BRIEVEN AAN
DE CURATOR VAN DE UNIVERSITEIT VAN FRANEKER
JOHANNES SAECKMA (1572-1636)

p. 1. > begin

JOHANNES ARCERIUS junior --- oktober 1593

Voor de maand zie noot 0.

0. Arcerius: Johannes Arcerius, zoon van Johannes Arcerius Theodoretus (zie 2,9); ASF nr. 79, 2.5.1589 theol. stip., ASL 12.10.1593 theol., in beide gevallen ingeschreven met zijn broer Sixtus (zie 20,35), die geneeskunde studeerde. 6. aurum vetus et vinum: Oud goud heeft niet meer de glans van nieuwheid, maar is daarom niet minder waard; oude wijn is zelfs beter dan jonge. Vgl. Qui utuntur vino vetere sapientes puto. Plautus, Casina, Prologus, 5. 8. εξ ονυχων απαλων: Van kindsbeen af. Plutarchus, Mor. II 3 C. 8/9. sub eodem praeceptore et in eodem classe: Aan de Latijnse school te Leeuwarden. 12. avunculi tui: Elardus Reinalda. Zie 19,12. 15. Godefridi: Godefridus Sopingius (1573-1615), leerling van Arcerius, achtereenvolgens predikant te Tjerkwerd, Schraard en Bolsward. NNBW V, 778. 18. Scaligeri: Josephus Justus Scaliger (1540-1609), vanaf 1593 verbonden aan de Leidse universiteit. NNBW V, 660-667. Hij woonde bij jhr. Bartel Brant op het Rapenburg tegenover de Academie. 18. Iunium: Franciscus Junius (1545-1602), sedert 1592 hoogleraar godgeleerdheid te Leiden, vanaf 1597 ook voor Hebreeuws. NNBW IX, 481-483. 19. Clusium: Charles de l'Ecluse (1526-1609), vanaf 1593 te Leiden hoogleraar in de botanie. NNBW IX, 150-153. 23. aureum saeculum: Suetonius, Tib. 59,1. Seneca, Contr. 2,17. 25. relegere: Een humanist herlas in de regel een brief voor hij hem verzond: schrijffouten konden hersteld en aanvullingen gemaakt worden. 31. Baccalaurio: Deze graad, die de bevoegdheid gaf dispuutcolleges te leiden, had Johannes Saeckma eind mei of begin juni 1591 te Franeker als eerste behaald. Boeles I, 368. M. Engels, Peregrinatio, 381/382.

p. 2. > begin

MARCUS LYCKLAMA 1 --- 19/23 januari 1594

0. Lycklama: Marcus Lycklama/Lycklema a Nyeholt (1573-1625), in 1593 student te Franeker, 1597 advocaat, 1600 lid van Gedeputeerde Staten van Friesland, 1601 afgevaardigde ter Staten Generaal, 1604-1610 hoogleraar rechten, daarna curator, grietman van Oost- resp. (1623) Weststellingwerf en lid van de Staten Generaal resp. de Raad van State. Boeles II, 78-80. Lycklama's geboortejaar was tot nu toe niet bekend: blijkens zijn door Saeckma opgemaakte testament is hij op 17 januari 1573 geboren. Rijksarchief in Friesland, toegang 347, inv.nr. 1320. N.B. Een hoogleraarschap zonder meer betreft steeds Franeker. 1. S.P. ... A.A.: Salutem plurimam ... amicus amico. 2. Literas tuas: Niet overgeleverde brief van Johannes Saeckma. 4. promotionem: De promotie van Wicheringe e.a. Zie regel 21 e.v. 8. Frankena: Abel Franckena, 1589-1594 Gedeputeerde voor Zevenwouden. Zie Naamlijst van Gedeputeerde Staten van Friesland. 8. Donia: Keimpe van Donia, 1593-1596 Gedeputeerde voor Oostergo. 8. Rombertus: Rembertus/Rombertus Syrcxma, 1593-1597 Gedeputeerde voor de steden. 9. Arcerio: Johannes Arcerius Theodoretus (1530-1604), hoogleraar Grieks vanaf 1589. Boeles II,59-61. ASL 9.8.1577. Zie 1,1. 10. Lydio: Martinus Lydius (1539/1540-1601), hoogleraar godgeleerdheid vanaf 1585. Boeles II, 34-36. NNBW VIII, 1088-1089. 19. medico: Alardus Auletius (1544-1606), de eerste hoogleraar geneeskunde vanaf 1589. Boeles II, 56-59. 19. Adama: Lollius Adama (1544-1609), hoogleraar wijsbegeerte vanaf 1585; onderwees 1586-1589 ook Grieks. Boeles II, 52-55. NNBW I, 19-20. 19. Antonide: Henricus Antonides Nerdenus (1546-1614), hoogleraar godgeleerdheid vanaf 1585. Boeles II, 36-40. Antonides woonde te Franeker in het Westerkwartier "Op Fraeneecker" (nu Froonacker) westzijde. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. 21. Wicheringe: Rudolphus Wicheringe, ASF 122, 11.1.1591 iur. APF: 1593 bacc. iur.; vanaf 1596 meermaals raadslid te Groningen, 1624 en 1628-1633 raad ter Admiraliteit te Dokkum namens Groningen stad. 21. Schagius: Petrus Schagius, ASF 103, 9.5.1590 iur. 22. Meilema: Sibrandus Meylema, ASF 91, 11.5.1589 iur. 23. Hottinga: Hero ab Hottinga, ASF 59, 17.4.1588 iur. 28. Scot.: Henricus Schotanus (1548-1605), hoogleraar rechten vanaf 1585. Boeles II, 40-44. In een lijst van eigenaars of bewoners uit ca. 1590, archief Franeker (Obreen) 402, komt zijn naam niet voor. Blijkens een lijst van de floreenbelasting uit 1621 (23 april) woonde de weduwe Schotanus in het Zuiderkwartier; A. Hallema, Leeuwarder Courant 1 en 2 augustus 1935. Wellicht woonde zoon Bernardus in het ouderlijk huis; vgl. 69,3. 29. Bijma: Een van de burgemeesters van Franeker? Misschien Wytze van Beyma, overleden 9.10.1623 op 56-jarige leeftijd. Vgl. D. Cannegieter, Grafsteenen ... PBF 8295 Hs, p. 34 nr. 37. 36. curia: Stadhuis Franeker.

p. 3. > begin

37. Harlingam: Syrcxma (zie 2,8) was daar burgemeester. 38. inspector: Johannes Roggius/Rogge, 1591-1594 inspecteur van de burse, de mensa, het studenteneethuis, 1594-1596 hoogleraar wiskunde. Kende ook Hebreeuws. Boeles I, 31-38; II, 62-66. Van der Aa 16,428. Magister Roggius was predikant te Heidelberg voordat hij naar Franeker kwam. Dit blijkt uit de reiskostenvergoeding (50 pond) d.d. 9 november 1592: Rijksarchief in Friesland, Extraordinaris betalingsordonnantie van Gedeputeerde Staten. 39. Valerio Max.: Valerius Maximus, die ten tijde van Tiberius (14-37 na Chr.) zijn Factorum et dictorum memorabilium libri IX publiceerde, een niet alleen in de oudheid succesvol boek; al voor het jaar 1500 verschenen er 18 uitgaven in druk. 40. magnif. Drusio: Johannes Drusius (1550-1616), hoogleraar Oosterse talen vanaf 1585. Rector magnificus 1593/1594, 1597/1598 en 1608/1609. Boeles II, 46-52. Drusius heeft te Franeker in het Noorderkwartier gewoond, waarschijnlijk aan de Koornmerckt (nu 't Noord) noordzijde. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. 44. Meinsma: Foppius/Foppe Meinsma, ASF 110, 5.6.1590 art., stip. 44. Aisma: Lambertus Aisma/Aysma, ASF 42, 30.4.1587 iur. Vgl. tekst blz. 223, 225 Codex Saeckma nr. 4 (lijst van alumni). Misschien ook Taco Aisma, ASF 214, 13.5.1593. 44. Ioa. Sibrand.: Ioannes Sibrandus. ASF 126, 4.5.1591, phil. et ling. stip. 44. Horatius: Horatius Sibrandi, ASF 127, 4.5.1591, philos. et ling., stip. 44. Clant: Gerlacus Clant, ASF 50, 29.7.1587, iur. 46. Adama: Zie 2,19. 47. Pagnini biblia: De bijbelvertaling van de Italiaanse orientalist Sante Pagnino (1470-1541). NBG 39, 50-51. Wellicht de Biblia hebraica; eorundem Latina interpretatio. Antverpiae 1584. 52. Goth. Corpus: De zeer gewaardeerde uitgave met noten van het Corpus iuris civilis door Dionysius Gothofredus/Denis Godefroy (1549-1622), hoogleraar rechten te Straatsburg. In 1592 en in 1605 heeft men tevergeefs geprobeerd hem naar Franeker te halen. Boeles II, 66 en 82. NBG 20,895-901. DBF XVI, 437-438. Te denken valt aan de editie Imper. Justiniani Institutionum libri IIII. Notae ad easdem Institutiones Dionysii Gothofredi I.C., Genevae 1583. 53. Brisonii Formulae: De formulis et solemnibus populi Romani verbis libri VIII. Francofurti 1592. De auteur, Barnabé Brisson (1531-1591), was de eerste president van het parlement te Parijs. NBG 7, 435-436. DBF VII, 363-364. 56. biblia Trimelii: Latijnse bijbelvertaling, eerste uitgave Frankfort 1575-1580, van Emanuel Tremellius (ca.1510-1580), Italiaans hebraist. NBG 45,614-615. 56. Testamentum ... Graecolatinum Bezae: De editie Genève 1591? Théodore de Bèze (1519-1605) volgde in 1564 Calvijn op. Hij was de stichter van de Ecole de droit te Genève. DBF VI, 381-382. 61. huc: Ondanks Schotanus' ontkenning werd van Saeckma verwacht, dat hij na zijn peregrinatio (als hoogleraar) zou terugkeren naar de universiteit van Franeker. Vgl. absentiam; tekst regel 71. 62/63. Praxin ... Gothefredi: Praxis civilis, ex antiquis et recentioribus authoribus ... collecta ... Dionysio Gothofredo I.C. authore. Francofurti ad Moenum 1591. Vgl. noot regel 52. 63. Donellum: Hugues Doneau/ Hugo Donellus (1527-1591), hoogleraar rechten te Bourges, Genève, Heidelberg, Leiden en Altdorf, schreef Commentarii de iure civili. Frankfort 1589-1590, 2 dln. NBG 14, 549-550. DBF XI, 514. 63/64. hospes et hospita: Saeckma had als student te Franeker een kamer in het huis van Douwe Hoites bij de "Butterbrug". Vgl. de adressering van brieven van neef Severinus Hanja (= Suffridus Hania) d.d. 19 mei resp. 10 juni 1591. Douwe Hoytes was eigenaar/bewoner van een huis in het Zuiderkwartier, aan de Hoochstraet (nu Voorstraat) zuidzijde, ten oosten van het Martenahuis. 80. Doccetum: Neef Hanja (zie 25,93) was daar secretaris; Saeckma's moeder Fedt van Rinia woonde in het nabijgelegen Holwerd bij haar broer Ritske. Dokkum had een zeehaven, wellicht het startpunt voor Saeckma's peregrinatio naar Duitsland.

p. 4. > begin

MARCUS LYCKLAMA 2 --- 23 februari 1594

2/3. S.P.D. M.L.N.: Salutem plurimam dicit Marcus Lycklama a Nyeholt. 16. Elegeia: Personificatie van de dichtvorm in disticha (hexameter afgewisseld met een pentameter), de z.g. elegische versmaat. 21. Themis: Godin van recht en wetten. Hier de rechtswetenschap. 21. Apollo: God van de wijsheid. 23. Phoebus: Bijnaam van Apollo. 29. Schola vestra: De universiteit van Franeker. 29. alumno: Uit de betalingsordonnanties van Gedeputeerde Staten, die vanaf 1592 bewaard zijn, blijkt niet dat Saeckma alumnus, beursstudent is geweest. Vgl. 129,9/10. 31. Latios ... Pelasgos: Hier de Latijnse en Griekse literatuur. 32. Iustinianus: Justinianus (527-565), de Oostromeinse keizer die het Romeinse recht liet bundelen; hier de personificatie van de rechtswetenschap.

p. 5. > begin

40. Parca: Schikgodin. 65. Per amicum: Misschien Georgius Wiarda. Zie 6,43/44.

MARCUS LYCKLAMA 3 --- 30 juni of 1 juli 1596

p. 6. > begin

12. in qua tu vixisti: Te Heidelberg studeerde Saeckma en onderrichtte hij als baccalaureus eerstejaars studenten van 10 april 1594 tot begin 1595. Zie M. Engels, Peregrinatio. 14. nundinas: De halfjaarlijkse Frankfortse boekenmarkt, in dit geval die in de herfst. De voorjaarsbeurs vond tegen Pasen plaats. 16. tres: Freher (zie noot regel 19), Petrus Heymann van Keulen en Philippus Hoffmann van Freiburg. Vgl. H. Weisert, Die Rektoren der Ruperto Carola zu Heidelberg und die Dekane ihrer Fakultaten 1386-1968. [Heidelberg 1968], 16, 46. 16/17. Spartam ... ornare: Erasmus, Adag. 1401. 18. Pacii: Julius Pacius/ Giulio Pace da Beriga (1550-1635), hoogleraar rechten te Genève 1575, Heidelberg 1585, Sedan 1595, Genève 1596, Nimes 1597, Montpellier 1598, Valenza 1616, Padua 1618, Valenza 1619. NBG 39, 19-20. 18. Principis: Frederik IV (1574-1610), keurvorst van de Palts vanaf 1592. ADB 7, 612-621. 19. Freherum: Marquard Freher (1565-1614), te Heidelberg raad van Johann Casimir, 1596 hoogleraar rechten (primarius) als opvolger van Pacius, 1598 in dienst van keurvorst Frederik IV. ADB 7, 334-335. Freher deed op 17 maart 1596 zijn intree in de senaat. Urkundenbuch der Universität Heidelberg (1886) II, 171. 20. theologiae candidatus: Predikant van de Waalse kerk te Heidelberg toen Saeckma er studeerde. 23. Borstenborstel: Een rechtenstudent uit de Hanzestad Stralsund in Pommeren. 25. Tossanum: Daniël Toussain (1541-1602), vanaf 1586 primarius voor theologie te Heidelberg. ADB 38, 469-474. 26. Gruterum: Janus Gruterus/Jan Gruyter (1560-1627), hoogleraar geschiedenis te Heidelberg vanaf 1592. Biographie nationale de Belgique VII, 365-381. G. Smend, Jan Gruter. Leben und Wirken. Als opvolger van Sixtus Arcerius (zie 20,35) is Gruter (tevergeefs) naar Franeker beroepen tegen een jaarsalaris van 800 gulden. Resolutie van de Staten van Friesland d.d. 7 november 1623, "authoriserende hunne Gedeputeerden omme ... Gruterum op 't spoedigste te beroepen ende de beroepinge ... dienstelijcken te laten toecomen." Vgl. PBF 404 Hs, 47. 26. an scripserit: Gruterus heeft Saeckma op 6 juli geschreven. Zie Gruters brief nr. 1, tekst blz. 92. 29. iuris canonici ... professionem: De juridische faculteit te Heidelberg telde vier hoogleraren, resp. voor de Codex, de Decretales, de Pandecten en de Instituten. J.F. Hautz, Geschichte der Universität Heidelberg. Mannheim 1862-1864, II, 138. De "professio decretalium" was lange tijd onbezet. Urkundenbuch II, 166 (jan. 1593). In 1597 verwisselde Heymann de Pandecten voor het Canoniek recht. Urkundenbuch II, 171. 33. cognatum ... Vomelium: Wellicht een zoon van Cyprianus/Sipcke Hansz. Vomelius (ca.1515-1578), de raadsheer in het keizerlijk gerechtshof te Spiers. NNBW IX, 1226-1227. ADB 40, 287-288. 34/35. cardinalis Alberti ... Oesteinde: Albrecht/Albertus (1559-1621), aartshertog van Oostenrijk, op 18-jarige leeftijd tot kardinaal verheven, was vanaf 1595 landvoogd in de Nederlanden. NNBW III, 20-25. Met Spinola belegerde hij 1601-1604 de vesting Oostende, die na de inname werd verwoest. 37. contra nos animis Groningensium: Meningsverschil tussen Groningers en Friezen over Coevorden? 38. fratris: Laelius Lycklama (ca.1570-eind 1625/begin 1626), oudere broer van Marcus, vanaf 1597 raadsheer in het Hof van Friesland, 4 januari 1625 benoemd tot grietman van Hemelumer Oldeferd. NNBW IX, 630. 40/41. Tebbing: Arnoldus Tebbing, Osnabrugensis, ASF 225, 21.5.1593. Marcus Lycklama was ASF 224. 41/42. Bogermannus: Johannes Bogerman (1576/1577-1637), studeerde 1592 te Franeker, 1595 te Heidelberg en 1597 te Genève. Predikant te Leeuwarden, voorzitter van de Dordtse synode, 1625 te Leiden vertaler van het O.T., 1636 hoogleraar godgeleerdheid te Franeker. Boeles II, 142-148. BWPG I, 466-476. 42. Cammingam: Frans van Camminga, ASF 123, 2.2.1591 iur., zoon van Rienck van Camminga (zie 23,2), overleed op 27 mei 1597 te Wenen. Zie Ernst Harinxma van Donia, Een kerck-calender ofte dootboeck ... van yttelijcke Friesche edelluyden ende jufferen, oock andere treffelijcke persoenen ... 1409[-1634]. PBF signatuur 7158 Hs XVII/16 (afschrift de Haan Hettema) resp. 7672 Hs/4 (afschrift Wenning, met register van namen tot 1607 en afbeeldingen van wapens). 43/44. Pacius ... comes Wiardae et Aysmae: Pacius (zie 6,18) is met Georgius (= Gysbert) Wiarda (ASF 155, 12.5.1592 iur.) en Taco/Tacitus Aysma (ASF 214, 13.5.1593 iur.) naar Genève gegaan. Wiarda was zijn peregrinatio academica begonnen met neef Saeckma: beiden zijn 3.4.1594 te Heidelberg ingeschreven. In mei 1596 bevond Wiarda zich te Genève, op 20 december 1597 promoveerde hij te Bazel; in 1600 werd hij advocaat bij het Hof van Friesland te Leeuwarden. Wiarda overleed op 10 februari 1604. Matrikel Basel II, 456, nr. 57. Diarium Furmerii, PBF Hs 1184, p. 15. Aysma bevond zich op 22 april 1595 te Heidelberg, waar hij volgens J. de Wal echter niet als student is ingeschreven. M. Engels, Peregrinatio, 379 resp. 390. Taecke Hessels van Aysma woonde als ouderling vanaf 1607 met een zekere regelmaat de Friese synoden bij, was afgevaardigde op de Synode van Dordrecht en dijkgraaf van de zuiderdijken van de grietenij Wonseradeel; hij overleed 30.5.1626 te Hichtum ongehuwd. Stamboek v.d. Fr. adel I,244; II,166. 45. literis ad fratrem: Niet overgeleverde brief aan Laelius Lycklama. Vgl. noot regel 38. 47. matri: Fedt van Rinia, 12.9.1624 overleden te Holwerd, hoog bejaard. 48. avunculis: Zie 44,22. 48. Fockens eiusque uxori: Martinus Fockens, zoon van Hepcko (zie 51, 23/24), 1596 monstercommissaris, was gehuwd met Wiskje, dochter van Feicke Tetmans (zie 44,22). Als grietman van Opsterland (1614-1623) woonde hij te Beetsterzwaag. Hij overleed in 1635 (grafsteen). Nieuwe naamlijst van grietmannen 386. 49. 31 Iunii: Bedoelt Lycklama 30 juni of 1 juli?

p. 7. > begin

52. Aegidius: Aegidius/Gillis van den Rade (overleden maart 1615), eerste academiedrukker van Franeker, aangesteld op 13.12.1585, vriend van Drusius en Henricus Schotanus, die hem in Antwerpen hadden leren kennen. Boeles I, 308-309. G.F. van Asselt, Aegidius Radaeus (Gillis van den Rade), eerste drukker van de Franeker academie. Artikel in vier afleveringen in de Franeker Courant 1941. Overdruk PBF sign. Pd 220. De archieven 19. In de extra-ordinaris betalingsordonnanties van Gedeputeerde Staten wordt zijn naam voor het laatst genoemd op 8 maart 1615: toewijzing van 46 daalders voor gedrukte theses. Radaeus' huis stond in het Westerkwartier van Franeker, aan de Kleine steeg (nu Nauwe steeg); archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621.

MARCUS LYCKLAMA 4 --- 24 april1604

2. domini: Gedeputeerde Staten. 5. E.I.: Epo Iuckema. Epo/Ype Jacobs Juckema, o.a. 1585, '89, '91, '93, 1597-1600 en 1604 burgemeester van Franeker, 1604-1605 Gedeputeerde voor de steden, overleden 28 december 1619. De Friesche adelaar 47. Juckema woonde, voordat hij in 1597 het huis van Beyma kocht (zie 48,7), in het Zuiderkwartier nabij de markt; archief Franeker (Obreen) 402, lijst van ca, 1590. 7. collegae: Dominicus Arumaeus? Zie 9,26. 9. sollicitaveram domicellam ... A.R. ... uxoris ... tuae cognata: Lycklama had de adelijke jonge dame A.R., mogelijk een verwante van Saeckma's echtgenote (sedert 28 augustus 1603) Hylck Boner (ca. 1578-1656), vergeefs een aanzoek gedaan. In 1609 is hij getrouwd met Perk van Goslinga. Zie 133,33. De onbekende A.R. zou een Rengers, Rheen, Rispens of Roorda kunnen zijn. Stamboek v.d. Fr. adel I, 291-315. 22. Isendijck: IJzendijke, op 4 mei 1604 n.s. belegerd door prins Maurits, in de hoop daarmee Oostende (zie 6,35) te ontzetten. Zie Ph. Fleming, Oostende, vermaerde, gheweldighe, lanckduyrighe ende bloedighe belegheringhe ... 's-Gravenhage 1621, 587.

p. 8. > begin

28. 24 Aprilis 1604: Oude stijl. Nieuwe stijl 4 mei. Zie noot 7,22. 31. Comitis: Graaf Willem Lodewijk.

MARCUS LYCKLAMA 5 --- 29 augustus 1604

7. Scotanum: Henricus Schotanus. Zie 2,28. 10. Antonides: Zie 2,19. 15. Arcerio: Johannes Arcerius. Zie 2,9. 16. Raphael: Raphael Clingbijl (1569-1608), hoogleraar geneeskunde (ontleedkunde) vanaf 1603. Boeles II, 77-78. Clingbijl, althans de weduwe, woonde in het Zuiderkwartier van Franeker, aan de Hoochstraet (nu Voorstraat) zuidzijde, in het westelijk gedeelte dat de Vismerckt genoemd werd, drie of vier huizen ten oosten van het Hottingahuis. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. 17. Sandius: Johan van den Sande (1568-1638), 28 juni 1598 hoogleraar rechten (Pandecten), 3 maart 1598 raadsheer in het Hof van Friesland. Boeles II, 68-70. 23. Auletius: Zie 2,19. 23. Lubbertus: Sibrandus Lubbertus (1556/ 1557-1625), hoogleraar godgeleerdheid vanaf 1585. In zijn tijd de meest invloedrijke hoogleraar te Franeker. Boeles II, 29-34. Lubbertus woonde in Franeker aan de Hoochstraet (nu Voorstraat) zuidzijde, twee of drie huizen ten oosten van het Martenahuis. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621.

p. 9. > begin

26. Arumaeo: Dominicus Arumaeus (1579-1637), te Franeker studiegenoot van Marcus Lycklama, 1602 buitengewoon, vanaf 1605 gewoon hoogleraar rechten te Jena. In 1605 tevergeefs door Franeker beroepen. NNBW III, 40-41. Boeles II,78.

MARCUS LYCKLAMA 6 --- 2 september 1604

5. Antonidem: Zie 2,19.

p. 10. > begin

16. Arumaeo: Zie 9,26.

MARCUS LYCKLAMA 7 --- 27 november 1604

5. Proximis feriis: De herfstvakantie. 6. opinionum libros: De Membranae. Zie 17,8. 12. Herbaium: Thomas Herbaius (ca.1570-1613), ASF 86, 7.5.1589 phil. Sedert 1603 procureur generaal bij het Hof van Friesland als opvolger van Saeckma. Van der Aa 8, 629-630. 12/13. oppigneratione servitutum: Verpanding van erfdienstbaarheden. Vgl. Dig. 8 en 20. 17. duo mearum disputationum: Wellicht behoort daartoe de Velitatio legalis prima ... auctoritate Marci Lycklema a Nyholt ... a Suffrido S. Saerda. Franekerae 1604. Vgl. Ahsmann, De juridische faculteit, 34/35.

p. 11. > begin

MARCUS LYCKLAMA 8 --- 29 juni 1605

2. Arumaeo: Zie 9,26. 8. frater meus: Laelius Lycklama. Zie 6,38. 12. sylvas: Het gewest Zevenwouden in het zuidoosten van Friesland. Marcus' vader Meine Lyckles (overleden 14.12.1608) was daar substituut grietman van de grietenij Weststellingwerf. In Oldeberkoop, de hoofdplaats van Ooststellingwerf bevond zich Lycklamastate, te Wolvega in Weststellingwerf Lycklamastins. 17. tres disputationes ... duae excusae: Illustrium quaestionum ex libro 8. Codicis disputatio octava, quam ... praeside ... Marco Lycklema ... publice defendere conabitur Franciscus à Iongema. Franekerae, ex officina Aegidii Radaei, 1605; idem disputatio nona ... Lycklema ... hoc tempore rectore magnifico. PBF: in A 1669. Lycklama was sedert 1 juni 1605 rector magnificus. Zie ook Ahsmann, De juridische faculteit, 64, 65 en 68. 18/19. procur. generalis: Thomas Herbaius. Zie 10,12

MARCUS LYCKLAMA 9 --- 26 februari 1605

p. 12. > begin

2. nostri nominis fama: Nyeholt/Nieholt opgevat als nooit ophoudend. 3. admovere ... manum: Erasmus, Adag. 3235. 4/5. correctiones: Op de Membranae? Zie 17,8. 13/14. Germanus ille Licentiatus: Johann Joachim von Leiningen, uit Heidelberg, ASF 850, 10.11.1604 iur. 10.11.1604. Vgl. Collegium Institutionum imperialium ... praeside Ioanne Ioachimo a Leiningen, I.U. studioso. Franekerae 1605. Zie Boeles I, 334. 28. Herbaio: Zie 10,12.

p. 13. > begin

MARCUS LYCKLAMA 10 --- 3 april 1606

2. hominem: Dionysius Gothofredus, toen te Heidelberg hoogleraar. Zie 3,52 en 96,25. 6. haeret aqua: Erasmus, Adag. 400. 13/14. censorem illum ... cuius cognomini Favet haec maiuscula: Timaeus Remeri Faber/ Tjomme Riemers Smid (1578-1623), 31 mei 1603 als advocaat ingeschreven bij het Hof van Friesland, hoogleraar rechten vanaf september/oktober 1606. Boeles II, 82-83. Faber woonde te Franeker in het Noorderkwartier. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. Hallema specificeert Sjaardemastraat; lijst floreenbelasting 1621, Leeuwarder Courant 2 en 3 augustus 1635. Eind april en in mei onderhandelde men ook met Johannes Althusius (1557-1638), hoogleraar te Herborn, 16 augustus 1604 beëdigd als syndicus van Emden. ADB 1, 367. H. Antholz, Die politische Wirksamkeit des Johannes Althusius in Emden. Aurich 1955, 44-45. 14/15. Eckium: Waarschijnlijk Isbrandus Eccius, 6 mei 1601 als advocaat ingeschreven bij het Hof van Friesland, later landsadvocaat. Naamlijst, PBF Hs 1481. Vgl. noot 99,2. 18. Busium: Paulus Busius/Buis (ca.1570-1617), hoogleraar rechten vanaf 1610. Boeles II, 87-88. NNBW I, 511-512.

MARCUS LYCKLAMA 11 --- 15 januari 1607

p. 14. > begin

2. fratribus: Laelius (zie 6,38) en Marcus' jongere broer Esaias/Eyse. De laatste was evenals de anderen doctor in de rechten, 1601 advocaat, 1607 voorzitter van het krijgsgerecht, 1624 grietman van Oost-, 28 juni 1639 van Weststellingwerf. Hij overleed nog in 1639 en werd bij zijn 1619 gestorven vrouw in de Oldehove-kerk te Leeuwarden begraven. Stamboek v.d. Fr. adel I, 250; II, 170. 3. Pruyssen: Sebastiaan van Pruyssen (ca. 1581-1640), uit Haarlem, 1606 advocaat bij het Hof van Friesland, 1610 substituut griffier, 1626 griffier, 1638 raadsheer, vanaf 1630 curator. NNBW IV, 1098. 4. cum: Door Lycklama dum gewijzigd in cum.

MARCUS LYCKLAMA 12 --- 11 april 1607

2. nupere: Brief nr. 11? 3. doloris causa: Een onbekend sterfgeval in de familie, misschien de vrouw van Laelius Lycklama? Of ziekte van vader Meine Lyckles? Stamboek v.d. Fr. adel I, 250. 6. telam meam: De Membranae. Zie 17,8. 8. homine αναλφαβητωι: Niet Aegidius Radaeus, de academiedrukker (zie 7,52) maar Thomas Lamberti Gherlsma. Vgl. R. Feenstra, Bibliografie van hoogleraren in de rechten aan de Franeker universiteit tot 1881. Amsterdam 2003, nr. 328 (1607, boek I); aldaar ook de verdere drukgeschiedenis van de Membranae (I-V, 1608 Rombertus Doyma/Doyema, etc.), nrs. 329-334. 9. dedicationem: opdracht aan Saeckma, die pas 1-11-1608 verscheen; vgl. 18, 14.

p. 15. > begin

13. Eysinga: Aede van Eysinga (1560-1619), studeerde 1584 te Genève, 15 oktober 1585 te Heidelberg, doctor in de rechten, 1596 afgevaardigde naar de Staten Generaal, 1598 raad ter Admiraliteit, statenlid, 1607-1608 Gedeputeerde voor Oostergo, 1608 raad in het Hof van Friesland. J. de Wal 39 resp. 19. NNBW IV, 586-587. 13. Iongestallio: Jelle/Gellius van Jongestal, burgemeester van Stavoren, 1602-1605 en 1611 commies-generaal van de convooien en licenten, 1602-1605 en 1607-1608 Gedeputeerde voor de steden, 1607-1608 en 1610-1611 lid van de Staten-Generaal, 1608-1610 van de Raad van State, 1616-1637 raadsheer in het Hof van Friesland. NNBW IX, 472-473. 14. meamque causam: Gezien de in brief nr. 13 (regel 8) genoemde rekenmeesters gaat het hier waarschijnlijk om subsidie voor de uitgave van de Membranae. In de betalingsordonnanties van Gedeputeerde Staten (Rijksarchief Friesland) wordt op 13 juli 1609 vermeld: Doctori Marco Lycklama voer de dedicatie van seecker boeck Membranae geintituleert vereert 150 L. Zie ook 14,8, 17,8 en 18,14. 16. sua in cute se continere: Erasmus, Adag. 592 (intra tuam pelliculam te contine).

MARCUS LYCKLAMA 13 --- 16 juli 1607

2. literas tuas: Niet overgeleverde brief van Saeckma. 4. caussa ista mea: Zie 15,14. 9. Reinalda: Edo/Ide/Idzardus Reinalda, na 1581 geboren, ASF 608, 5.12.1600 philos. et iur., 1607 een van de vier rekenmeesters van Friesland (Betalingsordonnanties van Gedeputeerde Staten, Rijksarchief in Friesland, inv.nr. 2531), in 1608 gekozen om i.p.v. Oosterzee zitting te nemen in de Rekenkamer te Den Haag, 1610 raad in de Admiraliteit te Amsterdam en ontvanger van Doniawerstal, 1615 grietman van Doniawerstal en Gedeputeerde voor Zevenwouden, overleden te Leeuwarden op 27 mei 1619. Trouwde 1-10-1609 te Leeuwarden met Sjoukje Mellema, dochter van de mathematicus Elcius Eduardus Leon Mellema (1544-16??); woonde als weduwe tijdelijk bij oom Sibrandus Lubbertus in vanaf mei 1624 (vgl. 237, 13 en 249, 19); leefde nog in 1650, te Langweer; overleed omstreeks 1656. Nieuwe naamlijst van grietmannen 348-349. P. Reenalda. Het oud Friese geslacht Reynalda. ['s-Gravenhage 1959]. Diarium Furmerii, PBF Hs 1184, blz. 116. 10. abitu ... Iongestallii ut et tuo: Volgens de commissie van 26 juni 1607 (Charterboek V, 143-144) werden als buitengewoon afgevaardigden ter Generaliteit naar Den Haag gezonden Ernst van Aylva en Gellius Hillama voor Oostergo, Laes van Jongema en Sicke van Dekema voor Westergo, Meinard van Idzarda en Christiaen Oosterzee voor Zevenwouden, Gellius Jongestal en Pieter Runia voor de steden. Jongema werd vervangen door Jelger van Feitzma, de rekenmeester van het Bildt, Oosterzee door Dirk Hobbes van Baerdt en Jongestal door Johannes Saeckma. Volgens het Diarium Furmerii (PBF Hs 1184, blz. 116) vertrokken zij op 1 juli uit Leeuwarden. Gellius/Jelle van Jongestal was benoemd in de Raad van State, i.p.v. Epe Jacobs Juckema. Vgl. Resol. der Staten-Generaal 1607-1609, bewerkt door H. Rijperman, RGP 131, 's-Gravenhage 1970, 324/325. 11. avunculo: Pier Lyckles, overleden 19.10.1610. Stamboek van de Fr. adel I,250. 14. Sappema: Binnert Sappema, 1607-1609 Gedeputeerde voor Oostergo.

p. 16. > begin

15. Bendero: Het boek van Johann Ludwig Bender, Conclusionum decisivarum practicarum de revisione ... Francofurti 1605. Jöcher I,950. NBG 5,336. 15. Meos istos: Bestelde boeken. 16. Hedemanni disputationibus: Erich Hedemann, Disputationes semestres in Pandectas. Genève 1596(?). Jöcher II,1427-1428. 17. praefationibus meis: Het voorwoord van Lycklama's Membranae (zie 17,8). Vgl. noot 18,4. 19. prelum: De pers (zie 14,8), die de Membranae drukt.

MARCUS LYCKLAMA 14 --- 11 april 1608

2. tuis nuperis: Niet overgeleverde brief van Saeckma. 3. ephoro: Eigenlijk opziener in Lacedaemonie die moest toezien dat de koningen hun macht niet te buiten gingen. Hier ephorus = curator. 9. exemplaria: Van de Membranae. Zie 17,8. 11. typographus: zie 14,8. 14. memoria ... collegae: Oratio funebris quam memoriae D. Raphaelis Clingbyl ... dixit Mar. Lycklama a Nyeholt. Franekerae 1608. Clingbijl (zie 8,16) was op 25 maart 1608 overleden.

p. 17. > begin

24. noster ille C.: Comes, graaf Willem Lodewijk, stadhouder van Friesland. 24. R.N.: Redemptor noster? 24. Magnone: Magno/Magnus, aartsbisschop van Sens, tijdgenoot van Karel de Grote, verzamelde Notae iuris. Jöcher Ergänzungsband 4, 320.

MARCUS LYCKLAMA 15 --- 22 juni 1608

2. tuae hesternae: Niet overgeleverde brief van Saeckma. 6. nomen legati et honorem: De (ere)titel buitengewoon afgevaardigde ter Staten Generaal. Vgl. 15,10. 8. Hillama: Gellius Hillama (1563-1626), curator van 1605 tot zijn dood op 2 januari 1626. Boeles II,4. 8. meis Membranis: Marcus Lycklama a Nyeholt, Membranarum libri septem, in quibus ad constitutiones Codicis et Novellarum ... commentarii breves et solidi. Franequerae 1608[-1609]. Vgl. 14,8. In de Catalogus rarissimorum in omni materia, facultate et lingua librorum bibliothecae instructissimae ... Theodori Saeckma, in suprema Frisiae Curia senatoris dum viveret gravissimi, spectatissimi, quorum auctio habebitur Leovardiae in aedibus nobil. defuncti die 27 mensis Septembris stylo vet. et sequentibus. Franekerae, excudit Johannes Wellens, illustrium Frisiae Ordinum et eorundem Acad. typogr. ordinarius, 1666, die ook de boeken van vader Johannes Saeckma bevat, wordt op blz. 21 onder nr. 78 genoemd: Lycklama Membranae 2 volum. Franekerae 1608.

p. 18. > begin

12. Opes: Saeckma was als raadsheer niet onbemiddeld. 14. tuo nomine insigniam: De Epist. dedicat. van Mar. Lycklama aan C.V. Iohanni Saeckma, gedateerd Franekerae MDCVIII Kalend. Novemb., die ook voorkomt in de editio secunda in één band, Leeuwarden, Johannes Hendrici Prigge, 1644, daar echter alleen voorin en niet voor de laatste twee boeken. Vgl. 14,8. P. Winsemius maakt op blz. 10 van zijn rede In obitum D. Hectoris Bouricii, Fran. 1636, met betrekking tot Lycklama melding van diens Membranis, amplissimo et eximio viri D. Joanni Saeckma I.C. et senatori inscriptis. 16. graviora: De Benedicta? Vgl. 19, 18/19. Of was nu al bekend dat Lycklama het hoogleraarschap vaarwel zou zeggen? 21. domino procuratori: Thomas Herbaius. Zie 10,12. 24. 22 Iunii: Omdat de tweede 2 op een N lijkt, is even gedacht aan de datering 2 N[on]. Dan was echter Iunias te verwachten; bovendien werkt Lycklama niet met de aanduidingen Nonis en Idibus. 28. ab eo: Abraham Radaeus? Zie 56,6. 28. fratri Laelio: Zie 6,38. 29. nundinis Leovardiensibus: De kermis of grote jaarmarkt. Vgl. L. Noordegraaf, Spectrum/Sijthoff atlas van de Nederlandse marktsteden. Utrecht 1985,16.

MARCUS LYCKLAMA 16 --- 30 november 1610

2. petiisti: Niet overgeleverde brief van Saeckma. 2. sylvas: Sedert 22 mei 1610 was Lycklama grietman van Ooststellingwerf in het gewest Zevenwouden. 9. Busius: Zie 13,18.

p. 19. > begin

12. avunc. fil.: avunculi filio. Edo Reinalda (zie 15,9), enige zoon van Saeckma's oom Elardus, die op 27 oktober 1610 overleden was en begraven in zijn woonplaats Langweer. Elardus Reinalda, als Gedeputeerde mede-oprichter van de universiteit, was van eind 1587 of begin 1588 tot 1591 hoogleraar Latijnse taal en welsprekendheid en vanaf 1604 curator; zijn twee vrouw, Saeck van Rinia, Edo's moeder, was in 1608 overleden. Boeles II, 55-56. NNBW X, 796. Reenalda 21. Hij volgde zijn broer Fedde op als grietman van Doniawerstal, toen die begin 1591 overleed; Reenalda 15. 15/16. bibliopola vestro: Abraham Radaeus? Zie 56,6. 17. Schifordegerum: Kaspar Schieferdecker (1583-1631), praktisch jurist, bekend door zijn Disputationum forensium ad Antonium Fabrum ... liber primus et secundus [- tertius]. Oppenheim 1610-1613. ADB 31,179. 18/19. Benedicta: Marcus Lycklama a Nyeholt, Benedictorum libri IV, adversus male-dicta et errores cum pragmaticorum tum aliorum variorum. Lugduni Batavorum 1617. 19. Literas tuas: Niet overgeleverde brief van Saeckma. 19. illum: Het boek van Schieferdecker. Zie noot regel 17. 23. perdices ... grossum: Patrijzen en een vijg, producten van de aan de state (adelijk woonhuis) van grietman Lycklama verbonden boerderij. De vijgeboom werd in noordelijke streken gekweekt in potten of houten vaten in een orangerie en was daardoor zeldzaam. Vgl. Johann Hermann Knoop, Fructologia. Leeuwarden 1763, 58-64, Beschryving van de vyge- boom. 23. Herbaio: Zie 10,12. 24. Oldebercopen: Oldeberkoop, hoofdplaats van de grietenij (= gemeente) Ooststellingwerf, waar Lycklama als grietman (1610-1623) woonde. Vgl. 2,0.

p. 20. > begin

GODEFRIDUS SOPINGIUS 1 --- 19 januari 1596

0. Sopingius: Zie 1,15. 5. istius pagi: Schraard? Vgl. Romein 312. 9. Tua ... interpellatio: Saeckma had toen al invloed op benoemingen. 10. hoc: Predikantenambt Achlum. Niet bij Romein. 10. ipsorum dominorum: Classis Franeker. 12. επιπολαιους: Oppervlakkig. 16. vocatio ... pagi Tzerckweert: Sopingius is tussen 19 januari (deze brief) en 6 juli 1596 (de volgende) naar Tjerkwerd getrokken. Dit i.t.t. Romein 397. 22. Lampridii: Aelius Lampridius, gefingeerde naam voor de vervalser van de Historia Augusta. Paulys Real-Encyclopaedie 12, 586. 23/24. ex libris vestris: Saeckma bezat een goed voorziene bibliotheek, die zijn zoon Theodorus erfde. Zie 17,8. 25. Tertullianus ... Apologus C. 4: ... Caput 4. Tertullianus, Apol. IV,9. 28. Quiritium iure: Ius Quiritium = ius Romanum. 33. cum illo: Archimedes. Bij Plutarchus 2, 1094 C. 34. Tuum Suetonium: De uitgave van Casaubon, Genève, Jacques Chouet, 1594, in-4. Het uitgeleende exemplaar heeft Saeckma niet teruggekregen: het komt tenminste niet voor in de veilingcatalogus (zie 17,8) van de bibliotheek van zoon Theodorus. 35. Arcerium: Sixtus Arcerius (1570-1623), hoogleraar Grieks vanaf 1605; studiegenoot van Sopingius. Boeles II, 80-82. Hij woonde in het Westerkwartier van Franeker; lijst floreenbelasting 1621 (Hallema, Leeuwarder Courant 2 en 3 augustus 1635).

p. 21. > begin

GODEFRIDUS SOPINGIUS 2 --- 6 juli 1596

2. Binas: Niet overgeleverde brieven van Saeckma. 4. baiuli: Lastdrager, hier een bode. 13. ne γρυ tamen: Erasmus, Adag. 703. 13. de cinctis: Vgl. Janus Gruterus' brief nr. 1, blz. 92, regel 9vv. 25. Gellius Snecanus: Gellius Hotzenides Snecanus/ Jelle Hotzes (ca. 1540-1599), hervormer van Leeuwarden, ASF 65, 15.5.1588 als emeritus-predikant. NNBW VI, 1245-1247. BWPG III, 204-208. Jaar van overlijden blijkt uit tekst 81,38vv. 26/27. interpretationem ... Rom.: Isagoge in nonum caput epistolae Pauli ad Romanos. Authore Gellio Snecano Frisio, Divini verbi ministro. Z.pl. 1596. [XXIV], 350, [1] pp. In-8. Praefatio: Nobilissimis ... Frisiae Ordinibus ... Datum Leovardiae primo Maii ... MDXCV. Bibliotheek Saeckma (zie 17,8) blz. 8 nr. 49. 34. hunc virum: Een schipper uit Tjerkwerd. 36. Lyckle apteeker: Lyckle Saeckes, later apotheker in Sneek, vóór of in 1604 gehuwd met Bauk Feddes Reinalda. Reenalda 27. Vgl. 118,26.

p. 22. > begin

37. Tzerckwerdiae: Tjerkwerd, dorp ten zuidwesten van Bolsward. Vgl. 20,16.

p. 23. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 1 --- 26 januari 1596

0. Henricus Schotanus: Zie 2,28. 1. Gellii: Zie 21,25. 1. εκλεγομαι: Uitverkiezen. Vgl. Abraham Trommius, Nederlandsche concordantie des bijbels. Zesde druk. Rotterdam [1947], 749. Zie verder noot 21,26. 2. Cammiga: Rienck van Camminga, statenlid, overleden Franeker 8 maart 1598. Grafsteen in de Martinikerk te Franeker. De Friesche Adelaar 1(1887),2. 10. nostri propositi: Uitbreiding van de juridische faculteit. 10. post festum veniamus: Erasmus, Adag. 852. 10/11. sero ... sapiamus: Erasmus, Adag. 28. 12/13. Apollinis oraculo verius: Terentius, Andr. 698 (Non Apollinis magis verum atque hoc responsum est). 19. Vasquii tui: Fernando Vasquez (ca.1509-1566), Spaans jurist. Jöcher 4,1463. Bibliotheek Saeckma (zie 17,8) blz. 23 nr. 138 van de Iuris-Consulti in quarto: Vasquii Illustres controversiae. Lugduni 1599. 25. censetur: Schotanus' wijziging door superscriptie van censebatur. 26. discrimen facultatum: Sedert het einde van de 13de eeuw golden als de vier faculteiten de voorbereidende Artes, de Theologie, de beide Rechten, en de Medicijnen. Voor de ontwikkeling van de universiteit in het algemeen is vooral Bologna van belang geweest, dat vroegtijdig vermaard was door het onderwijs in het Romeins recht. 33. negligenter habita: Wijziging door superscriptie van neglecta. 35. ius illud: De iure liberorum. Cod. 8,58. Ed. Krueger II, 367/368.

p. 24. > begin

71. solus tot annos: Vanaf de stichting van de universiteit (1585) tot de komst (april 1596) van Beyma (zie 27,6) was Schotanus de enige hoogleraar rechten. 81. quibus ... praeterito: Schotanus' alternatief door superscriptie voor et his tamen augent et me praetereunt. 82. cupiam: Schotanus' alternatief voor velim.

p. 25. > begin

86/87. et ubi nulla geometrica distribuuntur: Schotanus' alternatief voor nulla geometrica observata. 90. Honos alit artes ...: Erasmus, Adag. 792. 93. cognato tuo Hannia: Saeckma's neef Sjoerd/Suffridus/Severinus Hanja/Han(n)ia (ca. 1567 -1630), ASL 6 mei 1581 litterarum studiosus, aan de universiteit van Marburg 1587 ingeschreven, te Bazel 24 augustus 1590, aldaar 1 oktober 1590 dr. iur. utr., 9 december 1590 advocaat bij het Hof van Friesland, 22 augustus 1591 secretaris van Dokkum, 1597 raadsheer in het Hof van Friesland, 1626 curator. NNBW IX, 318. Die Matrikel der Universität Basel II (Basel 1956), 382 nr. 24.

