>> HOMEpage
Mathematica in de bibliotheek van raadsheer Hartesius Jepema, 1667
Bron: gallica.bnf.fr / BnF
Internetuitgave: M.H.H. Engels, februari 2020
Hartesius (1611-1666) Jepema (of: Iepema), 1628 student te Franeker, 1630 via Leiden naar Frankrijk, 1633 te Orléans gepromoveerd tot doctor in de rechten, aldaar was hij bibliothecaris van de Germaanse natie; 1634 advocaat te Leeuwarden, 1637-1645 secretaris van de Friese rekenkamer, 1645 raadsheer; 1667-03-25 veiling ten huize van de overledene op de noordoostelijke hoek van de Oude Oosterstraat te Leeuwarden (het dubbele huis hadden hij en zijn vrouw Idtie van Andringa in 1642 voor 4700 goudgulden gekocht van de erven van de Leeuwarder predikant Bernardus Fullenius, onder wie de Franeker hoogleraar in de mathematica Bernardus Fullenius; Hendrick Rintjes (druk catalogus) & Lambertus Dronrijp (verspreiding catalogus).
Nadat in de Oprechte Haerlemse Courant op 8 maart 1667 de veiling Saeckma was aangekondigd:
D'Erfgenamen van den Ed:Heer Theodoro Saeckma, in sijn leven Raedts-Heer van den Hoove van Vrieslandt, hebben voorleden Iaer, om gewichte reden, de Verkoopinghe sijner Ed:Bibliotheeck moeten afstellen en opschorten, tot andere gelegentheydt, al-hoe-wel de Catalogus doenmaels al zijn versonden geworden in alle Provintien: Soo is 't dat deselve als nu alle Lief-hebbers van rare Boecken, doen te weten, dat de Verkoopdagh van sijn Ed:Bibliotheeck, seecker en precijs sonder uytstel sal aengaen, ende vervolgens ghecontinueert werden, op den vijftienden dagh van den Maent Aprilis toekomende Ouden, en vijf-en twintighsten Nieuwen Styl, binnen de Stadt van Leeuwaerden, ten Huyse van wijlen den Heer van Wyckel, in de Heerestraet, waerna een yegelijck sigh vastelijcke kan reguleeren,
verscheen op 29 maart die van de veiling Jepema:
Werdt by desen een yder bekent ghemaeckt, dat den 25 Maert Oude-stijl, of den 4 April Nieuwe-stijl, binnen Leeuwaerden sullen verkocht werden de naergelaeten Boecken, in verscheyde Faculteyten en Taelen, beneffens veel raere en treffelijcke Mathematische Instrumenten, van den Achtbaren en Hoogh-geleerden Heer Hartesius Jepema, in sijn Leven Raed Ordinaris in den Hove van Vrieslandt. En zijn de Catalogus daer van te bekomen tot Amsterdam by Iohannes van Ravensteyn.
Libri Mathematici in Folio.
1 Joannis Baijeri Rheinani Uranometria.2 Grundlicher Bericht von den Architecture dDurch M: Hans Blumen.
3 Opera Mathematica, Ou Oeuvres Mathematiques Traictans de Geometrie, Perspective , Architecture & Fortification par Samuel Marolois.
4 Problema Austricum sive Gregorius Vincentius de Circulis.
5 Propositions Mathematiaqes de Mr.
6 Perspectiva Horaria Emanuelis Maignan.
7 Architectura von Daniel Speckle.
8 Johannis Hevelii Selenographia Sive Lunae descriptio.
9 Les Oeuvres Mathematiques de Simon Stevin.
10 Arithmetica Logarithmica Adriani Ulacq.
11 La Nouvelle Fortification de Nicolas Goldman.
12 Matthiae Dogen Architectura Militaris.
13 Opera Mathematica Johannis Schoneri.
14 Opus Mathematicum Johannis Taisnierii.
15 Geometría Durch Wilhelm von Lochum.
16 Legermetinge van Simon Stevin van Brugge.
17 Les Tables Perpetuelles de Phillippe Lansbergue.
18 Signa Coelestia Caesaris.
Libri Mathematici in Quarto.
