>> HOMEpage

AULUS GELLIUS EN ZES ANDERE KLASSIEKE HANDSCHRIFTEN
uit de bibliotheek van professor Steinberg

Bron: M.H.H. Engels, Aulus Gellius en zes andere klassieke handschriften door de Franeker universiteitsbibliotheek verworven uit de bibliotheek van professor Steinberg, Leeuwarden mei 1987
Internetuitgave: M.H.H. Engels, januari 2020

INLEIDING

Zeven middeleeuwse handschriften met teksten van Romeinse historici - Terentius, Horatius, Vitruvius, Justinus tweemaal, Florus en Aulus Gellius - maken deel uit van de Franeker collectie in de Provinciale Bibliotheek van Friesland. In 19821 hebben wij de datum van verwerving door de universiteitsbibliotheek van Franeker kunnen bepalen tot de periode 1670-1675. Onlangs vonden wij in de rekeningen van de academieboekbinder2, dat twee van die handschriften, Vitruvius en Terentius, op 2 juni 1671 door Samuel Arcerius voor 1l gulden en 12 stuiver ingebonden zijn in hoorn (= perkament). Dat deed vermoeden dat de handschriften kort voordien verworven waren. Het meest voor de hand liggend was aankoop op een veiling te Franeker van een professorenbibliotheek. Zo kwamen we ertoe om de veilingcatalogus uit 1671 van de bibliotheek van professor Johann Melchior Steinberg te raadplegen.3

VEILINGCATALOGUS STEINBERG

De bibliotheek van Steinberg is op 20 maart 1671 en volgende dagen in Franeker ten huize van de weduwe door de jurist en academiesecretaris Willem Knijff geveild, zoals uit onderstaande titelbeschrijving van de catalogus mag blijken.
Catalogus Bibliothecae Instructissimae, Celeberrimi et Reverendi Theologi D. Joh. Melchioris Steinbergii, Philos. &c Theol. D. hujusque in Illustri Frisiorum Academia Franequerana Professoris, dum superfuit, excellentissimi. Cujus Auctio habebitur Franekerae, In AEdibus Viduae, à D. Wilhelmo Knyff, J.U.D. & Academiae Secretario. Die 20 Mensis Martii, stylo Veteri Hora Octava Matutina, et diebus sequentibus. - Franekerae, Ex Officina Johannis Wellens, Illustr. Frisiae Ordin. & eorundem Acad. Typogr. Ordinarii, 1671.
In de Oprechte Haarlemse Courant van 3 maart 1671 werd de veiling als volgt aangekondigd: 'Den 20 Maert, Ouden-stijl, 1671. sal tot Franeker by Auctie verkocht werden, de uytgelesen Bibliotheeck van wijlen den Heer Steinbergius, in sijn Leven Professor Theologiae in de Universiteyt aldaer en zijn de Catalogi daer van te bekomen, tot Amsterdam by J. van Someren, tot Leyden by Hackius, tot Uytrecht by van Dreunen, tot Groningen by J. van Ceulen, tot Leeuwaerden by Hagenaer, tot Harlingen by Harman Jelmers.'
De veilingcatalogus (in quarto, 16 pp.) telt 156 nummers in folio, 245 in quarto, 420 in octavo en 149 in duodecimo. Behalve het exemplaar in de Bibliothèque Nationale de France te Parijs (Q 360, tussen Q 2353 en Q 2354) is er nog een bekend in de bibliotheek van de Franckesche Stiftungen (Hauptbibliothek) te Halle an der Saale (87 G 11/9); vgl. Auditorium Academiae Franekerensis p. 537). In het voorbericht voor de koper wordt vermeld, dat het merendeel van de boeken niet van een alledaagse soort is, maar in zwart leer gebonden (pellibus nigris arctati) en met gouden letters betiteld.

TERENTIUS, HORATIUS, JUSTINUS, FLORUS, GELLIUS

Nummer 145 van de boeken in folio is Terentii Comoediae MSS. De laatste vier nummers van de categorie "In Duodecimo" zijn 146 Horatius Mss., 147 Justinus Manuscriptus bis, 148 Florus (&) Plinius4 de viris illustr. Mss., 149 Agellius Mss. De handschriften zijn niet bij de juiste formaten ingedeeld.

VITRUVIUS

Het Vitruvius-handschrift behoort ook tot deze groep van handschriften, die afkomstig zijn uit het bezit van de drukkersfamilie de Tournes (Lyon/Genève) en die in 1628 en 1629 te Genève gekocht zijn door Robert Koenigsmann, hoogleraar Latijn te Straatsburg († 1665). Blijkens de genoemde boekbindersrekening is het immers ook in 1671 verworven; in de veilingcatalogus wordt het echter niet genoemd.
Wel treffen we als nummer 107 van de boeken in quarto een druk aan: Vitruvius cum Notis Castilonei & figuris. De bibliotheek van de universiteit van Franeker bezat sedert 1630 een exemplaar van de in 1586 door Ioann. Tornaesius (= Jean de Tournes) te Lyon gedrukte uitgave; dat was een geschenk van Henr. Westhavius L(iberalium) A(rtium) M(agister).