HENRICUS SCHOTANUS 2 --- 1 maart 1596

5. Gellium: Gellius Snecanus. Zie 21,25.

p. 26. > begin

15. duo: Twee hoogleraren naast Schotanus ter versterking van de juridische faculteit. 24/25. supplex libellus: Niet overgeleverd verzoekschrift van Schotanus aan de (Gedeputeerde) Staten van Friesland? 25. altero illo scripto: Brief aan Schotanus uit 1595 door Marcus Lycklama en andere studenten. Afschrift voorheen PBF 1096 Hs, nu Rijksarchief in Friesland. Vgl. Ahsmann, Pericula Schotana 306 en De juridische faculteit 9. 45. Lycklema: Marcus Lycklama. Zie 2,0. 48. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13.

p. 27. > begin

60. Sib. Lub.: Sibrandus Lubbertus. Zie 8,23. 60. Tarquinio: Tjerk Rijuerds Bants, één, de eerst verantwoordelijke?, van de zes burgemeesters van Franeker.

HENRICUS SCHOTANUS 3 --- 8 maart 1596

4. illud: Dat er behalve Beyma niet nog een hoogleraar rechten (Saeckma) wordt benoemd. 6. turtur ... ulma: Beeld van de trouwe tortelduif, die treurt na het verlies van de partner. Vergilius, Ecl. 1,58. Emblemata: Handbuch zur Sinnbildkunst des XVI. und XVII. Jahrhunderts. Stuttgart [1967], 861. 6. ille: Julius/Jucke van Beyma (1539-1598), hoogleraar rechten te Franeker 1596-1597, voordien in Leiden, nadien raadsheer in het Hof van Friesland. Boeles II, 66-68. Hij woonde aan de Hoochstraet (nu Voorstraat) noordzijde; zie 48,7. In Leiden woonde Beyma met Petreius Tiara bij Adriaen Janszoon Knotter aan de Voldersgraft hoek Sonneveltsteech; zie PBF sign. s 499 G Pl). Hij was in 1582 gehuwd met Maycke Jans (Gadema), zuster van Lambert Jans (overleden 1586), de eerste echtgenoot van Truicke Oosterzee (zie 127,2); Grafschriften tussen Flie en Louwers, III: Leeuwarden, 1952, 57-58. 20. epistola Viglii ad Geor. Sabinum: Viglius/Wigle van Aytta, Fries jurist en humanist uit Swichum, overleden 1577. Georgius Sabinus (1508-1560), hoogleraar Latijn te Frankfort a.d. Oder, Koningsbergen, Frankfort a.d. Main. ADB 30,107-111. De brief is voor zover bekend niet overgeleverd. 21. Oldendorpius, Zasius: Johann Oldendorp (ca.1480-1567), hoogleraar rechten te Marburg. ADB 24,265. Ulrich Zasius (1461-1536), hoogleraar rechten te Freiburg, humanist. ADB 44,708. 25. tuorum avunculorum: Zie 44,22. Schotanus bedoelt meestal alleen Reinalda en Rinia.

p. 28. > begin

32/33. Si ... consul: Vgl. Juvenalis, Sat. 7,197 (Si Fortuna volet, fies de rhetore consul; si volet haec eadem, fies de consule rhetor). 34. Teetlum: Doecke Teetlum, procureur-generaal, 22 maart 1600 opgevolgd door Saeckma. 35. oleum ... perdere: Erasmus, Adag. 362. 36. senator: Raadsheer in het Hof van Friesland. 48. Marco: Marcus Lycklama. Zie 2,0.

HENRICUS SCHOTANUS 4 --- na 3 juli 1596

Voor de datering zie tekst 29,10.

8. oeconomo: De tafelhouder, d.i. degene bij wie de dagelijkse leiding van de burse (mensa) berustte, 1594-1612 Gijsbert Franszoon Ens. De archieven 20 resp. 330. De burse was gehuisvest in het oude raadhuis aan de Hoochstraet (nu Voorstraat) zuidzijde, ten westen van het Martenahuis.

p. 29. > begin

10. Roggio: Zie 3,38. 17. Laerna ... malorum: Erasmus, Adag. 227. 17. Labyrinthus: Erasmus, Adag. 1951. 18. nec ... unum malum solum: Een ongeluk komt zelden alleen. Stoett 1676. 22. ut ille: Terentius, Phor. 506-7. 22. lupum ... tenemus auribus: Erasmus, Adag. 425. 22. inter Scyllam et Charibdim: Erasmus, Adag. 404. 25. acu tetigisse: Erasmus, Adag. 1393. 28/29. stabilius amicitia: Erasmus, Adag. 1276.

HENRICUS SCHOTANUS 5 --- 6 september 1596

1. avunculos: Zie 44,22. 1. consobrinos: Neven van moederszijde, Wigle en Dye Hania, Edo Reynalda, Georgius Wiarda. 2. Hannia: Zie 25,93.

p. 30. > begin

11. me Hercle: Uitroep. Los hiervan de volgende opmerking: Door Sibrandus Siccama (zie 97,44) is Saeckma een Hercules musarum genoemd in de inscriptie op het titelblad van het presentexemplaar van zijn Lex Frisionum, Franeker 1617, dat in het bezit was van W.B.S. Boeles, maar thans onbekend. Boeles II,5. 17. ille: Roggius. Zie 3,38. 21. Solone: Solon (639-559), mild wetgever van de Atheners en e. e. n van de zeven wijzen van Griekenland. 21. Croesi filio: Een van naam onbekende (tweede) zoon van Croesus zou in zijn jeugd (doof)stom geweest zijn en later, toen hij zijn vader met moord bedreigd zag, het spraakvermogen gekregen hebben. Pauly, Supplementband V,457.

p. 31. > begin

62. ille: Roggius. Zie 3,38. 68. teste Cicerone: Off. I,82. 74. onus Aethna gravius: Walther 34561. Euripides, Herc. fur. 637. 75. Argi: Argus, de honderdogige bewaker. 80/81. Per ... inultum: Vgl. Lucanus 5,260 (Quidquid multis peccatur, inultum est). 84. Labyrintho: Erasmus, Adag. 1951. 84/85. Scyllam et Charibdim: Erasmus, Adag. 404. 86. Nero: Wreed Romeins keizer, 54-58 n. Chr. 87. Phalaris: Wrede tyran van Agrigentum, ca. 560. 87. Demea: Norse oude man in de Eunuchus van Terentius, actus 5, scena 5; de bittere in de Adelphoe van Trentius, bijvoorbeeld 80. 87. Mitio: Micio, de milde in de Adelphoe, bijvoorbeeld 923.

p. 32. > begin

95. Helena: Gemalin van Menelaus. Haar schaking door Paris gaf aanleiding tot de Trojaanse oorlog. 103. Heydelberga: Roggius had te Heidelberg gestudeerd en als magister artium onderwijs gegeven; blijkbaar had hij ook daar al geen goede naam. 107. eius: Roggius. Zie 3,38. 111. lectio[ne]: Schotanus schrijft alleen lectio. 117. Catones: Vgl. Marcus Porcius Cato (234-149 v.Chr.), de conservatieve Romein, bijgenaamd Sapiens, Maior of Censorius. 117. Aristarchi: Aristarchus, figuurlijk een streng maar rechtvaardig criticus. 125. Platonis: Plato (430-348), een der grootste wijsgeren in Athene, noemt in zijn belangrijkste werk, de Politica (412-421), twee voorwaarden waaraan bestuurders moeten voldoen. 126. verius quam Apollinis oraculum: Zie 23,12. 133/134. Salus ... magistratus: In de marge als lemma. Vgl. noot regel 125.

p. 33. > begin

143. Alexandri: Alexander de Grote (356-323 v.Chr.), volgde in 336 zijn vader Philippus op als koning van Macedonië. 143/144. βασιλικον ... ακουειν: Arrianus historicus, Epict. 4,6,20 (βασιλικον [εστι] πραττειν μεν ευ, κακως δ'ακουειν). Gabbema, die Grieks in zijn afschriften meestal wegliet, schrijft Regium est bene facere et male audire. Zoals vóór de humanisten door de middeleeuwse glossatoren van het Corpus Iuris geschreven werd: Graeca sunt, non leguntur, zo was in de zeventiende eeuw de kennis van het Grieks afgenomen. 144. Scipio: In tegenstelling tot Cato (zie 32,117) een bewonderaar van de Griekse cultuur. 148. Ambrosio ... poenitentia ... Theodosio: Ambrosius (339-397), bisschop van Milaan, legde Theodosius de Grote, Romeins keizer 379-395 n.Chr., een boete op voor een in Thessalonica aangericht bloedbad. Tekenend voor de keizer is, dat hij zich hieraan onderwierp. 150. omnem movet lapidem: Erasmus, Adag. 330. 159/160. oleum et operam perdere: Erasmus, Adag. 362. 169. Erasmus et Fabius: Jacques Lefèvre d'Etaples (1455-1536), Frans theoloog, pedagoog en humanist, vriend van Erasmus. Contempories of Erasmus II, 315-318.

p. 34. > begin

169. Hardenbergius: Albertus Hardenberg (1510-1574), studeerde vanaf 1527 in het klooster Aduard totdat hij in 1530 naar de universiteit van Leuven vertrok, doceerde te Aduard van 1540 tot 1542/1543, ging over tot de hervorming, was 1547-1561 domprediker te Bremen, vanaf 1567 tot zijn dood predikant te Emden. NNBW I, 1023-1026. 207. Loppersum: Gerardus van Loppersum, korte tijd opvolger van Praedinius.Diest Lorgion 69. 208. Praedinio: Regnerus Praedinius (1510-1559), vanaf 1545 rector van de St. Maartensschool te Groningen. NNBW V, 536-537. J.J. Diest Lorgion, Verhandeling over Regnerus Praedinius. Groningen 1862. 210. Sascherius: Nicolaas Sasschers, in 1560 opvolger van Praedinius na het aftreden van Loppersum. Diest Lorgion 70. 224. Elchius: Dr. Ennius Elchius, Fries-Gronings medicus, schrijver van De democratia numi; na Naupegus (zie noot 227) rector van de St. Maartensschool. Op 16 december 1569 had men hem opnieuw als rector geïntroduceerd, nadat hij voordien als conrector had gefungeerd; hij heeft per 29 september 1571 ontslag aangevraagd en is op 14 januari 1582 overleden. Diarium Alting 158,191,545. Cat. général des livres imprimés de la Bibliothèque Nationale, tome XLVII (Paris 1911), p. 2. 225. Damhouderio ... carmen: Joost Damhouder (1507-1581), Vlaams jurist. NBG 12, 856-857. BNB V, 59-70. In een van zijn werken heeft Ennius Elchius blijkbaar een gedicht geschreven. 226. Rector: Elchius? 227. Naupegum: Nicolaus Naupegus is Dr. Niclaes Sasschers. Zie Diarium van Egbert Alting 1553-1594. Uitgegeven door W.J. Formsma en R. van Roijen. RGP 111. 's-Gravenhage 1964, 281 noot.

p. 35. > begin

235. citius locusta Lucam peperisset: Erasmus, Adag. 1089 (prius locusta bovem pariet). Lucam [bovem] was de benaming voor een olifant, omdat de Romeinen die in Lucania voor 't eerst gezien zouden hebben. 235. illum: Elchius. Zie 34,224. 240. Duaci: Douai/Dowaai, waar Henricus Schotanus tijdens zijn peregrinatio academica, drie jaar na Leuven, vanaf omstreeks 1575, enkele jaren heeft gestudeerd. Gezien het geval Baert (zie noot regel 241) is Schotanus tot 1579 in Douai gebleven. Vgl. M.J. van Lennep, Henricus Schotanus, jurist 1548-1605. In: Gens Schotana 8B (1980), 13-17, i.h.b. 15. F. Postma, Henricus Schotanus te Orléans. In: Gens Schotana 8B (1980), 18-40, i.h.b. 34 noot 4. Ahsmann, De juridische faculteit, 5/6. 241. Baert: Arnoldus Baert, de Vlaamse jurist, die te Douai op 20 november 1576, nauwelijks 20 jaar oud, promoveerde, daar als tijdelijk vervanger van de primarius les gaf in de Digesten en de Codex tot hij 1579 naar Keulen werd beroepen, waar hij 1629 overleed. BNB I, 630-631. Uit deze brief blijkt dat de studenten verhinderd hebben dat Baerdt Vendeville opvolgde. 242. Wendevilio: Jean de Vendeville (1527-1592), hoogleraar rechten te Douai. Jöcher 4, 1511. Hij zou begin 1578 wegens de Opstand uit Douai gevlucht zijn. Ahsmann, De juridische faculteit, 5 noot 12. 249. diploma: Zie 35,241. 252. Rex: Philips II. 254. Icari et Phaetontis: Icarus en Phaeton, de overmoedigen. 256/257. Docceti ... Winsemius: Guilhelmus Winsemius, rector van de in 1545 gestichte Latijnse school te Dokkum, vóór Alardus Auletius (1585-1587) en Stephanus Ubeli Schoning (1587-1619). 258. superior rector: Evenals Winsemius niet in de aantekeningen van H. Sannes, die bewaard worden in de Fryske Akademy. 271. Gysbarto: Deze Gysbert uit Friesland te Doesburg is niet geïdentificeerd.

p. 36. > begin

275. Chironio: Chiron, de handige. 278. Prometheus ... Epimethei: Prometheus, hij die vooruitdenkt, broer van Epimetheus, hij die achteraf denkt. 280. Cicero: Off. I,83 (in tranquillo tempestatem adversam optare dementis est). 285. unum malum multis medicamur: Erasmus, Adag. 106 (malum malo medicari). 285. hydram secabimus: Erasmus, Adag. 909. 286. de fumo ad flammam: Erasmus, Adag. 3640. 288. Diomedea necessitate: Erasmus, Adag. 804. 289. sapientissimi: Salomon. 289/290. cum rebellibus ... interitus: Vgl. Spreuken 24,21-22 (Time Dominum, fili mi, et regem; et cum detractoribus non commiscearis; Quoniam repente consurget perditio eorum; et ruinam utriusque quis novit?). Het tweede gedeelte ook Vulgaat, 1 Thess. 5,3. 294/295. sub ... scorpius: Erasmus, Adag. 334. 296. illum: Roggius. Zie 3,38. 302. Roggius ... tertium introducendus: Na zijn ontslag als inspecteur van de burse op 13 april 1594 (Vriemoet 84), was de introductie van Roggius (zie 3,38) als hoogleraar wiskunde tweemaal (september 1594 en 1595?) mislukt. 302. rector: Alardus Auletius (zie 2,19), 1596/1597 voor de tweede maal rector magnificus. Vriemoet 904. De archieven 305. 303. consule: Ee. n van de zes burgemeesters van Franeker, waarschijnlijk degene die het langst in functie was: Bants (zie 27,60), Juckema (zie 7,5) of Peter Augustinusz. Ens? 308. paucos ante dies: Maandag 30 augustus 1596?

p. 37. > begin

324. curiam: Stadhuis Franeker. 324. Botniam: Julius van Botnia, Franeker edelman, statenlid. 324. Roussellium: Haye van Roussel, statenlid, 1599-1601 en 1603-1604 Gedeputeerde voor Oostergo, vanaf 1604 raadsheer. Sickenga 169-170. Roussel woonde rond 1598 te Franeker in het huis van Tjalling van Botnia. A. Telting, Register van het archief van Franeker, 1867, p. 101 nr. 353. 327. illum: Roggius. Zie 3,38. 329/330. conticuere ... ora tenebamus: Vergilius, Aen. 2,1. 331. Sibrandus: Sibrandus Lubbertus. Zie 8,23. 334. Lydius: Balthasar Lydius (1576/1577-1629), oudste zoon van Martinus Lydius (zie 2,10), ASF 367, 13.1.1596 theol., studeerde vanaf 30 juni 1599 godgeleerdheid te Leiden. NNBW VIII, 1085-1086. 338. Corycaeos: Zie 48,34. 344. Nos assessores: Henricus Schotanus voor de juridische faculteit; de overige drie zijn niet bekend. Vgl. De archieven 305. 359. secretarium: Paulus van Gemmenich (1559-1626), 1584-1625 secretaris van Franeker. D. Cannegieter, Secretarissen van Franeker sedert 1521 tot 1907. PBF handschrift 8293 Hs.

p. 38. > begin

366. me[ram]: Schotanus schrijft alleen me. Ook Gabbema geeft in zijn afschrift meram. 368. literas: Volgens deze brief zou het stadsbestuur namens Gedeputeerde Staten optreden bij de introductie. Vgl. Boeles I,34.

p. 39. > begin

417/418. Laqueart: Johan Gysbert Laqu(e)art uit Bolsward, ASF 326, 28.5.1595 iur., 1596 bij studentenonlusten rond Roggius (zie 3,38) omgekomen. Zie ook Boeles I, 463. 428. Arcerii: Zie 2,9. 439. promotori: De promotor, van 1588 tot 1614 Anthonius Banger, een wachtmeester van de stad, had tot taak de orde onder de studenten te handhaven; in 1602 kreeg hij vier assistenten. De archieven 16 resp. 331. 443. mihi: Schotanus schrijft tweemaal mihi. 444. consulum: Franeker had zes burgemeesters. Vanaf 1615 gold de regel dat elk jaar de twee oudst gedienden door twee anderen werden vervangen. Vgl. Hallema, Franeker door de eeuwen heen, 69. 449. consulem: Bants? Zie 27,60.

p. 40. > begin

454/455. Orestes et Pylades: De boezemvrienden. 463. curiam: Stadhuis Franeker.

HENRICUS SCHOTANUS 6 --- 7 september 1596

p. 41. > begin

3. Corycaei: Zie 48,34. 12. Sapiamus ... Phrygibus: Erasmus, Adag. 28. 13. nimium emungendo sanguinem eliciemus: OT, Spr. 30,33. Vgl. Erasmus, Adag. 467 (funem abrumpere nimium tendendo). 18. illo in pristinum honorem restituto: Roggius (zie 3,38) was 1594 als inspector bursae ontslagen. 24. velis et quadrigis: Vgl. Erasmus, Adag. 317 (velis equisque) en Erasmus, Adag. 319 (navibus atque quadrigis). 32. avunculos: Zie 44,22. 34. rumpantur ut ilia: Vergilius, Ecl. 7,26. 37. in sacco et cinere: Stoett 117. OT, Esther 4,1. 38. eius: Roggius. Zie 3,38. 41/42. latum ... unguem: Erasmus, Adag. 406. 42. calcar adderet ... oleum camino: Erasmus, Adag. 147 resp. 109. 43. cano receptui: Erasmus, Adag. 2488.

p. 42. > begin

47. Regem: Hendrik IV. 47. oppidum S. Paulo dedicatum: St. Pol ten westen van Arras. 48. Hispano: Philips II. 48. vidi: Henricus Schotanus heeft thuis of in de universiteitsbibliotheek een atlas geraadpleegd. 50. Austriacus: Albrecht van Oostenrijk. 51. Navarrorum et Gallorum regem: Hendrik IV. 52. de Guysiis: Het Frans hertogelijk geslacht de Guise. 52. Aumale: Karel van Lotharingen, hertog van Aumale (1554-1631). NBG 3,736. 53. secretario nostro: Paulus van Gemmenich. Zie 37,359. 58. Boeotis: De Boeotiers, bewoners van Midden-Griekenland, hadden de naam lompe boeren, kinkels te zijn.

HENRICUS SCHOTANUS 7 --- 19 maart 1596

3. cliens: Een pro Deo client, die Schotanus bij advocaat Saeckma aanbeveelt en aan wie hij deze brief meegeeft. 4. carmina: Onbekende bundel Neolatijnse gedichten van Schotanus, waarvan hij een aantal exemplaren had laten inbinden; vgl. tekst 43,26: compactis. In de bibliotheek Saeckma (zie 17,8) niet aanwezig. Mogelijk heeft Schotanus zijn aan disputaties (op titelblad of keerzijde) toegevoegde gedichten laten bundelen; vgl. PBF 54R/I. 7. avunculis: Zie 44,22.

p. 43. > begin

18. praesidebo et die Sabbathi: Het disputeren gebeurde te Franeker vooral op collegevrije dagen, dus op woensdag en zaterdag. Voor de (bewaard gebleven) oefendisputaties was de zaterdag favoriet. Ahsmann, De juridische faculteit, 6. 18. Inclamat nauta: De beurtschipper riep zijn vertrek om. 24/25. emendata: Saeckma's kennis van het Latijn werd hoog aangeslagen. In de bundel disputaties PBF 54 R/I heeft Schotanus eigenhandig wijzigingen in enkele gedichten aangebracht: blz. 71, 107, 143, 180, 192, 203 volgens de moderne potloodpaginering. 25. onus Aethna gravius: Walther 34561. Vgl. 31,74. 26. Hannia: Zie 25,93. 26. Martino: Martinus Fockens. Zie 6,48. 27. Lycklema: Marcus Lycklama. Zie 2,0. 29. Apollo: Elardus Reinalda. Zie 19,12. 29. Mercurius: Ritske/Regnerus van/a Ringhe/Rinia, 1586 grietman van Westdongeradeel, 1614-1616 Gedeputeerde voor Oostergo. Oom van Saeckma. Hij overleed 1618, zijn vrouw Rints van Mockema 1604; hun drie kinderen zijn jong gestorven. Nieuwe naamlijst van grietmannen 68-69. Nalezing 27. Mercurius hier als god van de redekunst en als de hoofdgod. 30. matre: Fedt van Rinia, op hoge leeftijd 12.9.1624 overleden te Holwerd, waar ze bij haar broer Ritske woonde. De katholiek gebleven vader van Johannes was 1581 in ballingschap te Oldenzaal gestorven. 30. sorore: Romck Saeckma, jonger dan Johannes. Zij is eind 1611 overleden. Vgl. tekst blz. 270-271: brief van Sixtus van Amama, Emden 16 januari 1612, reactie op een schrijven van Johannes Saeckma d.d. 7 januari. 34. Unum est necessarium: Schotanus' devies. Luc. 10,41-42. Statenvertaling: Eén ding is nodig, nl. de zorg voor het heil van de ziel, waarnaast alle aardse zaken verbleken.

HENRICUS SCHOTANUS 8 --- voorjaar 1597

De brief is te dateren tussen die van 19 maart en die van 27 maart: in de eerste is er nog geen sprake van Beyma's opvolging, op 26 maart heeft Schotanus met Beyma daarover gesproken. Schotanus raadt Saeckma aan Beyma, die in Leeuwarden gaat kennis maken (en een huis zoeken?), te verwelkomen, geluk te wensen en te danken voor diens uitgesproken welwillendheid jegens hem. Vgl. noot 2.

2. Iacta est alea: Suetonius, Caes. 32. Erasmus, Adag. 332 (omnem iacere aleam). Heeft mogelijk betrekking op de resolutie van de Staten d.d. 9 april 1597, volgens welke de vacature Beyma vervuld mocht worden. Dit besluit viel nadat de Staten kennis hadden genomen van de verkiezing van Beyma door Oostergo tot raadsheer in het Hof. PBF 404 Hs, fol. 24. Brief 8 in dat geval na brief 9. 2. ferrum ... cudendum: Walther 9362. 2. velis equisque: Erasmus, Adag. 317. 5/6. Cammiga: Rienck van Camminga. Zie 23,2. 11. Beyma ... hoc die: Julius van Beyma (zie 27,6) is op 10 mei 1597 aangesteld tot raadsheer in het Hof van Friesland. Zie E.M. van Burmania, Naamrol ... Leeuwarden 1742, blz. 30. Dit was de datum van introductie/beëdiging; de benoeming/verkiezing is eerder bekend geworden. Beyma had liever hoogleraar willen blijven! Zie M. Engels, Peregrinatio in Galliam, p. 4 resp. 18. 13. te adhuc ignoto et ignorante: Beyma en Saeckma kennen elkaar niet, ook niet van aanzien. 14. sus Minervam: Erasmus, Adag. 40.

p. 44. > begin

15. Sibrandum: Sibrandus Lubbertus. Zie 8,23. 17. Franciscum: Franciscus van Assisi (1181-1226), stichter van drie bedelorden. 18. Non refert qua, sed quo: Het doel heiligt de middelen. Stoett 436. Vgl. Exercitia spiritualia S.P. Ignatii Loyolae. Antverpiae 1638, p. 23: Principium sive fundamentum [hominis finis]: consentaneum est ex omnibus ea demum, quae ad finem ducunt, eligere et desiderare. Voor calvinisten waren Jezuieten, Franciscanen en Dominicanen gelijk. 22. Ringhie ... Renalda ... Thetmans: Feicke Tetmans, grietman van Utingeradeel, statenlid, was evenals Ritske van Rinia/Ringhie (zie 43,29) en Elardus Reinalda (zie 19,12) een oom van Saeckma van moeders kant. Hij overleed te Leeuwarden op 2 april 1601. 24. disputatio: Om welke disputatie het gaat, is niet bekend. De datum van de brief zou daaruit gebleken zijn; vgl. 43,11. Lang niet elke disputatie onder Schotanus en zijn opvolgers is overgeleverd. Vgl. Ahsmann, De juridische faculteit blz. 16 en 60vv. 25. Has literas: De meegezonden brief van Schotanus aan Marcus Lycklama (zie 2,0) is onbekend.

HENRICUS SCHOTANUS 9 --- 27 maart 1597

Geschreven op een zondag (vgl. tekst 44,19), waarschijnlijk Pasen, want de dinsdag daarop (vgl. tekst 45,39), in de vakantie dus, wil Schotanus naar Leeuwarden komen.

2. Beyma: Zie 27,6. 4/5. Goeddeum: Johannes Goeddaeus (1555-1632), hoogleraar rechten te Marburg vanaf 1594. ADB IX, 312-314. 5. Vulteium: Hermann Vulteius (1565-1634), hoogleraar rechten te Marburg sedert 1581. ADB XI, 389-390. 5. aliquem: Stadssecretaris van Franeker Paulus van Gemmenich? Zie 37,359 en 68,31. 8. Heidelbergae: Saeckma heeft als baccalaureus te Heidelberg jongerejaars studenten in de rechten onderwezen. Vgl. 6,12.

p. 45. > begin

27. omnem lapidem ... moveant: Erasmus, Adag. 330. 28. consules: Vgl. 39,444. 31/32. difficilior et sumptiosior: Vanwege het vele disputeren? 33. avunculos: Zie 44,22. 34. manum admoliri: Plautus, Asin. 3,2,24 en Apuleius, Met. 6,10. Vgl. Erasmus, Adag. 3235. 35. Renalda: Elardus Reinalda. Zie 19,12. 36. filium: Edo Reinalda. Zie 15,9. 37. Philippus Macedonius Alexandrum Aristoteli: Philippus van Macedonië gaf zijn zoon Alexander (zie 33,143) bij Aristoteles in de leer. Schotanus schrijft Macedonium. 41/42. nisi ... fallant: Twijfelt Saeckma of hij werkelijk hoogleraar wil zijn? 46. Hannia: Zie 25,93. 48. saxum volvat: Erasmus, Adag. 1340.

HENRICUS SCHOTANUS 10 --- 3 juni 1597

p. 46. > begin

2. avunculi: Zie 44,22. 9. collegam: Beyma (zie 27,6) is sedert 10 mei raadsheer in het Hof van Friesland. 12. Spartam: De Franeker universiteit. Vgl. Erasmus, Adag. 1401. 12. Renalda: Elardus Reinalda. Zie 19,12. 13. filii: Edo Reinalda. Zie 15,9. 14. move omnem lapidem: Erasmus, Adag. 330. 15. cras: Zaterdag 4 juni 1597. 19. manum move: Erasmus, Adag. 3235. 20. Harpocrati dictum: Erasmus, Adag. 3052. 20. quod sciam, nesciam: Erasmus, Adag. 2499. 24. Beyma: Zie 27,6. 26. senem: Gellius Snecanus. Zie 21,25. 26. thes.: Vgl. 44,24. 26. Nostro patri: Us heit. Dit is de bijnaam van stadhouder Willem Lodewijk.

HENRICUS SCHOTANUS 11 --- 21 juni 1597

Het jaartal blijkt o.a. uit het rectoraat van Drusius. Zie 47,31.

5. Omnem ... lapidem moveo: Erasmus, Adag. 330. 6. Sibrandi: Sibrandus Lubbertus. Zie 8,23.

p. 47. > begin

8. ille: Lubbertus. 15. hesternam diem et partem antecedentis: Maandag 20 en zondag 19 juni 1597. 24. Beyma: Zie 27,6. 26. Econem: Eco Isbrandi (Mellinga), 1580-1601 secretaris van Gedeputeerde Staten. Geneal. jierb. 1971, 86. 26. Sytzma: Douwe Sytzma, 1591-1599 Gedeputeerde voor Westergo. 31. rectorem: Drusius. Zie 3,40.

HENRICUS SCHOTANUS 12 --- juni 1597

De volgorde van deze en de volgende brieven (t/m 16) uit de zomer van 1597 is niet met zekerheid te bepalen.

2. literas ... postremas: Niet overgeleverde brief van Saeckma aan Schotanus. 4. Delia: Diana.

p. 48. > begin

6. occasione: Er gaat iemand naar Leeuwarden: een gelegenheid om een brief mee te geven. 7. Beyma: Zie 27,6. 7. aedes: Het Ockingahuis in het westelijk deel van de Hoochstraet (nu Voorstraat) noordzijde. Enkele dagen na de verkoop van dit huis heeft Schotanus deze brief geschreven. 8. Iuckema: Burgemeester Epe Jacobs Juckema. Zie 7,5. 8. domum Sibrandi: Sibrandus Lubbertus woonde in het oostelijk deel van de Hoochstraet (nu Voorstraat) zuidzijde. Zie 8,23. 14. literas: Brief van Lubbertus aan Beyma, waarin hij Saeckma als diens opvolger aanbeveelt. Niet overgeleverd. Vgl. brief Henricus Schotanus 11. 17. omnem lapidem moturum: Erasmus, Adag. 330. 17. Lydius: Martinus Lydius. Zie 2,10. 17. eandem cantilenam canit: Erasmus, Adag. 1476. 21. nodum in scirpo quaerere: Erasmus, Adag. 1376. 27. Kammiga: Rienck van Camminga. Zie 23,2. 28. tempus luctus: Zoon Frans van Camminga was op 27 mei (1597) in Wenen gestorven. Zie 6,42. 30. nonum disputantium collegium: Van een telling van disputeercolleges was tot nu toe niets bekend. 31. typographum: Aegidius Radaeus. Zie 7,52. 31. duplices theses: Vgl. 44,24. 34/35. Davus et Corycaeus: Vgl. Erasmus, Adag. 236 (Davus sum, non Oedipus) en 144 (Corycaeus auscultavit). Davus: een eenvoudige slaaf. Terentius, Andr. 194. Een (bewoner van de berg) Corycus was iemand die argeloze lieden uithoorde, om dat aan hun vijanden over te brengen; spion, verrader. Suidas VIII,89. 35/36. Si Deus pro nobis, quis contra nos?: Paulus, Rom. 8,31. 36. Cras: Een zondag? 36. Gellio: Gellius Snecanus. Zie 21,25. 38. Hannia: Zie 25,93.

HENRICUS SCHOTANUS 13 --- zomer 1597

p. 49. > begin

1. literas tuas: Niet overgeleverde brief van Saeckma aan Schotanus. 1. prorim et puppim: Erasmus, Adag. 8. 2. D.M. Econem: dominum Magistrum Econem [Isbrandi]. Zie 47,26. Blijkens de aanhef van de brief van Henricus Schotanus aan deze in de bundel disputaties (PBF 54 R/I; vgl. 42,4) was Isbrandi I.U. Licentiatus. Over de juistheid van het jaar 1591 bestaat twijfel. Ahsmann (De juridische faculteit, 11vv, i.h.b. 13) heeft gedacht aan 1595, maar dat verworpen. Naar mijn mening moet als datum gelezen worden 24 december 1597! In onduidelijke kopij kunnen een 1 en een 7 veel op elkaar lijken. Het motief voor de aanbieding van de bundel aan Eco Isbrandi is in 1597 duidelijk: de secretaris van Gedeputeerde Staten winnen voor de benoeming van Saeckma tot hoogleraar. 2. altero: Evert van Reyd (Deventer 1550 - Leeuwarden 1602), oom van Johannes van den Sande, sedert 1584 secretaris van Willem Lodewijk. NNBW V,594-595. 4. aperto Marte: Ovidius, Met. 13,27. 6. dabunt manus: Erasmus, Adag. 879. 6. pileosque ostentabunt: Pil(l)eus, vilten vrijheidsmuts. Vgl. Erasmus, Adag. 1027 (ad pileum vocare). 6. avunculis: Zie 44,22. 11. arte vel Marte: Walther 38132. 11. Iacta est alea: Zie 43,2. 13. Tetmannus cum praesens: Feicke Tetmans (zie 44,22) had behalve te Oldeboorn in de grietenij (Friese gemeente) Utingeradeel ook een woning in Leeuwarden. Vgl. adres van de brief d.d. 12.12.1596 van Georgius Wiarda aan Saeckma: Leovardiam ten huise van Feicke Tetmans; PBF 515 Hs 3. 14. Hannia: Zie 25,93. 14. illum: Eco Isbrandi.

HENRICUS SCHOTANUS 14 --- juni 1597

2. literas: Niet overgeleverde brief/brieven van Saeckma aan Schotanus. 2/3. in utramque aurem dormire: Erasmus, Adag. 719. 3. collegio: Het college van Gedeputeerde Staten of het statencollege van Oostergo? 6. avunculis: Zie 44,22. 13. possunt: Zonder hoofdwerkwoord. Aan te vullen is wellicht het bij Schotanus geliefde efficere: vgl. tekst 31,80; 32,124; 42,12; 48,17; 63,4; 74,7; 78,6; 79,18.

p. 50. > begin

17. Kammiga: Rienck van Camminga. Zie 23,2. 17. mensis luctus: Zie 48,28 en 6,42. 20. nobilis ... cum ... coniuge: Camminga en zijn vrouw Margaretha van Botnia. 21. epistola consolatoria: Indien geschreven, niet overgeleverde brief van Saeckma. 24. σπευδε βραδεως: Erasmus, Adag. 1001. 24. Hoc die: Een woensdag of zaterdag; vgl. 43,18. 25. disputationes: Vgl. 44,24.

HENRICUS SCHOTANUS 15 --- juli 1597

Datering volgens noot regel 21 en bladzijde 51 noot regel 22.

2/3. literis: Niet overgeleverde brieven van Saeckma, die Schotanus tot en met de laatste ongeopend heeft ontvangen. 4. piscatores icti sapiunt: Erasmus, Adag. 29. 8. Martinum: Martinus Fockens. Zie 6,48. 9. cognatum: Suffridus Hanja/Hannia (zie 25,93), sedert 10 mei raadsheer in het Hof van Friesland. 11. collegio: Gedeputeerde Staten. 17. Romanis heroibus: De illustere Romeinen, die rondgingen om stemmen te winnen ter benoeming in een ambt. 19. Qui episcopatum desiderat, ...: Paulus, Tim. 3,1. 20. scriptum meum: Aanbevelingsschrijven van Henricus Schotanus. 21. Franciscus Ioannis: Frans Jans, burgemeester van Sneek, van 1 juli 1597 tot 1600 Gedeputeerde voor de steden.

p. 51. > begin

22. Swartzenburch: Georg Wolfgang baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1549-1633), 1591-1598, 1608-1614 en 1624-1631 Gedeputeerde voor Westergo. Zie Naamlijst van Gedeputeerde Staten van Friesland. 22. Alardus Iacobi praeses: Allert Jacobs (de Vries), burgemeester van Harlingen, 1594-1599 Gedeputeerde voor de steden. Hij was in 1597 van 12.6 tot 3.7 en van 6.7 tot 17.7 voorzitter van Gedeputeerde Staten; in het voorjaar van 21.2 tot 8.3 en in het najaar van 17.10 tot 31.10. Journaal van Gedeputeerde Staten, Rijksarchief in Friesland, toegang 5, inv.nr. 1980. 23. Cornelius Simonis: Cornelis Simons, burgemeester van Leeuwarden, 1594-1599 Gedeputeerde voor de steden. 23. Wiarda: Keimpe Sjoerds Wiarda, 1596-1601 Gedeputeerde voor Oostergo. 23/24. Fockenius: Hepcko Fockens, grietman van Opsterland, Gedeputeerde voor Zevenwouden 1588-1601. Hij woonde te Beetsterzwaag, waar hij 1614 (grafsteen) ook is overleden. 32. Ultima ... pagina: Van het aanbevelingsschrijven van Schotanus. Vgl. 50,20. 37. Kammiga: Rienck van Camminga. Zie 23,2.

HENRICUS SCHOTANUS 16 --- zomer 1597

2. Literas tuas: Niet overgeleverde brief van Saeckma aan Schotanus. 8. magnifico rectore: Johannes Drusius. Zie 3,40. 9. Kammiga: Rienck van Camminga (zie 23,2) moet vanwege rugpijn het bed houden. 10. exrectore medico: Alardus Auletius (zie 2,19), rector van 1 juni 1596 tot 1 juni 1597. De archieven 305. 12. mentio movebatur: Schotanus gebruikt movere i.p.v. facere.

p. 52. > begin

13. legationem: Delegatie onder leiding van Schotanus, uit Franeker naar Leeuwarden, om de benoeming van Saeckma te bepleiten. 25-27. [...]: Een klein gedeelte van de brief ontbreekt door het verbreken van het zegel indertijd. 30. profectionem: Naar Sneek? Vgl. brief nr. 18. 31-35. diem Mercurii ... die Sabbathi: De brief is blijkbaar geschreven na zaterdag en vóór woensdag. 44. nostro reverendo seni: Gellius Snecanus. Zie 21,25. 50. Hannia: Zie 25,93.

p. 53. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 17 --- juli 1597

Voor de datering zie noot 17/18.

2. Steernse: Karel Sternsee (overleden 14 mei 1615), statenlid, woonde op het Sjaerdema-slot te Franeker. Stamboek v.d. Fr. adel I,5. D. Cannegieter, Grafsteenen ... Sint Martinikerk te Franeker. PBF: 8295 Hs, blz. 57. 2. Kammiga: Rienck van Camminga. Zie 23,2. 3. Swartzenberch: Zie 51,22. 4. supplex libellus: Niet overgeleverd verzoekschrift van Schotanus en zijn vrienden aan Gedeputeerde Staten van Friesland, om Saeckma tot hoogleraar rechten te benoemen. Vgl. 50,20. 7. mensis luctui: Zie 48,28; 50,17 en 6,42. 8. Agamemnone: Agamemnon, opperbevelhebber van de Grieken voor Troje. 10/11. bos ... fortius figit pedem: Erasmus, Adag. 47. 12. Franciscus Ioannis: Frans Jans. Zie 50,21. 13. avunculorum: Zie 44,22. 15. Alardo Iacobi ... praeses: Zie 51,22. 17. Auletio: Alardus Auletius. Zie 2,19. 17/18. die ... Dominico: 10 of 17 juli 1597? Vgl. 51,22 over het voorzitterschap van Gedeputeerde Staten. De brief is nadien te dateren. 19. Idzarda: Meine Idza(e)rda (ca.1565-1618), statenlid, 1596-1599 Gedeputeerde voor Zevenwouden. Stamboek v.d. Fr. adel I,226; II,152. 22/23. Fockenii: Hepcko Fockens. Zie 51,23/24. 24. scriptum: Het door Schotanus opgestelde verzoekschrift. Vgl. noot regel4. 31. fidat uni antro: Erasmus, Adag. 4004 (mus non uni fidit antro).

p. 54. > begin

33/34. in portum atque Corinthum navigemus: Erasmus, Adag. 46. Corinthe, de welvarende havenstad, centrum van Griekse kunst en nijverheid. 35. ne Hercules quidem adversus duos: Erasmus, Adag. 439. 38. Snecanus: Zie 21,25. 38/39. manum ... aratro: NT, Lucas 9,62. 39. Diogene: Diogenes, Grieks wijsgeer. 41/42. epistolam consolatoriam: Zie 48,28; 50,17; 53,7 en 6,42.

HENRICUS SCHOTANUS 18 --- 29 juli 1597

2. Ammama: Johannes Amama, provinciaal bouwmeester te Franeker, herhaaldelijk burgemeester aldaar. 3/4. Snecam ... a D. Franciscus Ioannis: Frans Jans. Zie 50,21. 10. Kammiga: Rienck van Camminga (zie 23,2) is aan de beterende hand. Vgl. 51,9.

p. 55. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 19 --- zomer 1597

Waarschijnlijk vóór september 1597, omdat Saeckma nog in Leeuwarden woont. Vgl. de adressering van brief 20 (tekst 57,47), die eventueel doorgestuurd moet worden. 5. Sibrandi: Sibrandus Lubbertus. Zie 8,23. 5. Cimmeriis: Men leze Cimmeriis tenebris. Erasmus, Adag. 1534. 9. Fockenium: Hepcko Fockens. Zie 51, 23/24. 18. peregrinationem: Zie M. Engels, Peregrinatio academica in Germaniam. 22/23. legatione: Afvaardiging van professoren naar Leeuwarden. 24. Beyma: Julius van Beyma. Zie 27,6. 29. Andringa: Tinco Andringa, niet in ASF, 1613 grietman van Utingeradeel, 1619 overleden. Nieuwe naamlijst van grietmannen 331. Tot nu toe zijn van hem alleen disputaties bekend d.d. 4.2 en 18.2.1598. Vgl. Ahsmann, De juridische faculteit, 61 resp. 67. 32. Idzarda: Zie 53,19.

p. 56. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 20 --- oktober 1597

Voor de datering zie 57, 42/43.

4. Radaeum: Aegidius Radaeus. Zie 7,52. 6. filium: Abraham Radaeus, zoon van Aegidius, boekhandelaar te Franeker, 1603-1622 drukker en boekverkoper te Leeuwarden. 8. hunc Ayalaeum: Het boek van de hoogste rechter van de troepen van Philips II in de Nederlanden, de Spanjaard Balthasar Ayala (ca.1548-1584): De iure et officiis bellicis et disciplina militari libri III, Antwerpen 1597. NBG 3, 892-893. Bibliotheek Saeckma (zie 17,8) blz. 24 nr. 5 (Iuris-consulti in octavo). 8/9. catalogo nundinarum: Catalogus van de halfjaarlijkse boekenbeurs te Frankfort a.d. Main. 11. Lectii: Jacobus Lectius/Jacques Lect (1556-1611), vanaf 1583 hoogleraar rechten te Genève. NBG 30, 252-253. 22. necdum: Ondanks Saeckma's benoeming (tegen 1 oktober: Res. Staten-Generaal 1579-1609, ed. N. Japikse, IX, 's-Gravenhage 1926, blz. 535, noot 1) tot secretaris van de Admiraliteit te Dokkum, heeft Schotanus de hoop op zijn komst naar Franeker nog niet opgegeven. 27. ex aerario: Schotanus wilde dat zoals elders een hoogleraar voor elke disputatie niet van de betreffende student maar uit de academiekas (Boeles I,239) een vergoeding ontving en dat daaruit ook de druk van de disputatie tot een zeker aantal voor de student betaald werd. Vgl. Boeles I,312 en 357; Ahsmann, De juridische faculteit, 16 en 20; Eadem, Collegia en colleges. Juridisch onderwijs aan de Leidse universiteit 1575-1630, in het bijzonder het disputeren. Groningen 1990, 299vv.

p. 57. > begin

38. Kammiga: Rienck van Camminga. Zie 23,2. 41. Gruyterus: Janus Gruterus. Zie 6,26. 42. rect. Drus.: rectorem Drusium. Zie 3,40. 42/43. Honorifice tui meminit: Gruters brief aan Drusius, die waarschijnlijk zoals zijn brief (nr. 3) aan Saeckma dateert van 30 september 1597, is niet overgeleverd.

