornatu comparandum. Ita judicavit peritus, si quis unus, harum rerum arbiter, Clar. WASSENBERGH, in specimine: De Giseberto Jacobi F., quod A. 1793 defendit GERHARDUS BENTHEM REDDINGIUS, p. 15, et in libro: Bijdragen tot den Frieschen tongval, P. I, p. 182, qui tamen non ideo de nostri meritis quidquam detractum voluit, utpote quem laudet historiae Frisiacae lumen, cujusque eruditionem ipsi etiam GISEBERTO multum profuisse testetur ad accuratiorem linguarum scientiam. --- Critici quoque ingenii non fuit expers, uti vel ex una conjectura patet in locum TACITI (Annal. L. IV, c. 73.) e PTOLEMAEO corrigendum, quam proposuit in praefatione ad GISEBERTI librum, quamque plerisque TACITI editoribus incognitam summis quibusdam inter eruditos viris probari intellexi.
◊ Scripta diversi generis edidit GABBEMA vel inedita reliquit, post mortem demum typis expressa, omnia cumulatae doctrinae monumenta, scilicet:
• T. Petronii Arbitri Satyricon et diversorum Poetarum lusus in Priapum, item Pervigilium Veneris Ausoniique cento nuptialis et Cupido cruci affixus. Ultraj. 1654. 8. Repetitam editionem serius curare aggressus est GABBEMA, ad finem vero non perduxit. Pars tantum fuit edita, nulla anni mentione adjecta. Vid. MICH. HADRIANIDES in praef. editionis PETRONII, Amst. 1669, et in notis, p. 6. n. 2.
• Disputatio de jure naturali gentium et civili. Hanc nunquam equidem vidi, neque illius mentionem injectam scio, nisi uni GUTBERLETHO.
• Catullus, Tibullus et Propertius, cum selectis variorum commentariis. Traj. 1659. 8.
• Viglii Zwichemii ab Aytta Epistolae Politicae et Historicae ad Joachimum Hopperum. Leovard. 1661. 8. Vide supra p. 114.
• Epistolarum ab illustribus et claris viris scriptarum centuriae tres. Harlingae 1655. 8. Nonnulla exemplaria in titulo dicuntur edita Groningae, 1666. Altera editio emendatior et viginti epistolis ineditis auctior prodiit Harlingae, 1669. 8. Hae epistolae ex autographis collectae atque editae plura continent scitu dignissima, praesertim quae ad eruditos Frisios pertinent, unde saepius a nobis in partes vocatae fuere. Utrique editioni praemittuntur versus Jo. BOURICII, Nic. HEINSII aliorumque.
• Gijsbert Japix Friesche Rijmlerije. Ed. 2, Leov. 1681. 4. Alteram partem adjecit GABBEMA, scilicet Epistolas aliaque GISEBERTI scripta et nonnulla ad grammaticam linguae Frisiacae spectantia. Cf. FOEKE SJOERDS, Beschrijving etc. T. I, P. I, p. 316.
• Friesche Lust-Gaarde ofte Boom-, Heester-, Bloem- en Kruijd-warande. Leov. 1686, 4.