1 Clavis Trigonometrica Georgii Luduvici Frobenii.2 Arithmetica Petri Rami Veromandui.
3 Tabulae Frisicae Lunae-Solares Nicolai Muleri.
4 Speculum Astrologiae Francisci Junctini.
5 Andreae Argoli Ephemerides 2 vol.
6 Astrolabium Christophori Clavii.
7 Arithmetica Michaelis Stifelii.
8 Arithmetica & Geometria Practica Adriani Metii.
9 Traittes Mathematiques par Henrion.
10 Cylindricorum & Annolorum liber.
11 De Zeevaert van Mr. Pieter.
12 Philippus Langsbergius van den Aertkloot.
13 Libellus de Quadrante Geometrico.
14 Geometria Practica Christofori Clavii Bambergensis.
15 Mathesis Audax Joh: Caramuel Lobkowitz.
16 Instrumenta Mathematica Henrici Hofmanni.
17 Tweevoudígh onderwijs vande Hemelsche ende Aertsche Globen door W.J. Blaeu.
18 Calendarium Romanum Henrici Ranzovii.
19 Geometria Practica Danielis Schwenter.
20 Directortum Mathematicum. Sive tota Mathesis Abdias Trew. & Joh: Claubergii Paraphrasis.
21 Discours de la Dioptrique &c.
22 Der Philosophischen und Mathematischen Erquicqstunden.
23 Kurtzer und Grundlicher underricht der Mathematische Instrumenten von H. Georgh Brentel.
24 Tychonis Brahei, Nicolai Copernici, Georgii Peurbachii & Aliorum Vitae.
25 Polygraphie par Gabriel de Colagne.
26 Enarratio Elementorum Astrologiae Valentini Nabod.
27 Rechenbuch durch Andream Helmrích.
28 Geometria Thomae Finkii.
29 Astronomischen ende Geographischen Onderwijsinge.
30 Elementale Mathematicum Joh. Henrici Alstedii.
31 Christophori Clavii Bambergensis Commentarius.
32 Nederduytsche Astronomia door Dirck Rembrandts van Nierop.
33 Renati des Cartes Principia Philosophiae.
34 Schola Steganographica P. Gasparis Schotti.
35 Arcanum Supputationis Arithmeticae Baronis Merchistonii.
36 Dibuadius in Geometriam Euclidis.
37 Philolaus de Vero Systemate Mundi.
38 Philippus Finella de Planetaria Naturali Phisonomia.
39 Henrici Ranzovii Calendarium.
40 Adriani Meti Maetkonstigh Liniael.
41 Proportionael Cirkel von funff / sechs oder Mehr Spitzen Durch Petru, Petrum Apianum.
42 Inderwijs van de Hemelsche ende Aerdtsche Globen.
43 Trigonometria Wilhelmi Ougstred.
44 Thomae Finkii Geometria.
45 Ocularis & Radicalis Demonstratio Usus Quadrantis.
46 Johannis à Leuneschlos Tractatus de Corpore.
47 Instrumentum Instrumentorum.
48 Arihmetica Georgii Henischii.
49 Cosmographia door M. Gemma Frisius.
50 Joannis Neperi Logarithmorum Canonis Descriptio.
51 Fabula Johannis de Monteregio.
52 Delitiae Physico Mathematicae Danielis Schwenter.
53 Francisci van Schoten Mathematische Oeffeníingen.
54 Architectura M. Vitruvii.
55 Buchschen Meistren Buch durch Hans Suchten.
56 Instrument Royal par Henry-Metre.
57 Joh. Taisnier de usu Sphaerae.
58 Claudius Dariotus de Astris.
59 Des Cartes Compendium Musicae.
60 Geographia Glareani.
61 Isagoge Astronomica Henrici Lubaei.
62 Tractaet van een nieu Instrument door Jan Pierterzoon.
63 Onderricht von Proportinal Circkel.
64 Korte Inleydinge der Feesten Israels.
Libri Mathematici in Octavo.