HENRICUS SCHOTANUS 21 --- 17 februari 1598

3. postremas literas: Niet overgeleverde brief van Saeckma. 15. Leydae Hollandos iuvenes duos: In Leiden zijn twee jonge, goedkope hoogleraren uit eigen land, Swanenburg en Pijnacker, samen aangesteld als opvolgers van Beyma. Ahsmann, De juridische faculteit, 60/61, noot 285.

p. 58. > begin

22. uno ... Beymano anno: Zie 27,6. 23. abitum: Saeckma heeft Franeker eind 1593 verlaten. Zie M. Engels, Peregrinatio academica in Germaniam. 24/25. Harpocrati dictum: Erasmus, Adag. 3052. 25. domestica exercitia: Private colleges. 26. in utramque aurem dormire: Erasmus, Adag. 719. 27. Cammiga: Rienck van Camminga. Zie 23,2. Ahsmann, De juridische faculteit, blz. 60/61, noot 285, meent ten onrechte dat Schotanus Saeckma voorstelt Andringa "met Camminga te benoemen in de vacature Beyma te Franeker". 31. Andriga: Tinco Andringa. Zie 55,29. 33. album: Niet overgeleverd album amicorum. 34. Οψιμος, οψιτελεστος, κλεος οου ουποτ'ολειται: Ilias 2,325. 34. Has theses: De fideicommissis singularibus nec non de lege Falcidia, 18.2.1598. Ahsmann, De juridische faculteit, 67. 36. avunculum: Ritske van Rinia? Zie 43,29. 40. Radaeus: Aegidius Radaeus. Zie 7,52. 40. Francofurtum: Naar de voorjaarsboekenbeurs. 44. avunculis: Zie 44,22.

HENRICUS SCHOTANUS 22 --- 27 maart 1598

2. tuae literae: Niet overgeleverde brief van Saeckma.

p. 59. > begin

5. curatore: Hobbe van Waltyngha, statenlid, 1594-1601 curator. Boeles II,3. 6/7. apostolici dicti ...: Paulus, 1 Tim. 5,22. 21. Comitem: Graaf Willem Lodewijk. 20. Adama: Lollius Adama. Zie 2,19. 21. illa functione: Het rectoraat, dat vanaf juni 1598 voor de tweede maal bekleed werd door Lydius (zie 2,10) en pas in 1599 door Adama. 31/32. honorarii ... accessionem: Waarschijnlijk is toen al het basissalaris van de Friese raadsheer tot 1000 gulden verhoogd, het bedrag dat Franeker en Leiden uiteindelijk boden om Beyma te behouden c.q. terug te halen. Vgl. Sickenga 50; Telting, Register nr. 343 en Ahsmann/Lagrouw, Pericula Schotana, 308. 34. Ulyssea calliditate ... Machiavellicis technis: Betreft v.d. Sande. 49/50. introd[uc]unt: Schotanus schrijft haastig introdunt.

p. 60. > begin

53. conrector: Theodorus Laurmannus uit Westfalen. Zie H. Ioann. Arntzenius, Oratio de natalibus et incrementis gymnasii Leovardiensis. Leovardiae 1762, 19. 55. Bolswardiae ... rector: Henricus Papma, opvolger (in 1592) van Johannes Fungeri (zie 113,25). In 1609 of kort daarvoor trad Henricus Antonides aan; niet dezelfde als de hoogleraar. Aantekeningen van H. Sannes bewaard op de Fryske Akademy. Papma noemt zichzelf Frisius als lofdichter in Sibr. Siccama, De iudicio centumvirali libri II. Franekerae 1596. 56/57. Leowardiae ... ecclesia: Paschasius Baers, Hermannus Kolde en Regnerus Hachtinck waren sedert 1590, Bernhardus Fullenius (ca.1566-1636) was sedert 1593 predikant te Leeuwarden. Romein 14-16. 61. fatum Frisionum: Dit is geen typisch Fries verschijnsel; vgl. de bijbelspreuk Een profeet wordt in eigen land niet geeerd. De uitspraak kenmerkt Schotanus wel als een nationalist.

HENRICUS SCHOTANUS 23 --- 6 april 1598, aan Saeckma's neef Sjoerd Hanja/ Severinus ab Hannia

Voor de dag zie 62,92.

5. και χρησει και κτησει: Erasmus, Adag. 4026. 8. Russellii: Zie 37,324.

p. 61. > begin

19. opt. parent.: optimum parentem, d.i. Gale Hannia. 19/20. in sinu fovere colubrum: Erasmus, Adag. 3140. 23/24. oeconomiam et Academiam legibus: Henricus Schotanus was de eerste inspecteur van de burse; Boeles I,387. Vgl. Leges oeconomiae, 6 sept. 1603 (onuitgegeven), Boeles I,389, en Articulen den oeconomum alleen betreffende, Franeker 1656, een verdrag met Wybrand Hendriks, bevestigd door Gedeputeerde Staten, nadat het "al lange te vooren was gemaakt", Boeles I,374. Dat de Statuta Academiae Franequerensis van 30 maart 1586 door Schotanus zijn opgesteld, toont nog eens zijn grote aandeel in de stichting van de universiteit. 27. volumine thesium: Een in perkament gebonden exemplaar met het bandstempel van de Franeker academie is in de PBF aanwezig onder signatuur 54 R/I. 32. καλλωπισμα: Sieraad.

p. 62. > begin

65. obstruitur: Eerst schreef Schotanus praestruitur. 70. Hollandi: De Leidenaren. Vgl. 57,15. 70/71. piscatores ... icti: Erasmus, Adag. 29. 72. duos iuvenes: Vgl. 57,15. 78. manus manum fricat: Erasmus, Adag. 33. 86. κειμηλια: Kleinodiën, schatten. 89. libellos: Disputaties, waaronder wellicht de door Tinco Andringa op 4 februari 1598 verdedigde, opgedragen aan Feike Tetmans, "grietmanno Utingeradeel integerrimo, archiguberno maris Frisici prudentissimo", aan Saeckma, "I.U. Doctori clarissimo, archithalassis Frisiae a secretis dignissimo" en aan zijn broer Gellius Andringa, secretaris van Utingeradeel. Postma/Krikke, Henricus Schotanus, Bibliografie II, in: Gens Schotana 13, 29. 90. exornare Spartam: Erasmus, Adag. 1401. 90. nomine tuo: In 1598 of later aan Suffridus Hannia opgedragen disputaties zijn niet bekend. Vgl. Postma/Krikke, Gens Schotana 13,9-46. 91. avunculis: Zie 44,22. 91. parenti: Gale Hania, gehuwd met Saeck Saeckesdr. Rinia. Stamboek v.d. Fr. adel I,143. W.Tsj. Vleer, De Hania en Hanja's. [Akkrum 1953], 9. 92. 8 Id. Aprilis: Het cijfer is onduidelijk geschreven. 96. Severino ab Hania: Zie 25,93.

HENRICUS SCHOTANUS 24 --- juli 1598

Datering volgens noot regel 32.

p. 63. > begin

3/4. coniunctione: Saeckma hoogleraar naast Schotanus. 8/9. numerosa ... proles: Henricus Schotanus en zijn vrouw Geertke Meinerts Poll hadden acht kinderen. Gens Schotana 8B, 1-2. 10. κοινωνιαν: Omgang. 16. libros: Van de bibliotheek van Schotanus is in tegenstelling tot die van Saeckma (zie 17,8) zo goed als niets bekend. 21. et tu: Nu Sande benoemd is, wordt Saeckma als derde hoogleraar rechten te Franeker door Schotanus gewenst. 22. illo: Sande; zie 8,17. 25/26. Institut. quamquam C. et Π.: Institutiones quamquam Codicem et Πανδεκτας [docet]. 26. Martena: Doecke van Martena, 1596-1599 Gedeputeerde voor Oostergo. 27. primarius: Eerste, belangrijkste hoogleraar in een faculteit, in de juridische meestal degene die de Codex en de Pandecten onderwees. 27. Mudaei: Gabriël van der Muyden (ca.1500-1560), Vlaams jurist, vanaf 1547 primarius te Leuven. BNB XV, 335-337. 32. vix annum promotus: Johan van den Sande (zie 8,17) was op 14 juli 1597 te Leiden gepromoveerd. 34. Spartam ... ornare: Erasmus, Adag. 1401. 35. aetatem: Sande was 30, Schotanus 50. 37. disputationes: Disputaties van Saeckma onder Schotanus zijn niet bekend, wel aantekeningen in handschrift op Digesten 1-50 en Codex 1-9/10, Franeker 1592 & 1593, en een handschrift "Liber questionum controversiarum", Heidelberg 1594. R. Visscher, Catalogus der stedelijke bibliotheek van Leeuwarden, 's-Gravenhage 1932, p. 29. 39. occupat.: occupationibus. 42. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga, sedert 22 mei raad ter Admiraliteit. Zie 15,13.

p. 64. > begin

43. hic casus: Deze gebeurtenis, namelijk de aanstelling van Johan van den Sande. Zie 8,17. 45. lib. 9 Codicis: librum 9 Codicis. Ed. P. Krueger, Berlijn 1895, II 368-395. 49. primum tit. C. de iur. et fact. ig.: primum titulum Codicis de iuris et facti ignorantia. Codex I,18. Ed. Krueger II,740. 50. adiumenti: De leermeester vraagt de leerling om hulp! 52/53. Tres mihi convivae: Vgl. Tres faciunt collegium. Corpus iuris, Digesta 50,16,85. Drie personen vormen een gemeenschap. Toegeschreven aan de rechtsgeleerde Neratius Priscus, ca. 100 n.Chr. Door Schotanus toegepast op zijn wens dat er te Franeker drie juridische hoogleraren worden toegestaan. 53. illius: Een van de Gedeputeerden? 55. istis magistris: Pejoratief gebruikt voor de niet geleerde bestuurders. 57. Corycaeis: Zie 48,34/35.

HENRICUS SCHOTANUS 25 --- na 29 juli 1598

Voor de datering zie noot 9.

4/5. lupum auribus ... teneo: Erasmus, Adag. 425. 9. de Societate: Instituten III, 25. Ed. Krueger I,40-41. Disputatie op 29 juli 1598 gehouden door Guilhelmus Horatii. Ahsmann, De juridische faculteit, 67. 10. Duo collegia: Een collegium ordinarium en een extraordinarium. Ahsmann, De juridische faculteit, 19. 13. frater: Frederik, broer van Johan (zie 8,17) van den Sande. ASF 434, 9.5.1597 iur. Van der Aa 17, 73-74. 13. Davus: Zie 48,34.

p. 65. > begin

17. onus assessoratus: Schotanus was 1596/1597 assessor geweest (vgl. 37,344); hij was geen vriend van Lydius (zie 2,10), die 1598/1599 voor de tweede maal het ambt van rector bekleedde. Vriemoet 904. 21. C.: Codice. 23. dictata: Collegedictaat over de Codex, in het bezit van Saeckma, dat Schotanus te leen vraagt. 29. [sospitet]: Door Schotanus vergeten. 29. coniunctos: M.a.w. dat Saeckma geen hoogleraar is geworden.

HENRICUS SCHOTANUS 26 --- 18 augustus 1598

2/3. Machiavellum: Zie 66,16. Is hier van Reyd bedoeld? Vgl. 49,2. 8. Magistratus: Het stadsbestuur van Franeker had zolang er geen college van curatoren was, invloed op benoemingen van professoren. Boeles II, 68, noot 2. Mogelijk houden de in 1598 onder Lollius Adama verdedigde Theses politicae de munere magistratus verband met de competentiestrijd. 11. fando auditum: Cicero, fando audire, van horen zeggen weten. 13. ipsis: Vgl. 65,8.

p. 66. > begin

15. coniunctionem: Dat Saeckma Schotanus' collega zou worden. 16. Machiavello: Niccolo Machiavelli (1469-1527), Italiaans geschiedschrijver en staatsman, die een immorele politiek propageerde. NBG 32, 533-550. 18/19. Sib. Lubberti: Sibrandus Lubberti/Lubbertus (zie 8,23), die door Schotanus als de architect van de benoeming van Sande wordt bestempeld; vgl. Ahsmann, Pericula Schotana. 25. Silentii sunt tutissima praemia: Erasmus, Adag. 2403. 25/26. Nondum ... occubuit: Het einde der dagen is nog niet gekomen. Vgl. Es ist noch nicht aller Tage Abend. Livius 39,26,2. 26. tela praevisa: Walther 31174. Vgl. 166,40. 29. frater: Frederik van den Sande. Zie 64,13. 34. Alecto: Ee. n van de drie furiën. 35. Ruischius et Danus: Johannes Ruyschius en Suffenus. De laatste was een moeilijke Deense student te Franeker 1585-1598; beiden niet in ASF. C. van der Woude, Sibrandus Lubbertus. Leven en werken, in het bijzonder naar zijn correspondentie. Kampen 1963, 418-419. Wellicht was Suffenus slechts een bijnaam, naar de incompetente dichter, die het had over andermans fouten zonder die van hemzelf te zien; vgl. Erasmus, Adag. 1412 (Ne mihi Suffenus essem). 38. Lydium: Martinus Lydius. Zie 2,10. 40. de nuptiis: 20.8.1597. Ahsmann, De juridische faculteit, 60. 40/41. de vulg. et pub.: De vulgari et pupillari substitutione. Instituten boek II, titel 15 en 16. Ed. Krueger I, 20-21. 43. Adama: Zie 2,19. 44. illis: De voorstanders van de benoeming van Johan van den Sande tot hoogleraar. 46. eum: Johan van den Sande. Zie 8,17. 47. Harpocrati dicta: Erasmus, Adag. 3052. 50. καρδιογνωστης: Kenner der harten, NT. Gabbema geeft in zijn afschrift in plaats van het Grieks (vgl. 33,143/144) renium scrutator, onderzoeker van de nieren. 52. eum in Beymae locum: Johan van den Sande, opvolger van Beyma. 52. Π.: Πανδεκτων. 55. Corycaeos: Zie 48,34/35. 56. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13. 57. Ringia: Zie 43,29.

p. 67. > begin

61. communicabo: Schotanus blijft Saeckma op de hoogte houden van zijn studies en colleges, in de hoop dat die alsnog te Franeker benoemd zal worden.

HENRICUS SCHOTANUS 27 --- 14 september 1598

De maand volgens noot 68,30 (introductie Sande).

2. Quaeris: De brief waarin Saeckma zijn vraag stelt, is niet overgeleverd. 5/6. Danus et Ruyschius: Zie 66,35. 7. Ate, Erynnis et Eris: Godin van de drift, resp. wraakgodinnen en godin van de twist. 10. Rector: Martinus Lydius (zie 2,10) was 1598/1599 voor de tweede maal rector magnificus. Vriemoet 904. De archieven 305. 10. curiam urbanam: Stadhuis Franeker. 13. praeteritarum rerum: vgl. tekst blz. 37. 14. Auletius: Zie 2,19. 22. Commissarii ... duo: Roussel en Botnia. Zie 37,324. 27. oleum camino, et frigida suffunditur: Erasmus, Adag. 109 resp. 951 (frigidam aquam suffundere). 28. Adama: Zie 2,19. 29. Antonides: Zie 2,19. 29. Sibrandus: Sibrandus Lubbertus. Zie 8,23.

p. 68. > begin

30. Roussellius: Zie 37,324. 30. introductione: Op woensdag 6 september 1598 heeft de introductie van Sande plaatsgevonden. Vgl. Telting, Register, nr. 379 en 380. 31. secretarius: Paulus van Gemmenich. Zie 37,359. 37. Botnia: Zie 37,324. 41. D. Roussel: domini Roussel. 42. talium: talium minarum. 44. Epone: Epe Jacobs Juckema. Zie 7,5. 49. curatori: Hobbe van Waltinga. Zie 59,5. 55. Arcerius: Zie 2,9. 55. Drusius: Zie 3,40. 58. Par in parem ...: Par iudex in parem non habet imperium. D. Liebs, Lateinische Rechtsregeln und Rechtssprichworter. Darmstadt 1982, 151, P8. Da mihi factum, dabo tibi ius. Idem, 52,D1. 62. collega: Johan van den Sande. Zie 8,17. 62. ultimum Pandectarum titulum: De diversis regulis iuris antiqui. Corpus iuris civilis, vol. I, Digesta [seu Pandectae] recogn. T. Mommsen, Berlijn 1899, 868-873. 64. scriptum: Door een commissie van Gedeputeerde Staten aan Schotanus ter ondertekening aangeboden, onbekend stuk, vermoedelijk m.b.t. de taakverdeling tussen Schotanus en Sande en het primariaat. 71. diem ... Lunae: 18 september 1598. 71. decla[ra]bimus: Schotanus schrijft declabimus. 72. Argumentum: Nog niet gereed antwoord van Schotanus op het hierboven genoemde geschrift van Gedeputeerde Staten.

p. 69. > begin

75. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13.

HENRICUS SCHOTANUS 28 --- na 7 oktober 1598

Voor de datering zie noot 3.

2. literas: Niet overgeleverde brief aan Saeckma. 3. Filiolus: Bernardus Schotanus, geboren op 7 oktober 1598. Hoogleraar rechten te Franeker 1624-1635, daarna te Utrecht c.q. te Leiden. Overleden op 5 oktober 1652. Boeles II, 122-126. Wellicht woonde hij aan de Schilbank, ten zuiden van de universiteit. Vgl. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621, waar in het Zuiderkwartier een dr. Schotanus genoemd wordt, zoals ook dr. Metius, dr. Sibrandus e.a. Bernardus Schotanus is pas op 12 april 1622 gepromoveerd tot doctor in de rechten, echter de optekening van het Zuiderkwartier is in de genoemde lijst niet gedateerd i.t.t. de overige drie: 15.12.1621. 5. commentarias in C.: commentarias in Codicem. Posthuum verschenen als Scotanus redivivus sive Commentarius erotematicus aut Paratitla in III. priores libros Codicis, uitgegeven door zijn leerling Timaeus Faber, Franeker 1610. In-8. 6. Radaei: Aegidius Radaeus. Zie 7,52. 11. istae literae: Een niet overgeleverde brief van Henricus Schotanus. Dus niet brief nr. 25. 12. alias eidem tempore commissas: Waarschijnlijk brief nr. 27 d.d. 14 september 1598, die dan door Radaeus vanuit Franeker op weg naar de najaarsboekenbeurs te Frankfurt is afgegeven in Leeuwarden. 17. rector: Martinus Lydius (zie 2,10) was 1598/1599 voor de tweede maal rector magnificus. Vriemoet 904. 17. filius: Balthasar Lydius (zie 37,334), oudste zoon van Martinus Lydius. 23. itat: Schotanus schrijft ititat. 24. edictis: Aanmaningen van Gedeputeerde Staten aan de studenten, niet uit de colleges van Sande weg te blijven. Vgl. Ahsmann, De juridische faculteit, 31. 24. custodibus: Academiewachten. 27. ille: Martinus Lydius. Zie 2,10.

p. 70. > begin

31. Corycaeos: Zie 48,34. 34. Sandii: Johan van den Sande. Zie 8,17. 39. Lydii filius: Balthasar; zie 69,17. 45. mensis: Uitsluiting van de mensa academica als sanctie. Vgl. 69,24. 47. edicto: Zie 69,24. 55. Harpocratem: Egyptische god van het zwijgen. Vgl. Erasmus, Adag. 3052. 57. primam ... paginam: Van Schotanus' commentaar op de Codex. Zie 69,5. 59/60. dictatorum: Het collegedictaat, dat dankzij Saeckma bewaard was gebleven. Diens naam wil Schotanus in de uitgave eervol vermelden. In de opdracht van de posthume uitgave (zie 69,5) aan de Staten van Friesland spreekt Timaeus Faber hierover niet; wel noemt hij vier leerlingen van Schotanus, nu raadsheren, nl. Suffridus ab Hania, Benno a Meynsma, Laelius Lycklama en Johannes Saeckma, alsmede Schotanus' vriend en oud-collega, bestuurder Elardus Renalda, die om de uitgave verzocht heeft. 64. literas ... Gruyteri: Voor Gruterus zie 6,26. De brief is niet overgeleverd, maar wordt wel genoemd: zie tekst 96,1. 65. Eysinganum: Aede van Eysinga; zie 15,13.

p. 71. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 29 --- najaar 1598

De datering is gebaseerd op noot 73,84 en 70,57 (drukproeven Codexcommentaar).

5. ulcus tangere: Erasmus, Adag. 579. 8. respondeo: Saeckma's brief is niet overgeleverd. 10. avunculi: Zie 44,22. 19. eique: Johan van den Sande. Zie 8,17. 21. Machiavello: Zie 66,16. 26. Ille: Sibrandus Lubbertus? Zie 8,23. 29/30. Aten istam et Alastorem: Godin van de drift resp. demon, wraakgeest. Of Schotanus hiermee op bepaalde personen doelt, is niet duidelijk.

p. 72. > begin

38. fruges: Men zou verwachten frugum. 38/39. saxum plusquam Sisyphi tamdiu volverim: Erasmus, Adag. 1340. Sisyphus wentelde tevergeefs een rotsblok tegen een steile berg op. 39. Mysorum ultimus: Erasmus, Adag. 577. 39. iuvenis: Johan van den Sande. 50/51. Germana ... indoles: De Duitse aard, d.w.z. eerzucht. Schotanus zelf was een Streber! 53. Collegae: Johan van den Sande. 55. rectum tenet clavum: Erasmus, Adag. 2028. 57. tanquam in speculo: Erasmus, Adag. 1250. 60. lupus non mutat pilos: Erasmus, Adag. 2219.

p. 73. > begin

84. exemplar: Nieuwe proefdruk in kleine oplage van Schotanus' Codexcommentaar. Niet overgeleverd. 84. typographi: Aegidius Radaeus (zie 7,52) en Abbe Wybes? Zie voor de laatste F. Postma, Abbes Wybes, drukker van academische disputaties te Franeker (1597-1599). In: De Vrije Fries 65(1985), 87-98. 91. Mein.: Meinardi. Meinardus Scheltezoon van Aitzema, ASF 17, 28.4.1586 philos., 1589 privaatdocent (Boeles I,334), 1596/1597-1603 secretaris van Dokkum, waar Saeckma als secretaris van de Admiraliteit woonde. 91. fratrem: Foppe van Aitzema (ca.1580-1637), ASF 395, 19.5.1596, Foppius Scheltonis Aetzma, Midlum Fris. Orient. art. et ling., 1617 resident van de Staten Generaal bij de Hanzesteden te Hamburg. Zijn Poemata juvenilia verschenen 1607 te Helmstedt. 92. Thraso: Naam van een praalhans in de Eunuchus van Terentius. 94. suam: suam [plumam]. Met opzet, smalend, enkelvoud. 94/95. meis ornariem plumis: Vgl. Alienis se coloribus adornare. Otto 15 resp. Stoett 2341.

HENRICUS SCHOTANUS 30 --- tweede helft 1598

Te dateren aan het begin van het nieuwe collegejaar? Zie ook noot 2.

2. nuper: Zie brief 29. 5. loco: Leeuwarden. 12. felis: Een huiselijk tafereel?

p. 74. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 31 --- 17 november 1598

3. libro: Zie 69,5. Vgl. 65,23. 3. λακονικως: Atheens voor λακωνικως. 4. ο φιλοι, φιλοι, ουδεις φιλος: Aristoteles, EE 1245 b 20 (ουθεις φιλοι ωι πολλοι φιλοιω). De (vocativus) ο voor ω is Atheens. 4. lupi ... sub agnina pelle: NT, Matth. 7,15. 8. Lydius: Martinus Lydius. Zie 2,10. 8/9. Sandium ... primarium: Tegenstanders van Schotanus meenden dat Johan van den Sande (zie 8,17) als hoogleraar Pandecten primarius zou worden. Schotanus zelf verkeerde in onzekerheid, omdat hij vond dat een hoogleraar Instituten eigenlijk geen primarius kon zijn. Vgl. brief 24, vooral blz. 63, regel 24-36. Dat Schotanus definitief primarius is geworden blijkt voor het eerst op de titelpagina van een disputatie van Broerius Hannia, 19 april 1599. Vgl. Ahsmann, De juridische faculteit, noot 141 i.t.t. eadem, Pericula Schotana, noot 53. 16. Aesopum trivisset: Erasmus, Adag. 1527. 19. neque dicto neque facto: Erasmus, Adag. 3753. 20. oleum camino: Erasmus, Adag. 109. 28. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13. 29. illis: Commentarias in Codicem. Zie 69,5. 30. his: Drukproeven. 30. Comitiis: De Statenvergadering van februari 1599, waarop vermoedelijk beslist is over het primariaat.

p. 75. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 32 --- 31 oktober 1599

5. adolescens: Daniël Heinsius (1580-1655), ASF 405, 26.7.1596 iur. NNBW II, 554-557. D.J.H. ter Horst, Daniël Heinsius. Utrecht 1934. 8. florere: Bloeien, als hoogleraar. 8. negotiis alienis: De advocatenpraktijk. 8/9. Themidis et Astraeae: Godinnen van de gerechtigheid, het recht en de wetten, hier de rechtswetenschap. 11. Austrophoro cuidam advocato: Procureur Franciscus Jacobi Austrophorus. Vgl. Betalingsordonnanties van Gedeputeerde Staten (Rijksarchief in Friesland), 27.7.1598, 24 ll. 4 st. salaris; 21.7.1601 "XVIII £ salaris" voor "Franciscus Austrophorus procureur voor 't gerecht van Dongeradeel Oostzijde". 15. illa: Commentaar op boek I van de Codex, dat Schotanus behandeld had van 1587 tot 13 augustus 1588. Vgl. 69,5. Omdat Saeckma 8 augustus 1588 als rechtenstudent is ingeschreven, lijkt het niet ondenkbaar dat hij het collegedictaat van een ouderejaars (bijv. neef Suffridus Hania) heeft gekregen, om de aansluiting met de volgende colleges over boek II enz. niet te missen. 19. nares emunctae: Erasmus, Adag. 1759. 23. in lente unguentem: Erasmus, Adag. 623. 23. Phidiae: Phidias was de grootste beeldhouwer en bouwmeester van Griekenland. 28. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13. 29. Rispens: De Leeuwarder Gerlacus Rispens, ASF 19, 12.5.1586 iur. Sedert 1596 was Dr. Gerlacus Rispens advocaat-fiscaal van de Friese Admiraliteit te Dokkum.

p. 76. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 33 --- 20 december 1599, aan Saeckma's neef Sjoerd Hanja/ Suffridus ab Hannia

3. evangelia ...: Blijde boodschap. 4. consule tuo Doccumano: Pieter Jansz. Veltdriel, burgemeester van Dokkum, waar Hanja 1591-1596/1597 secretaris was. 6. duo consules Leowardienses: Watse Eelkes Gadema, 1596-1600, Wybe Orcks, 1598-1601 burgemeester van Leeuwarden. 7. secretarius: Pytter Jans Runia, 1598-1601 secretaris van Leeuwarden. 10. duobus collegis: Benne Meynsma en Laelius Lycklama. ASF nr. 2, 13.4.1586, iur.; 96, 1.8.1589, iur. M. Engels, Hof van Friesland, 37-38. 13. multae manus ...: Erasmus, Adag. 1295. 13/14. Συν τε δυ'ερχομενο: Erasmus, Adag. 2051. 14. Duobus simul euntibus: Erasmus, Adag. 2051. 14. Dura ... ictibus: Erasmus, Adag. 794. 15. Quod undique oppugnatur, ...: Vgl. OT, Sir. 46,6 en 46,19. 15/16. Ne Hercules ...: Erasmus, Adag. 439. 18/19. In eo ipso ... lucet: Vgl. Erasmus, Adag. 2762 (Elucet egregia virtus). 19. Traianus: Marcus Ulpius Trajanus, Romeins keizer 98-117. Kreeg van de senaat de titel Optimus. 21. Augusto: Octavianus Augustus, de eerwaardige, eerste keizer van Rome, 31 v. - 14 n.Chr.). 22. M. Antonius: Marcus Antonius (83-30 v.Chr.), eerst mede-, later tegenstander van Octavianus. 25. impressis thesibus: Van deze eerste juridische disputatie (over Codex 1,18), verdedigd door Suffridus ab Hannia, is geen exemplaar bekend. Vgl. Ahsmann, De juridische faculteit, 16. 27. Wes. Paratitla: Wesenbeccii Paratitla. Mattheus van Wesenbeke (1531-1586), Vlaams jurist, woonde tijdens zijn studie te Leuven bij Gabriël Mudaeus (zie 63,27), was hoogleraar rechten te Jena en vanaf 1558 te Wittenberg. BNB XXVII, 211-214.

p. 77. > begin

35. Aristides et Fabricius: Aristides, de rechtvaardige, en Caius Fabricius Lucinus, de voorbeeldige Romeinse consul. 36. dimoveris: Schotanus heeft als alternatief erboven geschreven dimovereris. 41. epithalamium: Bruidslied, gedicht van Schotanus op het huwelijk van Suffridus Hania; niet overgeleverd. 43. hac causa: De kwestie van de vacante raadsheerzetel. 53. didicisse: Schotanus schrijft dididicisse. 59. illucescit dies: Vgl. Cicero, Oratio pro Milone 26,69. Dezelfde formulering tekst 46,2. 60. professionem: Het ambt van raadsheer. 62. unus alienigena: Willem Lodewijk, zijn secretaris Evert van Reyd of Sibrandus Lubbertus? 64. aliquem: Johan van den Sande. Zie 8,17. 69. obitu D. Beyma: Julius van Beyma (zie 27,6) was op 15 augustus 1598 overleden. 71. ista ... accessione: Tot het ambt van raadsheer.

p. 78. > begin

94. musaea: Studeerkamers. 96. parenti: Gale Hania. Zie 62,91. 97. Ringhia: Zie 43,29. 103/104. Suffrido ab Hannya: Zie 25,93.

HENRICUS SCHOTANUS 34 --- 25 december 1599, aan Saeckma's oom Ritske van Ringhe

5. prima fronte: Erasmus, Adag. 888. 7. Apollinis oraculo verius: Zie 23,12. 8/9. Minervae ... castra: De burchten van kunst en wetenschap, de universiteiten.

p. 79. > begin

10. Marte: De oorlog (met Spanje). 11. Palladis: Pallas, bijnaam van Athene/Minerva, de godin van de wetenschap. 11. Helicona: De aan de muzen gewijde berg Helicon. 29/30. oleum ... perdimus: Erasmus, Adag. 362. 34. prima fronte: Erasmus, Adag. 888. 35. locus: Men zou verwachten locus vacuus. De vacante raadsheerzetel. 36. Beyma: Zie 27,6 en 77,69. 43. obitum ... Viglii ab Hannya: Wigle Hania, kapitein in het Staatse leger, broer van Sjoerd (zie 25,93), is volgens het Stamboek v.d. Fr. adel II,89 gesneuveld voor Hulst, blijkens Schotanus' opmerking in 1599. 47. clientem: Beschermeling. 50. Davus: Zie 48,34.

p. 80. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 35 --- 15 januari 1600

6/7. candidissimus: Schotanus schrijft candididissimus. 8/9. unius personae: Evert van Reyd? Zie 49,2. 9. Comitem: Willem Lodewijk. 13. tuae causae: De door Schotanus in 1597/1598 gewenste komst van Saeckma naar Franeker als opvolger van Beyma. 15. ille: Suffridus Hania? Zie 25,93 en brief 33. 17. Ringia: Zie 43,29. 18. ex tripode: Erasmus, Adag. 690. 20. ειρωνες et γελωτοποιοι: Ironici en grappenmakers. 24. Illustri: Willem Lodewijk.

p. 81. > begin

33. coetu: De vergadering van raadsheren? Heeft Hania daarin voorgelezen uit brief nr. 33 van Schotanus? 38. Gellius Hotzenides: Gellius Snecanus. Zie 21,25. 41. deesse: Aangevuld zou kunnen worden wat Schotanus vergeten is, non possum. 41. filia: Naam niet gevonden. 44. fratri: Voor deze zoon van Gellius Snecanus geldt hetzelfde als voor de dochter. Vgl. J. Reitsma, Gellius Snecanus Frisius. In: Studiën en bijdragen op 't gebied der historische theologie 3(1876), 26-74. 52. D.D.V.: domino Doctori viro. 52. Eysingae: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13.

HENRICUS SCHOTANUS 36 --- 15 november 1600

Rechter rand vanaf het midden zwak, daar in het midden en onderaan tekstverlies.

7. avunculis: Zie 44,22. 8. Atlanta alterum: Ritske van Rin(gh)ia. Zag Schotanus Saeckma als de eerste sterke man in Friesland? Vgl. 136,138. 9. Ringhia: Zie 43,29.

p. 82. > begin

17. papistae: Ondanks de reformatie was de invloed van de katholieken nog groot. Schotanus blijkt antipapist te zijn. 23. agnis lupos custodes praeficere: NT, Hand. 20,29. Vgl. Erasmus, Adag. 310 (Ovem lupi commisisti). 34. Iuliani Apostatae: Julianus Apostata, de afvallige, 361-363 keizer, zwoer het Christendom af. 37. generum: Wibrandus Joannis Meppel? Deze werd na 1.9.1601 predikant te Oosterend en Hennaard. Hij is in 1578 geboren: Schotanus meent dat hij tegen de 30 is. Echtgenote Mayecke, Schotanus' oudste dochter, was in 1600 pas 15. Wellicht is echter met de schoonzoon de onbekende echtgenoot bedoeld van de dochter uit het eerste huwelijk van Schotanus' vrouw. Gens Schotana 8B, 1. 42. prima ... fronte: Erasmus, Adag. 888. 44. disputationem: Op die dag is Abelus Attama bij Sande gepromoveerd tot licentiatus. Ahsmann, De juridische faculteit, 70. 47. omnem ... lapidem movere: Erasmus, Adag. 330.

p. 83. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 37 --- 8 april 1602

Het jaartal volgt uit het feit dat de opvolging van raadsheer Beyma nog niet is geregeld; vgl. noot 85,3.

15. avunculi: Elardus Reinalda (zie 19,12) en Ritske van Rinia (zie 43,29). 20. Apollo et alter Mercurius: Johannes Saeckma. Diens ooms Reinalda en Rinia zijn door Schotanus eerder (43,29) zo betiteld. 24. curriculo repetitarum lectionum: Het collegium Pandectarum waarbij Schotanus en Sande om beurten de stof door studenten in disputaties lieten repeteren. Ahsmann, De juridische faculteit, 61vv. 25/26. suspiciendi viri et vere reverendi: Willem Lodewijk. 26. prima fronte: Erasmus, Adag. 888. 27. Silenos ... Alcibiadis: Erasmus, Adag. 2201.

p. 84. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 38 --- 7 juni 1603

3. Statutorum patriae: Statuten, ordonnantien ende costumen van Frieslandt, ten bevelen van de heeren Staten desselven landts nieuwelijcx by een vergadert, gheaugmenteert, verbetert ende in drucke ghegheven. Tot Franeker, by Gillis vanden Rade, boeck-drucker der H. Staten van Friesland, 1602. Onafgesneden, doorschoten exemplaar met aantekeningen van de hand Thomas Herbaius en van vader Johannes en zoon Theodorus Saeckma, PBF sign. Hs 1541. Bibliotheek Saeckma (zie 17,8), blz. 20, nr. 49. 4. 5 tit. 1 lib. 3: Statuten blz. 107: Het derde boeck. Van Notarien. V. Ibidem [d.i. Uut het register van de recessen berustende in der greffie des Hofs van Friesland]. Saeckma heeft in zijn exemplaar een aantekening gemaakt: forte intelligitur sic ... 7. prima ... facie: Erasmus, Adag. 888. 12. alterum Apollinem: Saeckma; diens oom Elardus Reinalda (zie 19,12) als eerste. 19. d. lib. et t. 1 stat. 2: Statuten blz. 106. 28. Renalda: Edo Reinalda. Zie 15,9.

p. 85. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 39 --- 25 december 1603

3. id: De mogelijkheid dat Schotanus de vacature Idzaerda zou kunnen vervullen? Baerthe Idzaerda (1528-1603), sedert 1578 raadsheer, was op 14 mei overleden. NNBW IX, 433-435. Omdat Idzaerda één van de drie raadsheren uit het kwartier Zevenwouden was en Schotanus' geboorteplaats Oudeschoot in de grietenij Schoterland in hetzelfde gewest lag, had de hoogleraar nu meer kans dan in 1598 na het overlijden van Beyma, want die vertegenwoordigde het kwartier van de steden: de laatste werd pas op 12 juni 1602 opgevolgd door Pieter Janszoon Runia. Vgl. E.M. van Burmania, Naamrol en M. Engels, Hof van Friesland, raadsheren 1578-1795. 7. avunculi: Ritske van Rinia. Zie 43,29. 10. error: Vergissing van Schotanus, alsof antwoord van Rinia niet hetzelfde zou zijn als raad van Saeckma. 11. alter avunculus: Eylert/Elardus Reinalda. Zie 19,12. 12. Ringhia: Zie 43,29. 19. ille: Rinia. 23. ille: Rinia. 25. graetmanno: Ritske van Rinia. Zie 43,29. 26. hoc epistolium: De onderhavige brief? 27. me Hercle: Vgl. 30,11. 27. Apollo: Elardus Reinalda. Zie 19,12. 33. epistola illa: Onbekende brief van Schotanus aan Rinia. 34. quasdem abolevi: Schotanus heeft volgens de uitdrukkelijke wil van Saeckma enige brieven van deze aan hem vernietigd. 34. [...]: Hier ontbreekt een regel, omdat het papier onderaan is afgebrokkeld. 35. Scoten: Matthias Schotanus, uit Leeuwarden, ASF 724, 9.10.1602 iur. 36. Hannya: Zie 25,93.

p. 86. > begin

HENRICUS SCHOTANUS 40 --- 16 februari 1604

2. istic: Daar in Leeuwarden. 5. ante victoriam ... triumphum canere: Erasmus, Adag. 655 (encomium). 11. collegio: De raden in het Hof van Friesland. 17. Lycklema: Marcus Lycklama. Zie 2,0. 18. Avunculus: Pier Lyckles. Zie 15,11. 21. avunculos: Reinalda en Rinia. Zie 19,12 resp. 43,29. 24. Ariomaeo: Dominicus Arumaeus. Zie 9,26. 31. ω φιλοι, φιλοι, ουδεις φιλος: Zie 74,4.

p. 87. > begin

33. αψευδης: Niet leugenachtig, dus te vertrouwen. 33. Martinus: Martinus Fockens. Zie 6,48. 36. in portu et vado: Erasmus, Adag. 46 en 45. 37/38. uterque vestrum maior ... molem: Schotanus acht Saeckma en Lycklama te groot voor het lastige ambt van hoogleraar. 41. coniungamini: Schotanus hoopt dat Saeckma en hij ooit collega's worden, of aan de universiteit te Franeker of in het Hof van Friesland te Leeuwarden.

HENRICUS SCHOTANUS 41 --- maart 1604

Datering: kort na de benoeming van Sande tot raadsheer op 3 maart 1604.

10. Bona nomina ... interpellanda?: Goede betalers moeten ook zo nu en dan aangesproken worden. Columella 1,7: Bona nomina non appelando fiunt mala.

p. 88. > begin

26. candidatus: Johan van den Sande (zie 8,17) voor het raadsheerschap. 35. praeferebatur: Sande was aanvankelijk als professor primarius aangesteld. 35/36. tunc ... 14 annos: Schotanus rekent blijkbaar vanaf de stichting van de universiteit in 1585 tot en met 1598. 36/37. error ... emendatus: Schotanus werd na protest primarius. 41. rursus: In 1598 maakte Sande ten koste van Schotanus aanspraak op het primariaat, nu op het raadsheerschap. Vgl. 74, 8/9. 42. locum: De door het overlijden van Baerthe Idzaerda (zie 85,3) vacante raadsheerzetel. 43. eiici professores: Auletius was in de nacht van 6 op 7 september 1598 door het stadsbestuur uit Franeker weggevoerd. Drusius, Arcerius en Adama hadden uit eigen beweging de wijk genomen. Boeles I,38; Gens Schotana 12, 366. 45. susque deque: Erasmus, Adag. 283. 48. Marpesia: Van de berg Marpessus op Paros, waar marmer gevonden werd. Vergilius, Aen. 6,471. 51. thesaurus sapientiae: Het apocriefe boek Jezus Sirach van het OT; bevat overwegend spreuken van levenswijsheid. 53. verum oraculum reddidit Apollo: Zie 23,12. 54. locus quem ille tenet: Het hoogleraarsambt dat Sande bekleedt. 56. competitorem Frisium: Henricus Schotanus zelf. 58. soror: Zuster Tinthje van Sandes vrouw Ymck van Idzaerda; Stamboek van de Fr. adel I, 226. Met deze laatste, de jongste dochter van Baerthe Idzaerda, was Sande in 1602 getrouwd. Tinthje is de tweede vrouw geworden van Hessel Abbes van Bootsma; Stamb. I. 42. Meine Lyckles, de vader van Marcus Lycklama, is substituut-grietman geweest van Weststellingwerf; Boeles I,78. Ymcks broer Meinte Idzaerda was 1600-1618 aldaar grietman; H. Baerdt van Sminia, Nieuwe naamlijst, 402; A.J. Andreae, Nalezing, 127. 58/59. propter sexum ...: Vrouwen waren van ambten verstoken. 61/62. regnabunt foeminae ... atque ita exteri per eas: Niet- Friezen konden alleen raadsheer worden als ze getrouwd waren met een Friezin; Sickenga 30. Zo kon Sande zijn schoonvader opvolgen. Schotanus kenmerkt zich als paternalist en Fries nationalist. 64. ista familia ... cum Geldris: Dat de familie Idzaerda nog andere banden met Gelderland zou hebben, is mij niet gebleken.

p. 89. > begin

67. in aurem dictum: Erasmus, Adag. 247. 67. huius postremae: Zie 88,58. 69. propter sexus fragilitatem: Het zwakke geslacht. 70. induperatrices ... per maritos: Vgl. 88, 61/62. 73. Lycklema ... non sit inferior: Schotanus vraagt Saeckma zijn invloed aan te wenden, opdat Marcus Lycklama (zie 2,0) de vacature Sande te Franeker niet misloopt. Om veel studenten te trekken benoemde men immers gaarne geleerden van naam uit het buitenland. 73/74. coniunctiorem: Door huwelijk nauwer verwant. Vgl. 7,9. 74. aliquando utrique avunculo: Reinalda en Rinia. Zie 19,12 resp. 43,29. 77. cum eo: cum eo [loco]. 88. Andryngha: Tinco (van) Andringa? Zie 55,29.

HENRICUS SCHOTANUS 42 --- april 1604

Te dateren tijdens Lycklama's verblijf in Vlaanderen met de Staten-Generaal; vgl. tekst 89,4 en brief Marcus Lycklama 4 (tekst blz. 7/8).

2. affinis: Saeckma's neef Edo Reinalda? Zie 15,9. 3. L.: Marcus Lycklama. Zie 2,0. 4/5. nostratium proverbio: non lavari absentibus caput: Der't immen sels net komt, wirdt him de holle net wosken (bij iemands afwezigheid worden zijn belangen minder goed behartigd). W. Dijkstra, Friesch woordenboek. 3 dln. Leeuwarden 1900-1911. III,410. Vgl. Frisiaca adagia, PBF sign. 217 Hs, Scheltema 47. 5. frons occipitio prior: Erasmus, Adag. 119. 7. Trabius: Isbrandus/Ysbrand Trabius/Balck, voormalig predikant van Antwerpen, 14 november 1589 inspecteur van de burse, overleden 3 juli(?) 1591. Boeles I,388. 8. frons hominis, frons leonis: Vgl. Vulgaat, 1 Kronieken 12,8 (facies eorum quasi facies leonis). Doet ook denken aan de vergelijking facies leonis en facies hominis in Poliziano's brief aan Cortesi over de Cicero-imitatie. Zie Omnium Angeli Politiani operum tomus prior [et posterior. Parisiis, Iodocus Badius Ascensius, 1512]. I, fol. LII verso.

p. 90. > begin

17. eum ipsum: Marcus Lycklama. Zie 2,0. 18. Harpocratis: Egyptische god van het zwijgen. Vgl. Erasmus, Adag. 3052. 19. coniuge: Hylck Boner. Zie 7,9. 20. matre: Fedt van Rinia, overleden 12.9.1624. Vader Sjoerd Saeckma was in 1581 gestorven. 21. disp. in Inst.: disputationes in Institutiones.

