Bij Pieter Bransma/Brandsma/Brantsma in de Grote Hoogstraat te Leeuwarden is op 10 april 1786 en volgende dagen de bibliotheek van Nicolaas Epkema geveild. Brantsma, Leeuwarden 1725-1813, was uitgever van 1762 tot 1809.(1) Nicolaas Epkema, 30 april 1785 op 68-jarige leeftijd overleden, was onderwijzer te Wirdum. Voor vele geleerden en anderen verzamelde en spoorde hij allerhande zeldzame en belangrijke werken op, waartoe zijne historie-, oudheid- en letterkennis telkens aanleiding gaf; waardoor hij dan ook zelf eene goede boekerij, vele in het vak der oude letterkunde weinig voorkomende geschriften, en een aantal merkwaardige handschriften heeft nagelaten, waarvan vele [!] aan zijn' zoon Ecco zijn gekomen.(2)

Over de bibliotheek van zijn vader schrijft Ecco Epkema op 30 december 1827 uit Middelburg in een brief(3) aan zijn vriend Joost Hiddes Halbertsma: ... Mr. Epkema was mijn vader, die in 1785 aldaar [= te Wirdum] is overleden. Veel liefhebberij in oudheden hebbende, had hij behalve een vrij aanzienlijke boekerij, zich weten aan te schaffen vele MSS van onderscheiden aard, waarvan een zeer klein gedeelte [!] nog onder mij berust, doch verre het grootste deel openlijk is verkocht door den boekverkooper P. Bransma te Leeuw[arden] op den 10 en volgende dagen van April 1786. Hiertoe, hoe hard het mij ook viel zoo vele aangelegene stukken en liefhebberijen van eenen tot vergoding toe door mij geliefden vader te zien verdwijnen, moest ik toen evenwel besluiten, omdat ik, midden in den loop mijner academische studien, en veel meer dan mijn broeder en twee zusters bevoorregt zijnde, het voor eene gewetenszaak zoude gehouden hebben zulks niet te doen. Moest de verkooping nú nog geschieden, wees verzekerd, dat er zeer veel door mij zou worden behouden.

Onder menig ander belangrijk stuk waren er ook eenige albums, b.v.
op bl. 67 van den catal.
no. 9, in 4to een album van Gemma van Burmania(4),
no. 10 een dito van Vitus van Kamminga(5),
no. 11 een dito van S.A. Gabbema(6); [portret >>]
op bl. 71 in 8vo
no. 79 een album van Arn. Groenau(7),
no. 80 een dito van S. van Brunsvelt(8),
no. 81 een dito van J.J. Hausman(9),
no. 82 een dito van T. Popta(10),
no. 83 een dito van A. Bootsma(11),
no. 84 een dito van Domin. Allinga(12),
no. 85 een dito van Ulpianus ab Aylva(13).
Alleen het album van J. Bogerman(14) in 4to bezit ik nog, alsmede een aanzienlijk aantal Hebr., Grieksche, Latijnsche, Fransche, Nederduitsche eigenhandige brieven van geleerden, vooral Friezen, waaronder ook gedichten.

Voorts nog MSS van de 14de eeuw af, in het Latijn, Landfriesch, enz., waarvan ik eenige afgeschreven hebbende, met mijne aanmerkingen gezonden heb aan ds. Visser, om ze uit te geven in het Archief, waarvan toen het 1e deel het licht zag. Na desezelfs overlijden zullen dezelve, gis ik, in handen van den rector Amersfoordt zijn overgegaan. Meer weet ik er niet van, maar vermoede, dat ze wel hier of daar in een hoek zullen blijven liggen; dat mij evenwel, na de moeite door mij er aan besteed, zou spijten: want ik was voornemens dit te vervolgen, en (werd dat werk vervolgd) langzaam mijn voorraad door den druk op die wijze wereldkundig te maken; ja zelfs eenige der brieven, die van 't meeste belang zouden kunnen gehouden worden, daarin te laten drukken. Doch het schijnt, dat de Friezen, onze goede landslieden, dat werk niet hebben bevorderd, want het 2de deel, zoo 't al komt, blijft te lang achter.(15)