1 Les quinze livres des Elements Geometriques d'Euclide.2 Krijgshandelinge gedaen by den Heere van Praisac.
3 L'Usage des Ephemerides par Antoine de Villon.
4 Methode Universelle par le Sieur Hume Escossois.
5 Flores Arithmetici durch Johan van Sesen.
6 Nieuwe Telkonst door Henicicum Briggium.
7 Practijcke van Lantmeten door Sybrant Hanszen.
8 Petri Gassendi institutio Astronomica.
9 Les Oeuvres de Mr. Desergues.
10 Wiilebrordi Snelli Doctrina Triangulorum.
11 Geometria Practique par M. Charles de Bovelles.
12 Gereduceerde Jaer Termijnen Door Fr. le Ducq.
13 La Mathematiaue par Pierre Vernier.
14 L'Arithmatique de Nicolas Tartaglia.
15 L'Arithmatiqae par Guillaume de Rosmadec.
16 Practijk om rekenen te leeren door Nicolaum Pet: Daventriensem.
17 Recreations Mathematiques par Claude Mydorge.
18 Epitome Astronom. Joh: Kepleri.
19 Arithmetica Orontii Finaei.
20 L'Usage du Quadran.
21 L'Arithmetique de Simon Stevin.
22 Arithmetices Praxis Petri Beansardi.
23 L'Arithmeticque par Jean Abraham.
24 Georgii Purbachii planetarum liber.
24 Institutiones Astronomicae.
26 Doctrina de circulis Casperi Peuceri.
27 L'Arithmetique par Jaques Peletier.
28 Arithmetica practica per Gemmam Frisium.
29 Willem Bartjens Cijfferinge.
30 Natuirlijcke Astrologia door Theodorum Hoen.
31 Structura Astrolabii Geometrici.
32 Arithmetica Jodoci Willigii.
33 Calendarium Astronomicum Bartholomaei Schoonbornii.
34 Institutio Geometrica Rosaei.
35 Georgius Purbachius de Planetis.
36 Harlinger Voorlooper door Hendrick Claessen.
37 Hectameron Geomet. Rosaei.
38 Byvoeghsel op de Friesche Starrekonst / door Dirk Rembrantz van Nierop.
39 Arithmmetische Practijck door Julius Caesar van Padua.
4o Georgius Purbachius de Planetis.
41 Arithmetica Adriani Metii.
42 Arithmetica practica del Bachiller Juan Perez de Moija.
43 Friesche Starrekonst door Johan Phoecylides.
44 Mathematische vermaeckeheden [= vermaecklyckheden] door Winandt van Westen.
45 Cijfferkonst door David Cock van Enckhuysen.
46 Meet- en Pegel-Konst door R. de la Rose.
47 Arithmetica Musica Michaelis Pselli.
48 Recreation Mathematique.
49 Astrologia Caspari Bartholini.
50 Tabula Sinuum.
Verscheyden rare ende uytnemende Astronomische, Geometrische ende Mathematische Instrumenten, met veele curieuse Pistoolen, in alles ontrent bestaende in 180. Perseelen.
1 6. à 7. Grote en kleine Astrolabia.
2 22 à 23. Verscheyden rare ende curieuse Compassen / om over de geheele Werelt te gebruycken / ende Sonwijsers soo wel by nacht aen de Maen en Starren / als by Dag aen de Sonne te sien hoe laet het is / gemaeckt van Ivoor / Koper ende ander Materie.
5 10. Soorten van Cijfferstocken.
4 20. à 21. Groote ende kleyne soorten van Passers.
5 Diverse soorten van Astronomische Ringen.
6 Twee kostelijke Pas- ofte Treedwijsers / gaende tot 24000 treden eer de eene Wijser om is.
7 Verscheiden heele ende halve Cirkelen tot de Landt-meterie.
8 Tubus Opticus, met meer andere wercken daer toe dienstigh.
9 Vier groote Glooben.
10 Vijf à ses Spijgelen / waer onder een van Metael / inwendig uytgeholt / met een Magneetsteen.
11 Met noch een groote menighte van Linialen / Winckelhaecken / Quadranten ende andere curieuse rare en kostelijcke wercken ende Instrumenten / die van een Lief-hebber van de konst souden konen werden bedacht.
12. 2. à 3. Horalogíen of Uirwercken / alles breeder by de verkoopinge te sien.