HENRICUS SCHOTANUS 43 --- mei 1604

Te dateren kort vóór de benoeming van Lycklama tot hoogleraar op 25 mei 1604. Bij de vouwen gaten in de brief, die echter weinig tekstverlies hebben veroorzaakt.

2. Lycklema: Marcus Lycklama. Zie 2,0. 4. Iuckema: Zie 7,5. 10. Meinardo: Meine Lyckles? Zo heette de vader van Marcus Lycklama. 12. dum ferrum candet, cudite: Walther 3829 enz. Stoett 999 (tevens een Fries spreekwoord). 13. canere triumphum ...: Erasmus, Adag. 655. 13. in vado: Erasmus, Adag. 45. 16. E.I.: Eponis Iuckema. Zie 7,5. 19. Iongestallius: Zie 15,13.

p. 91. > begin

21. hora interpellat: De klok luidt voor het vertrek van het beurtschip/de postbode of het begin van het college? 23. E.I.: Eponem Iuckema. Zie 7,5.

p. 92. > begin

JANUS GRUTERUS 1 --- 6 juli 1596

0. Gruterus: Zie 6,26. 1. tuis respondeo: De brief van Saeckma is voor zover bekend niet overgeleverd. 2. mercatorum: Boekhandelaren uit Friesland c.q. de Nederlanden. 3. occasio: Brieven schrijven of beantwoorden was alleen mogelijk/ zinvol, als er zich een gelegenheid voor transport voordeed. 4. praxi ... forensi: De advocatenpraktijk bij het Hof van Friesland. 5. Lucrius: De god van het gewin. Pauly 13, 1695. 6. philoso..... nostra: Gabbema heeft het origineel niet kunnen lezen; mogelijk stond er philosophiam nostram. 9. l. ... Cod. ... pot. tit.: lege ... Codicis ... potentiorum [nomine] titulos [praediis adfigunt]. Cod. II, 14, 2. Vgl. Corpus iuris civilis recogn. P. Krueger. Berlijn 1895, II, 106. 9/10. Leunclavii Notator.: Paratitlorum libri tres antiqui ab Jo. Leunclavio [Johann Loewenklau, 1533-1593] ... Latini de Graecis facti. Ejusdem Leunclavii Notatorum libri duo, quibus innumera loca juris civilis integritati suae restituuntur et illustrantur. Francofurti, apud heredes A. Wecheli, C. Marnium et J. Aubrium, 1593. In-8. 12. Prudentium: Aurelius Prudentinus Clemens (348-ca.405), christelijk Latijns dichter. NBG 41, 109-110. 14. apud Ambrosium: Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum vol. 82, tom. III, Epistolae extra collectionem p. 175, ep. 1a(40),29. 17. l. II Cod. ... lib. X: lex II Codicis ... liber X. Cod. II,19,2. Ed. Krueger II,403. 22. Plauto: Plautus, Querolus sive Aulularia, ad Camerarii codicem veterem denuo collata ... Additae P. Danielis, C. Rittershusii, J. Gruteri notae. [Heidelbergae] 1595. In-8. Zie ook 104,28. 26. Suspiciones: In 1591 waren te Wittenberg verschenen Jani Gruteri Suspicionum libri IX ... in quibus varia scriptorum loca, praecipue vero Plauti, Apulei et Senecae philosophi emendandi, illustrandi conatus. In-12. Boek X verscheen in de Miscellanea nova; Smend 118. Suspicionum libri XXX bleven liggen; Smend 109, noot 264. 27. Comelinum: Hieronymus Commelin (1550-1597), die 1585 van Gent naar Heidelberg verhuisd was. Na zijn dood werd de drukkerij met afnemend succes door zijn medewerkers voortgezet. Smend 70.

p. 93. > begin

JANUS GRUTERUS 2 --- 23 maart 1597

2. ipse: De briefschrijver Saeckma. 3. luctum: Rouw om de dood op 26 november 1596 van Jacobus Kimmedoncius/Kimedonck, geboren te Brugge, de vader van Gruters tweede vrouw, hoogleraar godgeleerdheid te Heidelberg, in wiens plaats tevergeefs Sibrandus Lubbertus (zie 8,23) werd beroepen. BNB X, 759-760. Smend 52. 6. literas ... XX Augusti: Ook deze brief van Saeckma is niet overgeleverd. 8. typographum: Aegidius Radaeus. Zie 7,52. 14/15.: loci ... Leunclavii: Vgl. 92,9/10. 16. Plauto: Zie 92,22 en 104,28. 16. admovi manum: Erasmus, Adag. 3235. 16/17. Suspiciones: Zie 92,26. 18. Comelinus: Zie 92,27. 21. Suffridus Petri: De Leeuwarder Suffridus Petri (1527-1597) was van 1577 tot zijn dood buitengewoon hoogleraar (klassieken) te Keulen; op 28 oktober 1590 is hij tot historieschrijver van Friesland benoemd. NNBW V, 498-499. 21/22. emendationum ... in Ciceronem: Suffridus Petri, Castigationes in Ciceronis libr. I de Officiis. Handschrift, PBF sign. 65 Hs/H. 23. obiit: Suffridus Petri is op 23 januari 1597 overleden. 25. Frehero: Zie 6,19. 25/26. bibliotheca ... distrahenda: Over de verkoop van de bibliotheek van Suffridus Petrus zijn twee resoluties van Gedeputeerde Staten bekend: Hendrick Rijswijk (d.i. Frieswijk) werd naar Keulen gezonden om de bibliotheek te "lossen" voor 100 rijksdaalders; 30.10.1601. De boeken moesten (vervolgens in Friesland?) verkocht worden aan de meest biedende; 17.3.1602. Zie G. Nauta, Register resol. GS (Rijksarchief in Friesland). Aan Hendrick Friesewijck zijn 230 pond (libra), het equivalent van 100 rijksdaalders, uitbetaald volgens de betalingsordonnantie van Gedeputeerde Staten d.d. 16.11.1601.

p. 94. > begin

28. vendicent: Zie noot 93, 25/26. 29. pedibus: Suffridus Petri was blijkbaar slecht ter been. 32. Beymam: Julius van Beyma. Zie 27,6. 33/34. Adamo ... Tyallingo Eysingis: Adam/Aede van Eysinga (zie 15,13) en Tjalling van Eysinga (1562-1603), jurist, schrijver van Commentarii breves in Institutiones iuris civilis (Franeker 1594), 1602 grietman van Menaldumadeel, statenlid. NNBW IV, 592. 34/35. avunculo Cornputio ... literis: Johan van den Corput (1542-1611), genie-officier, broer van Gruters eerste schoonmoeder en (1611) ook familie van zijn vierde vrouw. NNBW III, 259-260. Smend 37, 55, 74. J. Postema, Johan van den Corput, 1542-1611, kaartmaker, vestingbouwer, krijgsman. Kampen 1993. Voor de leden van deze Bredase familie, die op de vlucht voor Alva in Heidelberg terechtkwamen, zie NNBW II, 339-340. 35. galeatam Minervam: De gehelmde godin van het wijze krijgsbeleid. 36. Apollo meus Pheraeus: Apollo, de god van de wijsheid, die de runderen weidde van Admetus, de koning van Pherae in Thessalie. 37. epigrammata:

Tempore si nostro prisca illa resurgeret aetas,
In pretio Virtus qua fuit atque Labor;
Haud te, Cornputi, Livor, Fortunave tangat;
Circulet at passim Gratia, Fama, Decus.
Et tua multiplici species transcripta figura,
Belgarum passim vestiat omne forum.
Nominis ac repleas clari late omnia laude,
Quacunque Oceanis terra feritur aquis.
Nam tibi nam longe cedit Demetrius olim
Urbicapus, rigidam res ubi poscit opem.
Sique vices opus est unum supplere virorum
Mille, Siracosium deiicis arte senem.
Sin libeat quoque res gestas memorare disertim,
Hic tibi vix Xenophon se ferat ipse parem.
Et certe quanquam praeclaris saecula rebus
Ista minus faveant, invideantque nimis,
Consilio tamen iis simul auxilioque putaris,
Centimanusque Argus, Centoculusque Gyges.

Ita data opera transposui, ut innuam centoculo esse etiam centum manus, habenti autem manus centum, adesse providentiam oculorum totidem: cum alioquin velint Politici raram esse concordiam fortis et sapientis. Unde Aeacidae apud Emmium: Bellipotentes sunt mage, quam sapientipotentes.

JANUS GRUTERUS 3 --- 30 september 1597

1. literis tuis: Niet overgeleverde brief van Saeckma. 3. a Licklema epistolam: De brief van Marcus Lycklama (zie 2,0) is voor zover bekend niet overgeleverd. Lycklama had ook te Heidelberg gestudeerd; inschrijving 19.6.1596; J. de Wal 23. 6/7. in utramque aurem ... dormias: Plautus, Ps. 1,1,122. Erasmus, Adag. 719. 6/7. Plautus meus: Zie 92,22. 10/11. Schotanus sive Beyma: Henricus Schotanus (zie 2,28) of Julius van Beyma (zie 27,6). Blijkbaar weet Gruterus niet dat de vacature in de juridische faculteit is ontstaan door het vertrek van Beyma naar het Hof van Friesland. 11/12. antiquitatis historiarumque cognitio: Historisch-juridische kennis zoals Saeckma die heeft, is volgens Gruter voor een hoogleraar rechten belangrijker dan praktijkervaring.

p. 95. > begin

15. hunc morbum: Gruters zwakke gezondheid was verder geschaad door het gebruik van geneesmiddelen tegen de pest in Heidelberg 1596/1597. Smend 52. 17/18. Atque ... salit: Plautus, Ps. 1,1,105. 19. occupata Grollo: Het stadje Groenlo was een sterke grensvesting. Eind september 1597 kwam dit Spaanse steunpunt na een succesvol beleg in handen van prins Maurits. 21. Suetonii locum: Virilem togam sumpsit quinto decimo anno. Marcus Antonius 4,5. Saeckma had zijn eigen Suetonius uitgeleend; zie 20,34. 21/22. migrarim ... libraria varie disiecta: Is Gruter binnen Heidelberg verhuisd? Vgl. Smend 53. In Antwerpen en Danzig had hij boeken moeten achterlaten; Smend 64. 27. Augusto: Divus Augustus 94,10. Vgl. voor de biograaf noot 95,21. 28. luctus: Een jaar rouw om de dood van zijn schoonvader. Zie 93,3. 31. Iupiter Fidius: Jupiter had als god van de trouw de bijnaam Fidius. 34. ab Eysingis: Adam/Aede van Eysinga (zie 15,13) en Solinus/Juw/Julius van Eysinga. De laatste heeft evenals zijn broer Adam 1584 te Genève en vanaf 15 oktober 1585 te Heidelberg gestudeerd; hij werd luitenant-kolonel en stierf in 1631 op 67-jarige leeftijd. J. de Wal 39 resp. 19. Stamboek v.d. Fr. adel I,99; II,66. NNBW IV, 590-591. 34. Botniam: Julius van Botnia. Zie 37,324. 35. Harinxmanos fratres: Ernst van Harinxma (ca.1565-1631), statenlid, 1597 raadsheer, en Homme van Harinxma (ca.1563-1604). Stamboek v.d. Fr. adel I,151; II,94; exemplaar met hss. aantt., PBF sign. 498a Hs.

JANUS GRUTERUS 4 --- 13 september 1599

Voor het jaartal zie noot 11/12.

p. 96. > begin

1. fere annus: Vgl. 70,64. 4. scripsisse ... neque ... recepisse: Gruter vraagt zich af, of Saeckma hem soms ten tijde van de voorjaarsbeurs een brief heeft geschreven, die misschien op de onveilige wegen is onderschept. 6. Themis: Zie 4,21. 7/8. pugnare ... aerumnoso: Vgl. Cicero, Tusc. 3,28,67, naar Euripides (nec tam aerumnoso navigissem salo), en Shakespeare, Hamlet 3,1,59 (sea of troubles). 9. discessu: Saeckma was van april 1594 tot februari 1595 in Heidelberg geweest. Zie M. Engels, Peregrinatio academica in Germaniam. 11/12. bis viduus in quinquennium: Gruters eerste echtgenote Johanna Smetius, dochter van de Heidelbergse hoogleraar geneeskunde Henricus Smetius/Smets uit Aalst en Johanna van den Corput, is 10.3.1594 overleden; zijn tweede, een dochter van Jacobus Kimmedoncius, begin 1599. Smend 50 resp. 53. 15. vacare tantum professioni: Slechts tijd hebben voor het college geven. 17/18. Inscriptionum antiquorum: Inscriptiones antiquae totius orbis Romani in corpus absolutissimum redactae ... ingenio ac cura Jani Gruteri, auspiciis Jos. Scaliger ac M. Velseri. Accedunt Notae Tyronis Ciceronis l. ac Senecae. Heidelbergae, ex officina Commeliniana, 1602-1603. In-2. 18/19. typographus: Judas Bon(u)tius, die de drukkerij van Commelin voortzette. Smend 70. 22. rumor: Het gerucht dat de universiteit van Franeker in verval raakt. 23. nervis: De zenuwen van de universiteit, professoren. Op 8 april 1597 hadden de Staten bepaald dat er gedurende het lopende jaar geen nieuwe hoogleraren benoemd mochten worden; Boeles I,38. Vgl. daarentegen 43,2. Het bestuur van de universiteit was niet goed geregeld. Een door Gedeputeerde Staten voorgesteld college van curatoren kwam er pas in 1604. 25. in locum Pacii ... Gotofredus: Dionysius Gothofredus (zie 3,52) volgde in 1600 Julius Pacius (zie 6,18) op, die Heidelberg 1594 verlaten had, hervatte echter in 1601 zijn post als hoogleraar rechten te Straatsburg; met ingang van 3 november 1604 was hij weer in Heidelberg werkzaam tot hij 1621 naar Straatsburg terugkeerde. Voor Gruters verhouding tot Gothofredus zie Smend 77-79. 30. Cornputium: Zie 94,34. 33. Alberto card.: Zie 6,34. 36. communi hoste: De Spanjaard. 39. Sua Dignitas et Existimatio: Frederik IV (zie 6,18) of Rudolf II (1552-1612), sedert 1576 keizer van Duitsland (ADB 29, 493-515). 43. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13. 43. Botnia: Zie 37,324. 43. Aysma: Hotze Aysma, sedert 15.8.1597 raad ter Admiraliteit.

p. 97. > begin

44. illi: Sibrandus Siccama (1571-1622), ASF 112, 18.6.1590 iur., advocaat, secretaris van het Overijselse Hasselt, 1602 van zijn geboortestad Bolsward. NNBW VI, 1239. Zijn geboortedatum, 6 september 1571, is bekend van een bewaard gebleven horoscoop in PBF sign. 9056 Hs KK. 44. Centumvirali iudicio: De iudicio centumvirali lib. II. Franekerae 1596. In 1599 verschenen te Kampen 'De veteri anno Romano Romuli et Numae Pompilii antitheses' en 'In Fastos Kalendares Romanos praecidanea'. Op 16 juli van dat jaar ontving dr. Siccama 45 £ "tot een vereeringe van uitgegevene boeck[en?]; betalingsordonnantie van Gedeputeerde Staten.

JANUS GRUTERUS 5 --- 24 juli 1600

1. responsum ad meas: Saeckma's antwoord op Gruters vorige brief, van 13 september 1599, is uitgebleven of niet aangekomen, in elk geval niet overgeleverd. 2. Doct. Econe: Doctore Econe [Isbrandi]. Zie 47,26. 4. ante triennium puto in literis: De brief van Saeckma uit 1597 is niet overgeleverd. 5. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13. 5. isthic: Franeker. 7. alteram uxorem: Zie 96, 11/12. 7. Adami: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13. 8. Lydio: Martinus Lydius. Zie 2,10. 13. Ad haec ille: Gruters brief aan Lydius en diens antwoord daarop zijn niet overgeleverd. 18. patruelem Tyallingum: Tjalling van Eysinga (zie 94, 33/34), wiens vader Tjalling (NNBW IV, 591) een broer was van Frans (NNBW IV, 588), de vader van Adam/Aede van Eysinga (zie 15,13) en Juw van Eysinga (zie 95, 34). 18. Botnia: Zie 37,324. 18. Harinxma: Ernst van Harinxma. Zie 95,35.

p. 98. > begin

23. illic prensare: Daar in Leeuwarden bij Frieslands bestuurders naar een ambt te dingen.

JANUS GRUTERUS 6 --- 11 april 1601 oude stijl

Datum: Paaszaterdag.

0. oude stijl: In protestants Duitsland werd de nieuwe kalender in 1700 ingevoerd. 1. Salve pl.: Salve plurimum. 1. his: Saeckma's brief (van 12 maart; zie 99,1) is niet overgeleverd. 2/3. Silentium: Saeckma heeft zich verontschuldigd voor het feit dat hij een jaar lang niet aan Gruter heeft geschreven. 5/6. quemadmodum ... faciunt: Vgl. Cicero, Lael. 7,24 (in re ficta - opp. in vera). Vgl. ook Dichtung und Wahrheit. 6. Honorem: Saeckma is sedert 22 maart 1600 procureur-generaal. M. Engels, Hof van Friesland, 26. 7. Turbas: Conflict tussen de Friese steden en de landskwartieren Oostergo en Westergo over een nieuwe verdeling van de financiële lasten: de laatsten vormden een tegenregering te Franeker. Zie P.J. Blok, Geschiedenis van het Nederlandsche volk. Derde druk. Tweede deel. Leiden [1925], 320-321; M. Engels, Hof van Friesland, 14-15. 10. adventu: Naar de universiteit van Franeker. 12. sponsus ... virgine Germana: Op 12 mei 1601 is Gruter getrouwd met Katharina Stoeckle uit Spiers, wier broer Lukas verloofd was met Emilia Smets, de jongste zus van Gruters eerste echtgenote. Smend (53/54) geeft 10 mei als huwelijksdatum. 16. Eysingae: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13. 18. Harinxma: Ernst van Harinxma. Zie 95,35. 19. Wiardae: Georgius Wiarda. Zie 6, 43/44. 19/20. Lycklemae honor: Marcus Lycklama (zie 2,0) was 1601 gekozen tot afgevaardigde ter Staten Generaal. 20. amicorum omnia ... communia: Erasmus, Adag. 1. 21. Lydium: Martinus Lydius. Zie 2,10. 21. Drusium: Zie 3,40. 23. Suspiciones ... Plautum: Zie 92,26 resp. 92,22 en 104,28. 24. viduitate biennale: Zie 96,11. 24. vacem: Tijd hebben voor; vgl. tekst 96,15 en 100,15.

p. 99. > begin

JANUS GRUTERUS 7 --- 24 april 1601

1. Literis ... XII Martii: Niet overgeleverde brief van Saeckma. Vgl. 98,1. 2. Econis filius: Isebrandus of Abraham Econius, zonen van Eco Isbrandi (zie 47,26), als Leowarda-Frisius 7.9. resp. 22.9.1599 ingeschreven te Heidelberg. J. de Wal 24. Vgl. ASF 162, 20.5.1592 Isbrandus Eccii, art. et ling.; 361, 30.9.1595 Abrahamus Econis Armhusanus Frisius, art. et iur. Zie ook 13, 14/15. 3. tabellarium Franekerensem: Cornelis Jacobs, academiebode vanaf 15.11.1599. De archieven 328. 4. iterato: Vgl. brief nr. 6. 9. virgine Germana: Zie 98,12. 10/11. Alexandrum zum Lamb: Rechter van de keurvorst van de Palts, Frederik IV (zie 6,10). 11. Marcum zum Lamb: De hoogste kerkelijke raad. De familie Lamb, waaruit Gruters derde vrouw Katharina Stoeckle stamde - Hieronymus Lamb was haar oom - woonde al vier eeuwen lang in Spiers en Heidelberg. Smend 54. 12. Culmanni: Ludwig Cullman, vice-kanselier. Smend 38 (noot 79), 54.

p. 100. > begin

16. Gotofredum: Dionysius Gothofredus. Zie 3,52 en 96,25. 19. Caussam abitus: "Jalousie de ses collègues"; DBF XVI, 437. 21. Bongarsio: Jacobus Bongarsius/Jacques Bongars (1554-1612), gezant in Duitsland van Hendrik IV van Frankrijk. DBF VI, 951-952. 23. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13. 26. Lydio: Martinus Lydius. Zie 2,10. 32. Leidis: Vgl. 111,19. 32. Dousam: Janus Dousa/Johan van der Does (1545-1609), curator van de Leidse universiteit. NNBW VI, 425-429. 32. Scaligerum: Zie 1,18. 32. Iunium: Franciscus Junius. Zie 1,18. 32. Gomarum: Franciscus Gomarus (1563-1641), hoogleraar godgeleerdheid te Leiden vanaf 1594, te Groningen vanaf 1618. NNBW VII, 483. 32. Heurnium: Johannes Heurnius/ van Heurne/Horne (1543-1601), vanaf 1581 hoogleraar geneeskunde te Leiden. NNBW IV, 745. 32/33. Vulcanium: Bonaventura Vulcanius/ de Smet (1538-1614), vanaf 1581 hoogleraar Latijn en Grieks te Leiden. NNBW X, 1143. 38. Merulam: Paulus Merula (1558-1607), in 1592 buitengewoon, vanaf 1593 gewoon hoogleraar geschiedenis te Leiden. NNBW II, 902. 41. Harinxma: Ernst van Harinxma. Zie 95,35. 43. Wiardae: Georgius Wiarda. Zie 6, 43/44. 43. Lycklemae: Marcus Lycklama. Zie 2,0. 43. honoribus: Vgl. 98,43/44. 44/45. amicis omnia ... communia: Erasmus, Adag. 1; vgl. 98,20. 46. Suspiciones et Plautum: Zie 92,26 en 92,22 resp. 104,28. 47/48. opus ... Inscriptionum: Zie 96,17. 48. Scaligero urgente: "Opus vere te dignum suscipe" schreef Scaliger aan Gruterus "Nonis Quintil. Iulianis MDXCVIII". Epistolae ed. Leiden 1627, p. 754. 49. Dissertationes ... ad Onosandrum: Vgl. Onosandri strategicus sive de imperatoris institutione. [Graece]. N. Rigaltius ... publicavit, Latina interpretatione & notis illustravit. Accedit seorsim ... Iani Gruteri uberior commentarius. [Heidelbergae], ex officina Commeliniana, 1600. In-4. - Onosandri strategicus ... Accessit Urbicii Inventum, Graece ac Latine, interprete Nicol. Rigaltio, cujus item adjiciuntur notae ut item Jani Gruteri discursus varii. Heidelbergae, in bibliopolio Commeliniano, 1604,1600-1605. In-4.

JANUS GRUTERUS 8 --- 16 september 1601

p. 101. > begin

1. literas ... XXII Augusti: Niet overgeleverde brief van Saeckma. 2/3. obitu Lydii: Martinus Lydius (zie 2,10) is op 27 juni 1601 overleden. 3. literis: Brief van Lydius aan Gruterus van mei 1601; niet overgeleverd. 7. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13. 14. Lugdunum: Leiden. Vgl. 100,32. 16/17. Illustrissimo: Keurvorst Frederik IV. Zie 6,18. 19. munere aureo: Gruter is benoemd tot bibliothecaris van de Bibliotheca Palatina. Smend 56. 21. vestra loca: In het bijzonder de universiteit van Franeker. 25/26. obsidione Ostendana ... archidux: Albrecht van Oostenrijk had zijn Spaanse soldaten juni 1601 weten te paaien om Oostende te belegeren. Kroniek van Nederland, Amsterdam 1987. Zie ook 6, 34/35. 29. libelli: Doelt Saeckma op de Lampas sive Fax artium liberalium, hoc est thesaurus criticus, in quo infinitis locis theologorum, iurisconsultorum, medicorum scripta supplentur, corriguntur, illustrantur, notantur, ex otiosa bibliothecarum custodia erutus et foras prodire iussus a Jano Grutero? Er verschenen zes delen, Frankfort 1602-1612. 30. typographus: Zie 96,18. 31/32. dissertatiunculas ... Onosandrinae notae: Zie 100,49.

p. 102. > begin

33. opus ... Inscriptionum antiquarum: Zie 96,17. 34. historiae Belgicae: Gruters plan voor een geschiedschrijving van Nederland houdt verband met het feit dat hij Nederlander en historicus is en zich betrokken voelt bij de actuele gebeurtenissen. Het plan is echter niet gerealiseerd. Gruter bezat een Latijns handschrift van de Friese kroniek van Worp van Thabor, thans PBF sign. 350 Hs; de koptitels Woperii (sic!) en Chronicon Episcopor. Frisiae op 2v resp. 3r zijn van zijn hand. 42. libellos: Pamfletten. 42. ex bibliotheca Commelini: Gruter heeft boeken uit de nalatenschap van Commelin (zie 92,27) gekocht. Smend 64. 46. affinem ... De Meteren: Emanuel van Meteren (1535-1612), was in 1564 voor de tweede maal getrouwd, met Esther van den Corput, dochter van Nicolaas, de broer van Gruters schoonmoeder Johanna van den Corput (NNBW II, 339-340). Hij schreef Memorien der Belgische ofte Nederlantsche historie ... onder de regeeringhe van Philippus de II. ... tot ... 1598. Delft 1599. NNBW VII, 868-870. V.d. Aa 12, 705-708. 48. inter tumultus mercatorios: Tijdens het lawaai van de boekhandelaren op de boekenbeurs te Frankfort. 75-77. visus ...: Uit het oog, uit het hart, zo vindt Gruter. Vgl. Erasmus, Adag. 1286 (Non sunt amici, amici qui degunt procul).

JANUS GRUTERUS 9 --- 30 maart 1618

p. 103. > begin

6. taciturnitatis ... caussa ... a morbo: Saeckma heeft meer dan 15 jaar niet aan Gruter geschreven, vanwege ziekte? 8. Velse: Johan van Velsen/Velsius, Leeuwarder arts, schrijver van de Prognosticatie van die nieuwe ende seer schrickelijcke comeet ofte harige ster anno 1618 verschenen. Leeuwarden [1618]. Dutch medical biography 2036-2037. In het gemeentearchief van Leeuwarden bevindt zich een inventaris uit 1601 van de bibliotheek van diens vader, de Leeuwarder medicus, jurist en theoloog Johannes Wilhelmus Velsius. 10. paribus pares gaudent: Erasmus, Adag. 121 (simile simili gaudet). 12. Eysingae: Aede Tjallingzoon, geboren 1596, jong gestorven, maar blijkens Gruters brief 1617 nog in leven; Aede Pieterzoon (ca.1600-1636), 1634 grietman van Leeuwarderadeel. NNBW IV, 587-588. Stamboek v.d. Fr. adel I,100; II,66. Beiden te Heidelberg ingeschreven op 21 april 1616. J. de Wal, 29. 12. parentibus ... patruo: De vaders, de broers Tjalling en Pieter, waren neven van de broers Aede en Juw/Julius/Solinus. De laatste twee hebben te Heidelberg gestudeerd (inschrijving 15.10.1585); J. de Wal, 19, 82, 83. Vgl. 95, 34. 13/14. Genevam: De beide Eysinga's, Aede Tjallingzoon en Aede Pieterzoon, (noot regel 12) komen niet in het Geneefse matrikel voor. 18/19. luxus Belgicus ... luxu ... ingenii: De Nederlandse welvarendheid, overvloed wordt bedreigd door een scheiding der geesten als gevolg van een overdaad aan theologische scherpzinnigheid. 20. Ciceronis opera: De Cicero-foliant verscheen in 1618. M. Tullii Ciceronis opera omnia quae extant. Ex sola fere codd. mss. fide emendata studio atque industria Jani Gulielmii et Jani Gruteri. Additis notis et indd. accuratiss. confectis. Cum privilegio ... regis Gallorum. Hamburgi, ex bibliopoli Frobeniano, 1618. Onder het privilege staat gedrukt Achevez d'imprimer le XXVI. iour d'Aoust 1617. 20/21. mss. Palatinis: manuscriptis Palatinis. Gruter was sedert 1602 bibliothecaris van de Bibliotheca Palatina. Smend 56. 21. Gulielmus: Janus Guilielmius, Lubeckse vriend van Gruter, vroegtijdig gestorven. Smend 27. 23. typographum: Zie noot regel 20. 25. deas florales: Gruter had als liefhebberij tuinieren. Smend 48. 27. Pindi et Orchomenaeis numinibus: De goden van de berg Pindus en de stad Orchomenos in Thessalie, in verband gebracht met de muzen. 28. locos communes proverbiorum moralium: Tot een uitgave van deze Proverbia omnium linguarum is het niet gekomen. Smend 109, noot 264. 33. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13. 33. Siccama: Zie 97,44. 35. Arcerio: Sixtus Arcerius. Zie 20,35. 36/37. Parasynanche: Grieks Παρασυναγχη; spieraandoening aan één zijde van de keel.

JANUS GRUTERUS 10 --- 14 september 1619

p. 104. > begin

1. a longo intervallo: Evenals Saeckma's vorige brief van voorjaar 1618 is ook deze van najaar 1619 niet overgeleverd. 6. Fockens et condiscipulus: Sabinus Fockens van Beetsterzwaag (ASF nr. 1597, 31.5.1616), zoon van Martinus Fockens (zie 6,48), en Johannes Camp van Leeuwarden (niet in ASF). Boeles II,120. 7. praeceptore: Johannes Hachting (1594-1630), hoogleraar wijsbegeerte vanaf 1622. Boeles II, 119-121. Met Fockens en Camp 29 september 1618 ingeschreven te Heidelberg. J. de Wal 30. Hachting woonde te Franeker in het Zuiderkwartier "Oppe Schilcampen". Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621 (met aanvullingen van latere datum). 9. filius: Suffridus (1607-1655), de oudste zoon van Johannes Saeckma. Studeerde rechten te Franeker (ASF 2109, 24.5.1624); maakte 1629/1630 een peregrinatio academica naar Frankrijk (Orléans); werd 1630 advocaat bij het Hof van Friesland en in 1631 grietman van Dantumadeel. V.d. Aa XVII, 6. 12. editione ultima Parei: Plautus, Comoediae XX ... Curis secundis Joh. Philippi Parei. Neapoli Nemetum [d.i. Neustadt] 1619. Herziene uitgave van die van 1610. Johann Philipp Waengler, genaamd Pareus (1576-1648), zoon van de vermaarde theoloog David Pareus, was sedert 1610 rector te Neustadt, vanaf 1623 te Hanau. ADB 25,169. 13. Taubmanni commentariis: Friedrich Taubmann (1565-1613), humanist, vanaf 1595 hoogleraar poezie en welsprekendheid te Wittenberg, gaf Plautus uit met een grote rijkdom aan commentatorische parallellen. I.t.t. de eerste uitgave, Wittenberg 1605, werd de tweede, 1612 (grote editie) resp. 1613 (klein formaat), gewaardeerd. ADB 37, 433-440. 14. praeceptorem: Gruter was de leermeester van Johannes Pareus. Deze studeerde vo. o. r 1598 en in 1600 aan de universiteit van Heidelberg. ADB 25,169. 19/20. postremam editionem ... priorem: Van 1619 resp. 1610. Zie 104,12. 28. mea opera: In 1621 verscheen te Wittenberg Plautus, Comoediae ... ex recognitione Jani Gruteri. Accedunt Commentarii Frederici Taubmanni auctiores. 29. Siccama: Zie 97,44. 29. Popma: Ausonius Popma (ca.1576-1612), Fries classicus. V.d. Aa 15, 419-420. ASL 7.6.1595, iuris studiosus. G. de Wal 82, 87-90. 32. epistolam: Zie Smend 79.

p. 105. > begin

37. Apologiae: Ad Senatum criticum adversus personatos quosdam Pareomastigas provocatio pro M. Accio Plauto et Electis Plautinis a Joh. Philippo Pareo nupere evulgatis. Francofurti 1620. In-8. J.P. Parei Electa Plautina waren in 1617 verschenen. 38/39. Cumani: Asini Cumani fraterculus e Plauti Electis electus, per Eustathium Suartium puerum [= J. Gruter]. [Wittebergae] 1619. In-8. 42. epistola: Christoph. Pflugii [= J. Gruter] Epistola monitoria ... in qua potissimum fatuitas Apologiae J.Ph. Parei contra J. Gruterum ... eiusque item fides in emendando Plauto detegitur. Wittenberg 1620. BNB 375-380. 43. pater: David Pareus, eigenlijk Waengler (1548-1622), was sedert 1598 hoogleraar theologie te Heidelberg; hij had een irenische aard. ADB 25, 167-169. 46. locis communibus proverbialibus: Zie 103,28. 47. Tacitum: In 1607 was te Frankfort verschenen C. Cornelii Taciti Opera quae extant, ex recognitione Jani Gruteri. In-8. Na Gruters dood verschenen diverse uitgaven met zijn commentaar. Vgl. Smend 121. 51. Proverbia Frisica ... expectabo: Blijkbaar is door Saeckma toezending van Friese spreekwoorden beloofd; vgl. 103,28. Saeckma heeft in elk geval een proefje gestuurd en zijn vriend Siccama (zie 97,44) ingeschakeld. In een brief van 15 maart 1619 schreef Sibrandus Siccama aan Gruter: En tibi etiam gustum aliquem Frisicorum adagiorum a me collectorum, qualem etiam cl. senator I. Saeckma mittit, sed utrumque tumultuario opere collectum; proximis nundinis accuratiorem et ex utroque confectum multisque proverbiis auctum cum Latina interpretatione auctum videbitis, ea conditione, ut honori gentis nostrae in censum tuum veniant aut aliorum exoticorum proverbiorum simulque edantur. Biblioteca Vaticana, Codex Palatinus Latinus 1907, fol. 351. Geciteerd naar het afschrift in het Fries letterkundig museum en documentatiecentrum, verzameling J.J. Kalma. 55. Eysinga: Adam/Aede van Eysinga. Zie 15,13. Dat deze op 2 juni 1619 was overleden, kon Gruter nog niet weten, want Saeckma had zijn brief voordien geschreven, waarschijnlijk vóór Pasen. 55. Arcerius: Sixtus Arcerius. Zie 20,35.

JANUS GRUTERUS 11 --- september 1624, aan de Staten van Friesland

In februari 1624 ontving Gruter door bemiddeling van Georg Michael Lingelsheim, adviseur van Frederik V, en Brederode te Straatsburg, een beroeping naar Franeker; Smend 96. Nader gedateerd wordt de brief door 106,23.

2. delegati: Gedeputeerde Staten of afgevaardigden van de Staten? Vgl. 107,6.

p. 106. > begin

13. mulum Atheniensem: Een muildier dat vreet, maar geen lasten draagt. 16. Brederodium: Pieter Cornelisz. Brederode, rechtsgeleerde, agent van de Staten Generaal te Straatsburg. NNBW VII, 204. Resolutiën der Staten-Generaal. Nieuwe reeks, 1610-1670, zesde deel. 's-Gravenhage 1989, register. 18. epistolas: Vgl. 107,5-7. 20. Tubinga: Zie noot 107,5. 23. regis, Hagae datum XVII Sept.: Brief van Frederik V., na welke Gruters brief is te dateren. 31. immunitatem: Een hoogleraar genoot te Franeker, zoals te Leiden en elders, vrijheid van belastingen. Boeles I,317. 33/34. mea manu ... colendo: Vgl. 103,25. 47/48. chirographum ... dedicatione aliqua libelli alicuius: Het bij geadresseerde aanwezig veronderstelde eerbewijs aan Friesland is niet overgeleverd en ook niet in druk gerealiseerd.

p. 107. > begin

JANUS GRUTERUS 12 --- september 1624

Datering: Zie brief nr. 11.

2/3. meas ad te ... ad D. Brederodium: Niet overgeleverde brieven van Gruter. 5. Tubinga ... tuas ... recipio: Rond juni 1624 is Gruter van Tubingen naar Bretten verhuisd. Smend 97. De brief van Saeckma is voor zover bekend niet overgeleverd. 6. Lycklemae: Curator Marcus Lycklama; zie 2,0. Codex Palatinus Latinus 1906 in de Biblioteca apostolica Vaticana bevat "Epigrams and letters to Janus Gruterus". Ook Marcus Lycklama wordt als briefschrijver genoemd. Zie P.O. Kristeller, Iter Italicum; accedunt alia itinera. Vol. VI: Supplement to Italy (G-V), supplement to Vatican and Austria to Spain. Londen etc. 1992, blz. 369. 6. delegatorum: Vgl. 105,2. 7. rectoris: Van 1 juni 1623 tot 1 juni 1624 was Arnoldus Verhel (zie 135,69) rector magnificus van de Franeker academie. De archieven 306. 9. meas priores: Zie noot regel 2/3. 9/10. officium: Gruter doelt op het hoogleraarschap; de universiteit van Heidelberg bleef echter vanwege de oorlog gesloten. 10. istac Gallica: Via een betrekking in Frankrijk had hij zich naar Franeker willen laten uitnodigen. Smend 96. 12. transferre arborem vetulam: Erasmus, Adag. 343 (annosam). 12/13. aliter: De oorlog in de Nederlanden verschilt van die in Duitsland, onder andere vanwege het element water. 17/18. hypocaustae: Friesland wordt door de Zuidnederlander Gruter geassocieerd met koude. 20. mercatum ... praeteritum: De boekenbeurs van najaar 1624. Vgl. tekst 106,22. 21. re libraria: Vgl. 103, 20/21. 23. Brederodii literas: Vgl. regel 2/3.

p. 108. > begin

24/25. si res decollavit: Plautus, Capt. 496/497 (si spes decolabit). Mogelijk heeft er in het origineel decolassit gestaan. 27. Basileae: Brederode (zie 106,16) was agent in Duitsland. Behalve in Straatsburg, zijn standplaats, hield hij zich op in Bazel, Bern en Genève. 31. librariam: Van Gruters bibliotheek is weinig bewaard gebleven. Zie J.U. Fechner, Das Schicksal einer Heidelberger Professorenbiblio thek: Jan Gruters Sammlung und ihr Verbleib. In: Heidelberger Jahrbucher XI(1967), 98-117. 34. lectio Graeca: De sedert 1 augustus 1623 bestaande vacature Sixtus Arcerius. Zie 20,35. 37. Nemea aut Olympia: Op de Numeische of Olympische spelen. 37. Tiara, Leydae: Petreius Tiara (1514-1586), uit het Friese Workum, hoogleraar Grieks en eerste rector magnificus te Leiden, in 1585 te Franeker benoemd. Boeles II, 44-46. 45. diatribae in Tacitum: Vgl. 111,32 en Smend 109, noot 264. 46. a capite ad calcem: Erasmus, Adag. 137. 47/48. XXX discursus ...: Varii discursus sive prolixiores commentarii ad aliquot insigniora loca Taciti atque Onosandri. Heidelbergae, in bibliopolio Commeliniano, 1604-1605. In-8. 49/50. senescant ... discendo: Erasmus, Adag. 760. 50. Bibliothecam exulum: Verzameling zinspreuken, geordend op begrippen, uit oude auteurs wier boeken verloren waren gegaan. Verscheen 1624 te Straatsburg bij Laz. Zetner, 1625 te Frankfort "sumptibus Laz. Zetneri". In-12. Smend 93, noot 221. 54-56. sententias, P. Syri ... Senecae ... Scaliger ... vertit Graece: L. Annaei Senecae et P. Syri Mimi ... Singulares sententiae, centum aliquot versibus ... auctae et correctae ... opera Jani Gruteri, cum notis ejusdem recognitis et castigatis. Accedunt ejusdem notae postumae, ut et nova versio Graeca Josephi Scaligeri, nunc primum ex utriusque autographis adornatae et in lucem editae. Lugduni Batavorum, J. du Vivié, 1708. In-8. 57. disco docendo: Vgl. Seneca, Ep. 7,8 (docendo discimus). 58/59. annos supra quadraginta ... Rostochii ... Suetonium MDLXXXIV: Deze opmerking van Gruter is belangrijk voor de datering van de brief (vgl. ook tekst 109,2/3). In het jaar vergist Gruter zich echter; het is 1586 geweest. Smend 29. Voor lacunes in Gruters herinnering zie Smend 65. 62. Emmium: Ubbo Emmius (1547-1625), eerste hoogleraar Grieks en geschiedenis, bovendien eerste rector magnificus van de op zijn initiatief in 1614 gestichte universiteit van Groningen. NNBW VII, 408-410. 63. fere triennium tacet: Blijkbaar had Gruter Emmius' brief van 10 augustus 1624 (nog) niet ontvangen. PBF: Briefverzameling Gabbema, Cod. II p. 191 no. CXXVIII, afschrift. Reifferscheid p. 785. Brugmans, Briefwechsel des Ubbo Emmius, II nr. 454. "Intellexi, a vicinis nostris Franekeranis ad docendas Graecas literas te vocatum esse (sic accepi ab academiae curatore, intimo amico meo D. Joan. a Saeckma)". Opmerkelijk is dat Reifferscheid de naam Saeckma niet geeft. 64. Siccamae: Zie 97,44. 65. ante quadriennium ... literas: Deze brief uit 1620 is voor zover bekend niet overgeleverd. 67. Regemorterum: Petrus Regemorter, klasgenoot van Gruter, ridder, hof meester van Ernst Casimir. Zijn vrouw, Reynsck van Dekema was hofdame. Jöcher III,1955. V.d. Aa XVI,165. Stamboek v.d. Fr. adel I,26 en II,57. Gruterus aan Robertus Robertinus, Tubingen 23 juni 1622, in Briefe ... herausg. und erl. von A. Reifferscheid. Heilbronn 1889, nr. 97, p. 129-132, r. 131-134. 68. [...]: Slot van de brief ontbreekt, heel weinig.

p. 109. > begin

JANUS GRUTERUS 13 --- 28 maart 1625

2. tuas: Niet overgeleverde brief van Saeckma, van eind 1624. 2. strenam: Goed voorteken voor het begonnen jaar. Suetonius, Aug. 57. 3. solduriorum: Soldurii waren soldaten van een trouw elitecorps in Aquitanie. Vgl. Athenaeus VI, 249B. 9. Commeatus: Vrijgeleide. 11. zonis: Geldriemen. 14. harpyae: Harpijen, mytische roofzuchtige monsters, half vrouw half vogel; hier de rovende soldaten. 17/18. Tubinga ac Pfortzhemio: Huisraad en boeken zijn met grote kosten daarvandaan naar Bretten overgebracht. 19. Wormatiam: De havenstad Worms aan de Rijn. 24/25. arbustum ... vetus transferri: Grieks spreekwoord. Zenobius 2,1. Erasmus, Adag. 343. 27/28. obsidione Bredanae: Breda werd sedert augustus 1628 door Spinola belegerd. P.J. Blok, Geschiedenis, II, 539. 28. in cardine: Vgl. Erasmus, Adag. 19. 29. filia ... altera obierit: Agnes Sibylla, dochter uit Gruters tweede huwelijk, in mei 1622 te Tubingen getrouwd, is eind 1624 overleden. Smend 87/88.

p. 110. > begin

33. avus: Gruter was de grootvader van Johann Smend (1618-1680), zoon van zijn dochter Johanna Catharina. Smend 55/56. 36/37. Video ... sequor: Ovidius, Met. 7, 20/21. 39. stratiotas: Soldaten. Vgl. stratj7th-. 41. animabus: Deze vorm komt alleen voor in kerklatijn en laat Latijn. 44. publice: Een dankbetuiging en eerbewijs aan de Staten van Friesland in een van Gruters publicaties is niet gerealiseerd. Vgl. 112, 61. 47. famulis mercatorum: De loopjongens van de boekhandelaren; vgl. tekst 109,61. 48. collegis: De curatoren. Blijkbaar heeft Gruter gehoord (vgl. noot 47) van Saeckma's benoeming tot curator (vóór 25 maart 1625; zie tekst 167).