◊ Carmina dedit GABBEMA et Latina et Belgica, hic illic dispersa. Latinum non inelegans, quo poemata ERNESTI BADERS laudavit, ipsis adjectum est, p. 292. Alia alibi legi, quorum vero non reminiscor. --- Juvenili adhuc aetate belgicorum poematum collectionem erotici plurimum argumenti edidisse noster dicitur TOBIAE GUTBERLETHO, Poemat. p. 179, ubi cum ANGERIANO aliisque comparatur. Hanc vero omnibus Belgicarum literarum amatoribus, quotquot adivi, incognitum deprehendi, neque ulla illius notitia superesse videtur. Nonnulla carmina adhuc legi possunt in diversis florilegiis, veluti Klioos Kraam (Leov. 1657), P. I et II, ubi singula poemata in indicibus monstrantur, et Hollandsche Parnas (Amst. 1660) p. 334 sqq. Pleraque illa multa eruditione repleta sunt, magis grandi sermone, quam facili modo scripta, atque in genere ita comparata, ut judicium Cl. WASSENBERGH, quod modo proposui, omnino confirment. Inest tamen brevioribus nonnullis acumen quoddam epigrammate dignum.
◊ Separatim edidit GABBEMA: Het hooglied Salomons in rijm gesteld. Leov. 1654. 4.
◊ Post mortem auctoris edidit TOBIAS GUTBERLETH junior: Historie van Friesland, van den jare 1190 tot den jare 1573. Franeq. 1703. 4. Hic liber plerumque dicitur: Verhaal van Leeuwarden, quia hic titulus singulis paginis inscriptus est. Historiam illam, quae multa continet aliis scriptoribus non memorata, ab auctoris sorore acceptam editori edendam concessit PETRUS PORTZ, medicus Leovardiensis, uti in praefatione exponit GUTBERLETH.
◊ Nederlandsche Watervloeden of naukeurige beschrijving van alle Watervloeden voorgevallen in Holland, enz. Hier agter zijn bijgevoegt de leevens van Willebrord en Bonifaas, eerste Christengeloofsverkondigers in Nederland. Franeq. 1703. 8. Notas adjecit et ipsam narrationem continuavit editor.
◊ Porro in praefatione ad urbis Leovardiae descriptionem meminit GUTBERLETH operis majoris Historiae Frisiae sive: Algemeene Friesche Historien, quod cum optimis quibusque comparandam perennique gloria dignum edidisset, & modo integrum habuisset, non partem tantum primam.
◊ Ibidem etiam memoravit opus: De Proverbiis Frisicis, multo labore collectum, quod editioni parabat JOANNES HILARIDES, scholae Bolsverdanae rector, explicationem additurus. Dolent omnes rerum Frisicarum amantes hanc editionem nunquam prodiisse, magis vero ipsum autographum, quo proverbia mille vel plura continebantur, prorsus latere. Exemplar, quod olim, sed festinanter admodum, descripfit J.A. DE CHALMOT, etiam nunc servatur in Bibliotheca Athenaei Frisiaci. Omnem diligentiam ad autographon investigandum, vel etiam accuratiorem descriptionem, frustra adhibuit Clar. WASSENBERGII, cujus videatur praefatio ad collectanea Frisiaca, Part. II, p. 11. sq.
◊ Denique eruditorum Frisiorum Epistolae ineditae à GABBEMA collectae ac descriptae, diversae ab iis quas ipse edidit, fuere in apparatu literario PETRI BURMANNI, SECUNDI. Vide Catalogum MSS, quos reliquit, p. 5, num. 1294. Scire vellem, ubi nunc habentur.