STEINBERG

Johann Melchior Steinberg is in Franeker slechts korte tijd als hoogleraar theologie werkzaam geweest. In het jaar van zijn ambtsaanvaarding overleed hij, op 25 november 1670. Hij was in 1625 geboren te Genève, had te Groningen gestudeerd, was vervolgens hoogleraar en predikant geweest te Genève en vanaf 1656 theologieprofessor te Herborn. Aan de universiteitsbibliotheek van Franeker vermaakte hij "Historiae Romanae scriptores veteres", 2 delen, Yverdon 1621; vermeld in de catalogus Franeker [1691-1694] onder nr. XLV van de "Libri chronologici et historici veteres & recentiores, in folio", maar niet in Tresoar aanwezig!

BLANCARDUS

Aan het einde van dit opstel treft men een overzicht aan van de zeven handschriften en hun herkomst. Ze zijn waarschijnlijk door professor Nicolaus Blancardus voor de bibliotheek aangekocht. Blancardus was in 1669 op voorspraak van het stadhouderlijk Hof tot hoogleraar Grieks benoemd. Dank zij zijn bevoorrechte positie kon hij zich ongevraagd ook met de bibliotheek bemoeien. Hij hield een supplementcatalogus (appendix) bij van de aanwinsten uit de periode 1657-1682.

SLOTBESCHOUWING

Het bovenstaande is een kleine, maar niet onbelangrijke vondst.5 Hiermee wordt ook weer eens bewezen, dat het bezig blijven met de bestudering van één, afgebakend onderwerp, in dit geval de geschiedenis van de Franeker universiteitsbibliotheek, zijn vruchten afwerpt. Deze kleine publicatie is een aanvulling op de recente herdenkingsuitgave "Franeker folianten".

HERKOMST VAN DE HANDSCHRIFTEN: OVERZICHT

Handschrift datering (lokalisering) formaat signatuur Prov. Bibl. eigendomsmerken Bibliotheek van prof. Steinberg veiling 1671 nummer: Franeker academie- bibliotheek catalogus 1657-1682 fol.: catalogus eind l7e eeuw blz.:
Terentius 1455 Turijn, 4o 42 Hs A. Piochetus
R. Koenigsmann, 1629		 folio: 145 -- 329
Horatius eind 11e eeuw Z-Nederlanden? folio 45 Hs A. Molinaeus
de Tournes?		 12o: 146 -- 330
Vitruvius ca. 1100, 4o 51 Hs Tornasius -- -- 335
Justinus 9e eeuw, 4o 52 Hs
 Tournes
R. Koenigsmann, 1628		 12o: 147 25 321
Justinus 15e eeuw, 4o 53 Hs Ambrosius de Cambray
Franciscus Sophlet, 1524		 12o: 147 25 321
Florus & Aurelius Victor 15e eeuw, 4o 54 Hs Ambrosius de Cambray
Franciscus Souflet, 1527
Tournes
R. Koenigsmann, 1629		 12o: 148 25 321
Aulus Gellius 836
Fulda, 4o		55 HsTornasius
R. Koenigsmann, 1628		12o: 14925343

NOTEN

l. Vgl. M.H.H. Engels, De Franeker academiebibliotheek vóór 1700. In: Freonen om ds. J.J. Kalma hinne, Leeuwarden 1982, blz. 266-282, in het bijzonder 219-285.
2. Een uitvoerig artikel daarover zal verschijnen in het tijdschrift "Boek (&) band".
3. Van drs. Ph.H. Breuker, Fryske Akademy, kregen wij een fotocopie ter inzage van het exemplaar in de Bibliothèque Nationale te Parijs.
4. Aan het eind van de codex wordt ten onrechte Plinius genoemd als auteur van dit "Liber de viris illustribus". Aurelius Victor, uit Noord-Afrika, was een Romeins geschiedschrijver uit de tweede helft van de 4e eeuw na Chr.
5. Vgl. G.I. Lieftinck, Le ms. d'Aulu-Gelle à Leeuwarden, executé à Fulda en 856. Estratto dal Bulletino dell "Archivio paleografico italiano" nuova serie, N. I (1955).
6. M.H.H. Engels, Franeker folianten, Frieslands universiteitsbibliotheek 1585-1715. Historische schets bij een tentoonstelling in museum 't Coopmanshûs te Franeker, ter herdenking van de stichting in 1585 van de voormalige universiteit van Friesland ... Franeker 1985.
In het bijschrift op blz. 27 bij de afbeelding van het Aulus Gellius-handschrift op blz. 26 had moeten staan "Tussen 1670 en 1675 ..." i.p.v. "Tussen 1650 en 1675 ...". Ook de laatste alinea van blz. 27 en de volgende op blz. 28 kunnen nu dank zij onze vondst gepreciseerd en gecorrigeerd worden.

>> begin