JANUS GRUTERUS 14 --- 4 september 1625

p. 111. > begin

10. collegis D. Hillamae, D. Lycklemae: Gellius Hillama (zie 17,8) en Marcus Lycklama (zie 2,0), collega-curatoren van Saeckma (zie 167 brief nr. 3 van Bernardus Schotanus). 10/11. Bouricio: Hector Bouricius (1593-1636), hoogleraar rechten 1620-1624, december 1624 griffier bij het Hof van Friesland, 1626 raadsheer. Boeles II, 114-116. Bouricius bewoonde te Franeker het Hottingahuis (voorheen Offenhuysens huis), in het Zuiderkwartier aan de Hoochstraet (nu Voorstraat), in het westelijk deel, dat de Vismerckt werd genoemd. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621 (met aanvullingen van latere datum). 11. Amamae: Sixtinus Amama (1593-1629), hoogleraar Hebreeuws vanaf 1616. Boeles II, 98-104. NNBW I, 105-107. BWPG I, 132-138. Biografisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme II, 27-29. Amama woonde te Franeker in het Westerkwartier "Op de greide", d.i. in het westelijk deel van de Koornmerckt (nu 't Noord zuidzijde). Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. 12. Harinxmae: Ernst van Harinxma. Zie 95,35. 14. Depinxi ... carbone: Erasmus, Adag. 454 (carbone notare). 14/15. epistola ad ... Ordines: Brief Janus Gruterus 11? 19-21. anno MDXCII Leydam in locum Lipsii: Justus Lipsius (1547-1601), hoogleraar geschiedenis en rechten te Leiden 1578-1591, vanaf 1593 hoogleraar te Leuven. NNBW III, 775-782. 21. Scaliger: Zie 1,18. 25. Ioachimicos imperiales: Joachimstaler. 26/27. Tubinga ... Pfortzhemii ... Heydelbergae: Vroegere verblijfplaatsen van Gruter. Vgl. 107,5. 32. Livii editionem: Titi Livii ... Historicorum Romanorum principis libri omnes superstites, recogniti et emendati ad manuscriptorum codicum Fuldensium, Moguntinensium et Coloniensium fidem a Francisco Modio, nunc etiam comparati cum membranis bibliothecae Electoralis Palatini, melioresque facti cura tertia Jani Gruteri; cuius accedunt notae criticae et politicae, necnon quinquaginta aliquot in Corn. Tacitum discursus ... Francofurti ad Moenum, excusi typis Guolphgangi Hofmanni, impensis Jacobi Fischeri, 1628. In-2. Opgedragen aan de senaat van de universiteit van Groningen. 33. Senecam: In 1604 was in-16 bij Commelin te Heidelberg verschenen L. Annaei Senecae fil., philosophi, nec non M. Annaei Senecae pat., rhetoris, Opera omnia. Accedunt etiam L. Senecae ac P. Syri mimi Sententiae aureae ... studio Jani Gruteri. Uitgave zonder de Animadversiones. 33. a capite ad calcem: Erasmus, Adag. 137. 33/34. Animadversionibus: L. Annaeus Seneca a M. Antonio Mureto correctus et notis illustratus. Accesserunt seorsim animadversiones, Jani Gruteri opera. [Heidelberg], ex typogr. H. Commelini, 1593 [1594]. 34. Lipsius: L. Annaei Senecae philosophi Opera quae exstant omnia, a Justo Lipsio emendata et scholiis illustrata. Antverpiae 1605. In-2. Editio secunda atque ab ultima Lipsii manu. Antverpiae 1614. In-2. Idem 1615. 35. tribus ... mss. Gallicanis: Niet nader te bepalen. 36. quadriennium: Begin september 1620 was Gruter naar zijn kinderen in Bretten gevlucht vanwege de inval van Spinola in de Palts. Smend 86. Met zijn dochter Agnes Sibylla ging hij november 1621 naar Tubingen; juni 1624 keerde hij terug naar Bretten. Smend 87, 97. 39/40. equus ... Sophoclis: El. 25vv. (Jppo- e2gen4-, k3n n ger0n ...). 42. Baccovius: Regnerus Bachovius jr., d.i. Reiner Bakoven (1575-ca.1640), eerst hoogleraar filosofie te Heidelberg, vanaf 1614 hoogleraar rechten naast Gothofredus. ADB I,756. 43. professionem Graecae linguae: De vacature Sixtus Arcerius (zie 20,35), die Gruter niet wilde vervullen. Vgl. 108,34. 44. iuxta Tacitum meum: Hist. 2,77 (qui deliberant, desciverunt). Zie 105,47. 47. Mars: De oorlog.

p. 112. > begin

49. tubam ... lyram: De krijgstrompet, de dichterslier. 50. barbaries: Dezelfde opvatting bij Sixtinus Amama in de lijkrede op Lubbertus, die 11 januari 1625 was overleden, en in de latere oraties De barbarie (22.9.1626) en De barbarie morum (1.6.1628); Boeles II, 102, noot 1; Vriemoet 178. 59. scholarchis: De curatoren. 61. publice: Gruter is niet meer tot een dankbetuiging aan de curatoren en professoren van de Franeker academie in een publicatie gekomen. Vgl. 110,44.

JANUS GRUTERUS 15 --- 6 april 1626 nieuwe stijl

2/3. caballus: Een slecht paard.

p. 113. > begin

10. portum ... Bonae Spei: Kaap de Goede Hoop, in 1486 ontdekt door Bartholomeus Diaz, speelde reeds vroeg een rol in legendevorming en literatuur. Vgl. ook Sallustius, Cat. 21,1 (neque res neque spes bona ulla). 15. Livius: Zie 111,32. 19. Caspar: Caspar Schede, Gruters bibliotheekassistent sedert 1602. Smend 86, noot 199. 22. Aubrii Chronicon chronicorum: Chronicon chronicorum ecclesiastico-politicum ex huius superiusque aetatis scriptoribus concinnatum collectore Johanne Gualterio Belga [= J. Gruter]. Francofurti, in officina Aubriana, 1614. In-8. De drukkerij van Johann Aubry I werd van 1596 tot 1602 voortgezet door zijn compagnon en lag daarna stil, totdat hij in 1614 door de erven werd heropend; J. Benzing, Die Buchdrucker des 16. und 17. Jahrhunderts im deutschen Sprachgebiet. 2. Aufl. Wiesbaden 1982, p. 128. 25. Lubbertus: Zie 8,23. 25. Fungerus: Johannes Fungeri (1546-1612), rector te Bolsward (1584), Leeuwarden (1592) en Franeker (1607). NNBW IV,623-624, 25. duo Arcerii: Vader Johannes en zoon Sixtus Arcerius. Zie 2,9 resp. 20,35. 26. Tiara: Zie 108,37. 26. Popma: Zie 104,29. 26. Eysinga: Tjalling van Eysinga. Zie 94, 33/34. 26. Siccama: Zie 97,44. 26. Licklama: Marcus Lycklama. Zie 2,0. 27. Drusii: Zie 3,40. 27. manu sua: Drusius in een (niet bekende) brief aan Gruter. 30. Adagia: Zie 103,28. 34. Discursus in Tacitum: Zie 111,32. 34. nepos: Kleinzoon Johann Smend. Zie 110,33. Vgl. ook Carpent tua poma nepotes (Vergilius, Buc. 9,50). 39. Spirensi episcopo: 1610-1652 Philipp Christoph von Sotern. Zie E.F. Mooyer, Onomastikon chronographikon hierarchiae Germanicae. Verzeichnisse der deutschen Bischofe seit dem Jahre 800 nach Chr. Geb. Minden 1854. 40. genero: Oswald Smend, december 1617 gehuwd met Gruters oudste dochter Johanna. Smend 55. 43. Hillamam: Dat curator Hillama (zie 17,8) was overleden, wist Gruter nog niet. 43. Amamam: Zie 111,11. 47. postridie Palmarum st. n.: In het "katholieke" Bretten gold de nieuwe kalender; Palmzondag viel in 1626 op 5 april.

JANUS GRUTERUS 16 --- 1 september 1626 nieuwe stijl

p. 114. > begin

2. genero ac filia: Gabbema heeft abusievelijk filio gelezen. Gruter had alleen twee dochters: de oudste, Johanna Catharina was in 1617 getrouwd met Oswald Smend, schout te Bretten. 5. motus ... loco: Niet-katholieken werd uit hun ambt gezet. 7. principi Bavaro: Maximiliaan I (1573-1651), sedert 1597 keurvorst van Beieren. ADB 21, 1-22. 10. Groningam: Naar de in 1614 opgerichte universiteit aldaar. 11. victoria ... caesarianis: Er bestond vrees dat Ferdinand II (1578-1637), sedert 1619 keizer van Duitsland, de Palts links van de Rijn aan de Spanjaarden zou laten. ABD 6, 644-664. 11. Vestris locis: Westerlauwers Friesland. 14/15. Emmium Ubbonem: Dat Emmo, de jongste zoon van Ubbo Emmius, als student te Orléans was overleden, kort voor de dood van zijn vader op 9 december 1625, blijkt Gruter niet te weten. Ubbo Emmius liet behalve zijn (tweede) vrouw een zoon en een dochter na. Zie W.J.A. Jonckbloet, Gedenkboek der hoogeschool te Groningen. Groningen 1864. Bijlage: W.B.S. Boeles, Levensschetsen der Groninger hoogleeraren, blz. 4. 16. Billerbekium: Hendrik van Bilderbeke, te Keulen agent van de Staten Generaal. Resolutiën der Staten-Generaal. Nieuwe reeks, 1610-1670, zesde deel. 's-Gravenhage 1989, register. 20/21. sacrorum lectioni: Lezing van de bijbel. 21. rei hortensi: Vgl. 103,25.

p. 115. > begin

LOLLIUS ADAMA 1 --- 6 oktober 1605

0. Adama: Zie 2,19. 2. Epeum: Epeus/Ype Adama, zoon van Lollius Adama. Vanaf september 1616 was hij rector te Sloten, op 18 januari 1622 is hij vertrokken naar Dokkum, waar hij ook rector werd. H. Sannes, De schoolmeesters van stad Sloten in de loop der eeuwen. Leeuwarder Nieuwsblad 23.2.1940. 4. αποικιας: Kolonie. 5. competitores: Namen niet bekend. 6. v.: vir. 12. praedecessore famulo: Naam onbekend. 16. coniugis: Maria van den Driesche. Boeles II,52. 17. nundinas: Jaarmarkt, onmisbaar voor inkopen. Vgl. 18,29. 19. Magistro Lamberto: Vermoedelijk Lambertus Hendrici, Groningensis, philos. et theol. cand., ASF nr. 666, 25.8.1601. Lambertus Henrici Werumeus was van 1604 tot zijn overlijden op 17 januari 1638 predikant te Wittewierum. Zie W. Duinkerken, Sinds de Reductie van Stad en Lande van Groningen. Biografisch-genealogisch lexicon van de predikanten, die sinds 1594 de gereformeerde en (sinds 1816) de hervormde gemeenten tussen Eems en Lauwers hebben gediend. Deel II, Bedum 1992, blz. 498.

LOLLIUS ADAMA 2 --- 1607

Voor de datering vgl. noot regel 10 m.b.t. Augustinus Adama.

p. 116. > begin

2. Arcerio: Sixtus Arcerius (zie 20,35), die blijkbaar naar Leeuwarden ging en een brief van Saeckma had ontvangen. 4. filii: Epeus Adama. Zie 115,2. 9. Scripseram ... Bogermanno: De aan Bogerman (zie 6,41) geschreven brief is voor zover bekend niet overgeleverd. 10. istic: Leeuwarden. 10. Augustino: Augustinus/Auke Adama, oudste zoon van Lollius Adama (zie 2,19). Van 1608 tot zijn dood in 1616 was hij hoogleraar geneeskunde. Boeles II, 84-86. NNBW I,18. Niet hij maar de Duitser Edo Neuhusius volgde begin 1608 Johannes Fungerus op als rector van de Latijnse school te Leeuwarden; op 8 maart van dat jaar werd Nicolaas Mulerius als 'opperste rector' beroepen. H. Spanninga, H.M. Mensonides, 'De saeck van Leeuwarden is so cleyn niet te achten.' Geloof en politiek te Leeuwarden in de jaren 1608-1617. In: Leeuwarder historische reeks II (1990), 66-175, i.h.b. 73-74. Het calvinistische element in het leven van Neuhusius heeft ertoe geleid dat men in juni 1607 hem het rectoraat aanbood. P. van Tuinen, A Deo haec est vocatio. In: It Beaken XLIV(1982), 97-116, i.h.b. 101. 11/12. condiscipulus: Bogerman (zie 6,41) studeerde van 1592 tot 1595 te Franeker, Augustinus Adama vanaf 1589. 14. illi: De Leeuwarder predikanten. 15. συμπραγμονουσιν: Samenwerken. Grieks werd in brieven toegepast als het vertrouwelijk moest zijn. 18. Bernardus: Bernardus Fullenius sr. Zie 60,56/57. 22/23. rectorem et conrectorem ... Harlinganae: Rombartus Suffridi (1604 al als rector genoemd) en Petrus Arcerius (vgl. ASF 715 en Vriemoet 78); Aantekeningen van H. Sannes, bewaard op de Fryske Akademy. Een Grieks lofdicht op Laelius Lycklama bij diens theses van 30 oktober 1592 (PBF: in 54 R/I) is ondertekend door Robert. Berg. Rector Harling. scholae. 27. ista rep.: Leeuwarden. 29. socius: Vgl. noot regel 11/12. 30. extraque patriam: Augustinus Lollius ab Adama studeerde na Franeker (ASF 76: 4.4.1589) in Rostock, alwaar hij oktober 1596 is ingeschreven en op 31 maart 1597 bevorderd tot Magister philosophiae [et medici nae]. Die Matrikel der Universitat Rostock. 5 dln. en 2 reg.dln. Rostock/Schwerin 1889-1922. II, 254b resp. II, 256b. 35. illi: Bogerman. Zie 6,41.

p. 117. > begin

45. collegae: Adama was in 1591 te Leiden honoris causa tot doctor in de rechten bevorderd. Een functie van hem bij het Hof van Friesland is niet bekend.

p. 118. > begin

THEODORUS LEONTIUS 1 --- 24 augustus 1614

0. Leontius: Theodorus Leontius (ca.1573-1617), studeerde 1596 in Marburg, 1598 rechten te Leiden, was 1606 rector van de Latijnse school te Sneek, werd in 1609 secretaris van die stad tot hij op 2 mei 1614 werd vervangen, en was vanaf 1615 hoogleraar Latijn of welsprekendheid. Boeles II,94-96. Zijn bibliotheek werd 27 oktober 1617 geveild. Heette hij wellicht Dirck Lieuwes Mellema? Vgl. noot 15, 9. 5. practici: Practische juristen zoals raadsheren en advocaten. 6. Langoveram: Langweer, in de grietenij Doniawerstal, waar zich de zomerwoning bevond van grietman Eylert Reinalda (zie 19,12) en diens vrouw Saeck van Rinia. De alliteratie Langoveram - languorem kenmerkt de latinist Leontius. 7. literae ... consulis Franequerensis: Niet overgeleverde brief van een van de zes burgemeesters van Franeker, waarschijnlijk de oudste; de stad probeerde altijd invloed uit te oefenen op de academie. 8. fratri ab Reinalda: Zie noot 26. 10. Ringhia: Zie 43,29. 14/15. Urget ... caput: Vgl. Catullus 116,4 (tela infesta meum mittere in caput). 17. muscam ... elephantum faciunt: Erasmus, Adag. 869. 18. ille: Thomas Herbajus? Zie 10,12. 19. ταυροκτονος: Een stierendoder. 19. Arcerius: Johannes Arcerius Theodoretus? Zie 2,9. 19. ταυρουμενος: Een wild geworden stier. 21. συνοδιον astronomicum: De humanisten hechten zoals de Romeinen geloof aan de invloed van de stand der sterren op de mens. Van 17 april tot 18 mei lijkt de zon in het sterrenbeeld stier te staan. De geboortedag van Leontius, Herbajus (noot 18) noch Arcerius (noot 19) is bekend, zodat enig astrologisch verband niet aan te tonen is. 26. Frater ab Reinalda: Edo Reinalda (zie 15,9). Geen broer (vgl. 121, 2/3), echter wel familie van Leontius; deze was namelijk in 1609 getrouwd met Edo's nicht Bauk Feddes Reinalda, weduwe van apotheker Lyckle Saeckes. Zie 21,36. 27. morbi ... familiaris: Arthritis, jicht, waaraan ook Saeckma leed. Zie M. Engels, Saeckma geportretteerd, i.h.b. 64-65. 30. in hospitio calamitatis nostrae: Plautus, Trin. 2,4,152.

p. 119. > begin

THEODORUS LEONTIUS 2 --- 5 september 1614

2-4. Feytzma ... Hillama ... Lycklama ... Donia: De curatoren Jelger van Feytsma (Westergo), Gellius Hillama (steden), Marcus Lycklama (Zevenwouden) en Keympe van Donia (Oostergo). Zie Boeles II,3-5. 13. κατ'ιδιαν: Persoonlijk, onder vier ogen. 13. Rinia: Zie 43,29. 13. frater ab Reynalda: Edo Reinalda. Zie 15,9 en 118,26. 14. dominum ab Hannia: Zie 25,93. 25. Plinium ... imperatorem: Plinius secundus maior, Nat. Praef. 1. Plinius droeg zijn Naturalis historia op aan keizer Titus Flavius Vespasianus, wiens raadgever hij was.

THEODORUS LEONTIUS 3 --- 28 september 1614

p. 120. > begin

16. Ergo ... coeptis: Vergilius, Geor. 1,40. 26. Ringhia: Zie 43,29. 26/27. fratrem ab Hania: Sjoerd/Suffridus Hania (zie 25,93) had naast Wigle/Viglius (zie 79,43) nog een broer Dye. De Friese naam Dye komt overeen met Dirk/Theodorus, maar onzeker is of deze Dye geïdentificeerd kan worden met Dirck Lieuwes/Theodorus Leontius. Vgl. W.Tsj. Vleer, De Hania en de Hanja's. [Akkrum/Hardegarijp 1953]. Wellicht moet hier net zoals bij Edo Reinalda (vgl. 118,26) frater niet letterlijk opgevat worden (vgl. ook 119,14), maar als tafelbroeder, en woonde Leontius te Sneek in het Haniahuis in bij Eylert Reinalda en diens vrouw Saeck van Rinia, de weduwe van Gale Hania. Vgl. Reenalda 8/9 en 19. 27/28. Obbens: Obbe Obbes, van 1604 tot zijn dood in 1632 grietman van Gaasterland, tevens dijkgraaf van Sloten, de geboortestad van Leontius. 29. Crack: Hippolytus Roelofs Crack, grietman van Aengwirden, 1612-1615, 1619-1624, 1625-1626 Gedeputeerde voor Zevenwouden, overleden 17 oktober 1626. Nieuwe naamlijst van grietmannen 337.

THEODORUS LEONTIUS 4 --- 15 oktober 1615

p. 121. > begin

2/3. aliquid: Dit boekje is waarschijnlijk niet gedrukt. 3/4. affinis ab Reynalda: Edo Reinalda. Zie 15,9 en 118,26. 6. αμοιβην: Vergelding. 9. κρισει: Beoordeling. 14. Tum ... aura: Vgl. Ovidius, Trist. 3,4,16 (mea per placidas cumba cucurrit aquas) en Petronius, Sat., 137 (Quisquis habet nummos, secura navigat/naviget aura). 18. αποτελεσματιον: Resultaat. 20. schedulam: Briefje. 20/21. dissertatiuncula: Onbekend.

THEODORUS LEONTIUS 5 --- najaar 1616

Voor de datering vgl. noot regel 4.

3. bueck Sopingii: Godefridus Sopingius' (zie 1,15) Apologetica responsio ad libellum anonymum, qui vocatur Bona fides Sibrandi Lubberti et ad Hugonis Grotii Pietatem. Cui annexa est ipsa Bona fides anonymi et vita auctoris. Franicae, ex officina Romberti Doyema, ordinarii cum viverat Ordinum Frisiae typographi in Academia Franicana, sumptibus viduae, et Iohannis Lamrinck bibliopolae Bolswardiani, 1616. Bevat een gedicht D. Opt. Max. S. et memoriae reverendi atque doctissimi viri D. Godefridi Sopingii, ecclesiasticae, cum vivere desiit, Bolsverdiani. 4. Lamrinck ende ... Doeyema: Johannes/Jan Lamrinck, werkzaam te Bolsward 1611-1616 en als academiedrukker te Franeker 1617-1622. Rombertus/Rommert Doy(e)ma, (academie)drukker te Franeker van 1605 tot zijn dood in oktober 1616. Boeles I, 309. J.A. Gruys & C. de Wolf, Thesaurus 1473-1800. Nederlandse boekdrukkers en boekverkopers. Met plaatsen en jaren van werkzaamheid. Nieuwkoop 1989. Lamrinck bezat een huis (werkplaats) in het Zuiderkwartier van Franeker, aan de Vijverstraat, waar zich de toegang tot de universiteit bevond; hij woonde in het huis ten westen van de burse (zie 28,8). Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. 5. Amsteldam: Blijkbaar zijn Lamrinck en de weduwe Doyema voor korte tijd (vgl. regel 4) daarheen getrokken. 6. Lubberto: Sibrandus Lubbertus. Zie 8,23. 7. archipoemene Hortensio: Αρχιποιμην (opperherder, NT) en kanselredenaar Bogerman (zie 6,41 en Reitsma 332) wordt vergeleken met Quintus Hortensius Hortalus (114-50 v.Chr.), de Romeinse redenaar die weelderig en vlammend was in zijn redes, zijn toga zorgvuldig drapeerde, gebaren instudeerde en een wonderbaarlijk geheugen had. 9. Lepido: Marcus Aemilius Lepidus, lid van het tweede driemanschap in Rome, geminacht door de beide andere leden, gestorven 13 v.Chr.

p. 122. > begin

10. broeder Hannia: Suffridus Hania. Zie 25,93 en 120, 26/27. 12. Lepido: Zie 121,9. 16. Calepino: Ambrosio Calepino (1435-1511), bekend als samensteller van een elftalig woordenboek; de meest volledige edities zijn in 1590 en 1627 te Bazel verschenen. NBG 8, 180-181. 16. Bebelius: Heinrich Bebel (1472-ca.1516), uit Justingen in Zwaben, hoogleraar bellettrie in Tubingen, ontving 1501 van keizer Maximiliaan de dichterskroon. ADB 2, 195-199. 17/18. carmine archipoemenis Hortensii: Gedicht van Bogerman (zie 121,7) in het boek van Sopingius (zie 121,3) onder de titel Querela in obitum ... Godefridi Sopingii. 18. Pulcher flosculus exit: Citaat uit de tweede helft van het voornoemde gedicht. 22. vir Domini: Citaat uit de eerste regel van het gedicht. 23. Drusius obiisset: Drusius (zie 3,40) was op 12 februari 1616 overleden. 26. Prudentium: Aurelius Prudentinus Clemens. Zie 92,12. 27. Buechananum: George Buchanan (1506-1582), een der voornaamste Schotse humanisten en een briljant Latijns dichter. DNB III, 186-193. 27. Bezam: Théodore de Bèze. Zie 3,56. 28/29. Volitent ... umbrae: Erasmus, Adag. 1253 (Solus sapit). 29. Neolandinum: Johan van Hichtum, van 1613 tot zijn dood in 1628 predikant van Nieuwland/ Nijland (Romein 386), droeg ook een gedicht bij aan het boek van Sopingius (zie 121,3) onder de titel In funus et librum posthumum ... Godefridi Sopingii. 33/34. loquacem ... Fabium: Marcus Fabius Quintilianus (tweede helft eerste eeuw na Chr.), Romeins redenaar en beroemd leraar welsprekendheid. 34. ο μυθος δηλοι: De zaak is duidelijk. 41. consessu: Humanisten kwamen bijeen om (elkaars) Neolatijn se poezie te lezen. 44. Arthritis: Vgl. 118,27. 48. vestras ... literas: Niet overgeleverde brief van Saeckma. 51. zonder adres: De brief werd immers meegenomen door Saeckma's neef Edo Reinalda.

p. 123. > begin

SIXTINUS AMAMA 1 --- 30 juli 1616

0. Amama: Zie 111,11. 3. curatorum: Keympe van Donia (Oostergo), Jelger van Feytsma (Westergo), Marcus Lycklama (Zevenwouden) en Gellius Hillama (steden). Zie Boeles II,3-5. 3/4. controversiola: Betreft het ordinariaat van Amama. 5. rector Andreas: Joachim Andreae (1587-1655), hoogleraar ethica en rechten 1613-1620, rector magnificus van juni 1616 tot juni 1617. Boeles II,89-90. NNBW I,130-131. Andreae woonde in het Oosterkwartier van Franeker. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. 6. Sibrando: Sibrandus Lubbertus (zie 8,23), 1616/1617 assessor voor de theologische faculteit. Zie De archieven 306. 6. Vinsemio: Menelaus Winsemius (1591-1639), hoogleraar geneeskunde vanaf 1616. Boeles II,96-98. Van juni 1616 tot juni 1617 assessor voor de medische faculteit. Zie De archieven 306. Winsemius woonde in het Zuiderkwartier van Franeker, aan het westelijk deel van de Hoochstraet (nu Voorstraat), dat de Vismerckt heette, in het kleine huis van Syoucke Ryurdts Bants, naast diens grote huis (Rosendal), dat op de hoek met de Vijverstraat lag. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. 7. Faber ... assessor: Timaeus Faber (zie 13,13/14) was 1616/1617 assessor voor de juridische faculteit. Zie De archieven 306. De vierde assessor Theodorus Leontius, voor de filosofische faculteit, was een vriend van Amama. Zie 125,53. 7. epistolam: De brief van rector Andreae, Lubbertus en Winsemius aan Gedeputeerde Staten bevindt zich niet onder de ingekomen stukken 1588-1622, Rijksarchief in Friesland, toegang 5, inv.nr. 2332. 10. tribus quatuorve: Welke van de negen Gedeputeerden bedoeld worden, is niet duidelijk. In elk geval niet Abraham Roorda (zie regel 34). Vgl. Naamlijst van Gedeputeerde Staten van Friesland. 17. curia: Stadhuis Franeker. 17. Drusii: Zie 3,40. 23. dominorum: Gedeputeerde Staten. 25/26. Spartam ... ornem: Erasmus, Adag. 1401. 30/31. fortunata ... Anglia: Amama heeft van 1615 tot het bericht van Drusius' dood in 1616 te Oxford gedoceerd. 31. examinatus: Op 17 mei 1616. Boeles II,100. 33. ille: Sibrandus Lubbertus. Zie 8,23. 34. Roorda praesidet: Abraham Roorda, sedert 23 maart 1616 Gedeputeerde voor Oostergo, was dat jaar o.a. voorzitter van 15 juli tot 7 augustus. Journaal van Gedeputeerde Staten, Rijksarchief in Friesland, toegang 5, inv.nr. 1999. 36. Reinaldam: Aede/Edo Reinalda. Zie 15,9.

p. 124. > begin

37. secretarius: Ausonius Aysma, 1601-1625 secretaris van Gedeputeerde Staten. 44. ampl.: amplissime. 47/48. ειδωλ'η κουφιαν σκιαν: Sophocles, Aj. 126. 48. Gubernator: Stadhouder Willem Lodewijk. 51. Lucubrationum: Notae posthumae [in] ... Ecclesiasten Salomonis. In: Critici sacri, Amst. 1698. Vriemoet 179. 52. Abenezrae: Ibn Ezra (1092-1167). Zijn Pentateuchcommentaar, een van de eerste gedrukte Hebreeuwse boeken (Napels 1488), beleefde ontelbare herdrukken. NBG 1, 113-115. 54/55. Tuus ... ero: Door Gabbema doorgehaald. 55/56. Οφρ'αν εγωγε ...: Door Gabbema doorgehaald. Ilias 9,610 (Achilles: zolang ik onder de levenden ben en het mijn knieen behaagt).

SIXTINUS AMAMA 2 --- 18 juli 1617

3. occasio: Reisgelegenheid. 9. Spartam ... ornarem: Erasmus, Adag. 1401.

p. 125. > begin

14. Roordano: Zie 123,34. 15/16. ουκ φροντις Ιπποκλειδηι: Non est curae Hippoclidi. Spreekwoordelijk geworden antwoord van Hippoclides op de afwijzing door zijn schoonvader. Herodotus 6,129. Suidas 11,45. 21. mulum perpetuarium: Seneca, Apoc. 6,2 (mulio perpetuarius). 23/24. ebrium ... loca inhonesta: Denkt Amama hier aan Maccovius? Vgl. brief nr. 8. 30. curatores: Zie 123,3. 30-32. Haringium ... Aismam ... Osingam: Reimer Harings, Gedeputeerde voor de steden sedert 23 februari 1616; Albert Aysma en Sibrandt Osinga voor Westergo. Zie Naamlijst van Gedeputeerde Staten van Friesland. 32. Reinaldam: Edo Reinalda. Zie 15,9. 34. stipendio: Vgl. tekst 124,8. 35. Bolswardiensi: Reimer Harings (zie regel 30-32), nu voorzitter. 39/40. ceu immunem fucum ...: Als een werkeloze hommel op andermans voedsel zitten. Vergilius, Georg. 4, 244. 41. ciccum non interduim: Ik geef er geen klokhuis, d.w.z. niets om. Plautus, Rud. 580. 51. κτηματος δοσιν: Betaling. 53. locum Leontii: Als opvolger van Leontius (zie 118,0) werd op 27 augustus 1618 Henricus Rhala (zie 134,42) benoemd. 55. Bouricios ... Vinsemios ... Stellingwervios: Hector Bouricius (zie 111,10), Pier Winsemius (Boeles II,151-156) en Frederik Stellingwerff (ASF 921, 17.5.1606 iur., in 1616 conrector van de Latijnse school te Bolsward; later rector te Sneek. Boeles I,335; NNBW X, 972), stonden evenals hun vader en broer bekend als uitstekende Latinisten. Voor Jacobus Bouricius (1542-1622) en zijn zonen Gysbert (ca.1574-1618) en Hector (1593-1636) zie ook It Beaken XVIII (1956), 19. Pier Winsemius woonde van 1632 tot zijn dood in 1644 op Sjaerdemaslot te Franeker; Boeles II, 154, noot 3.

p. 126. > begin

SIXTINUS AMAMA 3 --- 9 januari 1625

1. Num.: Numeri. 4. socerum: Nicolaus ab Adelen a Cronenburg; met diens dochter Meine is Amama in juli 1617 getrouwd; Vriemoet 171. 4. magnificus: Sibrandus Lubbertus (zie 8,23) overleed in de nacht van 10 op 11 januari 1625. Hij was rector magnificus sedert 1 juni 1624. Zie De archieven p. 306. 11. Resp.: Responsam. 19. phit-com: Gabbema's lezing lijkt wat het tweede gedeelte betreft onzeker. Amama bedoelt hier de Hebreeuwse letter ajin, die oorspronkelijk als een k-klank werd uitgesproken, maar door de Portugese en Israelische joden zoals de Griekse, niet hoorbare spiritus lenis. 21. Gall.: Gallice. 21. Prov.: Proverbia. 22. Ies.: Iesaia. 23. Habac.: Habacuc.

p. 127. > begin

38. Ital.: Italici. 43/44. Kimchi: David Kimchi (ca.1160-ca.1235) samensteller van het Hebreeuwse woordenboek Sepher scorasain (Liber de radicibus), o.a. Venetie 1552. NBG 27,733-735. Enc. Jud. (1971) 10, 1001-1004. 44. author Michlal Iophi: Salomon ben Melech/Aben Melech (16de eeuw) schreef een grammaticale bijbel uitleg Michlal/Michlol Jophi, d.i. Volkomenheid van de sierlijkheid. Jöcher I,21. 44. Levi ben Gersom: Schrijver van een bijbelcommentaar. Leefde 1288-1344. Enc. Jud. 11,92-98. 45. Hispanica: Biblia Hispanica. 45. Ital.: Biblia Italica. 46. Genev.: La Bible. Uitgave Genève 1540. Vgl. Brunet I,890. 47. Cast.: Biblia interprete Sebastiano Castalione. Basileae 1551. Exemplaar universiteitsbibliotheek Franeker nu PBF sign. 74 Gdg fol. 47. Vulg.: Biblia vulgata. 47. Iunius: Franciscus Junius (zie 1,18), assistent van Tremellius bij diens Latijnse bijbelvertaling, 1575-1580, herzien 1585. 55. Iun.: Iunio.

SIXTINUS AMAMA 4 --- 3 maart 1625

2. viduae: Gertrudis/Truike van Oosterzee, weduwe van Sibrandus Lubbertus (zie 8,23), met wie zij 1587 in het huwelijk getreden was. 2. orationem funebrem: Sixtini Amama Frisi, linguae S. in Academia patria professoris, Sermo funebris habitus post exequias reverendi et celeberrimi viri D. Sibrandi Lubberti, SS. theolog. Doctoris et Professoris primicerii, nec non Rectoris Magnifici, denati XI. Ianuarii, stylo veteri, 1625, anno aetatis LXIX, professionis vero et Academiae XL. Franekerae, Fredericus Heynsius, 1625. Op de keerzijde van het titelblad: Amplissimo, Clariss., Spectatiss. antiquae virtutis et fidei viro, D. Iohanni Saeckma ... του μακαριτου amico coniunctissimo, meo semper-Fautori et patrono eximio, rei denique literariae promotori literatissimo, vigilantissimo et indefesso, hanc orationem funebrem animi testandi causa L.M.Q. D.D. et consecro S. Amama.

p. 128. > begin

5. collegas: De raadsheren in het Hof van Friesland. 7. Groningam: Naar Ubbo Emmius (zie 108,62) en diens collega's. 7/8. professionis theologicae: De vacature Lubbertus. 8. Altingio: Henricus/Heinrich Alting (1583-1644), hoogleraar te Heidelberg 1613-1622, als gouverneur van Frederik Hendrik, zoon van Frederik V, 1623 naar Honselaarsdijk bij Leiden. Sloeg op verzoek van de keurvorst de beroeping tot predikant van Emden evenals in 1625 benoemingen tot hoogleraar te Franeker af; bij de tweede poging zocht Amama de koning op en vroeg de Staten-Generaal in Den Haag om hulp. In de PBF bevinden zich vier brieven (van april en mei 1625 en twee van februari 1626) van Alting aan Amama, één (april 1625) aan de Franeker senaat en één (september 1625) aan de Staten van Friesland; zie Catalogus der briefverzameling van S.A. Gabbema, Leeuwarden 1930, 14-15. Vanaf 16 juni 1627 was Alting hoogleraar in de godgeleerdheid te Groningen. ADB I, 367-368. 9. Martinio: Matthias Martinius (1572-1630), Duits filoloog en gereformeerd theoloog, vanaf 1610 rector van het gymnasium te Bremen. ADB XX, 514. Zie ook G. Menk, Kalvi nismus und Padagogik: Matthias Martinius (1572-1630) und der Einfluss der Herborner Hohen Schule auf Johann Amos Comenius. In: Nassauische Annalen 91(1980), 77-104. 11/12. Alstedius: Johann Heinrich Alsted (1588-1638), hoogleraar theologie en filosofie te Herborn en vanaf 1629 te Weissenburg in Transsylvanie. ADB I, 354. 13. duos: De Pool Jan Makowsky/Johannes Maccovius (1588-1644), hoogleraar godgeleerdheid vanaf 1615, geliefd bij de studenten, niet echter bij collegae die de tucht wilden handhaven (Boeles II,90-94); en de Engelsman Amesius (zie 128,23). 23. Amesius: Guilielmus Amesius/William Ames (1576-1633), hoogleraar godgeleerdheid 1622-1633. Boeles II,116-119. K.L. Sprunger, The learned doctor William Ames. Dutch backgrounds of English and American puritism. Urbana [1972]. Amesius woonde te Franeker in het Westerkwartier, aan de Hoochstraet (nu Voorstraat) noordzijde, nabij de Sjaerdemastraat. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621 (met aanvullingen van latere datum). 31. Decretum ...: Op de Synode van Harlingen werd 27 mei 1624 kennis van het Hebreeuws (en het Grieks) verplicht gesteld voor predikanten. Boeles II,101, tweede alinea en noot 2. 38. Leidae: De universiteit van Leiden is ook wat bijbelstudie betreft voorbeeld. 40. Bogermannus: Zie 6,41. 41. Scotanus: Meinardus Schotanus (1593-1644), hoogleraar godgeleerdheid te Franeker 1626-1632 en 1636-1637, tussentijds predikant te Leeuwarden, nadien hoogleraar te Utrecht. Boeles II, 131-135. NNBW IX,1000-1001. 42/43. Spartam ... exornare: Erasmus, Adag. 1401 (Spartam nactus es, hanc orna). 44. Lubbertus: Zie 8,23.

p. 129. > begin

53. Vestrae AA.: Vestrae Amplitudines, de curatoren. 59/60. Nostratia ... praeferenda: Uitspraak van Saeckma! 61. trium Franekerensium: Amama en de broers Meinardus en Bernardus Schotanus waren te Franeker geboren.

SIXTINUS AMAMA 5 --- 13 mei 1625

1. curator: Saeckma is vóór 25 maart 1625 tot curator benoemd. Zie tekst 167 (brief Bernardus Schotanus 3). 2. Beddas: Noel Bed(d)a (ca.1470-1537), lid van de theologische faculteit te Parijs, criticus/tegenstander van Erasmus. Contemporaries of Erasmus I, 116-118. 2. Leios: Edward Lee (overleden 1544), theoloog te Cambridge. Contemporaries of Erasmus II, 311-314. 2. Stunicas: Diego Zunniga / Didacus Stunica (overleden 1531), taal- en bijbelgeleerde aan de universiteit van Alcala. Contemporaries of Erasmus II, 348-349. 4/5. Redit ... idem: Vergilius, Georg. 2,401 (redit agricolis labor actus in orbem). 6. synodus Harlingana: Zie 128,31. 7. vicinis synodis: Boeles II,101, noot 2. 9/10. tres ... candidati: Namen niet bekend. Het bewaard gebleven classisboek van Franeker (ed. J.J. Kalma, Leeuwarden 1983) begint bij 1636. Vanaf 1650 hadden de 11 steden en 30 grietenijen elk jaarlijks recht op een alumniaat voor een student of scholier; Boeles I,373. Na eerdere beperkingen tot 100 resp. 80 was het maximum aantal alumnen op 26 januari 1626 teruggebracht tot 40: voorstel van curatoren aan GS d.d. 5 augustus 1625; Zie Memorie (punt 1) in het archief van Gedeputeerde Staten, stukken 1621-1660 (Berns G9; de Jong 2225). In de betalingsordonnanties van Gedeputeerde Staten (Rijksarchief in Friesland, Berns Gf 50, de Jong 2526-2544) vindt men de namen van studenten, scholieren of hun ouders, aan wie (half)jaarlijkse pensiën werden toegekend. 13. duo V.: Meinardus Sibrandi Vomelius (1576-1634), vanaf 1604 predikant te Schalsum, en Petrus Sibrandi Vomelius, predikant te Herbayum van vóór 1603 tot zijn dood eind 1638. Romein 257 resp. 238. 13. Achates: Trouwste metgezel van Aeneas. 13. T.O.: Timanus Obbonis/Tymen Obbes, predikant te Kimswerd van 1612 tot zijn dood op 19 december 1643. Een der actiefste leden van de classis Franeker. Romein 198. 15. κερτομιοις επεεσσι: Odyssee 24,240.

p. 130. > begin

18. epistola ... eodem mane: Voor zover bekend niet overgeleverde brief van Amama aan de classis Franeker. 23/24. incumbant ... in spongiam: Suetonius, Aug. 15. 27. Act.: Actorum, Handelingen der apostelen. 28. Luc. ... Act.: Lucam ... Acta. 28. Westphali et Drentini: Bernhardus Fullenius sr. (zie 60, 56/57), uit Westfalen, was predikant te Leeuwarden; Henricus Beilanus, uit Drente, te Franeker (Romein 229). 39. pragmaticorum illud: Cod. Just. 6,23,17 eind (Arcadius). Vgl. D. Liebs, Lateinische Rechtsregeln, A 11: Een overbodige borg, clausule schaadt niet. 42. Deputatos ... ad synodum: In 1625 waren de Gedeputeerden Abraham Roorda (Oostergo) en Rienck/Rinicus Atzma (steden) commissaris-politiek op de synode, te Dokkum. 45. Curiae: Hof van Friesland. 60/61. καδδυναμιν: Naar vermogen.

p. 131. > begin

62/63. Beddas, Leios et Stunicos: Zie 129,2.

SIXTINUS AMAMA 6 --- 2 juli 1625

2. Grutero: Zie 6,26. 2. tot iam annis: Sedert het overlijden van Sixtus Arcerius (zie 20,35) op 1 augustus 1623. 4. Pasorem: Georgius Pasor (1570-1637), sedert 1607 hoogleraar Grieks te Herborn, vanaf 1626 te Franeker. Boeles II,128-131. 5. lexici Graeci ad N.T.: Lexicon Graeco-Latinum in Novum Domini nostri Jesu Christi Testamentum ... authore Georgio Pasore. Herbornae 1619. In-8. 6. Hachtingius: Zie 104,7. 9. Pynackerum: Cornelis Pijnacker (1570-1645), te Leiden leerling van Beyma (zie 27,6), hoogleraar rechten te Groningen vanaf de stichting van de hogeschool in 1614. In 1622/1623 en 1626 voor de Staten Generaal als diplomaat naar Algerije. Vestigde zich daarna te Meppel, vanwaar hij op 26 november 1635 een sollicitatiebrief naar Saeckma stuurde; PBF Codex Saeckma nr. 259, origineel; zie tekst blz. 368. Op 28 mei werd hij als opvolger van Bernardus Schotanus (zie 69,3) tot hoogleraar rechten te Franeker benoemd en op 5 december geinstalleerd. Boeles II, 148-151. NNBW II, 1140-1142. 9. IC: Iuris Consultum. 14. Altingio: Zie 128,8. 14. filio D. Emmii: Wessel Emmius (1589-1654), zoon van Ubbo Emmius (zie 108,62), vanaf 1620 predikant te Groningen. C. Adami, Naamlyste ... Groningen 1745, blz. 8. W. Duinkerken, Sinds de Reductie in Stad en Lande. Biografische en genealogische gegevens van de predikanten, die van 1594-1969 de Gereformeerden en (sinds 1816) de Hervormde gemeenten tussen Eems en Lauwers hebben gediend. [Andijk] 1969. 15. Honslaersdijckii: Zie 128,8. 15. regis: Frederik V. Zie 128,8. 20. Schotanus: Bernardus Schotanus. Zie 69,3. 20. theses utriusque theologi: Niet nader bekende theses, verdedigd onder Maccovius (zie 128,13) resp. Amesius (zie 128,23). Van Maccovius verscheen 1631 te Franeker Collegium theol. miscellan. quaestionum [publice disputatarum] an. 1625; Vriemoet 159. Vgl. Amesius' Medulla theologiae; Sprunger 80. Voor de polemiek van Maccovius en Amesius zie A. Kuyper jr., Johannes Maccovius. Leiden 1899, 315-396.

p. 132. > begin

28. post discessum: Heeft betrekking op het (half)jaarlijkse bezoek van de curatoren aan de Academie. 33. collega: Bernardus Schotanus. Zie 69,3.

SIXTINUS AMAMA 7 --- 6 april 1626

Zie voor commentaar op deze brief ook M. Engels, Bibliothecaris Amama aan curator Saeckma over de Franeker universiteitsbibliotheek. In: De Vrije Fries 63 (1983), 34-43.