Friese spreekwoorden, verzameling 1614

• De verzameling Friese spreekwoorden is overgeleverd in een handschriftje in pocketformaat dat de initialen C.G. V B. met het jaartal 1614 bevat van de eigenaar. Tot nu toe dacht men daarbij aan [Carel] Georg van Burmania (ca. 1570 - 1634), hoewel die zich altijd Georgius of Jurjen noemde en nooit de voornaam Carel gebruikte; vgl. F.J. van der Kuip, De Burmania-sprekwurden: Santjinde-ieuske Fryske sprekwurden ferklearre en yn har tiid besjoen, Leeuwarden 2003. Burmania heeft de verzameling in elk geval niet zelf (af)geschreven: hij schreef namelijk nogal klein blijkens zijn brieven. Hij zou het afschrift voor zichzelf door een afschrijver hebben kunnen laten maken.
• Aannemelijk is dat de verzameling ontstaan is in het milieu van Franeker studenten of oudstudenten. De juristen en humanisten Johannes Saeckma (7.11.1572-22.12.1636) en Sibrandus Siccama (6.9.1571-31.5.1622) hebben voorbeelden van Friese spreekwoorden opgestuurd aan Janus Gruterus. Saeckma en Siccama maakten deel uit van groepjes studenten die samenwerkten. Siccama woonde met Thomas Herbajus en anderen in bij Johannes Arcerius, de hoogleraar Grieks. - Een mooie korte biografie van Siccama geeft A.C. Fokkema-Siccama, De Siccama's [1971]. - Alle studenten werden toen geacht zich ook in de "artes" te bekwamen, m.a.w. humanist te zijn. Humanisten waren ook de Franeker professoren van het eerste uur. Henricus Schotanus, de eerste hoogleraar rechten te Franeker en leermeester van Saeckma, Siccama en Herbajus, gebruikte in zijn brieven - in humanistenlatijn - aan Saeckma vaak spreekwoorden, d.w.z. adagia (van Erasmus) zoals Dura vel quercus multis cadit ictibus (20 december 1599). Johannes Drusius, de hoogleraar Hebreeuws, verzamelde Hebreeuwse spreekwoorden en gaf ze uit onder de titel Adagiorum Ebraicarum decuriae aliquot nunquam antehac editae, Franequerae 1597; in 1590 had hij al Proverbiorum classes duae, in quibus explicantur proverbia sacra & ex sacris litteris orta gepubliceerd. Drusius was geliefd bij de genoemde drie studenten; Herbajus verdedigde hem tegen aanvallen van Sibrandus Lubbertus, de eerste hoogleraar theologie.
• Herbajus studeerde nog in 1599, toen hij al enige jaren advocaat was bij het Hof van Friesland. Hij is wel als Fries nationalist bestempeld; vgl. G.Th. Jensma, "Uit het huis van Arcerius" en de database van S. Zijlstra. Saeckma gaf op aandringen van Siccama na de dood van Herbajus (20 mei 1613) diens juridische verhandeling over rechtszaken van alledag uit: "Liber singularis rerum quotidianarum", Leeuwarden 1614. Blijkbaar kreeg Saeckma de correspondentie en aantekeningen van Herbajus. Het door Herbajus geannoteerde exemplaar van het mede door Saeckma opgestelde nieuwe wetboek van Friesland, gedrukt in 1602, hebben Johannes Saeckma en diens zoon Theodorus verder van handschriftelijke aantekeningen voorzien. Het Fries eigene had bij Saeckma, Siccama en Herbajus veel aandacht.

Niet van Burmania maar van Beveren

• Men is er begrijpelijkerwijs altijd van uitgegaan, dat een Fries de eigenaar is geweest van het genoemde handschriftje. Ook niet-Friezen waren echter geïnteresseerd in de Friese taal en in Friese spreekwoorden, bijvoorbeeld Franciscus Junius en Jan van Vliet. Dat heeft mij aanleiding gegeven eens te kijken naar een andere naam achter de initialen. In het register achterin de uitgave van het Album studiosorum academiae Franekerensis, Franeker [1968], vond ik al snel "Beveren, C.G. f. a [nr.] 1019". Het bleek te gaan om de op 24 oktober 1607 ingeschreven Cornelius G(uillaumi) f(ilius) a Beveren, Dordracenus.
• Cornelius Gulielmi F[ilius] a Beveren Dordracenus is 26 juni 1609 op 19-jarige leeftijd als rechtenstudent ingeschreven aan de universiteit van Leiden. Het leven van Cornelis van Beveren (1591-1663), heer van Strevelshoek, is beschreven door G.D.J. Schotel in diens Geschied-, letter- en oudheidkundige uitspanningen, Utrecht 1840, blz. 63-68. Van Beveren had op de Latijnse school van zijn geboortestad onderwijs gevolgd bij Gerardus Johannesz. Vossius. In de jaren 1612 en 1613 maakte hij met drie anderen een studiereis naar Orléans, alwaar hij promoveerde tot doctor in de rechten. - De "Notulen van zijne Walsbrabantsche, Fransche, Switsersche ende Hoochduytsche reysen" in een perkamenten quartoband bevinden zich in het familiearchief Beelaerts van Emmichoven (nr. 119) te Den Haag. -
• Te Dordrecht volgde hij zijn vader op als rentmeester-generaal van Zuid-Holland. Tienmaal was hij burgemeester van Dordrecht. Hij werd afgevaardigd naar de Staten van Holland en vervulde talloze gezantschappen. Met de grootste staatslieden van zijn tijd onderhield hij contacten. Hij beheerste het Grieks, Latijn, Engels, Spaans en Duits. Als redenaar werd hij bewonderd. In zijn vrije tijd bedreef hij geschied- en oudheidkunde. Na het overlijden van zijn vader Willem in 1631 werd hij heer van kasteel Develstein, waar hij talloze geleerden ontving. Hij was bevriend met onder anderen Cats, die hij in 1644 als curator van de Leidse hogeschool opvolgde, Jacobus Lydius, de al eerder genoemde Vossius, Daniel en Nicolaas Heinsius, Caspar Barlaeus en Hugo de Groot.