Van een paar van de eerste grote versie van globes (68 cm. in doorsnee) door Willem Janszoon Blaeu uit Amsterdam is sprake in een betalingsordonnantie van Gedeputeerde Staten van Friesland d.d. 4 april 1617: Dirck Albertszn. boeckvercoper deser steede [Leeuwarden] als volmacht van Willem Jansz. [Blaeu] tot Amsterdam voor 't offereren aan desen Collegie van seeckere constrijcke aerdcloot mit een hemelsche sphaera van seer grote vorme ordonnantie gepasseert van een hondert ses ende vijftich car. gls. 156 £. De hemelglobe dateert van 1616, de aardglobe van 1617. Of deze globes voor het provinciehuis of voor de Franeker academie bestemd waren, is niet duidelijk.
Uit W.B.S. Boeles, Frieslands hoogeschool en het Rijks Athenaeum te Franeker, Eerste deel, Leeuwarden 1878, p. 27vv stamt het volgende: In 1611 hadden GS aan professor Metius 100 daalders verschaft om wis- en natuurkundige instrumenten aan te schaffen. In 1639 werden de curatoren gemachtigd van Metius' weduwe te kopen "enige instrumenta mathematica, bij wijlen Metius naergelaten". De weduwe van Metius' opvolger Bernardus Fullenius gaf in 1664 de door haar man gebruikte instrumenten terug, waaronder "duo globi majores". Prof. de Grau kreeg in 1667 een krediet van 100 rijksdaalders om "de meest noodigste instrumenten" te kopen ten sterfhuize van Hartesius Iepema/Jepema. De weduwe van de tweede Fullenius liet in 1708 ook voorwerpen aan de universiteit terug bezorgen, waaronder "twee grote globen". Omdat laatstgenoemde nooit gehuwd was, zal Boeles Fullenius' zus, de weduwe van Balthasar Bekker bedoeld hebben. Waarschijnlijk ging het hier niet telkens over de eerste staat maar ook over herziene versies van Blaeu's grote globes.
>> begin
Aantekeningen over grafschriften e.d. in Tietjerksteradeel, verzameld door H.B. van Sminia, 1833-1841 en z.j. Tresoar toegang 344 (verzameling Fries Genootschap), inventarisnummer 1044.
Vergelijking met de grafstenen is noodzakelijk, maar niet meer (of nog niet?) mogelijk.
GIEKERKAn. dn. 1666 Den 24. Maart is seer Gotsalich in den Heere ontslapen den Geleerden Hartesius Jepema J.U. Doctor ende Raed-Ordinaris in den Hove van Vryslant, naedat hij 21 jaren het Raedheersampt bedient hadde, out 55 jaren.
An. dn. 1677 den 23. Januarius is zeer Gotsalich in den Heere ontslapen den Deuchtrijken Matrona Idaa AB Andringa Huisvrou van den geleerden Hartesius Jepemam, out 69 jaren, en leggen hier.
Corpus sub hoc saxo cum prole
cuicscil [quisquilia?] Harteija [Hartesia] tanima [anima?] in caelo de marte triumphat
Astraeae interris asser fore arbiter aequus
caufuxiem [causarum?] Vindex. Patria Buleuta [= Griekse senator, raadsheer] severus
Ludicra nunc Mundi sastuni[?] fascesque forenses
Jepema fastidit dum Christum mente tuechir [tuebitur?]
Idaeam uxorem caelestem sede moratur
Grates ut Psallant Domino laudesque perennesque
An. dn. 1642 den 21 December is Godsalig in den Heere ontslapen D. Regnerius Jepema, broeder van den Heer Jepema en Advocaat voor den Hove van Vrieslant, out 27 jaar.A. dn. 1641 den 3 Januarij is Christelijck in de Heere ontslapen Regnerius Jepema soontje van den Hooch geleerde Jepema, out 3 jaar 5 maenten en 18 dagen.
An. dn. 1656 den 14 Junij is seer Godsalich door een hevige koorst[!] ontslapen de vromen en Welgeleerde Tinko van Jepema outse soone van den hoochgeleerde Jepema, oud 16 jaar, 8 maenten en 10 dagen.
Inpulie [impulse?] Tinconem laeta mora fastulit [sustulit?] atra[?]
Ferventem in stiaesus [studiis?] nullo pietate secundum
Interioris rudit Musas et Palladis artes
Cerrut[?] et in Coelis credit Mysteria Christi.
Deze veelbelovende Tinco overleed in de loop van zijn studie.