2. Orationem ... funebrem: Oratio funebris habita in honorem et memoriam ... D. Gelli Hillama I.U. Doctori, in suprema Frisiorum Curia, dum vixit, consiliarii, et Academiae curatoris vigilantissimi, a Sixtino Amama Frisio, literarum Ebraicarum professore et bibliothecario, in templo Academico. Franekerae, Uldericus Balck, 1626. 4. consule: Rienck Atsma, burgemeester van Leeuwarden, Gedeputeerde (1609-1614, 1620-1623, 1624-1625) en afgevaardigde ter Staten Generaal (1608), overleden 1625. 5. Scheltinga: Johan van Scheltinga, zwager van Atsma, advocaat bij het Hof van Friesland. W. Wijnaendts van Resandt, Geschiedenis en genealogie van het geslacht Van Scheltinga. Z.pl. [1939]. 9. umbratici magistri: Onderwijzers die thuis les geven. Vgl. Petronius 2. 10. quae scimus, nescimus: Erasmus, Adag. 2499. 10. παροραματων: Dwalingen. 11. Bouricii: Hector Bouricius. Zie 111,10/11. 13. spongiae incumbere: Zie 130,23/24. 14. generum: Bouricius, die in 1618 gehuwd was met Gellius Hillama's enige dochter Hauckje. 16. Annalibus Baronii: Caesar Baronius, Annales ecclesiastici. 12 dln. Antwerpen, Plantijn, 1612. Nu PBF 3583 G fol. Het werk van kardinaal Cesare Baronio (1538-1607) was de katholieke tegenhanger van Flachs algemene kerkgeschiedenis (zie noot regel 17) vanuit protestants oogpunt. 17. Magdeburgensium centurias: Matthias Flacius Illyricus, Ecclesiastica historia secundum singulas historias. Eerste editie, in 8 dln., Bazel, J. Oporinus, 1559-1594. Nu PBF 3582 G fol. Matthias Flach (1521-1575) was dit werk in 1553 tijdens zijn hoogleraarschap te Maagdenburg begonnen. 17. Donum ... discedens: Bij zijn afscheid als hoogleraar, december 1624, had Bouricius reglementair een boek aan de universiteitsbibliotheek geschonken, nl. de juridische commentaren van Paulus de Castro, Lyon 1547. Nu PBF 2496 R fol en 2641 R fol. 21. Bartolus, Baldus, Menochius: De middeleeuwse postglossatoren van het Romeinse recht.

p. 133. > begin

24. opus illud: De Annales van Baronius; zie 132,16. 25. familiae Hillamanae: Vgl. 132,14. 27. Scheltinga: Lieuwe van Scheltinga, broer van Johan (zie 132,5), sedert 17 juni 1620 secretaris van de rekenkamer. 28. ex bibliotheca Lyclamae suppleri: Van de veilingcatalogus van de bibliotheek van Marcus Lycklama (zie 2,0) is geen exemplaar bekend. Amama schreef eerst suppleat, wat zou betekenen te kopen door de rekenkamer (Scheltinga). 29. ille: Bouricius. 29/30. auctione Furmerii: Bernardus Gerbrandi Furmerius (1542-1616), historieschrijver van Friesland. NNBW VII, 458. Een gedrukte veilingcatalogus of een geschreven inventaris van zijn bibliotheek is niet overgeleverd. 31. Krak: Hippolytus Crack. Zie 120,29. De boeken die dankzij zijn schenking in de universiteitsbibliotheek konden worden opgenomen, zijn opgesomd in M. Engels, Bibliothecaris Amama, 39/40. 32. Catalogus: Zie noot regel 28. 33. viduam: Perk van Goslinga, met wie Lycklama 1609 te Franeker getrouwd was, afgaande op het in dat jaar te Leeuwarden uitgegeven Friese huwelijksgedicht van de hand van Johannes Hichtumannus: Een tsamensprekinghe van ... Wouter en Tialle, beschrijvende den bruyloftstaet ...; moderne uitgave Woutir in Tialle door J.H. Brouwer, Bolsward 1939. 35. collega: Bouricius. Zie 111,10/11. 35. munus: Griffier bij het Hof van Friesland. 36. cum Phrygibus sero venisse: Erasmus, Adag. 28 (Phryges sero sapiunt). 36. contra torrentem niti: Erasmus, Adag. 2109.

SIXTINUS AMAMA 8 --- 22 juni 1626

7. Christo et ecclesiae: Academiewet nr. 1; zie tekst blz. 215. De gevelsteen met dezelfde tekst uit het universiteitscomplex is in Franeker te zien aan de Vijverstraat. 12. rursus: Vgl. Sixtinus Amama 6. 14. homo ... barbarus: Maccovius. Zie 128,13.

p. 134. > begin

21. exiguo ... spacio: Saeckma is pas één jaar curator. Vgl. blz. 167, Bernardus Schotanus 3. 27. 1620: Zie A. Kuyper jr., Johannes Maccovius. Leiden 1899, 33vv; C. v.d. Woude, Sibrandus Lubbertus. Kampen 1963, 362vv. 28. Atzma: Zie 132,4. 34. tunc curatores: Keympe van Donia (Oostergo), Jelger van Feytsma (Westergo), Marcus Lycklama (Zevenwouden) en Gellius Hillama (Steden). Boeles II,3-5. 42. Rhalam: Henricus Rhala (1591-1640), sedert 1618 hoogleraar welsprekendheid (Latijn) en geschiedenis, vanaf 1626 daarnaast, vanaf 1636 uitsluitend in het Romeins recht. Niet geliefd bij Amama. Boeles II,108-112. NNBW X, 806-807. Hij was eigenaar/bewoner van het Ockingahuis na Julius van Beyma (zie 27,6) en burgemeester Epe Jacobs Juckema (zie 7,5). 42. Danielem Ioh.: Daniël Johannis Snecanus (1580-1655), 1614 predikant en rector te Sneek, wegens onrechtzinnigheid 1616 resp. 1618 ontslagen, studeerde vanaf 4.10.1619 te Franeker medicijnen (ASF 1777: bibliopola), promoveerde 6 juni 1624, hoopte begin 1625 (vgl. PBF: 509 Hs, p. 37) vergeefs op een extra-ordinair professoraat Latijn of een deel van de colleges Grieks van Gruterus of de inspectie van de burse; verliet Friesland begin 1628. NBWPG IV, 544-547. 47. Lubberti: Sibrandus Lubbertus (zie 8,23) was voor de derde maal rector magnificus geweest in 1624/1625. Vriemoet 906. De archieven 306. 48. epistola: Codex Saeckma nr. 54; zie tekst 250-253. Volgens Maccovius door Festus Hommius aan hem gestuurd. Zie Kuyper 41v. 49. Festo: Festus Hommius/Homminga (1576-1642), predikant te Dokkum, vanaf 1602 te Leiden. NNBW X,382-383. P.J. Wijminga, Festus Hommius. Leiden 1899. 50/51. Lieuwe Lieuwes: Een burger met deze naam was eigenaar/bewoner van een pand in het Westerkwartier in Franeker in de Kleine steeg (nu Nauwesteeg) naast het huis van Aegidius Radaeus; archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. Maccovius woonde gehuurd, misschien in de verwachting dat hij niet lang in Franeker zou blijven; vgl. 134,56 en tekst 135,64 resp. 80. 56. Iacob Pibes: Wachtmeester. Vgl. De archieven 291, crimineel proces d.d. 27/28.12.1619.

p. 135. > begin

65. Domanno: Hoite/Horatius Doman, o.a. 1621 en 1622 burgemeester van Franeker, 1623-1626 Gedeputeerde. 67. Hendric Lycles: Deze apotheker, zoon van Lyckle Saeckes? (zie 21,36), woonde in het Zuiderkwartier van Franeker, in Jan Staperts huis aan de Hoochstraet (nu Voorstraat) in het westelijk gedeelte, dat de Vismerckt heette. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. 69. Verhellio: Arnoldus Verhel (1583-1664), hoogleraar wijsbegeerte vanaf 1618. Boeles II, 112-114. Verhel woonde te Franeker in het Zuiderkwartier "Oppe Schilcampen". Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. 70. Cadmaeos fratres: De elkaar bevechtende strijders die voortgesproten waren uit de gezaaide tanden van de door Cadmus, de stichter van Thebe, gedode draak. 71. Bouricius: Hector Bouricius. Zie 111,10/11. 71. Daniel: Daniël Johannis. Zie 134,42. 75. rectore ... Lubberto: Sibrandus Lubbertus (zie 8,23) was voor de derde maal rector geweest in 1624/1625. Vriemoet 906. De archieven 306. 77. vice-promotor: Naam onbekend. 81. Iurian Tuenis: Een van de vier academiewachten. Jurrien Thonis Poock? Vgl. De archieven 326. Een predikant (Latijn: minister) bedoelt Amama niet; bovendien komt de naam niet voor in de Naamlijst van Romein. 84. Franzio: David Francius, Silesius, theol. ASF 2266, 21.10.1625. 85. Floquettio: Johannes Floochquet, Horna-Batavus, med. ASF 1618, 9.9.1616. 85. Strobando: Georgius Stroband, Thorunensis Borussus, iur. ASF 2254, 14.9.1625. 94. Maccovio: Zie 128,13. 96. Hornae: Hoorn, vanwaar het ongunstige bericht over de universiteit van Friesland snel verder verspreid had kunnen worden. Vgl. noot regel 85. 102. gregem: Een groep studenten rond Maccovius.

p. 136. > begin

121. homo: Maccovius. Zie 128,13. 129. Aylva: Hobbe van Aylva, 1621-1625 curator; Boeles II,5. 130. elegimus: Saeckma, hoewel pas een jaar geleden benoemd (zie tekst 167, brief Bernardus Schotanus 3), werd als de belangrijkste van de vier curatoren gezien. 136. tribus vocationibus: Maccovius beweerde van drie andere universiteiten een uitnodiging te hebben voor een hoogleraarschap. 138/140. primarium ... Atlantem: Saeckma, in de ogen van Amama de eerste, voornaamste sterke man van de universiteit. 141-150. Amesius ... Hachtingius ... Verhel: Zie 128,23 resp. 104,7 en 135,69.

p. 137. > begin

SIXTINUS AMAMA 9 --- juli 1626

Voor de datering zie noot regel 2 en 138,40 (termini post quos) en noot regel 11 (terminus ante quem).

2. studiosus: Johannes Schminky, Hassus, theol. ASF 2294, 14.5.1626. 3. Pasoris: Georgius Pasor (zie 131,4) kwam op 17 oktober 1626 in Franeker aan, nadat hij zich 21 september met drie studenten op weg had begeven. Vriemoet 240. 4. Coloniam: Vanuit Keulen kon hij zijn reis voortzetten over de Rijn. 6. Gulielmum: Wilhelm/ Willem (1592-1642), graaf van Nassau-Siegen, in dienst van het Staatse leger. ADB 43,133. NNBW I,1572. 7. Sigena: Siegen. 11. Caniculares: De Hondsdagen, 23 juli - 23 augustus; de grote vakantie. 13. familiam: Pasor had (uit zijn eerste huwelijk) twee zoons en vier dochters. Vriemoet 243. 16. alterum: Rhala. Zie 134,42. 16. Glauci et Diomedis permutatio: Erasmus, Adag. 101. Bij Troje streed Glaucus eerst in een gouden, Diomedes in een bronzen uitrusting, later omgekeerd. Ilias 4, 234. 18. postulat: De brief van Saeckma is niet overgeleverd. 19. comburatur: Vgl. 139,99. 19/20. γονυ χλωρον: Jeugdig. 21. exornandae ... Spartae: Erasmus, Adag. 1401. 22. ille IC.: ille Iuris Consultus, nl. Rhala. Zie 134,42. 27. Tunc: Voordat Saeckma in 1625 curator werd. Vgl. blz. 167, Bernardus Schotanus 3. 28/29. Idem ... ludus: Vergilius, Georg. 2,401 (redit agricolis labor actus in orbem). 31. novello ... IC.: novello ... Iuris Consulto, nl. Rhala. Zie 134,42. 32. disput.: disputationem. Niet bij Ahsmann. 33. veterem Spartam: Rhala's hoogleraarschap welsprekendheid (Latijn) en geschiedenis. 34. alter: Bernardus Schotanus (zie 69,3) trad ook op als syndicus of pensionaris (d.i. stadsadvocaat) van Franeker en als notaris. Volgens Boeles I,48 zou hier Menelaus Winsemius met zijn bloeiende medische praktijk bedoeld zijn.

p. 138. > begin

36. ferias contraxerunt: Zie Boeles I,48 en 351. 40. rector: Amesius (zie 128,23), van 1 juni 1626 tot 1 juni 1627. Vriemoet 906. De archieven 307. 40. Rhala: Zie 134,42. 40. Hachtingium: Zie 104,7. 41. Schotanum: Bernardus Schotanus. Zie 69,3. 41. Amesium: Zie 128,23. 45. vocatione fratris: Meinardus Schotanus (zie 128,41) is benoemd vóór 6 november 1626, toen hij de senaat zijn diploma toonde. Vriemoet 248. 49/50. Superiori anno ... uxor insepulta: Bernardus Schotanus' (zie 69,3) eerste echtgenote (1622) Maria Schotanus, dochter van zijn oom Johannes Schotanus, is op 26 april 1625 overleden. D. Cannegieter, Grafsteenen, lijkgedichten, gedenkteekenen en wapenborden in de Sint Martinikerk te Franeker. Handschrift PBF sign. 8295 Hs, blz. 19. Omdat Sibrandus Lubbertus (zie 8,23) als rector magnificus was gestorven in de nacht van 10 op 11 januari 1625, moest tot 1 juni een nieuwe rector optreden. Men koos voor maandelijkse vervangers; zie ASF en De archieven 307. Bernardus Schotanus hertrouwde op 25 september (Gens Schotana 8B, blz. 8: 24 september) 1626, met Anna Catharina, dochter van Johannes Althusius. Daarop afgaand is de brief vóór 25 september 1626 te dateren, maar na 1 juni (vgl. noot regel 40 en 68). 53. Principis exequias: De begrafenis te Delft van de op 23 april 1625 overleden prins Maurits. 61. Gr. lit.: Graecae literaturae. 61/62. vir iste: Daniël Johannis. Zie 134,42. 62. collegam: Joachim Andreae (zie 123,5) was 1620-1646 raadsheer in het Hof van Friesland. 62-64. Danieli ... medico ... familiaris: Met Menelaus Winsemius (zie 123,6), zijn hoogleraar voor geneeskunde, was Daniël Johannis (zie 134,42) bevriend. 68. cum rector ... constituendus sit: 1 mei. 69. caelebs: Door het overlijden (tussen 1621 en 1625) van zijn (eerste) vrouw was Daniël Johannis weduwnaar. 75. iste minister: Daniël Johannis. Zie 134,42. 78. alterum: Pasor. Zie 131,4. 79. veteri candidato: Daniël Johannis. Zie 134,42.

p. 139. > begin

91/92. Meursius: Johannes Meursius/van Meurs (1579-1639), vanaf 1610 hoogleraar Grieks en geschiedenis te Leiden, sedert 1625 te Soroe in Denemarken. NNBW VII, 872-873. 92. Pontanus: Johannes Isaacsz. Pontanus (1571-1639), vanaf 1606 hoogleraar in de physica, mathesis en medicijnen te Harderwijk; historieschrijver van Gelderland en Denemarken; in 1626 tevergeefs door Groningen beroepen. NNBW I, 1417-1420. 93. Gron.: Groningam. 93. Sladi filium: Cornelius Sladus (1599-1678), leraar Hebreeuws en andere talen te Amsterdam. Zoon van de Amsterdamse rector Matthew Slade. NNBW IX, 1037-1038. 95. Draak: John Drake, eerste predikant van de Engelse kerk te Middelburg, 1623. Sprunger 216, 223, 228. 97. Becmannus: Jacob Beeckman (1590-1629), vanaf 1619 rector van de Latijnse school te Rotterdam. NNBW VII, 88-89. 99. Vulcano sacrificatum: De brief moest verbrand worden; dat was de beste garantie voor geheimhouding. 100. collega: Joachim Andreae. Zie 138,62 en 123,5. 100. Metio: Adriaan Metius (1571-1635), hoogleraar wiskunde vanaf 1598. Diens eerste vrouw heette Jetske Andreae. Onbekend is of zij familie was van Joachim Andreae. Boeles II,70-75. NNBW I, 1325-1327. Metius woonde in het Zuiderkwartier van Franeker, aan de Hoochstraet (nu Voorstraat) zuidzijde, tegenover het Cammingahuis. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621. Volgens die lijst bezat hij ook een huis in het Oosterkwartier, 100. Vinsemio: Menelaus Winsemius. Zie 123,6. 102/103. monachus Flander ... Emmens: Niet geïdentificeerd. 103. Rhalae competitor: Bij het dingen naar het hoogleraarschap Latijn. Zie 134,42.

SIXTINUS AMAMA 10 --- 1626

Datering volgens noot 6 en 31.

p. 140. > begin

2. Aristo: Aristodemus uit Kydathenaion, de eerste en directe verteller van Plato's Gastmaal, leerling en zeer trouw volgeling van Socrates, die hij zelfs in kleding en gedragingen naijverde. Vgl. Xenophon, Mem. 1,4,2. 3. clepsydra: Waterklok. 6. nuper biduum: Waarschijnlijk in de zomervakantie van 1626, eind juli of begin augustus. Boeles (I, 49-50) dacht aan 1626 of 1627. 9. θαυμαζειν η μιμεισθαι: [Gemakkelijker] te bewonderen dan na te volgen. 14. afflixisse: Had Saeckma een jichtaanval gekregen? Vgl. 118,27. 21. sphaeristerio: Een kaatsbaan. Zie 186,5. 25. Maccovium: Zie 128,13. 31. Sequenti septimana: Na de zomervakantie, eind augustus of begin september. 31. Sulpicium: Sulpicius Severus, christelijk geschied schrijver (Aquitanie ca. 360 - ca. 420); schreef een gewijde geschiedenis (tot 400) onder de titel Chronicorum libri duo c.q. Historia sacra. NBG 44,667-668. 32/33. illud ...: Citaat uit Lib. XVII, Cento nuptialis (Loeb-editie 1919, I, p. 370, 15) van Decimus Magnus Ausonius (ca.310-395), hoogleraar grammatica en rhetorica in zijn geboortestad Bordeaux, later te Trier werkzaam. NBG 3, 777-779. 33. τον N.: Rhala. Zie 134,42. 34. morbum: Zie noot regel 45. 36/37. libellum supplicem ministrorum ... sorore: In een verzoekschrift vragen de academiewachten (vgl. 135,81) een aalmoes voor de zus van één van hen. 38. carmen Lubbini ... Besoldus in Politicis: Gedicht van Eilhardus Lubbinus/Eilert Luebben (1565-1621), hoogleraar te Rostock, 1595 in de dichtkunst, 1605 in de godgeleerdheid. ADB XIX,331. Christo phorus Besoldus (1577-1638), vanaf 1610 hoogleraar rechten te Tubingen, schreef Politicorum libri duo. Tubingen 1618. ADB II,556-558. 39. duas considerationes: Niet overgeleverd. 45. morbum articularem: Arthritis.

p. 141. > begin

SIXTINUS AMAMA 11 --- 1626

Voor de datering zie noot 6 en 13.

2. amicus: Onbekende vriend van Amama, een Zweed? 3. Holmiae excusae: Sixtini Amama ... Sermo academicus ad locum Ecclesiastae 12,1 Laetare adolescens in adolescentia tua ... Holmiae, praelo Reusneriano, 1626. In-4. Exemplaar in de Bibliothèque Nationale te Parijs. 6. Crastino die: Na de zomervakantie van 1626; 21 september? Vgl. noot 13. 6. Sulpicium: Zie 140,31. 10. των LXX interpretum versionem: Zie J.C. Schagen van Soelen: Over den oorsprong der Grieksche vertaling van de Pentateuch volgens de LXX. Leiden 1864. 13. orationis: Oratio de barbarie; gehouden op 22 september 1626; gedrukt in de Antibarbarus biblicus, Amsterdam 1628. 17. Verhellius: Zie 135,69. 20. quaestori: Van 1626 tot 1630 was Verhel penningmeester. De archieven 307. 23/24. nundinis Franek.: nundinis Franekerensibus. 24. X Octobris: De brief is hiervóór te dateren. 27. Beyma: Lambertus Beyma, secretaris van Gedeputeerde Staten van 27.9.1625 tot 19.2.1653. Zie de naamlijst in S.P. de Jong, (Voorlopige) herziene inventaris.

p. 142. > begin

28. Gravius: Martinus Gravius, 1621-1627 Gedeputeerde voor Westergo. Zijn opvolger trad 1 juni aan. 29. Aylva: Ernst van Aylva, 1616-1627 Gedeputeerde voor Oostergo. Hij werd 30 mei opgevolgd. 32. adaucta ... stipendia: Amama kreeg 200 gulden meer dankzij het bibliothecaraat, Amesius' salaris werd verhoogd tot 1000 gulden. Resol. Ged. Staten van 26 resp. 27 januari 1626; PBF 405 Hs, band I, 78v-79v. Op 31 januari 1626 is een half jaar pensie (voor de laatste keer) toegekend aan de student Simon Regneri en een heel jaar aan Sixtus Bartholdi Schuiringa. Betalingsordonnanties van Gedeputeerde Staten; Rijksarchief in Friesland (Berns) Gf 50. 33. senex: Aylva, geboren omstreeks 1555, was de 70 gepasseerd. Hij overleed te Holwerd op 28 november 1627. NNBW VII,55. 36/37. sponsum ... sponsa: Verhel (135,69) resp. zijn tweede echtgenote Riemke Gravius (vgl. tekst blz. 330, Codex Saeckma nr. 214), zuster van Martinus Gravius (noot 1).

SIXTINUS AMAMA 12 --- 21 december 1626

2. εορτην: Kerstfeest. 8. Duconi Pierio: Duco Pierii, ling. ASF 1988, 3.11.1622. 8. Tammoni: Sixtus Tammonis, Groninganus, lit. ASF 1376, 12.10.1612. 11. Sulpicii ... υπομνηματα: Aantekeningen bij Sulpicius (zie 140,31) om het geheugen op te frissen. 18. perasin: Van περασις, eig. het oversteken, overdr. het overgaan van het leven in de dood.

p. 143. > begin

20/21. Drusii scrinia ... in omnium sunt manibus: Dat is wellicht de verklaring voor het feit dat van de grote verzameling aan hem gerichte brieven zo weinig is overgeleverd. Vgl. De vitae operumque Ioannis Drusii ... delineatio et tituli (Franeker 1616) van Drusius' schoonzoon Abel Curiander, die 1621 overleden is. 21. Sigonius: Carolo Sigonio (1524-1584), taal- en geschiedkundige uit Modena. NBG 43,985-988. 29. Σιτον ... οινον: Odyssee 8,222. Op aarde voedsel en sprankelende wijn nuttigen. 30. Arbusculae: Arbuscula was een mimische kunstenares ten tijde van Cicero. 31/32. satis ... plaudere: Horatius, Sat. 1,10,77. 33/34. filiumque ... valetudini: Saeckma's tweede zoon, Theodorus (1610-1666), die rechten studeerde te Franeker (ASF 2215, 23.5.1625), te Groningen promoveerde (ASG 31.8.1630) en vervolgens met Reinerus Neuhusius in 1631 een peregrinatio academica naar Frankrijk (Parijs, Bourges, Orléans) maakte, in 1632 advocaat werd, in 1634 secretaris van Leeuwarden en in 1638 raadsheer in het Hof van Friesland. NNBW X,865. Voor zijn ziekte zie 152,30.

SIXTINUS AMAMA 13 --- 27 december 1626

3. exequiis fratris: Volgens het Stamboek v.d. Fr. adel had Sixtinus Amama twee halfbroers, Pybe (somtijds niet wel bij zinnen) en Sytze/Sixtus -- ASF 7, 14.4.1586 philos., bezocht 1592-1594 Wittenberg, Londen en tenslotte Caen, waar hij promoveerde tot 'Doctor et Licentiatus Iuris' (zie M. Engels, Peregrinatio in Galliam, p. 4 resp. 6); 19.10.1594 advocaat bij het Hof van Friesland; 1605 syndicus van de derde stand, 1621 raad/gezant van de graaf van Oostfriesland; ASF 2068, 5.10.1623 Sixtus (ab) Amama, I.U.D. et syndicus civitatis Emdanae; overleden 1630 --, en twee echte zussen; volgens Vriemoet (p. 168) één echte broer en één echte zus (namen niet genoemd). Of was 'frater' een collega, wellicht Regnerus Hachtingius, predikant te Leeuwarden, overleden 1626 (Romein 16)? 10. procuratoris generalis: Dirk Lieuwes / Theodorus Scheltinga, 1613-1628. Naamregister der rentmeesters van de domeinen, procureurs generaals en griphiers ... van den Hove in Friesland. Amsteldam 1748, blz. 7. 12/13. Αλλ' ... γοοιο: Ilias 18,112 resp. 19,65 en 24,524. Maar dit willen we, met pijn in het hart, als afgedaan beschouwen; vreselijk klagen helpt immers niets.

p. 144. > begin

15. soceri: Amama's schoonvader Nicolaus ab Adelen a Cronenburg. Vriemoet 171. 15. octum-viris: Het zogenaamde Mindergetal, een commissie van acht volmachten, d.z. Statenleden, twee uit elk kwartier, tot wie men zich moest wenden met een verzoek of mededeling aan de Staten van Friesland; C.J. Guibal, Democratie en oligarchie in Friesland tijdens de Republiek. Assen [1934], 17v. Of het octoviratus provincialis synodi? Vgl. Godefridi Sopingii Apologetica responsio, Franicae 1616, p.1, De vita ... Sopingii ... ad Tacitum ab Aysma epistola [Sibrandi Siccama]. Het meest waarschijnlijk echter de eind 1626 benoemde commissie van acht ter opname van de Doleancen, bij de ingesetenen van Vrieslant ingebracht over de abusen in den staat van regieringhe ingeslopen; 1627 illegaal gedrukt te Harlingen op aandrang van de predikanten. Zie Men meldt ons uit Friesland, Leeuwarden 1973, 39-71. Die acht waren Bauwe van Roorda, Hessel van Sminia, Julius Dominicus van Hottinga, Albert van Aisma, Martinus Fockens, Bernardus Oosterzee, Dirck Thijssen en Willem van Vierssen. 19. Fullenio: Bernardus Fullenius sr. Zie 60,56. 22. collegam: Maccovius. Zie 128,13. 26. seni: De zestiger Fullenius. 27. istum hominem: Vgl. 145,62. 29. vestrum adventum: Saeckma's bezoek in Franeker. Vgl. 140,6. 31. συνελαυνειν εις ειρηνην: Samen de vrede ingaan. 41. ministrum senem: Zie noot 19. 46. In ... patientem: Hieronymus ad Pammachium adversus errores Ioannis Hierosolymitani episcopi: Opera, alter tomus epistolarum ... quae pertinent ad refellendas diversas haereseis, cum argumentis et scholiis Des. Erasmi Roterodami (Bazel, Froben, 1536), 162 D: Nolo in suspicione haereseos quenquam esse patientem. 57. grietmannus: Heerma? Zie 145,59.

p. 145. > begin

59. Heermam: Tjerk van Heerma?; 1613-1630 grietman van Menaldumadeel, overleden 1655. Nieuwe naamlijst van grietmannen 180-181. Nalezing 61/62. Of Johan van Heerma?; 1627-1628 Gedeputeerde voor Oostergo. Zie Engels, Naamlijst. 61. Oostergoios: Het belangrijkste kwartier in de regering van Friesland. 62. anabaptista: Zie 144,27. 70. Roorda: Abraham Roorda (zie 123,34) was ook van 1623 tot 31.3.1626 Gedeputeerde namens Oostergo. 70. duobus: Op 13.5.1626 waren tot nieuwe Gedeputeerden voor het kwartier van de steden benoemd Claes Alberts van Sloten en Paulus Jans Ennema van Harlingen. Zie M. Engels, Naamlijst. Of bedoelt Amama de twee door de steden genomineerde commissieleden Thijssen en Vierssen? Vgl. 144,15. 76/77. perpendiculum Germaniae: De richtlijn van de Duitser Bernardus Fullenius sr. (zie 60,56)? 79. decretum: Dat de curatoren gekend moesten worden in de toekenning van alumniaten. Boeles I, 375. Vgl. Memorie punten 2 t/m 4; archief Gedeputeerde Staten, Berns G9, de Jong 2225. 83. famulus: Wie toen in dienst was bij Saeckma, is niet bekend. 85. Abelus Sixti: Groningensis, theol. ASF 2140, 7.8.1624. 85. T.A. filiis: Tuae Amplitudinis filiis. Suffridus en Theodorus Saeckma. Zie 104,9 resp. 143,33. 85/86. Meinardi Vomelii filius: Johannes? ASF 2217, 26.5.1625, theol. Meinardus Vomelius (ca.1576-1634) was vanaf 1604(?) predikant te Schalsum. Romein 257. 86. Tammo: Zie 142,8. 89. Schotanus: Meinardus Schotanus (zie 128,41), die door Amama wordt vergeleken met de heilige Theophilus uit de tweede helft van de tweede eeuw en een wettige Timotheus genoemd, naar de vriend en medewerker van Paulus. 90. hoc festo: Kerstfeest. 92. εξουσιαι: Met kundigheid.

p. 146. > begin

105. literae: Deze brief van de academische senaat aan de curatoren is, voor zover bekend, niet bewaard gebleven.

SIXTINUS AMAMA 14 --- 1627

Datering volgens noot regel 11.

2. Quid: Amama beantwoordt een niet overgeleverde brief van Saeckma. Vgl. tekst 147,66. 4. superiori autumno bis: De twee in de herfst van 1626 (vgl. noot regel 11) door Amama aan Baudartius geschreven brieven zijn voor zover bekend niet overgeleverd. Het antwoord van Baudartius evenmin. In de briefverzameling Gabbema (PBF) bevindt zich wel een originele brief van Baudartius aan Amama gedateerd 12/22 Aprilis Leijdae 1627, die begint Iamdiu est quod nil litterarum a te acceperim. Daarin schrijft Baudartius o.a. dat de vertaling van het boek Job door ernstige ziekte van Bogerman stagneert en dat L'Empereur naar Leiden is beroepen. 5. Baudartium: Willem Baudartius (1565-1640), te Franeker leerling van en inwonend bij Drusius (ASF 57, 2.3.1588, theol. stip.), predikant te Deventer, kwam 14 april 1626 in Leiden aan voor de vertaling van het OT. BWPG I, 349-355. 5/6. Drusii manu-scripta: Vgl. Boeles II, 49, noot 2. 7. superiori mense tertias: Ook deze derde brief, van begin 1627 (vgl. noot regel 4), is niet overgeleverd. 11. Bucerus et Rolandus: Gerson Bucerus (ca.1565-1631), 1588 predikant te Veere, kwam november 1626 in Leiden aan. BWPG I, 689-692. NNBW III, 178-180. Jacobus Rolandus (1562-1632), predikant te Amsterdam (NNBW III, 1088-1090), is eind 1627 of begin 1628 aangekomen. Hinloopen 105-107. 13. mense Novembri: November 1626. 13. Bogermannus: Johannes Bogerman (zie 6,41) was november 1625 al in Leiden gearriveerd. De eerste bijeenkomst (in de Breestraat) van de vertalers van het OT vond 13 november 1626 plaats. 15. V.T. interpretes: Bogerman, Baudartius, Bucerus. 17. N.T. interpretes: Jacobus Rolandus, Hermanus Faukelius, Petrus Cornelii, predikanten, resp. te Amsterdam, Middelburg en Enkhuizen. 19. εκας ... βεβηλοι: Verre van toegankelijk.

p. 147. > begin

24. stipendium: Vgl. tekst 147,61. 26. reverendissimi: Bogerman. Zie 6,41. 26. τον Fullenium: Bernardus Fullenius sr. Zie 60,56/57. 27. anno superiore: Vgl. brief Sixtinus Amama 13 van 27 december 1626. 35. Amstelrodamensibus: Met de Amsterdammers is Amama van mening dat de revisie van de bijbelvertaling door predikanten en professoren naast hun gewone werk verricht kan worden. 54. hic: Leeuwarden? 54. recognitores: Tot het overzien van de vertaling van het Oude Testament waren aangesteld de predikanten Anthonius Walaeus (Gelderland), Johannes Polyander (Zuid-Holland), Petrus Plancius (Noord-Holland), Jacobus Larenus (Zeeland), Sibrandus Lubbertus (Friesland; vgl. noot 56), Jacobus Revius (Overijssel) en Franciscus Gomarus (Groningen en Ommelanden). Tot reviseurs van de vertaling van het Nieuwe Testament waren uit de zeven provinciën aangewezen: Sebastianus Damman, Festus Hommius, Gosuinus Geldorpius, Antonius Walaeus, Bernardus Fullenius, Johannes Langius resp. Kasparus Sibelius, en Ubbo Emmius. Vgl. Hinloopen 73-81. 56. Lubberto: Sibrandus Lubbertus (zie 8,23) was in de nacht van 10 op 11 januari 1625 overleden. Als reviseur werd hij geruime tijd later pas opgevolgd door Fullenius, die 4 augustus 1633 in Leiden arriveerde. 60. ομοψηφους: Eenstemmig. 62/63. nihil suppeditabunt: De financiële bijdragen van de provincies aan de bijbelvertaling staan op de tocht, omdat Leeuwarden zijn belofte niet na wil komen en zo de Staten van Friesland compromitteert.

p. 148. > begin

SIXTINUS AMAMA 15 --- 3 mei 1627

3. sequentem annum: Van juni 1627 tot juni 1628. 3. rectore: Amesius (zie 128,23) was 1626/1627 rector magnificus. De archieven 307. 5. Winsemius ... Rhala ... Metius: Menelaus Winsemius (zie 123,6), Henricus Rhala (zie 134,42) en Adrianus Metius (zie 139,100), professoren die tegen een strenge tucht aan de academie waren. 9. pyxidem: Kistje (van palmhout) in de vorm van een boek. Boeles I,399. Afbeelding in De Vrije Fries 58 (1978), 105. 10. Reifenbergium: Justus Reifenberg, hoogleraar rechten te Herborn, Rinteln en Bremen, van 1626 tot zijn dood in 1631 te Franeker. Boeles II,126-128. ADB XXVII,685. 10. Schotanum: Bernardus Schotanus (zie 69,3), rector magnificus 1627/1628. De archieven 307. 16. Αλλ' ... θυμωι: Ilias 1,24 (... Ατρειδηι Αγαμεμνονι ...). 27. huc: Hierheen, naar Franeker.

p. 149. > begin

40. annis fere quatuor: Bernardus Schotanus (zie 69,3) was sedert najaar 1624 in functie. 42. signatam lit. A.: Zie tekst 151,120. 43. nuper: Reifenberg (zie 148,10) had in de herfst van 1626 zijn ambt aanvaard. 44. assessor ... quaestor: Bernardus Schotanus had in het academische jaar 1625/1626 beide functies bekleed. De archieven 307. 49. decreto: De rector moet de Nederlandse taal machtig zijn, 3.5.1592. Boeles I,230. De archieven 166, 1615. 61. Lubberto: Sibrandus Lubbertus. Zie 8,23. 61. Hachtingio: Zie 104,7. 62. Winsemio, Metio et Rhala: Zie 148,5. 63. Pasorem: Zie 131,4. 70. patris: Henricus Schotanus. Zie 2,28.

p. 150. > begin

79. syndicatus: Bernardus Schotanus (zie 69,3) was ook stadsadvocaat. Vgl. 137,34. 87. primatum: De rang van eerste professor in een faculteit. 95. Lyclama: Marcus Lycklama. Zie 2,0. 97. tunc temporis: Rhala was in 1619/1620 rector en voordien geen assessor geweest. De archieven 306. 106. ante vestrum adventum: Jaarlijks woonden de curatoren de examens van de alumni bij en inspecteeerden zij tevens de universiteit. Boeles I, 320-321. 111. Tros Rutulusve: Tros, koning van Phrygie, naar wie de stad Troje genoemd was. Rutulus, i.h.b. een inwoner van Latium, in het algemeen een Romein. 112. Maii: Aprilis doorgehaald. 114/115. Meinardus Schotanus ... Hachting ... Verhel: Zie 128,41 resp. 104,7 en 135,69.

p. 151. > begin

130. secretario: Johannes Coumans. Zie Vriemoet 885-886.

SIXTINUS AMAMA 16 --- 10 september 1627

De datering volgt uit 151,3 resp. 151,14 en 152,21.

3. meae grammaticae: De Hebreusche grammatica ofte taal-konst. Amsterdam 1627. De opdracht Aen de Edele, Mogende, Wyse ende Voorsienige Heren, De heren Gedeputeerde Staten van Vrieslandt, mitsgaders De Heren Curateurs der Universiteyt tot Franeker ... is Geschreven [maandag] den X. Septembr. 1627. Uwer M.M. Onderdanigsten dienaar S. Amama. Volgt de Voor-reden. 5. impositam: De curatoren, in het bijzonder Saeckma. 7. Theodorus: Zie 143,33. 9. dissertatiunculam: Misschien de kleine verhandeling De recta lectione linguae sanctae, Franequerae 1627. Vriemoet 178. Vgl. Erasmus' De recta Latini Graecique sermonis pronuntiatione. 11. exscriptum: Afschrift van opmerkingen (gemaakt tijdens de synode van Haarlem?) over Amama's Paraenesis. Vgl. noot 18/19. 12. amicus: Wie Amama bedoelt, is niet bekend. 12. αξιοπιστοις: Geloofwaardige mensen, die te vertrouwen zijn. 13. Batavia: Holland. 14/15. Heri ... post concionem D. Schotani: Meinardus Schotanus (zie 128,41) preekte om de veertien dagen 's zondags in de Grote kerk van Franeker en bovendien wekelijks nog tweemaal in de academiekerk. 15. Harlingam: Op bezoek bij familie? Vgl. 162,2. 17. Harlemensi synodo: 1627. Hinlopen 106, noot u. 18/19. meam Paraenesin: Paraenesis ad synodos, episcopos et super-intendentes ecclesiarum protestantium de excitandis S.S. linguarum studiis. Franequerae 1625. Vgl. Sixtinus Amama, Cort vertoogh, waerinne alle ghetrouwe dienaers ... der Ghereformeerde Ghemeynten van Vrieslant worden ghebeden, omme de behulpelijcke handt te bieden tot de ... opweckinghe der vervallende studien der heylige Talen, in welcke de H. Schriftuyre ... gheschreven is. Franeker, Feddrick Heyns, 1624.

p. 152. > begin

21. Schotanum vocatum ...: Meinardus Schotanus (zie 128,41) heeft kort voor 18 september 1627 een beroeping uit Lutkewierum ontvangen. Zie tekst 175,2. 29. coniux: Hylck Boner. Zie 7,9. 30. adhuc febricitare: Saeckma's tweede zoon Theodorus is blijkbaar al enige tijd ziek. Niet zeker is, of dat al sedert september 1626 is; vgl. 143, 33/34. De "pallida febris" heeft Theodorus Saeckma "tot iam menses" in de greep gehad, zoals Amama aan de "SS. legum & humanitatis studioso" schrijft; de brief is afgedrukt in de Antibarbarus biblicus, Amsterdam 1628 (ed. Franeker 1656, blz. 434-443). Omdat de opdracht van het boek van 20 juni 1628 dateert, moet de brief voordien zijn geschreven. 30. Suffridus: Zie 104,9.

SIXTINUS AMAMA 17 --- 27 december 1627, aan Saeckma's zoon Theodorus

1. lectiones: De behandelde stof in de colleges over de Historia sacra van Sulpicius (zie 140,31). 2. alius ... adolescens: Daaruit volgt dat de brief aan Saeckma's zoon (Theodorus) is gericht. Vgl. ook 153,31. 4. Ex. 21,19: Komt iemand die geslagen is en het bed moet houden, weer op de been en kan hij met een stok buiten lopen, dan gaat degene die geslagen heeft vrijuit.

p. 153. > begin

27. illud Senecae: De clementia I, 2[!], 6-8. Seneca vol. I fasc. II, ed. Carolus Hosius. Lipsiae 1900. p. 221. 29. Hispanorum: De ongeremde Spanjaarden. 29. Belgae: De vredelievende Nederlanders. 31. fratri et sororibus: Suffridus Saeckma (zie 104,9) en Elisabeth (geboren 1605). Jaycke (1616-1671), Fedtke (geboren 1619) en Tjetske (1623-1668). 36. duos libros: Het Hebreeuws woordenboek (zie 155,60) en de Antibarbarus biblicus, Amst. apud H. Laurentium, 1628; Vriemoet 178. Zie ook 155,54. 38. zonder adres: De brief en het collegedictaat zullen overgebracht zijn door iemand die met de plaats van bestemming vertrouwd was.

SIXTINUS AMAMA 18 --- 1628

Te dateren na de zomervakantie. Vgl. 153,36; 153,3 (tekst) en 155,55.

2. reversus: Uit Amsterdam? Vgl. 153,36 en 154,35. 3. die hesterno ... Lunae: De brief is dus op een dinsdag verzonden. 4. illis: De collega's Maccovius (zie 128,13), Winsemius (zie 123,6), Metius (zie 139,100) en Rhala (zie 134,42)? Vgl. Boeles I,48.

p. 154. > begin

7. Theodorum ... convaluisse: Vgl. 152,30. 9. uterque filius: Suffridus en Theodorus Saeckma. Zie 104,9 resp. 143,33. 11. Amesio: Amesius (zie 128,23) was tijdens de zomervakantie blijkbaar in Leiden en Amsterdam, steden met een Engelse gemeente. Vgl. K.L. Sprunger, Dutch puritism. A history of English and Scottish Churches of the Netherlands in the sixteenth and seventeenth centuries. Leiden 1982. Misschien zijn hem toen al aanbiedingen uit Engeland en Amerika gedaan; vgl. Boeles II,118/119. Zie ook tekst 194,17. 11. reverendum nostrum: Johannes Bogerman. Zie 6,41. 12. illos: De bijbelvertalers. Zie 146,15. 13. NN: Zie alterius, regel 14. 14. Smoutianae: Adriaan Smout (1579-1646), contra-remonstrants ijveraar. NNBW X,941-944. Vgl. Authenthyk ende waerachtig verhael van 'tgundt t'Amsterdam is ghepasseert tussen de E.E. Heeren Magistraten, Adrianum Smoutium Predicant ende de kerkelijcke aldaar, nopende Smoutii Predicatien ... Ghedruckt int Jaer ons Heeren 1630. Volgens blz. 4 hield Smout zijn preken op 28 januari 1626. 14. alterius: Johannes Cloppenburch (1592-1652), scholastiek-polemisch calvinist; werd 1644 hoogleraar te Franeker. NNBW I, 613-614. Vgl. Lieuwe van Aitzema, Saken van staet en oorlogh. Eerste deel, 1621 tot 1633. In 'sGraven-Haghe 1669, 702vv. 15. Stentoria voce: Vgl. Erasmus, Adag. 1237 (Stentore clamosior). 17. Unus: Zie noot 35. 17. Festo: Festus Hommius. Zie 134,49. 18. Bocardi: Johannes Bocardus/Bokkard (1578-1643), Gandensis ASF 723, 13.10.1602 theol. NNBW I, 376-377. 18. Lydii: Balthasar Lydius (zie 37,334) was vanaf 1602 tijdelijk, vanaf 1604 vast predikant te Dordrecht. 19. pagum: Hendrik-Ido-Ambacht. NNBW I,376. 24. [...]: Gat in de brief. 30. consulibus Amsterodamensibus ... Hagae-Comitis: Zie noot 14, Aitzema. 35. communis amicus: De Sneker Henricus Gosewijnszoon Geldorpius (1600- 1652), 1626 predikant te Leeuwarden, 1628 te Amsterdam. Romein 18. 37. Paraenesin: Zie 151,18/19. 38. synodo: Sneek 9-11 juni 1628. Zie Een kerk onder toezicht. Friese synodeverslagen 1621-1650. Leeuwarden 1987, 69-78. 40. grammaticae Belgicae: Zie 151,3. 50. grammaticam ... inscribere: Zie 151,3.

p. 155. > begin

54. Synedrium: Niet verschenen. Van Amama's leerling Johannes Cocceius (zie 162,9) is bekend Duo tituli Talmudici, Sanhedrin et Maccoth, cum versione et commentario. Amsterdam 1629. Boeles II, 157. 55. hac hyeme: Komende winter. 57/58. gramm. ... inscribere: Zie 151,3. 60. Dictionarium: Ebreusch Woord-boek, tot dienste der leergierighe Nederlanders in't Nederlandts gestelt, om bij de Ebreusche Taal-konst te voeghen. Tot Franeker 1628. Het is opgedragen aan Balthasar van de Voorde, muntmeester van Zeeland. De opdracht is gedateerd 12 maart 1628. 61. Theodoro: Zie 143,33. 61. Aylvae: Epeus/Ype van Aylva. Zie 193,4. 62. Haniae: Galo ab Han(n)ia, ASF nr. 2309, 20.6.1626. 68. Uxori: Hylck Boner. Zie 152,29 en 7,9. 69. epistolam: Deze brief van Theodorus Saeckma aan Sixtinus Amama is niet overgeleverd. 70. ultra XV epistolas: Amama schreef bijna dagelijks brieven aan geleerden in heel Europa (Zwitserland, Frankrijk, Engeland, Denemarken, Zweden en Duitsland), niet alleen aan calvinisten maar ook aan lutheranen, ja zelfs herhaaldelijk aan pausen. Zie M. Schotanus, Oratio in obitum ... Sixtini Amama. Franekerae 1630, p. [9]. 71. lectiones historicas: Colleges over de Historia sacra van Sulpicius.

SIXTINUS AMAMA 19 --- najaar 1628

Datering volgens de noten blz. 155 regels 3 en 2/3 en blz. 156 regels 29 en 38.