Fragment van folio 73 recto uit de "Notulen"

Voorbeeld en geschiedenis

• Terug naar het handschriftje dat opmerkelijk genoeg een Nederlandse titel en ondertitel heeft. Het heeft geen titelblad maar een incipit. Dat luidt Der oude vrije Friesen Spreeckwoorden. Deze titel is van dezelfde hand als het eigendomsmerk; vooral de cursieve v is kenmerkend. "Der oude vrije friesen / Spreeckwoorden" is door Cornelis van Beveren zelf geschreven, in de cursieve vorm (schuin, naar rechts hellend) van zijn handschrift. De ondertitel en de Friese tekst zijn genoteerd in geposeerd, staand schrift. Men vergelijke de verschillende e's.
• Het jaartal 1614 deed mij denken aan Herbajus, die zoals gemeld overleed in 1613 en wiens schriftelijke nalatenschap werd beheerd door Saeckma. Misschien heeft Saeckma wel aan het sterfbed van zijn vriend gezeten: die woonde blijkens het Leeuwarder schoorsteengeldregister van 1606 in Minnema-espel, in de Grote Hoogstraat of de Poststraat; dat was niet ver van de Huizumer zuupmarkt (tegenwoordig Berlikumermarkt) in Keimpema-espel waar Saeckma's huis stond. Of het origineel dat van Beveren heeft gecopiëerd, van Herbajus is geweest? Ook van een van de exemplaren van Saeckma en Siccama kan hij zijn afschrift gemaakt hebben. Niet bekend is of Van Beveren in 1614 een bezoek aan Friesland heeft gebracht d.w.z. aan Saeckma te Leeuwarden en/of aan Siccama te Bolsward.
• In wiens bezit het handschriftje was na C.G. van Beveren (1561-1663) en vóór prof. Everwinus Wassenbergh (1742-1826) is nog onopgehelderd. Joost Hiddes Halbertsma (1789-1869) kocht het in 1828 op de veiling van de bibliotheek van Wassenbergh. Halbertsma heeft zijn bibliotheek gelegateerd aan de Provinciale Bibliotheek van Friesland te Leeuwarden, nu onderdeel van Tresoar. Het handschriftje heeft signatuur 213 Hs.
• De druk van de Oude Friese Spreeck-woorden, Franeker 1641, zal wel van het handschrift afgeleid zijn, maar is geen exacte kopie daarvan. De druk heeft namelijk niet alle spreekwoorden die in het handschrift staan en bevat bovendien spreekwoorden die niet in het handschrift voorkomen. Er moeten wel meerdere kopieën van het handschrift in omloop geweest zijn. Een of meerdere daarvan zijn door de drukker gebruikt en nadien verloren gegaan. (Van der Kuip 49).

Bomke boppe!