>> begin

De geleerdenbrieven die de classicus Ecco Epkema (Wirdum 13.10.1759 - Middelburg 1.2.1832) bezat, worden door Mr. J.T. Bodel Nijenhuis in een van diens losse aantekeningen(16) bij zijn exemplaar van E.L. Vriemoet, Athenarum Frisiacarum libri duo beschreven als een perg. bd. met verschillende stukken, berigten en eigenhandige brieven, betreff. de Franeker Akad., van derz. stichting tot 1713. De brieven, meest allen zeer duidelijk geschr., in 't Latijn, Holl., Fransch en één in 't Grieksch, zijn van de volgg. proff. en geleerden: P. Tiara, S. Lubbertus, Henr., Bern., Chr. en M. Schotanus, S. van Amama, M. en P. Winsemius, M. Lycklama, G. Pasor, A. Metius, S. Arcerius, L. Adama, Jean Cluto, G. Sopingius, J. Wissenbach, R. en J. Hachtingius, T. Leontius, J. Reifenberg, Verhell, G. Amesius, J. Maccovius, Pijnacker, D. Acr. a Buma, H. Rhala, J. Cocceius, A. Schultens. Verder noteerde Bodel Nijenhuis dat de band verkocht is Leeuwarden 24 Nov. [18]34.

De opsomming van namen van correspondenten en het feit dat er één Griekse brief [van Lubbertus] bij is, kenmerken de verzameling als de zogenaamde Codex Saeckma, thans eigendom van de Provinciale Bibliotheek van Friesland. Als vervolg op de in 1978/1979 gepubliceerde inventaris is in 1995 een uitgave door mij van deze brievenverzameling verschenen.(17) G.A. Wumkes heeft daar in 1940 al voor gepleit in zijn artikel De Kodex Saeckma(18), waaraan de verzameling sindsdien zijn naam dankt. De eigendomsgeschiedenis van de Codex Saeckma is aan te vullen met de namen van Nicolaas en Ecco Epkema en luidt kort samengevat: Johannes Saeckma (overleden 1636), Theodorus Saeckma (overleden 1666), Hans van Wyckel (overleden 1659) en diens echtgenote Jaycke Saeckma (overleden 1671), Hendrik van Wyckel (overleden 1719), Johan Saeckma van Wyckel (overleden 1775), Nicolaas Epkema (overleden 1785), Ecco Epkema (overleden 1832), Robert van Breugel (overleden 1873), Caspar van Breugel (overleden 1909); in 1854 is de Codex Saeckma door Van Breugel in de Provinciale Bibliotheek van Friesland gedeponeerd en in 1910 door de provincie uit de nalatenschap van Caspar van Breugel aangekocht.

Omdat de Codex Saeckma geen Hebreeuwse brieven bevat, kan bij het door Ecco Epkema genoemde onderdeel in die taal gedacht worden aan correspondentie van Johannes Drusius(19). Epkema heeft het ook over Griekse brieven, meer dan een dus. Blijkbaar waren er meer brieven dan alleen de Codex Saeckma in zijn bezit. Zolang van de Leeuwarder veilingcatalogi van 1786 (P. Bransma) en 1834 (H.C. Schetsberg?) geen exemplaren getraceerd zijn, kan hierover niets naders meegedeeld worden.(20)

>> begin

NOTEN

1. Zie Ph.H. Breuker, Wopke Eekhoff (1809-1880) stadsarchivaris van en boekhandelaar te Leeuwarden, in: Eekhoff en zijn werk. Leven en werken van Wopke Eekhoff (1809-1880), stadsarchivaris van en boekhandelaar te Leeuwarden. Leeuwarden 1980, blz. 199.

2. Aldus J. van Leeuwen op blz. 3 en 4 van zijn Levensschets van Ecco Epkema, phil. theor. mag., lit. hum. Doctor, rector van het gymnasium te Middelburg. Workum 1835.