2. responsum: De brief van Saeckma is niet overgeleverd. 3. iam ante semestre: Voorjaar 1628; vgl. noot 2/3. 2/3. Gebhardi: Janus/Jakob Gebhardus (1592-1632), Duits filoloog, leerling van Gruter, 1622 prive. docent te Rostock, mei 1628 i.p.v. Gruter, die 10 september 1627 was overleden, naar Groningen beroepen, waar hij zich op 12 mei heen begaf en zijn ambt op 14 juli aanvaardde. Hij werd als hoogleraar geschiedenis en Grieks de opvolger van Ubbo Emmius. ADB VIII, 479. 3. Martinius: Zie 128,9.

p. 156. > begin

9. dimidiatum: Rhala. Zie 134,42. 17. Lutherani ... in sua Acad.: De lutherse theologen te Rostock hadden Gebhards benoeming tot hoogleraar in de welsprekendheid aan de universiteit aldaar verhinderd. ADB VIII, 479. 20. Reiffenb.: Reiffenbergio. Zie 148,10. 21. literas: Brief van Martinius (zie 128,9) aan Saeckma, niet overgeleverd. 24. Orationem ... auspicalem: Oratio academica de barbarie morum. Met een opdracht aan Amesius en Meinardus Schotanus d.d. 12 juni 1628 opgenomen in Anti-barbarus biblicus (zie noot regel 29). Volgens Vriemoet 178 was de rede bij de aanvaarding van het rectoraat gehouden op 1 juni. Dit was echter een zondag. De installatie van de nieuwe rector vond in 1628 op dinsdag 3 juni plaats. Vgl. brief van Reifenberg aan Saeckma, 4 juni 1628, PBF Codex Saeckma nr. 235; zie tekst p. 342-343.. 24. Pasor: Zie 131,4. 24. illum: Rhala. Zie 134,42. 25. pedellum: Theodorus Sebastiaan Smit, 1615-1637 pedel. De archieven 330. 27. med. et mathem.: Menelaus Winsemius (zie 123,6) en Adriaan Metius (zie 139,100). 28. electionis die: In de regel 1 mei. 29. die Lunae: Wellicht 22 december, het begin van de kerstvakantie, als Amama Saeckma in Leeuwarden wil opzoeken en een exemplaar van zijn Anti-barbarus overhandigen, of een week eerder, als Saeckma voor examens naar Franeker komt. 29. Anti-barb.: Anti-barbarus biblicus ... Accesserunt variae dissertationes et orationes ... Amstelodami apud H. Laurentium, 1628. In-8. 31/32. Ερριφθω κυβος: Alea iacta sit. Erasmus, Adag. 332 (omnem iacere aleam). 37. Martinii literas: Voor zover bekend niet overgeleverd. 38. Ordinem lectionum: Waarschijnlijk die van winter 1629. In de Codex Saeckma bevindt zich nl. onder nr. 13 (zie p. 233) een exemplaar, waarvan het jaartal 1619 met de hand veranderd is in 1629. 40/41. ante biennium ... rector: Johannes Hachting (zie 104,7) was 1625/1626 rector magnificus, toen 26 januari 1626 voorstellen van de curatoren door Gedeputeerde Staten behandeld en goedgekeurd werden. Zie Memorie ... Archief van Gedeputeerde Staten (Berns 9, de Jong 2225). 46. Hodie: In elk geval na 20 juni, de datum van de opdracht aan Hollandiae et West-Frisiae Ordinum consiliariis, nec non ... curatoribus ... Academiae Leidensis, denique ... reip. Leidensis consulibus. 48/49. Iongstallium: Zie 15,13. 49. in filii museo: Blijkbaar heeft Amama Saeckma op bezoek bij zijn zoon Theodorus in diens kamer te Franeker getroffen.

p. 157. > begin

52. Franckena: Matthias Frankena, van 11.11.1626 tot 15.5.1630 Gedeputeerde voor Zevenwouden. Zie Naamlijst van Gedeputeerde Staten van Friesland. 57/58. Bouritium ... melancholicum: Dat Bouricius (zie 111,10/11) een melancholicus was, blijkt ook uit een brief van hem aan Cunaeus. Zie M. Engels, Bouricius aan Cunaeus, 25 oktober 1626. Brief van een melancholicus. Leeuwarden 1984. 58/59. causa mea ... Meinsmam: Een rechtszaak van Amama tegen de Franeker burgemeester Horatius/Hoite Meinsma? Zie 135,65.

SIXTINUS AMAMA 20 --- maart 1629

Datering volgens 158,23 (opvolging Burmania) en 158,35 (brief Ebert).

2. postremas: Niet overgeleverde brief van Saeckma. 12/13. Tarda ... redonabit: Het eerste gedeelte letterlijk Ovidius, Met. 15,868. Vgl. voor het tweede gedeelte Horatius, Carm. 2,7,3-4.

p. 158. > begin

16. Ην ατην ...: Ilias 16,274. 17. Filium maiorem: Suffridus Saeckma. Zie 104,9. 18. scriptionem: Inscriptie in Suffridus' album amicorum, dat niet is overgeleverd, maar wel bekend door Barlaeus' gedicht daarin, dat is afgedrukt in diens Poemata, Lugd. Batav. 1630, blz. 159. 21. Bonum istum virum: Maccovius. Zie 128,13. 23. Rhala: Zie 134,42. 23. Burmania obitu: Bocko van Burmania, sedert 1600 grietman van Hennaarderadeel, werd op [zondag] 22 maart 1629 opgevolgd door Duco van Jongema, die daarvóór grietman van Franekeradeel was. Nieuwe naamlijst van grietmannen 245 resp. 195. 24. Superiori die Iovis: Is de brief ook op een donderdag geschreven? Op 12 of 19 maart? 25. inspectore: De inspecteur van de burse, Hugo Petri, die in functie was van 18.12.1628 tot 20.3.1640. De archieven 329. 25/26. duos ... quasi-legatos: Uit de grietenij Hennaarderadeel; namen niet bekend. 26. Franckena: Matthias Frankena. Zie 157,52. 27. Cornelius Cornelii: Waarschijnlijk niet ASF 454, 22.8.1597 ling. et theol., maar een burger van Franeker. 28. duos professores: Adrianus Metius en Menelaus Winsemius. Zie 139,100 resp. 123,6. 28. Fr.: Frankena. Zie regel 26. 30. libellum: Eulogia juris-consultorum et politicorum centum illustrium, qui in Germania, Gallia, Italia, Hispania alibique Sanctam Hebream linguam aliosque ejus propagines Orientales propagarunt, auxerunt, promoverunt, Theodorus Ebertus recensuit. Lipsiae 1628. In-8. Exemplaar in de Kongelige Bibliotek te Kopenhagen. Theodor Ebert was evenals zijn vader Jakob hoogleraar Hebreeuws te Frankfort a.d. Oder. Hij overleed in 1630. NBG 15, 610. 33. pag. ultima: Ebert (zie noot 30) noemt daar Joannes Saeckma ICtus & politicus, in suprema Frisiae Curiae senator & Acad. Franequeranae curator en de drie overige curatoren Hobbius ab Aylva, Suffridus ab Hania en Joannes Nys. 34. Theodori: Zie 143,33. 35. Bouritium: Hector Bouricius. Zie 111,10/11. 35. in privatis literis: Brief van Theodor(us) Ebert(us) aan Sixtinus Amama, Frankfort a.d. Oder [donderdag] 5 maart 1629. PBF, briefverzameling Gabbema, Codex II p. 11, no. IX; afschrift.

SIXTINUS AMAMA 21 --- 29 juni 1629

Voor de datering zie noot 158,6.

2. Biblia Francofurti: Mogelijk Testamentis Veteris Biblia ... ex Hebraeo ... brevibusque scholiis ... ab Immanuele Tremellio et Francisco Junio. Francofurti ad Moenum, ex officina typographica And. Wecheli, 1577-1579. 4 dln. fol. 2. Biblia Ebraea: Wellicht de tweetalige uitgave (Hebreeuws en Latijn) van Arias Montanus. Genève 1609. In-2. 2. Ioh. Itsma: ASF 2110, 8.6.1624 Ioannes Idzma Leovardiensis Frisius, theol. 3/4. superiori die Saturni: 27 juni 1629 vanwege regel 7/8. 4/5. si ... dabunt: Vgl. Lucanus 1,115 (quod si tibi fata dedissent/ maiores in luce moras). 6. hac septimana: De brief is waarschijnlijk op maandag 29 juni 1629 geschreven; vgl. regel 3/4. 7/8. primo die Lunae ... Iulii: 6 juli 1629.

p. 159. > begin

10. Anti-barbaro: Zie 156,29. 10. hominis Germani: Waarschijnlijk Theodor Ebert. Zie 158,30. 11. Francofurtensis Academiae: De in 1506 gestichte universiteit van Frankfort a.d. Oder. 12. θ.: Afkorting van θανατος, απεθανε, τεθνηκε, θανατωτεον; vgl. (απο)θνηισκω = sterven; verdwijnen. Hier in de betekenis van het Duitse tilgen, d.i. schrappen. 15. τον δεινα: Zeker iemand, Rhala. Zie 134,42. 15. filium: Theodorus Saeckma. Zie 143,33. 19-21. Suspicione ... conscientiam: Phaedrus 3, Prol. 45-47. 22-24. Aureum ... os ...: Henricus Rhala (zie134,42) hield een Oratio de calumnia ac delationibus. In promotione cuiusdam Licentiati juris publice et solemniter habita Franecarae die 19. Iunii anno 1629. Uitgegeven Franecerae, Uldericus Balck, 1632. De student was blijkens het APF de uit Keulen afkomstige Petrus ab Hagen. 28. Amesius: Zie 128,23. 29. Genes. 37,2: Jozef klaagde zijn broers aan bij hun aller vader, wegens sodomie. 30. Seneca: Lucius Annaeus Seneca (Cordoba ca. 54 v. Chr. - ca. 39 na Chr.), Romeins redenaar en schrijver. 31. Tacito: Publius Cornelius Tacitus (ca. 55 - ca. 118 na Chr.), de beste geschiedschrijver van de Romeinen. 40. Vitemus ... possumus: Cicero, Fam. 9,22. 44. magnifici: Meinardus Schotanus, rector magnificus van 1 juni 1629 tot 1 juni 1630. De archieven 307. 44. Filius D. Wiardae medici: ASF 2386, 26.5.1627 Rogerius Heronis Wijaerde. Hero/ Hieronymus Wijaerda (1581-1661) was 1597-1600 en 1604-1612 schoolmeester geweest aan de Latijnse school te Franeker en 1600-1604 conrector. Na Allerheiligen 1612 was hij predikant te Peins. H. Sannes, De schoolmeesters van Franeker in de loop der tijden. I. De Latijnse school. In: It Beaken XI (1949), 222, 226/227. 45. promotorem: Foppe Douwes. Zie De archieven 331. 45. oecon.: oeconomia; de burse, d.i. de mensa. 51. e. gr.: exempli gratia. 51/52. Amesio: Evenals de volgenden van 1 juni 1628 tot 1 juni 1629 assessor tijdens het rectoraat van Amama. De archieven 307. 52. Schot.: Schotano. Meinardus Schotanus. Zie 128,41. 52. Hacht.: Hachtingio. Zie 104,7.

p. 160. > begin

SIXTINUS AMAMA 22 --- juli 1629

De datering is gebaseerd op de noten bij regel 2.

2. Dolorem: Om de rede van Rhala? Vgl. 159, 22-24. 2. superiorem ... epistolam: Amama's brief d.d. 29 juni? 4. editionis: Van Amama's Oratio de ebrietate of van een andere kleine publicatie? Vgl. Vriemoet 177-179. 5. Habebat: Aan te vullen typographus of bibliopola? 7. officina: De drukkerij van Uldericus/Ulcke (Douwes) Balck, academiedrukker van 1622/1623 tot 1647. Boeles I,310; De archieven 325. Ulcke Balck woonde te Franeker in het Zuiderkwartier aan de Hoochstraet (nu Voorstraat) zuidzijde, in het gedeelte dat de Vismerckt heette, ten oosten van het Hottingahuis. Archief Franeker (Obreen) 403, lijst van 1621 (met aanvullingen van latere datum, in dit geval "typographus"). 7. dissertationum του δεινα: Dissertaties van zeker iemand. nl. Rhala. Zie 134,42. 9. epistolae: dedicatoriae. 12. ουδε τριτοι, ουδε τεταρτοι: Rhala acht de curatoren van geen belang, niet alleen drie, maar alle vier, dus ook Saeckma niet. Vgl. 169,4. 18. Nunc ...: Hinlopen 112/113, noten r en s: Act. syn. Noordh. 1629. 19. Festus: Festus Hommius. Zie 134,49. 20. Fabritio: Henricus Fabritius Bonnensis, eertijds monnik, later predikant te Leiden. Vgl. Authenthyk ende waerachtig verhael (zie 154,14) blz. 1. Op 18 maart 1621 honoris causa ingeschreven aan de universiteit van Leiden. 21. Stentor: Een Griek voor Troje die even hard kon schreeuwen als vijftig anderen samen. Erasmus, Adag. 154,10. 24. synodus Roterodami: Kwam ter sprake op de synode te Leiden 16-28 juli 1629. Vgl. Acta der particuliere synoden van Zuid-Holland 1625-1700. 's-Gravenhage 1908, 300 en 308.

p. 161. > begin

27. Amesio: Zie 128,23.

SIXTINUS AMAMA 23 --- 6 september 1629

2. literae: Niet overgeleverde petitie van de academische senaat. 3. bibliothecis ... Sylvae Ducis: Amama hoopte (tevergeefs) op een aandeel uit de kloosterbibliotheken van Den Bosch, nu de stad door Frederik Hendrik was ingenomen. 6. conditionibus: Volgens het op 14 september 1629 nieuwe stijl gesloten accoord moesten de mannelijke geestelijken Den Bosch binnen twee maanden verlaten, maar mochten zij "hare meublen, beelden, schilderijen ende andere kerkelijcke ornamenten" meenemen. Zie L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch. St. Michielsgestel 1870-1875. IV, 387-453, i.h.b. 421 en 447. 7/8. Gubernatorem: Ernst Casimir (1573-1632), stadhouder van Friesland sedert 1622; sneuvelde bij Roermond. NNBW I, 833-834. 8. Principem: Frederik Hendrik (1584-1647), die 1625 Maurits was opgevolgd. NNBW I, 898-902. 14. Sulpicianas: Colleges over Sulpicius (zie 140,31). 21. Nijs: Johannes Nijs (ca.1584-1649), geboren te Franeker, studeerde te Leiden, werd 1610 advocaat te Leeuwarden, 1624 raadsheer in het Hof van Friesland, in 1626 tevens curator van de universiteit. NNBW IX, 721.

p. 162. > begin

SIXTINUS AMAMA 24 --- najaar 1629

Te dateren één dag na Cocceius' vertrek uit Franeker; zie tekst regel 9-11.

2. fratris: Sixtus van Amama? Vgl. 143,3. 4. Sylvam-Ducis: Zie 161,3. 6. uxor ... convaluerit: Blijkbaar is Sixtinus Amama op kraambezoek geweest; bij Ida Watzes, de vrouw van Sixtus van Amama? Vriemoet 168. 9. Cocceio: Johannes Cocceius (1603-1669), woonde als student, ASF2336, sept. 1626, bij Pasor (zie 131,4), was een leerling van Amama, vertrok 1629 kort voor diens dood (9 december) uit Franeker, was vanaf najaar 1630 prof. philol. sacrae in zijn geboortestad Bremen en werd in 1636 te Franeker benoemd tot hoogleraar Oosterse talen in plaats van Bernardus Fullenius jr. (zie 184,14). Boeles II, 156-163. 12. praefatione: Johannis Coccei Stricturae in Sebastiani Pfochenii Diatriben de puritate linguae Graecae N. Test. Editie uit 1629 niet bekend. Opgenomen in Dissertationum philologico-theologicarum de stylo Novi T. syntagma. Leovardiae 1701. 13. Pasoris: Zie 131,4. 13. filium: Theodorus Saeckma. Zie 143,33. 14. studiosi: Sebastianus Pfochenius (Fridbergensis, Wedderavus, ASF 2345, sept. 1626), auteur van Diatribe de linguae graecae Novi Testamenti puritate. Amstelodami, apud J. Jansonium, 1629. Met opdracht aan Pasor, scriptum Amstelodami Cal. Aug. 1629. Exemplaar in de Bibliothèque Nationale te Parijs. 17. Ebraeis: Joden. 19/20. in spongiam incumbere: Zie 130,23. 20. Cadmum ... Martinii: Matthias Martinius (zie 128,9), Cadmus Graecophoenix, id est Etymologicum, in quo explicantur et ad suas origines, tandemque ad cadmeos seu orientales fintes reducuntur principes voces Graecae ... Bremae 1625. 25/26. Non ... observavi: Citaat uit de Diatribe van Pfochenius. Zie noot regel 14. 30. sus Minervam: Erasmus, Adag. 40. 32. seni: Pasor. Zie 131,4. 33. iuvenis: Zie noot regel 14. 35/36. Non ... amicitia: Vgl. Terentius, Adelphi 823 (Si duo/ Duo cum faciunt idem, non est idem) en Sallustius, Cat. 20,4 (Idem velle atque idem nolle, ea demum vera amicitia est).

p. 163. > begin

SIXTINUS AMAMA 25 --- 16 november 1629

2. quartana: Om de vierde dag terugkerende koorts, een vorm van malaria. 3. paroxysmus: Hoogtepunt. 5/6. X Octob.: Vgl. 141,24. 12. Ieremia: Volgens de Ordo lectionum van het wintersemester 1629 (Codex Saeckma nr. 13) gaf Amama (op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag) om 9 uur onderwijs in de Hebreeuwse grammatica en legde hij de uitspraken van de profeet Jeremias uit, op woensdag en zaterdag de gewijde geschiedenis volgens Sulpicius. 13. Sulpicio: Zie vorige noot en 140,31.

p. 164. > begin

SIXTUS ARCERIUS --- 27 oktober 1617

0. Sixtus Arcerius: Zie 20,35. 3. triennium: Eigenlijk twee-en-een-half jaar; vgl. volgende noot. 3/4. adversus ... Sternsianos: Karel Sternsee (zie 53,2), gehuwd met Luts van Camminga, was 14.5.1615 kinderloos overleden. 12. Alii: Gedeputeerde Staten hadden in 1610 het salaris van Arcerius, Adama en Metius met 100 gulden verminderd n.a.v. de kwestie de Veno; Boeles II,76. 17. ες ... δρομος: Tragica Ades 2 pota, fragm. 559; ed. A. Nauck. Lipsiae 1889, p. 950. Vgl. Strabo, Geogr. 11,2,16,5. 17/18. Pelopidarum: De nakomelingen (van Pelops). Vgl. 164, 3/4. 19. μακαριτηι: De overleden Karel Sternsee (zie noot 3/4), een gemeenschappelijke vriend van Arcerius en Saeckma sedert hun studietijd. 20. nullus: = non.

p. 165. > begin

BERNARDUS SCHOTANUS 1 --- 1625

Waarschijnlijk een opgave aan de pas aangetreden curator Saeckma. Vandaar de datering; vgl. Bernardus Schotanus 3.

0. Bernardus Schotanus: Zie 69,3. 5. par. 30 de Action.: Institutiones IV,6 De actionibus telt 40 paragrafen. Corpus iuris civilis ed. P. Krueger, Berlijn 1899, I, 47-50. 7. Bouritius: Zie 111,10/11. 8. magnifici D. rectoris: Sibrandus Lubbertus (zie 8,23), rector magnificus van 1 juni 1624 tot zijn dood op 11 januari 1625. De archieven 306. 11. l. 42: librum 42 [Digestorum seu Pandectarum]. Krueger I, 665-680.

BERNARDUS SCHOTANUS 2 --- 28 februari 1625

p. 166. > begin

11. docendo ... et gubernando: Vgl. Erasmus, De pueris statim ac liberaliter instituendis, Bazel 1529. Opera omnia I,2, ed. Jean-Claude Margolin, Amsterdam 1971, 1-78; De puerorum disciplina et recta educatione liber, per Ioannem Fungeri Leovardiensem. Lugduni Batavorum 1586. Cap. II. De praeceptoribus, p. 19: Cogitabunt se parentum esse loco. Vgl. tekst 33,169-173. 17. Gener senatoris: onbekend. 28. Suithoff: Schotanus bedoelt Bernhard Su(it)holt uit Westfalen. Deze werd katholiek en bedankte april 1625 als hoogleraar te Harderwijk. NNBW II,1395. 30. ab Essen: Henrick van Essen, curator te Harderwijk van 1616 tot zijn overlijden in 1641. Zie H. Bouman, Geschiedenis van de voormalige Geldersche hoogeschool. Utrecht 1844-1847. I,31-32; II,642. 36. Ioannes Clingbyl: APF 16-12-1624 Johannes Klinkebijl, iur. 37. Raphaelis Clingbyl: Zie 8,16. 40/41. Tela ... praevisa minus feriunt: Walther nr. 31174. Erasmus, Parab. (Opera omnia I,5, Amst. 1975, p. 220, r. 960/961): Ut ictum quem praevideris, commodius excipis, sic praecogitatum malum minus offendit; naar Seneca Epist. IX, 76, 34. Vgl. J. Werner, Lateinische Sprichworter und Sentenzen des Mittelalters: Se minus afflictum sentit, qui praevidet ictum./ Tela nocent levius visa volare prius. (s44) - De eerste versregel is Ps. Cato Dist. 2,24,2. - Vix aliquem poterit praevisa sagitta ferire/ In cassum laqueos avium vis lumina scire. (v71).

p. 167. > begin

BERNARDUS SCHOTANUS 3 --- 25 maart 1625

0. Saeckma 89: Vgl. M. Engels, Viermaal Schotanus aan Saeckma. In: Gens Schotana 12 (1985), 360-377, i.h.b. 367-369. De goede relatie tussen Bernardus Schotanus en Saeckma blijkt ook uit het feit dat deze als getuige optrad bij de doop van de op 19 april 1625 te Franeker geboren zoon Henricus Schotanus. Gens Schotana 8B, 8. 8. omnia bonis cooperari in bonum: Paulus, Rom. 8,28.

BERNARDUS SCHOTANUS 4 --- 19 september 1625

0. Marcus Lycklama: Lycklama (zie 2,0) is overleden op 9 augustus 1625. De lijkrede is onbekend; waarschijnlijk niet in druk verschenen.

p. 168. > begin

12. D. Lyclema: Laelius Lycklama. Zie 6,38. 13. praesidium et dulce decus meum: Horatius, Carm. I,1,2. 18. filii: Suffridus/Sjoerd Saeckma en Theodorus/Dirck Saeckma. Zie 104,9 resp. 143,33. 18/19. socrum: Johannes Schotanus, schoonvader van Bernardus Schotanus, predikant te Goutum. Gens Schotana 8B, blz. 3. Vgl. 188,44.

BERNARDUS SCHOTANUS 5 --- 4 oktober 1625

3. orationem funebrem: Zie 167,0. 6/7. Dirck Iansen: Dirck Jansen, huisdienaar van Saeckma.

BERNARDUS SCHOTANUS 6 --- 17 januari 1628

p. 169. > begin

4. curatores: Johannes Saeckma (Oostergo), 1625-1636; Hobbe van Aylva (Westergo), 1621-1645; Suffridus/Sjoerd Hania/Hanja (Zevenwouden), 1626-1630; Johannes Nijs (Steden), 1626-1649. Boeles II, 5-6. 14. Busch: ASF nr. 1784: 7.11.1619 Henricus Bussius, Frisius, theol. 14. Chronic.: Kroniek van Johann Carion (1499-1538), hoogleraar te Frankfort a.d. Oder, herzien door zijn leerling Philipp Melanchthon (1497-1560). ADB III,781. 15. Duconi Pierii: Zie 142,8. 15. Symphonia: Symphonia catholica seu consensus catholicus et orthodoxus van Amandus Polanus von Polansdorf (1561-1610), hoogleraar theologie te Bazel. ADB XXVI,381. 16. Itsma: Zie 158,2. 16. Loci communes: Genevae 1626, van Petrus Martyr van Anghiera, een gereformeerd Italiaans theoloog (1500-1562). NBG II,654-655. 17. Habelo Sixti: Abelus Sixti. Zie 145,85. 18. Francisco Ioannis: ASF nr. 2385: 26.5.1627 Franciscus Ioannis. 18. Horatius ...: Een uitgave van Dionysius Lambinus (1516-1572), Frans latinist en graecus. NBG 29, 167-168. 19. Ioannis Sixtino: ASF nr. 2377: mei 1627 Ioannes Sixtinus Morhanus; afkomstig uit het Friese dorp Morra. 19. Synonyma ...: Synonymia latino graeca, van Martinus Rulandus (1532-1602), Duits medicus en filoloog. ADB XXIX,634. 20. Schotano: ASF nr. 2395: 9.7.1627 Ioannes Laelius Schotanus, phil. et ling. 20. N. Testam. ...: Novum Testamentum [graece], 1624, in-12. A. Willems, Les Elzevier, Bruxelles 1880, nr. 225.

BERNARDUS SCHOTANUS 7 --- 14 september 1628

2. Instit. Imp.: Institutionum imperialium. De Instituten van keizer Justianianus. 7. T. Fabri: Timaeus Faber. Zie 13,13/14.

p. 170. > begin

14. M.: Magnificentiae. 17. comiti: Hier staat comes voor curator, 6foro-, scolarcu-; vgl. 172,7.

BERNARDUS SCHOTANUS 8 --- 19 september 1629

6. Reifenbergh: Zie 148,10. 20. Treutleri: Hieronymus Treutler (1565-1607), vermaard Duits jurist, hoogleraar te Marburg. Zijn verzameling disputaties werd leerstof op zich. ADB XXXVIII,585.

p. 171. > begin

31. Nys: Zie 161,21.

BERNARDUS SCHOTANUS 9 --- 21 november 1629

3. Amesii: Zie 128,23. 3. Amamae: Zie 111,11. 3. Hachtingii: Zie 104,7. 3. Verhellii: Zie 135,69.4. fratrem: Meinardus Schotanus. Zie 128,41. 9. restitutio: De hernieuwde toelating van de verwijderde student Georgius Borchers uit Kniphausen bij Wilhelmshaven, ASF nr. 2420: 4.10.1627 iur. Vgl. M. Engels, Een tuchtkwestie aan de Franeker universiteit, 1627-1629; in: De Vrije Fries 58 (1978), 101-109. 13. illo praeceptore: Henricus Rhala. Zie 134,42.

BERNARDUS SCHOTANUS 10 --- 13 april 1630

p. 172. > begin

4. obitum ... Suffridi ab Hannia: Hannia (zie 25,93) is op 7 april 1630 overleden. De lijkrede is niet in druk verschenen, zoals dat wel vaker gebeurde, en ook niet in handschrift overgeleverd.

BERNARDUS SCHOTANUS 11 --- 4 juni 1631

7. scholarchas: De curatoren. Vgl. 170,17. 8. Lyclema: Marcus Lycklama. Zie 2,0.

p. 173. > begin

15. collega: Justus Reifenberg (zie 148,10) of Henricus Rhala (zie 134,42). 17. R.I.: Regulis Iuris. 21. theses: Door superscriptie toegevoegd; slechts ten dele leesbaar door een beschadiging als gevolg van het verbreken van het zegel.

p. 174. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 1 --- 13 april 1627

0. Meinardus Schotanus: Zie 128,41. 15. Herculeos labores: Erasmus, Adag. 2001. 17. Ego ... exulto: NT, Luc. 1,47.

p. 175. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 2 --- 18 september 1627

2. Lutkewierumana: Van Lutkewierum, dorp in de grietenij (Friese gemeente) Hennaarderadeel. 19. Theodoreto: Theodoretus (ca.393-ca.460), bisschop van Cyrus bij Antiochie, laatste grote apologeet van de Griekse kerk. NBG 45,68-71. Schotanus leest diens Graecarum affectionum curatio, seu Evangelicae veritatis ex Gentilium philosophia cognitio, sermo III: De angelis et illis qui Dii vocantur, ac de malis Daemonibus. 21. επεντρυφαν: Menander Protector 34, 102D. Vgl. Suidas. 24/25. εις εμψυχον ... transformari: Naar de geest en voor de hand liggend Photius' Bibliotheek (zie noot 26) omzetten. 26-29. cum Photio ...: Photius (ca. 815-ca. 895), patriarch van Constantinopel, analyseerde en excerpeerde werken uit de oudheid in zijn Bibliotheca of Myriobiblon. NBG 40,19-24. Schotanus varieert Codex 125; vgl. Photius, Bibliothèque. Tome II, ed. R. Henry, Paris 1960, p. 97 r. 29-38.

p. 176. > begin

70. manum de tabula: Erasmus, Adag. 219. 72. Florentium: Florentius Johannis, 1603 predikant te Sneek, 1634 naar Leeuwarden beroepen. Romein 332 resp. 19.

p. 177. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 3 --- 26 september 1627

5. Domannus: Zie 135,65. 16/17. gelidus ... resolvit: Vergilius, Georg. 1, 43-44. 18. Vocationem ... tradidi: In 1627 werd Dominicus Cornelii Walsweer beroepen; approbatie 4 december 1627. Romein 353. 18. Sparta ... adornanda: Hier is de universiteit van Franeker bedoeld. Vgl. Erasmus, Adag. 1401 (Spartam nactus es, hanc orna).

p. 178. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 4 --- 13 septmeber 1628

8. ex voto: Werkwoord aan te vullen, bijv. habeo.

MEINARDUS SCHOTANUS 5 --- 2 augustus 1629

3. Reiffenbergius: Zie 148,10. 4. Maccovio: Zie 128,13. 8. Winsemii: Menelaus Winsemius. Zie 123,6.

p. 179. > begin

9. Amesius: Zie 128,23. 9. frater: Bernardus Schotanus. Zie 69,3. 9. Amama: Zie 111,11. 9. Hachtingius: Zie 104,7. 9. Pasor: Georgius Pasor (1570-1637), hoogleraar Grieks te Herborn en van 1616 tot zijn dood te Franeker. 23. Wibium Iacobi: Wybe Jacobs, een van de zes burgemeesters van Franeker. 31. Mevium: Maeves Reinsz., burgemeester. Meeuwis e.d. is de Friese verbastering van Bartholomeus. 31. Staekmanni: Willem Staeckmans (1597-1640), eveneens burgemeester. Vgl. Ut de smidte jrg. 19 nr. 1 (maart 1985), 13-14. 31/32. Domanni: Ook burgemeester. Zie 135,65.

p. 180. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 6 --- 18 augustus 1629

p. 181. > begin

16. iuvenis: Georgius Borchers. Zie 171,9. 18/19. Orationem de Prophetia: Gehouden bij de aanvaarding van het rectoraat. Boeles I, 135, noot 2.

MEINARDUS SCHOTANUS 7 --- 9 december 1629-

2. Amama: Zie 111,11.

p. 182. > begin

15. Pasor: Zie 131,4. 20. frater: Bernardus Schotanus. Zie 69,3.

MEINARDUS SCHOTANUS 8 --- 29 december 1629

3. Hugonem Petri: Hugo Petri, emeritus predikant, 1628-1640 inspecteur van de burse, d.i. de mensa. Boeles I, 388-389. 21. Amesius: Zie 128,23.

p. 183. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 9 --- 8 januari 1630

3. orationem: Oratio in obitum clarissimi viri D. Sixtini Amama, Frisii, Linguarum Orientalium in Academia Franekerana Professoris celeberrimi, habita a Meinardo Schotano SS. Theol. Profess. et Acad. p.t. Rectore Magnifico. Franekerae, excudebat Uldericus Balck, Illust. Fris. Ord. et eorundem Academiae Typographus. Anno 1630. 9. De inscriptione: Na de titel, vóór de rede, is de opdracht afgedrukt, die begint met "Nobiliss. & Potentibus Ordinum Frisiae Deputatis omnimodam a Deo benedictionem" en eindigt "Franekerae Frisiorum 15 Cal. Febr. Anno 1630". 13/14. Reiffenbergius: Zie 148,10.

p. 184. > begin

28/29. Hachtingius: Zie 104,7. 29. curam bibliothecae: Voor de afloop vgl. Meinardus Schotanus 10. 30. Amesius: Zie 128,23.

MEINARDUS SCHOTANUS 10 --- 11 februari 1630

Voor de maand zie noot 185,21.

3. orationem: Zie 183,3. 10. Amama: Zie 111,11. 14. Fullenii oratio: Bernardus Fullenius (ca.1602-1657), op 18 december 1629 door Gedeputeerde Staten benoemd tot hoogleraar Oosterse talen als opvolger van Amama, ontving zijn academisch diploma op 22 februari 1630; vgl. Vriemoet blz. 255. Zijn oratie is niet overgeleverd. Boeles II, 136-137.

p. 185. > begin

21. III Id. Ian.: Er moet gelezen worden III Id. Febr., want Fullenius is in februari geïntroduceerd; vgl. Boeles II, 136 noot 1. Bovendien is Meinardus Schotanus op 22 januari benoemd tot bibliothecaris.

MEINARDUS SCHOTANUS 11 --- 17 maart 1630

12. Catalogos ... Amamae: Van Sixtinus Amama's (zie 111,11) bibliotheek is geen veilingcatalogus aanwezig in de Bibliotheek van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels; ook verder is mij geen exemplaar bekend. 15. auctione: De veiling van de bibliotheek van de op 20 januari 1629 overleden Dordtse predikant Balthazar Lydius (zie 37,334), oudste zoon van de Franeker theoloog Martinus Lydius (zie 2,10), vond plaats op 11 september 1629 resp. 10 april 1630 te Dordrecht bij de weduwe van drukker Petrus Verhagen. In de universiteitsbibliotheek te Utrecht bevindt zich een Catalogus primus [resp.] secundus illustris bibliothecae reverendi & clarissimi viri D. Balthazaris Lydii, en een Catalogus van verscheyden uytnemende Duytsche, Hoogduytsche ende Engelsche boecken. Balthazars jongere broer Johannes (1577-1643) overleed te Oudewater, waar hij sedert 1602 predikant was. NNBW VIII, 1087-1088. 17. Amesium: Zie 128,23. 19. Comitem: Graaf Ernst Casimir; zie 161,7/8.

p. 186. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 12 --- 30 mei 1630

3. Amamae: Zie 111,11. 4/5. Maccovio: Zie 128,13. 5. sphaeristerium: Kaatsbaan. Zie M. Engels, De kaatsbaan van Franeker 1630-1684. Leeuwarden 1991. 6/7. Reiffenbergius: Zie 148,10. 8. Zuartzenburgio: Georg Wolfgang baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg. Zie 51,22.

p. 187. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 13 --- 26 juli 1630

15. Ripperto Sixti: Rippertus Sixti (1583-1651), predikant te Leeuwarden sedert 1628. Romein 18-19 en S.D. van Veen, Aanvullingen, 2. 16. et ... [averet]: Door superscriptie aangevuld; het laatste woord is onduidelijk. 24. Amesius: Zie 128,23.

p. 188. > begin

44. socrui: Trijntje Gerritsd. Crack, echtgenote van Johannes Schotanus, wier dochter Doetje/Dodonaea Schotanus de eerste echtgenote (overleden 1629) was van Meinardus Schotanus. Schotanus hertrouwde in 1638. Vgl. Gens Schotana. Geschiedenis van het geslacht Schotanus. Afl. 8B, Franeker 1980, blz. 3. 44. filiae: Gertrude, geboren 1623, het enige kind van Meinardus Schotanus en Trijnje Crack. 52. fratrem: Bernardus Schotanus. Zie 69,3. 55. ter Veer: Afgevaardigde namens de Staten-Generaal mr. Quintijn de Veer (1594-1675), heer in Callantsoog, 1620-1667 baljuw te 's-Gravenhage. Briefwisseling van Hugo Grotius (RGP 105), 's-Gravenhage 1961, p. 218 noot 2.

p. 189. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 14 --- 28 juli 1630

5. Womelio: Mattheus Petri Womelius, d.i. van het dorp Wommels, 1626-1638 predikant te Molkwerum, zwager van Meinardus Schotanus. Romein 405. Gens Schotana 8B, 2.

MEINARDUS SCHOTANUS 15 --- 14 september 1630

p. 190. > begin

5. Biblia: Biblia sacra Hebraica et Chaldaica cum ... selectissimis Hebraeorum interpretum commentariis ... studio ... et labore Johannis Buxtorfi. Basileae 1618-1619. 4 dln. in 2 bdn, nu PBF sign. 102 Gdg fol. Hs. aant. (autograaf) tegenover titelblad: Ex libris Sixtini Amama/ Franekerae Frisiorum/ MDCXXVI. 6. Apocalypsin: Apocalypsis Sancti Johannis, ex manuscripto exemplari e bibliotheca J. Scaligeri deprompto, edita charactere Syro et Ebraeo, cum versione Latina et notis, opera et studio L. de Dieu. Lugduni Batavorum 1627. Volgens de "Catalogus librorum bibliothecae publicae, quae est in Academia Franekerensi, ordine alphabetico editus 1635" en de "Catalogus librorum bibliothecae, quae est in illustrium Frisiae Ordinum Academiae Franekerana. Franekerae, Uldericus Balck, 1644" is het boek tussen 1635 en 1644 uit de collectie geraakt. 7. Pentateuchum: Pentateuchus Mosis arabice. Lugduni Batavorum 1622. Nu PBF sign. 129 Gdg. Geschenk van uitgever Thomas Erpenius aan Amama. 8. a Lapide ...: Cornelius Cornelii a Lapide, Commentaria in Pentateuchum Mosis. Antverpiae 1618. Nu PBF sign. 330 Gdg fol. Hs. aant. op titelbl.: Liber Sixtini Amama 1622. 9. Commentaria Iansenii: Cornelius Jansenius, Commentariorum in suam concordiam ac totam historiam Evangelicam partes III. Antverpiae 1613. Nu PBF sign. 475 Gdg fol. Autograaf eigendomsmerk: Sixtini Amama/ Ebr. L. Prof./ constat 4 fl./ MDCXVIII. Verder evenals in het volgende boek hs. aant. door Schotanus van de schenking door Gedeputeerde Staten, 1630. 10. Riberam ...: Franciscus Ribera, In librum duodecim prophetarum commentarii. Duaci 1611. Nu PBF sign. 376 Gdg fol. 11. Posteriores: De laatste vijf boeken. 20. Bonerum: Evert Boner, raadsheer sedert 1623, overleden 1638. NNBW X, 91. 25. Amesius: Zie 128,23.

p. 191. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 16 --- 22 september 1630

5. Hachtingium: Zie 104,7. 11. Combachius: Johannes Combach (1585-1651), hoogleraar filosofie en theologie te Marburg; 1625-1629 predikant te Felsberg, daarna hoogleraar te Kassel met een intermezzo (1639-1643) te Bremen; ADB IV,430. Op 22.8.1634 zonder succes beroepen tot opvolger van Amesius; Boeles II/1 blz. 134. 11. Gocclenio: Rudolph Goc(c)lenius (1547-1628), prof. log. te Marburg. ADB XI,308. 14. Martinii: Matthias Martinius. Zie 128,9. 17. scedulam: Collegerooster. 17/18. secretario: Hessel Coumans, secretaris sedert 22 juli 1630. Vriemoet 886. De archieven, 331.

p. 192. > begin

25. Amamae viduae: Sixtinus Amama (zie 111,11) was in 1617 getrouwd met Meine Adelen van Cronenburg. De weduwe bleef met drie zoons en drie dochters in behoeftige omstandigheden achter. 31. ... duo magistri ... et unus Borussus: De namen van deze drie studenten zijn niet bekend. Te denken valt aan de broers Maliardus en Petrus Brest uit Amsterdam; vgl. APF blz. 22, Mag. Art. 16.4.1630. In de Codex Saeckma bevindt zich onder nr. 26: Disputatio theologica adversus metaphysicam quam ... praeside ... Guilielmo Amesio ... publicae disquisitioni subiicit Petrus Brest Amstelodam-Bat. Franecarae, Uldericus Balck, 1629. De Pruis zou ASF nr. 2602, 14.11.1629, Gregorius Menninger kunnen zijn; vgl. diens Assertio theologica de adoratione Christi ... praeside ... Guilielmo Amesio ... 17 Septembris. Franequerae, Uldericus Balck, 1631; twee exemplaren in de Codex Saeckma onder nr. 15: datum 17 doorgehaald en veranderd in 24.

MEINARDUS SCHOTANUS 17 --- 2 oktober 1630

4. Maccovius: Zie 128,13. 12. Ursinus: Zacharias Ursinus/Baer (1534-1583), hoogleraar theologie te Heidelberg. ADB XXXIX,369. 12. Piscator: Johannes Piscator/Fischer (1546-1625), hoogleraar theologie te Heidelberg en Herborn. ADB XXVI,180. 16. Pasore: Zie 131,4.

p. 193. > begin

26. Dammius: Daniël van Dam (1594-1641), predikant te Nieuwland, van 1631 tot 1639 te Franeker hoogleraar in de logica, daarna naar Leiden. Boeles II, 138-139.

MEINARDUS SCHOTANUS 18 --- 8 oktober 1630

4. filium: Waarschijnlijk Epeus/Ype van Aylva (ASF nr. 2280, 7.3.1626 lit. et phil.) of Ulpianus/Ulbe van Aylva (ASF nr. 2651, 25.5.1630, nobilis Frisius, ling. et phil.). 4. grietmanni: Hobbe van Aylva (1582-1645), vader van de vorige, was grietman van Baarderadeel 1610-1639 en sedert 1621 curator van de universiteit. NNBW VII, 60. 9. Hachtingius p.m.: Zie 104,7 en tekst blz. 191. 11. secretario: Hessel Coumans. Zie 191,17/18.

p. 194. > begin

3. cognati: Christianus Schotanus (1603-1671), solliciteerde in 1630 tevergeefs naar het professoraat in de logica, werd in 1639 hoogleraar Grieks en onderwees van 1646 tot zijn overlijden in 1651 godgeleerdheid. Zijn Praeconium doctae sodalitatis is bibliografisch onbekend. Boeles II, 167-171.

MEINARDUS SCHOTANUS 19 --- 13 november 1630

17. Amesius: Zie 128,23 en 154,11. 24. Amamae vidua: Zie 192,25. 24. filiis: Johannes en Nicolaus Amama; Vriemoet 172/173. Nicolaus (ca. 1618-1656) is ASF 4345, 17.6.1645; NNBW V,9-10.

p. 195. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 20 --- 30 november 1630

30. Reignerus: Henricus Reigneri (1593-1639), van Luik, driemaal aan de Leidse universiteit ingeschreven, nl. in 1616, 1625 en 1629; de laatste maal als artium magister. Hij gaf te Leiden privaatlessen in de filosofie. Een benoeming aan de universiteit van Leiden resp. Franeker liep hij mis; in 1631 werd hij hoogleraar in de filosofie te Deventer, in 1634 te Utrecht. Vgl. F. Sassen, Henricus Renerius, de eerste "Cartesiaansche" hoogleraar te Utrecht. In: Mededelingen der Nederlandsche Akademie van Wetenschappen, NR 4 afd. letterk., Amsterdam 1941, blz. 853-902, i.h.b. 867. Op grond van de aanbeveling voor Franeker door Ames heeft Meinardus Schotanus misschien gedacht dat het een Engelsman was. 32. Amesio: Zie 128,23. 34. Sphaeristerii: De kaatsbaan. Zie 186,5.

p. 196. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 21 --- 16 februari/15 april 1631

6. Tyria ... maria: Erasmus, Adag. 3373. 10. Iacobus ... nuncii: Cornelis Jacobs, academiebode 15.11.1599 tot 1622(?). Volgens De archieven blz. 328 (boden) en 330 (pedellen) was zijn zoon Jacobus Cornelii academiebode van 6.11.1626 tot 28.3.1637 en daarna pedel tot vóór 20.10.1669. Deze brief maakt duidelijk dat Jacobus Cornelii ambteloos was. 11. pedello: Theodorus Sebastiaansz. Smit, pedel sedert ca. 1615 tot 28.3.1637; De archieven 330. 27. Dammius: Zie 193,26.

p. 197. > begin

29. cognatus: Christianus Schotanus; vgl. 194,3. 42. Fiennes: Nathaniel Fiennes/ Fynes (1608?-1669) had zich met zijn broers Josephus en Johannes op 24.5.1630 te Franeker laten inschrijven (ASF nrs. 2648-2650). Hij werd parlementarier; vgl. Dictionary of national biography, London 1921-1922, vol. VI, p. 1294-1296. 43. regis Sueciae: Gustaaf II Adolf (1594-1632), de meest vermaarde koning van Zweden. NBG 22,872-880. Mogelijk had de niet overgeleverde lofrede van Nathaniel Fynes betrekking op de successen van de koning in het voorjaar van 1631.

MEINARDUS SCHOTANUS 22 --- 1 juni 1631

Jaartal volgens noot 198,23/24.

2. secretario: Hessel Coumans. Zie 191,17/18. 7. Spartam ... ornemus: Erasmus, Adag. 1401. Met Sparta is hier (zoals 177,18) de universiteit van Franeker bedoeld.

p. 198. > begin

23/24. senatoria molestia liberor: Meinardus Schotanus was 1629/1630 rector magnificus geweest en 1630/1631 assessor. Dit gegeven bepaalt de datering. Vgl. De archieven 307.