• Nr. 107 van de verzameling luidt (Van der Kuip blz. 181): Bomke boppe zey die Borgemaester fin Frencker t'jen Sijn Excel. Mauritius. Deze spreuk heeft waarschijnlijk betrekking op een voorval dat opgetekend is in "Triumphus Groninganus", een dichtwerk van de Franeker student Patroclus Bokelman dat in 1594 is uitgegeven. Na de verovering van Groningen in de zomer van 1594 reisde Maurits via Friesland terug naar Den Haag. In Franeker werd hij door de bevolking met enthousiasme ontvangen en door het stadsbestuur onthaald op een feestmaal. Bij die gelegenheid sprak de burgemeester de prins toe met een drinkbeker in de hand, die hij vervolgens op Maurits' gezondheid in één teug leegdronk. Deze zeispreuk zegt iets over de tijd en plaats van ontstaan van de verzameling. De eigenlijke uitdrukking "Bomke boppe" is te verklaren met "Bottoms up, Ad fundum, Drink uit, Proost!"
• Interessant is dat Cornelis van Beveren, die zijn studiën te Franeker begon, op 20 januari 1608 aan de universiteit in het openbaar een lofrede op Maurits heeft voorgelezen: Oratio in laudem ... Mauritii, Comitis à Nassau ... Gubernatoris Confoederatarum provinciarum strenuissimi / recitata publicè in Athenaeo Franequerensi a Cornelio G.F. à Beveren, 20. Ianuar. anno 1608; gedrukt door Aegidius Radaeus; met een gedicht op van Beveren door Hadr. S. ab Helmich Gelropolitanus (student rechten sedert 29 augustus 1605; ASF 885); 32 pp. in quarto; ex. in UB Groningen. In schril contrast hiermee staat de schoffering van prins Maurits door de Friese afgevaardigde ter Staten Generaal Tinco Oenema in de vergadering na de horing van de Spaanse vredesonderhandelaars op 26 januari 9 (d.i. 5 februari nieuwe stijl.) 1608; vgl. blz. 107 van de kostelijke uitgave met vertaling van het Diarium Furmerii, Dagboek van Bernardus Gerbrandi Furmerius, 1603-1615, Landsgeschiedschrijver van Friesland, door D.W. Kok (annotatie: Onno Hellinga), Leeuwarden 2006.

Gabbema

• Simon Abbes Gabbema (1628-1688) stelde ca. 1675 in handschrift een verzameling van "Fryske bywirden" op; die bevat niet de nummers 26, 318 en 1117 uit de verzameling van Beveren. Van der Kuip geeft verklaringen voor het ontbreken van 318 en 1117: het eerste is door een andere hand aan het eind van de letter G later in het handschrift v. B. toegevoegd, het tweede is een doublure van 1100. Waarom heeft Gabbema nummer 26 (Al peteereste meij Ingelsche tongen) niet opgenomen? Omdat het een bijbels spreekwoord is? Ik merk op dat in het handschriftje links van dat spreekwoord met zwarte inkt een NB is toegevoegd, evenals trouwens bij nr. 40. In dezelfde inkt staan bij 5, 6 en 9 de "leestekens" ·|·. Ik denk aan de hand van Franciscus Junius. Heeft hij het begin van het handschriftje, bij Gabbema, gelezen? Is "meij Ingelsche tongen" in het spreekwoord 26 opgevat als "met Engelse tongval" en als denigrerend opgevat?
• Het handschrift Gabbema heeft een Friese titel i.t.t. het afschrift dat van Beveren in 1614 maakte. Waarschijnlijk had het voorbeeld ook al een Friese titel: dat de Hollander die vertaalde voor zichzelf en zijn omgeving, verbaast in dat geval niet meer.

Naam op de band van het reisverslag 1612-1613



Hierboven resp. hiernaast: Ondertekening en (later overschreven) adres van Beverens brief uit 1633 aan Caspar Barlaeus (UB Amsterdam) "Aen den E. Hoo[ch]geleerden/ H[ee]re/ D. Casparum Barlaeum/ professorem in de Hooge/ Schole van/ Amsterdam"

>> begin