3. Provinciale Bibliotheek van Friesland sign. 6185 Hs, 47, nr. 1 van vijf brieven uit de jaren 1827-1831.

4. Gemma van Burmania: huidige bewaarplaats van diens album amicorum onbekend. Lit.: C.L. Heesakkers & K. Thomassen, Voorlopige lijst van alba amicorum uit de Nederlanden voor 1800. 's-Gravenhage 1986; Alba amicorum: vijf eeuwen vriendschap op papier gezet: het album amicorum en het poëziealbum in de Nederlanden. Maarssen/'s-Gravenhage 1990. >> begin

5. Titus[?] van Cammingha, 1791, Leeuwarden, Fries Museum, zonder nummer.

6. Simon Abbes Gabbema: huidige bewaarplaats album amicorum onbekend.

7. Arn. Groenau: huidige bewaarplaats album amicorum onbekend.

8. Sixtus Brunsvelt, 1653-'56, Leiden, Universiteitsbibliotheek, Ltk. 2174.

9. J.J. Hausman: huidige bewaarplaats album amicorum onbekend.

10. Tarquinius Suffridus a Popta, 1635, Leeuwarden, Fries Museum, Hs c 119.

11. Abel van Bootsma, 1614, Leeuwarden, Fries Museum, Hs c 115.

12. Dominicus Allinga: huidige bewaarplaats album amicorum onbekend.

13. Ulpianus ab Aylva: huidige bewaarplaats album amicorum onbekend.

14. Johannes Bogerman, 1594-'98, Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 131 E 7.

15. Archief voor vaderlandsche, en inzonderheid Vriesche geschiedenis, oudheid- en taalkunde. Bijeenverzameld door H.W.C.A. Visser en H. Amersfoordt. Eerste - derde stuk. Leeuwarden 1824-1828. Visser is 20.9.1826 overleden. Hendrik Amersfoordt, historicus (Amsterdam 30.5.1796 - Sneek 8.5.1843) was rector te Sneek en in 1827 mede-oprichter van het Fries Genootschap van geschied-, oudheid- en taalkunde. In het laatste, derde stuk van het Archief is uitgegeven de Verzameling van vroegere charters, meest in den oud-Frieschen tongval, hier en daar opgehelderd door den inzender E. Epkema, rector der Latijnsche school te Middelburg. Tot een publicatie van brieven van Friese geleerden is Epkema niet gekomen. >> begin

16. Die aantekeningen zijn in 1874 aangekocht door het Fries Genootschap; sign. I E 32, najaar 1994 door het Fries Museum geschonken aan de Provinciale Bibliotheek van Friesland.

17. M.[H.H.] Engels, Inventaris Codex Saeckma. Tweede druk. Leeuwarden 1979; Brieven aan de curator van de Universiteit van Franeker Johannes Saeckma (1572-1636). Uitgave van de Codex Saeckma en de brieven van 12 overeenkomstige correspondenten uit de verzameling Gabbema door M.H.H. Engels. Leeuwarden 1995. De uitgave is ook op mijn internetsite te raadplegen.

18. In: It Beaken II (1940), 157-160.

19. Vgl. Abel Curiander, Vitae operumque Ioh. Drusii, editorum et nondum editorum, delineatio et tituli. Franekerae 1616, blz. 11, waar sprake is van 2300 brieven in het Latijn en daarnaast brieven in het Hebreeuws, Grieks, Frans, Engels en Nederlands.

20. In de Catalogus der bibliotheek van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels te Amsterdam treft men wel aan (dl. IV, blz. 240) Epkema, E., e.a. - Utr., J. Altheer, 1832 met verwijzing naar de van prijzen en namen van kopers voorziene veilingcatalogus M.B.N. Bolderman, e.a. - A'dam, R.W.P. de Vries,1916 en (dl. VIII,387) Epkema, P. - Leiden, gebr. v.d. Hoek, 4-13 dec. 1871. In de Guide to the microform collection [of] Book sales catalogues of the Dutch Republic, 1599-1800, ed. B. van Selm and J.A. Gruys, installments 1-10, cat. nrs. 1-1500, Leiden 1990-1994, komt de veilingcatalogus N. Epkema niet voor.

>> begin