MEINARDUS SCHOTANUS 23 --- 9 juni 1631

2. Dam: Zie 193,26. 9. Alstedii: Johann Heinrich Alsted. Zie 128,11.

p. 199. > begin

21. socrui: Trijntje Gerritsd. Crack, echtgenote van Johannes Schotanus, predikant te Goutum; na diens overlijden (1626) hertrouwd met Minne Uilckes Minhuysen. Gens Schotana 8B, 3.

MEINARDUS SCHOTANUS 24 --- 28 juni 1631

0. Saeckma 116: Vgl. M. Engels, Viermaal Schotanus aan Saeckma. In: Gens Schotana 12 (1985), 360-377, met name 369-372. 2. Womelius: Vgl. 189,5. 3/4. cognati ... filio: Bernardus Schotanus, predikant te Stavoren, overleden in 1630, neef van Meinardus. Diens zoon Jacobus (1618-1692) was een kleinzoon van Meinardus' oom Jacobus (1547-1617). Gens Schotana 8A, 392-393. Vanaf november 1631 ontving de weduwe van Gedeputeerde Staten halfjaarlijkse studietoelagen van 30 gulden voor haar zoon. Gens Schotana 12, 372. 11. Cocceius: Johannes Cocceius. Zie 162,9.

p. 200. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 25 --- 1631

Te dateren vóór het begin van het nieuwe collegejaar, in augustus(?)

4. Dammius: Zie 193,26. 8. cramben bis coctam: Erasmus. Adag. 438. 9/10. Combachio: Zie 191,11. 13. Christianus Schotanus: Zie 194,3. 13/14. Buxtorfiana biblia: Vgl. 190,5. 14. Antibarbarum: Anti-barbarus biblicus in VI libros distributus. Amst. 1628. Bevat alleen de eerste drie "boeken". Posthuum verscheen Sixtini Amama Frisi ... Anti-barbarus biblicus libro quarto auctus. Franequerae 1656. 18. notas rabbinorum: De editie Venetie 1548, geschenk van Drusius aan de Franeker universiteitsbibliotheek. Nu PBF sign. 123 Gdg fol. 21. Phavorinus: Favorinus, Frans graecist, encyclopedist uit de tweede eeuw na Chr. NBG 17,219-220.

p. 201. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 26 --- 6 september 1631

13. aliquid: Geen gift opgetekend in de Betalingsordonnanties van Gedeputeerde Staten. 20. Klynckebyl: Johannes Klingbijl. Zie 166,36. 24. Reiffenbergio: Reifenberg (zie 148,10) was op 21 augustus 1631 overleden.

p. 202. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 27 --- 1631

Te dateren na het overlijden van Hylckama (zie noot 2).

2. secretarii: Broer Jelles Hylckama, 1618-1630 secretaris van de grietenij (gemeente) Schoterland. 3. Hulst: Henricus Johannis Hulst, tweemaal als student ingeschreven te Franeker; ASF nr. 2212, 3.5.1625 als Frisius Stellingwerfensis, theol.; ASF nr. 2239, 8.8.1625 als Wyckelo-Frisius, theol. et phil. 5. Veen: Het tegenwoordige Heerenveen. 13. Pasor: Zie 131,4.

p. 203. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 28 --- 17 november 1631

5. Textor: Dominus Johannes Textor, Francus, theol. cand.; ASF nr. 2692, 15.12.1630. 17. iste magister: Magister Arnoldus Sengverdius, Amsterodamensis, theol. cand.; ASF nr. 2723, 29.4.1631. In de zogenaamde Codex Saeckma bevindt zich onder nr. 22 een exemplaar van de door hem onder Maccovius verdedigde Collegii theologici part. 4 disp. III, quae est de quaestione hac utrumne homo cooperetur Deo in sui regeneratione, an se mere duntaxat passive habeat. Zonder jaar. Te dateren eind 1631 of begin 1632. 19. Hungarum: Johannes Justinus, Moravus, theol.; ASF nr. 2600, 11.11.1629. Codex Saeckma nr. 21: Collegii theologici part. 4 disp. V De vi Dei, qua utitur in nostri regeneratione quam sub praesidio ... Iohannis Maccovio ... publice defendet ... Johann. Justinus Morav. Franequerae [1632]. 28. collegae: Maccovius. Zie 128,13.

p. 204. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 29 --- 8 maart 1632

6. bibliotheca ... Drusiana: Vgl. blz. 171-173 van M. Engels, De Franeker academiebibliotheek 1626-1644, in: Universiteit te Franeker 1585-1811. Bijdragen tot de geschiedenis van de Friese hogeschool. Leeuwarden 1985, 161-176. Voor Drusius zie 3,40. 18. opera Zuinglii: Operum D. Huldrichi Zuinglii ... pars prima [-quarta]. Tiguri 1581. Nu PBF sign. 820 Gdg fol, 3 bdn. 19. Alstedii: Johannis Alstedii Encyclopaedia septem tomis distincta. Herbornae 1630. Nu PBF sign. 4 AW fol, 2 bdn.

p. 205. > begin

38. Fullenius: Zie 184,14. 38. Donya: Frans van Donia, 1628-1634 Gedeputeerde voor het belangrijkste kwartier Oostergo, namens Leeuwarderadeel, de eerste grietenij daarin. 41. patronus maximus: Stadhouder Ernst Casimir. Zie 161,7/8. 42. Onomasticum: Mogelijk PBF sign. 724 Hs. 45. Iunii Nomenclatorem: Hadrianus Junius, Nomenclator omnium rerum propria nomina variis linguis explicata indicans. Antverpiae 1567. 47. Cognatus: Christianus Schotanus. Zie 194,3. 52. a.: amplissimi. Door Schotanus bij herlezing tussengevoegd, noodgedwongen afgekort. 55. hab.: habemus.

p. 206. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 30 --- 12 november 1632

4. Ripperto: Rippertus Sixti, vgl. 187,15.

p. 207. > begin

MEINARDUS SCHOTANUS 31 --- 29 juli 1636

2. Neuhusius: Regnerus Neuhusius (1608-1679); APF 1.8.1636 ling. lat.; NNBW II, 984-986.

p. 208. > begin

p. 209. > begin

CHRISTIANUS SCHOTANUS --- 29 oktober 1630

0. Christianus Schotanus: Zie 194,3. 0. Saeckma 150: Vgl. M. Engels, Viermaal Schotanus aan Saeckma. In: Gens Schotana 12 (1985), 360-377, i.h.b. 372-376. 10. κατα τον φιλοσοφον: Παντες ανθρωποι του ειδεναι ορεγονται φυσει; Aristoteles, Metaph. 980a, 21. 19/20. morte ... Hachtingii: Zie 104,7 en tekst blz. 191. 25. Didericum: Theodorus/Dirck Saeckma. Zie 143,33. 26/27. degeneres ... arguit: Schotanus varieert hier Vergilius, Aen. 4,13, degeneres animos timor arguit. 27/28. Igneus ... origo: Vergilius, Aen. 6,730. 36. Senecae: Lucius Annaeus Seneca (ca.54 v. Chr.-ca.39 na Chr.), Romeins redenaar. 36/37. non ... haerentibus: Citaat, niet van Seneca, maar van Quintilianus, Inst. 1,7,35; nocent i.p.v. obstant.

p. 210. > begin

48. In ... diserto: Ovidius, Trist. 3,11,21. 50/51. Theodorico: Theodorus/Dirck Saeckma. Zie 143,33.

INLEIDING

> begin

Dit tweede deel met onder meer noten bij de eerste helft van de tekstuitgave laat zien dat de aanvankelijke historische benadering onder invloed van prof. dr. C. Heesakkers tevens een filologische is geworden.

Editieregels

De e met cedille is weergegeven als ae, de j als i; tussen u en v is onderscheid gemaakt. Marginalia zonder referentieteken in de tekst zijn tussen - - weergegeven; aanvullingen in de marge of tussen de regels met invoegverwijzing zijn zonder meer opgenomen. Een door de briefschrijver bij de gewoonlijke herlezing (vgl. Henricus Schotanus 29,1) gecorrigeerd woord, meestal door superscriptie, is in de tekst opgenomen, de te vervangen tekst, voor zover niet doorgehaald, in de noten. Enkele brieven uit de Codex Saeckma hebben door slijtage tekstverlies geleden: het ontbrekende kon veelal aangevuld worden en is dan weergegeven tussen teksthaken. Waar geen aanvulling mogelijk was, is gekozen voor [...]. Afgekapte woorden zijn niet voluit weergegeven; andere afkortingen (samentrekkingen) echter zijn opgelost, met uitzondering van IC (= iurisconsultus of iureconsultus), bijvoorbeeld ICto en ICtum, en mss. (= meervoud zonder naamval van manuscriptus).

In de interpunctie is hier en daar ingegrepen. Van extreem lange zinnen, zoals die met name bij Henricus Schotanus voorkomen, zijn er twee gemaakt, rekening houdend met de zeventiende-eeuwse gradatie komma, puntkomma, dubbele punt, punt. Alinea's zijn waar mogelijk om praktische redenen aangebracht. Het einde van de pagina is door // aangegeven.

Het gebruik van hoofdletters is beperkt tot namen en bijvoorbeeld Tua Amplitudo, Dignitas, Humanitas; Academia; Carolinus (= gulden); Codex (Iuris Civilis); Comes (= graaf), Comitia (= Statenvergadering); Curia (= Hof van Friesland); Deputati (= Gedeputeerde Staten); Ordines (= Staten); Deus; Doctor; Dominus (alleen als = God); Frisius; Institutiones (= onderdeel rechtswetenschap). Er is onderscheid gemaakt tussen D.D. en DD. (bijvoorbeeld D.D. Iohannes Saeckma en DD. curatores = de heer, heer Johannes Saeckma resp. de heren curatoren). Elector, Gubernator, Illustrissimus, Princeps en Rex zijn alleen zonder een bijstelling met een hoofdletter weergegeven. Met kleine beginletter zijn bijvoorbeeld weergegeven: advocatus, assessor, clarissimus, codex (= handschrift), comes (= metgezel), commentarius, delegati, disputatio, doctissimus, dominus, ecclesia, facultas (= faculteit), professor, promotor, rector (magnificus), respublica, schola, secretarius, senator (= raadsheer), vir.

Bij de uitgave van tekst in het Nederlands is bij de weergave van de y gekozen voor ij, echter de y gehandhaafd als er modern een i zou staan. Tussen u(u) en w is onderscheid gemaakt. Het Duits gekleurde Nederlands van Lubbertus en Sixtus van Amama verklaart enige afwijkingen in de spelling en het gebruik van hoofdletters.

De tekst is gebaseerd op originelen en bij ontstentenis daarvan op afschriften. De zogenaamde Codex Saeckma bestaat voor het overgrote deel uit originelen: bij "De overige brieven en stukken in de Codex Saeckma", de tweede helft van het tekstdeel, zijn alleen de uitzonderingen, afschriften, als zodanig aangemerkt. De collectie Gabbema bevat van sommige brieven zowel de originelen (Henricus Schotanus 1, 2, 5, 22, 23, 26, 28, 29, 31) als ook afschriften van de hand van Simon Abbes Gabbema (1628-1688), historieschrijver van Friesland en vriend van Saeckma's langst levende zoon Theodorus; die afschriften hebben in de noten soms voor een aanvulling gezorgd, meestal in de vorm van een Latijnse vertaling van een Grieks gedeelte. De verzamelingen Saeckma en Gabbema worden bewaard in de Provinciale Bibliotheek van Friesland te Leeuwarden. De nummering Gabbema 1 t/m 14 bij de brieven van Henricus Schotanus is gebaseerd op de volgorde in de Catalogus der briefverzameling van S.A. Gabbema, Leeuwarden 1930, blz. 182-183.

Datering en volgorde van Schotanus' brieven

> begin

Veel brieven van Henricus Schotanus zijn niet (volledig) gedateerd. De meeste daarvan behoren tot de periode mei 1597 - juni 1598, waarin het ging om de vervulling van de vacature voor een juridisch hoogleraar naast Henricus Schotanus. Deze was ontstaan door de benoeming van Julius van Beyma tot raadsheer in het Hof van Friesland te Leeuwarden. Schotanus heeft lang geijverd voor benoeming van Saeckma, die hij ook al in 1596 als collega had willen hebben, als Beyma niet uit Leiden naar Franeker was gekomen. Saeckma heeft eerder dan zijn leermeester ingezien, dat hij het ondanks de steun van zijn ooms, de Statenleden Feike Tetmans, Eylert Reynalda en Ritske van Ringhe, zou afleggen tegen de Geldersman Johan van den Sande, die door zijn oom Evert van Reyd, de secretaris van stadhouder Willem Lodewijk, de beste kruiwagen had. Van Beyma en de meest invloedrijke hoogleraar Sibrandus Lubbertus hebben aanvankelijk Saeckma's kandidatuur gesteund.

Voor de datering en chronologische rangschikking van de brieven zijn o.a. de onderstaande gegevens van dienst geweest.

1595-1596 Schotanus rector magnificus (rectoraatsoverdracht 1 juni)

1596-1597 Auletius rector magnificus

1596-1599 Doecke van Martena Gedeputeerde voor Oostergo, het belangrijkste regeringskwartier, uit Leeuwarderadeel, de eerste grietenij daarin

1596 6 maart: voorlopig college Friese Admiraliteit

3 april: Beyma beroepen naar Franeker

11 april: Beyma uit Leiden naar Friesland vertrokken

1597 4/10 mei: Beyma raadsheer

10 mei: Hanja raadsheer

13 augustus: Admiraliteit generaliteitscollege te Dokkum

1597-1598 Drusius rector magnificus

1598-1599 Lydius rector magnificus

1598 28 juni: Sande hoogleraar; hij volgt Beyma op

15 augustus: Beyma overleden

1598 6 september: (uitgestelde) introductie Sande

1600 22 maart: Saeckma procureur-generaal

1602 12 juni: Runia raadsheer; hij volgt Beyma op

1603 4 april: Saeckma raadsheer

14 mei: raadsheer Idzaerda (Sande's schoonvader) overleden

1604 3 maart: Sande raadsheer; hij volgt Idzaerda op

6 april n.s.: aanbeveling Lycklama hoogleraar door SG

april: Lycklama met SG in Vlaanderen

25 mei: Lycklama hoogleraar; hij volgt Sande op

21 juni: Lycklama geïntroduceerd te Franeker

1605 22 januari: Schotanus overleden

Nog twee opmerkingen m.b.t. de datering zijn te maken. In Friesland gold tot 1700 de tijdrekening oude stijl. Bij data in de tweede helft van december is niet altijd duidelijk welk jaar Schotanus bedoelt. Zo is l603, 8o Cal. Ian. (zie nr. 39) 25 december 1603, maar 13. Cal. Ian. 1599 (nr. 33) en 8. Cal. Ian. 1599 (nr. 34) kan 20 resp. 25 december 1599 of 1598 zijn. Dergelijke problemen geven ook brieven van Lipsius; vgl. Ivsti Lipsi epistolae, pars I, Brussel 1978, 104: prid. Kal. Ianuarii MDLXXX = 31 december 1579 of 1580, 293: XIV Kal. Ian. 1583 is vertaald in 19 december 1583. Voor december 1599 pleit bij Henricus Schotanus 33 de vermelding van een huwelijksgedicht voor Hanja van Schotanus: Hanja is begin 1600 getrouwd.

Henricus Schotanus' stijl

> begin

Lange zinnen zijn kenmerkend voor Henricus Schotanus. Veel brieven ook zijn in haast (raptim) geschreven; soms zelfs "nauta vociferante" (nr. 15). Daarom is zijn handschrift niet gemakkelijk te lezen. Schotanus gebruikt graag het werkwoord "efficere": hij wil veel gedaan krijgen. Als Fries nationalist heeft hij het vaak over "nostrates" en "Frisia, Frisius, Frisicus"; brief nr. 26 is een voorbeeld van zijn afkeer van benoemingen van niet-Friezen in Friese ambten. Schotanus neemt geen blad voor de mond: geen wonder dat hij in sommige brieven (bijvoorbeeld nr. 5 en 23) schrijft, dat ze door niemand anders mogen worden gelezen. Als humanist kenmerkt hij zich door het veelvuldige citeren van spreekwoorden (adagia). Incidenteel gebruikt hij Griekse woorden, maar meestal zonder accent. Omdat Schotanus in de regel een brief v.o.or verzending nalas, terft men vaak aanvullingen en verbeteringen aan in de marge of tussen de regels; wanneer dit vanwege haast niet gebeurde, werd een verschrijving of een vergeten woord niet gecorrigeerd of aangevuld.

* Johannes Saeckma en Johan van den Sande: de door Henricus Schotanus gewenste en de niet gewenste collega.
Uit één van de kopergravures door J. Hermanni naar tekeningen van J. Reyners in Treur-statighe uytvaert ... van ... Ernest Casimyr ... Begraven binnen Leeuwarden in 't choor van de Iacobijner kercke, den derden Ianuarij, M.DC. XXXIII, oude stijl. Leeuwarden, Claude Fonteyne, 1634. - Detail: Saeckma's door arthritis aangetaste linker hand/duim; lit. "Saeckma geportretteerd ...".
Saeckma moest het in 1597/98 bij het ambiëren voor het hoogleraarschap rechten afleggen tegen Van den Sande; doordat hij echter in 1603 raadsheer is geworden en Van den Sande in 1604, bleef Saeckma hem in het Hof van Friesland qua anciënniteit voor: in 1631 werd hij eerste, presiderend raadsheer.

Lijst van in de noten meer dan eens geciteerde LITERATUUR en van artikelen met betrekking tot Saeckma; met aanvullingen 2001

> begin

ADB - Allgemeine deutsche Biographie. Leipzig 1875-1913.

APF - Album promotorum Academiae Franekerensis (1591-1811). Samengesteld door Th.J. Meijer. Franeker [1973].

ASF - Album studiosorum Academiae Franekerensis (1585-1811, 1816-1844). Naamlijst der studenten. Onder redactie van S.J. Fockema Andreae en Th.J. Meijer. Franeker 1968.

ASG - Album studiosorum Academiae Groninganae. Uitgegeven door het Historisch Genootschap te Groningen. Groningen 1915.

ASL - Album studiosorum Academiae Lugduno Batavae 1575-1875. Accedunt nomina curatorum et professorum per eadem secula. Hagae Comitum 1875.

Aa, A.J. van der, Biographisch woordenboek der Nederlanden. Haarlem 1852 -1878.

Ahsmann, M., De juridische faculteit te Franeker 1585-1635. Een studie over de professoren en hun onderwijs met lijsten van verdedigde disputaties. In: Tijdschrift voor rechtsgeschiedenis 54(1986), 3-72.

Ahsmann, M., Pericula Schotana. Wederwaardigheden onder Franeker juridische professoren ten tijde van Henricus Schotanus (1585-1605). In: Universiteit te Franeker 1585-1811. Leeuwarden 1985, 305-320.

Andreae, A.J., Nalezing op de nieuwe naamlijst van grietmannen van jhr. mr. H. Baerdt van Sminia. Met aantekeningen en register. Leeuwarden 1893.

Archieven, De, van de universiteit te Franeker, 1585-1812. [Door] A.P. van Nienes [e.a.]. Leeuwarden 1985.

BNB - Bibliographie nationale, publiée par l'Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique. Bruxelles 1866-1938.

BU - Biographie universelle ou dictionnaire de tous les hommes qui se sont fait remarquer par leurs écrits, leurs actions, ... Bruxelles 1843-1847.

BWPG - Biographisch woordenboek van protestantse godgeleerden in Nederland. 's-Gravenhage [1919]-1949.

Baerdt van Sminia, H., Nieuwe naamlijst van grietmannen van de vroegste tijden af tot het jaar 1795. Met eenige geschiedkundige aanteekeningen. Leeuwarden 1837.

Berns, J.G., Inventaris der archieven van de Staten van Friesland en de daarmede verbonden colleges 1580-1795. [Leeuwarden 1964].

Betalingsordonnanties van Gedeputeerde Staten (Rijksarchief in Friesland). Zie Berns resp. de Jong.

Bibliotheek Saeckma - Catalogus rarissimorum in omni materia, facultate et lingua librorum bibliothecae instructissimae ... Theodori Saeckma, in suprema Frisiae Curia senatoris dum viveret gravissimi, spectatissimi, quorum auctio habebitur Leovardiae in aedibus nobilissimi defuncti die 27 mensis Septembris stylo vetere et sequentibus. Franekerae, excudit Johannes Wellens, illustrium Frisiae Ordinum et eorundem Acad. typogr. ordinarius, 1666.

Boeles, W.B.S., Frieslands hoogeschool en het Rijksathenaeum te Franeker. Leeuwarden 1878-1889.

Brugmans, Briefwechsel des Ubbo Emmius. Hrsg. von H. Brugmans und F. Wachter. I: 1556-1607, II: 1608-1625, Suppl. 1590-1609. Aurich 1911-1923.

Burmania, E.M. van, Naamrol der Edele Mogende Heeren Raden 's Hoffs van Friesland, sedert de aanstelling van 't zelve in den jare 1499, tot heden. Leeuwarden 1742. Hierbij: Naamlijst[en] rentmeesters, procureurs-generaal, griffiers, substituut proc.-gen., subst. griffiers.

Groot placaat- en charter-boek van Vriesland. Verz. door G.F. baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, voortgezet door J.F.M. Herbell. Leeuwarden 1768-[1795].

Contemporaries of Erasmus. A biographical register of the Renaissance and Reformation. Toronto 1985-1987.

Corpus iuris civilis. I: Institutiones, Digesta; II: Codex Iustinianus; III: Novellae. Recogn. P. Krueger [e.a.]. Berolini 1895-1899.

DBF - Dictionnaire de biographie francaise. Paris 1937-.... (gevorderd tot LAC).

DNB - Dictionary of national biography. London 1921-1922.

Delden, J. van, Spreekwoorden en zegswijzen uit de bijbel. Utrecht 1990.

Diarium Furmerii zie Engels, Het dagboek van Furmerius

Diarium van Egbert Alting, 1553-1594. Uitgegeven door W.J. Formsma en R. van Roijen. RGP 111. 's-Gravenhage 1964.

Diest Lorgion, J.J., Verhandeling over Regnerus Praedinius. Groningen 1862.

Duinkerken, W., Sinds de Reductie in Stad en Lande. Biografische en genealogische gegevens van de predikanten, die van 1594 tot 1969 de Gereformeerde en (sinds 1816) de Hervormde gemeenten tussen Eems en Lauwers hebben gediend. Bedum 1991-1992.

Encyclopaedia Judaica. Jerusalem 1971-1972.

Engels, M.H.H., Bibliografische aanvullingen en registers op de catalogus van de bibliotheek van de Friese juristen en humanisten Johannes (1572-1636) en Theodorus (1610-1666) Saeckma. Leeuwarden 1995.

--- , Bibliothecaris Amama aan curator Saeckma over de Franeker universiteitsbibliotheek. In: De Vrije Fries 63(1983), 34-43.

--- , Bouricius aan Cunaeus, 25 oktober 1626. Brief van een melancholicus. Leeuwarden 1984.

---, Codex Saeckma en Gabbema's album amicorum ooit eigendom van Nicolaas en Ecco Epkema, Leeuwarden 1995.

--- , Concordantie op Erasmus' Adagia. Leeuwarden 1993.

--- , De Franeker academiebibliotheek 1624-1644. In: Universiteit te Franeker. Leeuwarden 1985, 161-176.

--- , Een briefwisseling tussen Saeckma en Barlaeus, 1630. In: De Vrije Fries 69(1989), 45-56.

--- , Een luit voor muziekles in Franeker, 1588, van opbrengst schoolboeken. Leeuwarden 1989.

--- , Een onbekende brief van Saeckma aan Ubbo Emmius, 1625, over Janus Gruterus. Leeuwarden 1989.

--- , Gabbema's register van brieven. Leeuwarden 1990.

--- , Gebrandschilderde ramen met de wapens van Hanja en Saeckma voor Henricus Schotanus. Leeuwarden 1989.

---, Gedichten van Johannes Saeckma, Leeuwarden 1997.

--- , Hekeldichten van Thomas Herbaius en Sibrandus Siccama, uit 1604 en 1608, bewaard door Johannes Saeckma. Leeuwarden 1994.

--- , Het dagboek van Furmerius in verband met Saeckma. Leeuwarden 1990.

--- , Het testament van Marcus Lycklama, opgemaakt door zijn beste vriend Johannes Saeckma. Leeuwarden 1992.

--- , Het testament van Saeckma's zwager Evert Boner. Leeuwarden 1990.

--- , Hof van Friesland: Raadsheren 1578-1795; Franeker Academie: Curatoren 1586-1795. Naamlijsten. Leeuwarden 1984.

--- , Jan(us) Gruter(us) niet naar Franeker. Brieven van de beroemde filoloog aan J(oh)an(nes) Saeckma, de coryfee van zijn vrienden. In uittreksel vertaald en toegelicht. Leeuwarden 1990.

--- , Johannes Saeckma en Hugo de Groot. Leeuwarden 1989.

--- , Naamlijst van de Friese raden en secretarissen van de Admiraliteit te Dokkum 1597-1625. Leeuwarden 1994.

--- , Naamlijst van de magistraat van Leeuwarden 1588-1636, met een register. Leeuwarden 1994.

--- , Naamlijst van Friese afgevaardigden ter Staten Generaal van 1577 tot de dood van Johannes Saeckma (1636). Voorlopige uitgave. Leeuwarden 1989.

--- , Naamlijst van Gedeputeerde Staten van Friesland, 1577-1795. Leeuwarden 1979.

--- , Nach der Peregrinatio. Freundschaften von Saeckma (Friesland) mit Casaubon und Lect (Genf). In: Duitse kroniek 42(1992), 77-96.

---, Oceanus iuris en Vigelius' Methodus in de academiebibliotheek Franeker: Geschenken van Johannes Saeckma en anderen, Leeuwarden 2000.

--- , Peregrinatio academica in Germaniam. Friesische Jurastudenten in den deutschen Landen: Johann Saeckma und seine drei Vettern. In: Grenzggnge. Literatur und Kultur im Kontext. Amsterdam 1990, 379-397.

--- , Peregrinatio in Galliam. Brieven van en aan Ruurd Bants, 1594-1610. Uitgegeven en van een toelichting voorzien. Leeuwarden 1993.

--- , Saeckma geportretteerd door Frans Hals. Een veronderstelling aannemelijk gemaakt. In: De Vrije Fries 71(1991), 53-70.

--- , Saeckma uit en thuis. Leeuwarden 1989.

--- , Saeckma. I: Van student (8.8.1588) tot advocaat (5.11.1595). Leeuwarden 1988.

--- , Saeckma. II: Winsemius' lijkrede in uittreksel vertaald en toegelicht. Leeuwarden 1988.

--- , Saeckma: Van student tot curator van de Franeker academie. In: Miscellanea Gentiana. Een bundel opstellen aangeboden aan J.J.M. van Gent bij zijn afscheid als bibliothecaris van de Rijksuniversiteit Leiden. Leiden 1993, 87-106.

--- , Tien merendeels Neolatijnse gelegenheidsgedichten voor Johannes (Jan) Saeckma en zijn vrouw Helionora (Hylck) Boner. Leeuwarden 1990.

--- , Veertien brieven aan Johannes Saeckma van Taecke Aysma, Johannes Bogerman, Festus Hommius, Gellius Snecanus en Dothias Wiarda uitgegeven. Leeuwarden 1994. Zie ook mijn HOMEpage.

--- , Viermaal Schotanus aan Saeckma. In: Gens Schotana 12(1985), 360-377.

--- , Voorafgaand aan de peregrinatio. Een brief uit 1594 aan Johannes Saeckma van achterneef Georgius/Gysbert Wiarda uitgegeven, vertaald en toegelicht. Leeuwarden 1994.

--- , Zie Saeckma. Over onuitgegeven aantekeningen bij de Ordonnantiën van Friesland van 1602. Leeuwarden 1995.

Friesche adelaar, De. Bladen aan geslacht- en wapenkunde gewijd, [uitgegeven door H. Wenning]. Leeuwarden 1887-1889.

Gens Schotana. Uitgave van de Schotanus-stichting. Franeker 1963-....

Hallema, A., De voormalige hoogeschool te Franeker. Herdenking dies natalis 1585 - 29 juli - 1935. Waar woonden in 1621 de Franeker hoogleeraren. [Bron: lijst floreenbelasting]. In: Leeuwarder Courant, 2 en 3 augustus 1935.

Hallema, A., Franeker door de eeuwen heen. Leeuwarden [1953].

Hinlopen, N., Historie van de Nederlandsche overzettinge des Bijbels. Leyden 1777.

Jöcher, C.G., Allgemeines Gelehrten-Lexicon + Fortsetzung und Ergänzungen. Hildesheim 1960-1961. Nachdruck der Ausgabe Leipzig 1750-1751.

Jong, S.P. de, (Voorlopige) herziene inventaris van de archieven van de gewestelijke bestuursinstellingen in Friesland (1578-1795). Leeuwarden 1992.

Journaal van Gedeputeerde Staten (Rijksarchief in Friesland). Zie Berns resp. de Jong.

Kuyper, A. jr., Johannes Maccovius. Leiden 1899.

Leeuwen, J. van, Naamlijst van al de advocaten ... Naamrol van de raadsheeren ... Naamlijst van de notarissen in de provincie Friesland ... tot 1850. Handschrift. PBF sign. Hs 1481.

Liebs, D., Lateinische Rechtsregeln und Rechtssprichwörter. Darmstadt 1982.

Matrikel der Universität Basel, Die. Hrsg. von H.G. Wackernagel [u.a.]. Basel 1951-1980.

NBG - Nouvelle biographie générale depuis les temps les plus reculés jusqu'à 1850-60. Copenhague 1963-1969. Herdr. van de uitg. Paris 1855-1877.

NNBW - Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Onder red. van P.C. Molhuysen en P.J. Blok. Leiden 1911-1937.

Obreen, H.T., Franeker: inventaris der archieven. Franeker 1974.

Otto, A., Die Sprichwörter und sprichwörtlichen Redensarten der Römer. Leipzig. 1890.

Paroimiai Hellenikai. Adagia sive proverbia Graecorum ex Zenobio seu Zenodoto, Diogeniano et Suidae collectaneis ... edita ... ab Andrea Schotto. Antverpiae 1612.

Paulys Realencyclopaedie der classischen Altertumswissenschaft. Stuttgart [etc.] 1894-1980.

Reenalda, P., Het oud Friese geslacht Reynalda. ['s-Gravenhage 1959].

Briefe G.M. Lingelsheims, M. Berneggers und ihrer Freunde. Hrsg. und erl. von Reifferscheid, A. Heilbronn 1889.

Resolutiën der Staten-Generaal ... van 1607 tot 1609 en Nieuwe reeks 1610-1670. 's-Gravenhage 1915-1970 resp. 1971-.... (1989 gevorderd t/m 30 juni 1624).

Romein, T.A., Naamlijst der predikanten, sedert de Hervorming tot nu toe, in de Hervormde gemeenten van Friesland. Leeuwarden 1886. S.D. van Veen, Aanvullingen en verbeteringen. Leeuwarden 1892.

Sickenga, J., Het Hof van Friesland gedurende de zeventiende eeuw. Leiden 1869.

Smend, G., Jan Gruter. Leben und Wirken. Bonn 1939.

Sprunger, The learned doctor William Ames. Dutch backgrounds of English and American puritism. Urbana [1972].

Stamboek van de Frieschen, vroegeren en lateren, adel ... met bijvoeging van de wapens der onderscheidene geslachten, opgemaakt door M. de Haan Hettema en A. van Halmael jr. Leeuwarden 1846.

Stoett, F.A., Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden naar hun oorsprong en betekenis verklaard. Vierde druk. Zutphen 1923 -1925.

Telting, A., Register van het archief van Franeker, in chronologische orde. Franeker 1867. J. Wierda. Eerste aanvulling. Z.pl. 1936.

Urkundenbuch der Universitaet Heidelberg. Zur fuenfhundertjaehrigen Stiftungsfeier der Universitaet herausgegeben von E. Winkelmann. Heidelberg 1886.

Visscher, R., Catalogus der stedelijke bibliotheek van Leeuwarden. 's-Gravenhage 1932.

Vriemoet, E.L., Athenarum Frisiacarum libri duo. Leovardiae 1763.

Wal, G. de, Oratio de claris jureconsultis, dicta Franequerae d. VII Octobris MDCCCXVIII. Accedunt annotationes de vita, fatis ac scriptis jureconsultorum. Leovardiae 1825.

Wal, J. de, Nederlanders, studenten te Heidelberg en te Geneve, sedert het begin der kerkhervorming. (Overgedrukt uit de Verslagen en Mededeelingen der Maatschappij van Nederlandsche letterkunde.) Leiden 1865.

Proverbia sententiaeque latinitatis medii aevi = Lateinische Sprichwörter und Sentenzen des Mittelalters in alphabetischer Anordnung gesammelt und herausgegeben von H. Walther. Goettingen 1963-1986.

Lateinische Sprichwörter und Sinnsprüche des Mittelalters, aus Handschriften gesammelt [von] J. Werner. Darmstadt 1966.

Woude, C. van der, Sibrandus Lubbertus. Leven en werken, in het bijzonder naar zijn correspondentie. Kampen 1963.

Veel profijt heb ik gehad van de tekstedities, concordanties, woordenboeken en andere naslagwerken in de Buma-bibliotheek voor klassieke taal- en letterkunde, die in hetzelfde gebouw gehuisvest is als de Provinciale Bibliotheek van Friesland.

Geboorte- en sterfdagen van de CORRESPONDENTEN van Johannes Saeckma

> begin

Adama, Lollius
geb. 1543/1544
overl. Franeker 1609, 65 j.; portr.: 1601, 57 j.
2 brieven (1605-1607)

Aernsma, Gisbertus
geb. Leeuwarden 1595/1596; ASL 4.5.1615, 19 j.
overl. 1631, vóór 06.10; Nieuwe naamlijst van grietmannen, 122
12 brieven (1616-1618)

Althusius, Johannes
geb. Diedershausen in Oostfriesland 1557
overl. Emden 1638, 12.08; portr.: vixit ann. LXXXI
2 brieven (1611-1612)

Amama, Sixtinus
geb. Franeker 1593, 13.10
overl. Franeker 1629, 09.12
24 brieven (1616-1629)

Amama, Sixtus van
geb. 1570?; ASF 7, 14.4.1586
overl. 1630
17 brieven (1609-1629)

Amesius, Guilielmus
geb. Ipswich 1576, na 01.11
overl. Rotterdam 1633, 01.11, 56 j.
5 brieven (1626-1633)

Arcerius, Johannes junior
geb. Franeker 1569
overl. Altona, na 1623 als predikant; Romein 105, 207
1 brief (1593)

Arcerius, Sixtus
geb. Franeker 1570, 13.12
overl. Franeker 1623, 01.08
1 brief (1617)

Aysma, Tacitus
geb. Hichtum 1577?; ASF 214, 13.5.1593
overl. Hichtum 1626, 30.05; grafsteen, vgl. onderwijzersboekje sign. Hs 1150
3 brieven (1595-1619)

Baerdt, Sabinus Odulphi
geb. 1571?; ASF 46, 3.6.1587
overl. Rome 1593/1594
8 brieven (1588-1591) / 1 brief (1592) van Saeckma

Barlaeus, Caspar
geb. Antwerpen 1584, 12.02
overl. Amsterdam 1648, 14.01
1 brief (1630) / 1 brief (1630) van Saeckma

Bogerman, Johannes
geb. Oplewert in Oostfriesland 1576
overl. Franeker 1637, 11.09; Romein 332
4 brieven (1608-1635)

Borchers, Georgius
geb. Kniphausen 1611?; ASF 2420, 4.10.1627
overl. ....
1 brief (1628)

Bouricius, Hector
geb. Leeuwarden 1592, .. .07/08*
overl. Leeuwarden 1636, 03.01; portr.: 1599, 7 j.
1 brief (1624)

Casaubonus, Isaacus
geb. Geneve 1559, 18.02
overl. Londen 1614, 01.07
2 brieven (1596-1613) / 5 brieven (1596-1614) van Saeckma (waarvan 4 in Brit. Libr.; dec. 2001)

Coccejus, Johannes
geb. Bremen 1603, 30.07
overl. Leiden 1669, 05.11
2 brieven (1636)

Dam, Daniël van
geb. Witmarsum 1594
overl. Leiden 1641, 12.06
6 brieven (1630-1635)

Drusius, Johannes
geb. Oudenaarde 1550, 28.06
overl. Franeker 1616, 12.02
1 brief (1615)

Emmius, Ubbo
geb. Greetsiel in Oostfriesland 1547, 05.12
overl. Groningen 1625, 09.12
3 brieven (1618-1621) / 1 brief (1625) van Saeckma

Gebhardus, Janus
geb. Schwarzhofen (Opperpalts) 1592, 08.02
overl. Groningen 1632, 03.10
2 brieven (1631-1632)

Gruterus, Janus
geb. Antwerpen 1560, 03.12
overl. Bernhold bij Heidelberg 1627, 10.09
15 brieven (1596-1626)

Hachtingius, Johannes
geb. Leeuwarden 1594, 16.02
overl. Franeker 1630, 22.09
6 brieven (1625-1630)

Hania, Suffridus
geb. 1567?; ASL 6.5.1581, zonder leeftijd
overl. 1630, 07.04
10 brieven (1591-1600)

Heinsius, Daniël
geb. Gent 1580, 09.01
overl. Leiden 1655, 25.02
1 brief (1617)

Herbajus, Thomas
geb. Herbaijum 1573?; ASF 86, 7.5.1589
overl. Leeuwarden 20.05.1613
3 brieven (1598-1611)

Hillama, Gellius
geb. Leeuwarden 1563, 15.12
overl. Leeuwarden 1626, 02.01
2 brieven (1607-1608)

Hommius, Festus
geb. Jelsum 1576, 10.02
overl. Leiden 1642, 05.07
6 brieven (1625-1635)

Huninga, Johannes Epinus
geb. Oostwold in Groningen 1583
overl. 1639, 09.07
1 brief (1633)

Johannis, Lasius
geb. Dokkum, vóór 1600; ASF 1613, 16.8.1616 Nicolaus Johannis, Doccumanus Frisionis, theol.
overl. 1629?; 1602-1629(?) predikant Akkerwoude en Murmerwoude; Romein 461
1 brief (1617)

Lectius, Jacobus
geb. Genève 1556
overl. Genève 1611, 25.08
5 brieven (1596-1609)

Leontius, Theodorus
geb. Sloten 1572/1573; ASL 29.4.1598, 25 j.
overl. Franeker 1617, v11r 18.07; brief van Sixtinus Amama aan Saeckma
5 brieven (1614-1616)

Lubbertus, Sibrandus
geb. Langwarden in Oostfriesland 1555, tweede helft*
overl. Franeker 1625, 10.01, 69 j. (ASF); portr.: 1616, 60 j.
40 brieven (1613-1624)

Lycklama, Marcus
geb. Nijeholtpade? 1573, 17.01*
overl. Nijeholtpade 1625, 09.08
29 brieven (1594-1624)

Metius, Adrianus
geb. Alkmaar 1571, 09.12
overl. Franeker 1635, 16.09
2 brieven (1628-1633)

Pasor, Georgius
geb. Ellar in Nassau 1570, 01.08
overl. Franeker 1637, 10.12
10 brieven (1627-1635)

Popma, Titus
geb. IJlst, vóór 1550; alb. stud. Colon. 12.6.1566
overl. Warga? 1620, 09.12; Stamboek Fr. adel I, 290
1 brief (1609) van Saeckma

Pijnacker, Cornelius
geb. Pijnacker 1570, 06.07
overl. Franeker 1645, 12.01
1 brief (1635)

Radijs, Gerardus
geb. Leeuwarden 1612; ASF 2809, 19.1.1632
overl. 1657
1 brief (1635)

Reifenberg, Justus
geb. Heger in Nassau 1594?; alb. stud. Herborn. 4.10.1610
overl. Franeker 1631, 21.08
21 brieven (1627-1631)

Reinalda, Edo
geb. 1585, .. 12?; ASF 608, 5.12.1600
overl. Leeuwarden 1619, 27.05
2 brieven (1611-1612)

Rhala, Henricus
geb. Leeuwarden 1591
overl. Franeker 1640, 18.11, 49 j.
1 brief (1628)

SAECKMA, JOHANNES
geb. Kollum 1572, 07.11
overl. Leeuwarden 1636, 22.12

Schotanus, Bernardus
geb. Franeker 1598, 07.10
overl. Leiden 1652, 05.10
11 brieven (1625-1631)

Schotanus, Christianus
geb. Schingen 1603, 16.08
overl. Franeker 1671, 12.11
1 brief (1630)

* Henricus Schotanus. Kopergravure, ca. 1644 door Crispijn de Passe II naar een onbekend schilderij uit ca. 1600. Schotanus' lijfspreuk "Unum est necessarium" komt ook voor in brief Henricus Schotanus 7.

Schotanus, Henricus
geb. Oudeschoot 1548, 01.05
overl. Franeker 1605, 22.01
40 brieven (1596-1604)

Schotanus, Meinardus
geb. Franeker 1593, 13.10
overl. Utrecht 1644, 06.04
31 brieven (1627-1636)

Siccama, Sibrandus
geb. Bolsward 1571, 06.09*
overl. Bolsward 1622, 31.05
2 brieven (1613-1618)

Snecanus, Gellius
geb. Sneek vóór 1525
overl. Leeuwarden 1599/1600
4 brieven (1593-1598)

Sopingius, Godefridus
geb. Weener in Oostfriesland 1573, 16.09
overl. Bolsward 1615, 30.11
2 brieven (1596)

Staeckmans, Gulielmus
geb. Franeker 1579, 03.05
overl. Franeker 1640, 21.11; D. Cannegieter, Grafsteenen ... Martinikerk Franeker, sign. 8295 Hs
1 brief (1631)

Velsen, Gulielmus a
geb. Leeuwarden 1558?; stud. med. Padua 5.11.1591
overl. Leeuwarden 1623?
1 brief (1614) van Saeckma

Veno, Henricus de
geb. Leeuwarden 1575?; ASF 130, 13.5.1591
overl. Franeker 1613, 22.04
1 brief (1597)

Wiarda, Dothias
geb. 1565
overl. Sandhorst bij Aurich 1637, 20.02
1 brief (1620)

Wiarda, Georgius (d.i. Gysbert)
geb. 1576?; ASF 155, 12.5.1592
overl. Leeuwarden 1604, 10.02*
5 brieven (1594-1597)

Wicheringe, Rudolphus
geb. Groningen 1560; ASF 122, 11.1.1591
overl. Groningen 1646
1 brief (1594) van Saeckma

Winsemius, Menelaus
geb. Leeuwarden 1591, 25.01
overl. Franeker 1639, 15.05
2 brieven (1629-1636)

Winsemius, Pierius
geb. Leeuwarden 1586, 26.08*
overl. Franeker 1644, 02.11
9 brieven (1633-1636)

Toelichting

> begin

Pier Winsemius overleed op 58-jarige leeftijd; op zijn portret van 1644 was hij 57 jaar; ASF 691, 13.4.1602, (Boeles:) 16 jaar; ASL 30.11.1606, 20 j. Zijn "Oratio in obitum ... Gulielmi Staackmans", Franeker 1641, heeft Winsemius opgedragen aan Theodorus Graswinckel, advocaat bij het Hof van Holland, en wel "VII. Kal. Sept. ipso natali meo A. MDCXLI", op zijn eigen verjaardag, 26 augustus.

Staeckmans (ASF 1365, 20.8.1612 lit. et deinde iur.) heeft blijkens deze lijkrede een "peregrinatio in Galliam" gemaakt met Ludovicus d'Infreville (ASF 176, 24.5.1619 iur., filius praesidis parlamenti Rothomagensis). Staeckmans onderscheidde zich door zijn kennis van het Grieks. Zie verder Ph.H. Breuker in Út de smidte fan de Fryske Akademy 19(1985) nr. 1, blz. 13, waar als vindplaats van de geboortedatum wordt opgegeven het archief Beyma thoe Kingma 2115, Rijksarchief in Friesland.

Voor de met een * gemerkte geboortedata van Hector Bouricius, Marcus Lycklama en Sibrandus Siccama resp. de overlijdensdatum van Georgius Wiarda zie mijn uitgaven Twee brieven van Jacobus Bouricius met betrekking tot de peregrinatio academica (1610-1612) van zijn zoon Hector (1993), Het testament van Marcus Lycklama, opgemaakt door zijn beste vriend Johannes Saeckma (1992), Horoscopen van de geboortedag en de zesendertigste verjaardag van Sibrandus Siccama (1993) resp. Het dagboek van Furmerius in verband met Saeckma (1990).