Begrafenisreglement Leeuwarden 1636

Overgetypt door M.H.H. Engels, april 2007

De zeldzame, door Claude Fonteyne gedrukte en door de stadssecretaris ondertekende ordonnantie wordt onder signatuur D 462 bewaard in de bibliotheek van het Historisch Centrum Leeuwarden (het voormalige gemeente-archief). De ordonnantie werd uitgevaardigd naar aanleiding van de uitbraak van de pest in Leeuwarden. Die heerste in de hoofdstad van Friesland in de jaren 1602, 1603, 1636, 1656 en 1666; in 1635, 1657 en 1664 was de besmettelijke ziekte niet epidemisch. In 1636 was het sterftecijfer 150 per duizend; H. Nijboer, De pest in het XVIIe-eeuwse Leeuwarden. Ongepubliceerde scriptie, Amsterdam 1989/1990.
In de artikelen 24 e.v. wordt gesproken over "het water uyt te draghen". Water dat een graf was binnengedrongen, moest uitgeschept worden. Op een kerkhof kan men zich dat gemakkelijk voorstellen. Maar ook graven in kerken hadden last van wateroverlast, vooral als de kerk zich bevond in een laaggelegen deel van de stad: men denke aan de Jacobijner kerk. Verder is artikel 34 te bedenken: een grafsteen moest met zand worden ingewassen; dat had natuurlijk gevolgen voor de omliggende graven.

Burger-meesteren/ schepenen ende raden der stad Leeuwarden/ doen te weten:

Also men daaglijcx verneemt/ grote disordren ende ongheregeltheden/ in den stad ende iurisdictie van dien/ niet alleen in't becleden ende op-draghen der doden/ te geschieden: maer oock de goede inghesetenen/ ten hoochsten/ door't nemen van on-redelijck loon/ geschattet worden; 'twelck/ by gelegentheyd van den tegenwoordighen besmettelijcken siekte/ niet af en neemt: maer/ hoe langer so meer/ aen-wast; ende derhalven nodigh is/ daerinne tijdtlijcken/ met behoorlijcke ende bequame middelen/ te versien: soo ist; dat wy/ by advise ende goed-vinden van den gesworene-gemeente deser stad/ by provisie/ ende tot naerder dispositie/ hebben ge-ordonneert ende gestatueert/ ordonneren ende statueren mits desen.

I.

Dat voortaen de dood-kisten in de sterff-huysen ghebracht sullen worden/ by dieghene/ die deselve gemaeckt hebben: sonder daerop eenighe verteeringhe ofte on-costen te moghen doen/ by de verbeurte van ses Caroli Guldens.

II.

De doodt-kisten sullen binnen een etmael/ nae't overlijden te reeckenen/ toe-ghespijkert moeten worden/ by deghene die deselve ghemaeckt/ ofte in den sterff-huyse ghebracht hebben.

III.

Om het dood-kleed te maeken/ ofte oock den verstorvene in den dood-kiste te legghen/ sullen niet meer ghebeden ofte aen-ghesproocken moghen worden/ als/ ten hoochsten/ ses mannen/ ofte vrouwen/ van de naeste gebuyren/ aen beyde zijden.

IV.

Ende in ghevalle yemand der gebuyren niet gheleghen mochte zijn/ de naebuyrlijcke diensten/ van bekleeden/ in't vat te legghen/ op-draghen/ ende anders/ selfs te doen: sal den gebuyren vry staen/ eenen anderen/ tot desselves laste/ te winne; die gheholden sal zijn t' loon selve te halen/ ofte door andere te laten halen.

V.

Sullende alsulcken ghehuyrden persone/ voor't becleeden van een olde-doode genieten/ vijfthien stuyvers: voor in't vat te leggen/ ende op den bare te brenghen/ ghelijcke vijfthien stuyvers: ende van kinderen onder de twaelff jaren old/ halff so veel.

VI.

Voor't op-draghen van olde-doden/ sal betaelt worden/ twaelff stuyvers.

VII.

Doch/ d'olderen ende erffgenamen van jonghe kinderen/ beneden de twaelf jaren/ sullen ghehouden wesen/ aen yder dragher te betalen/ ses stuyvers/ sonder meer: op de boete van ses Caroli Guldens.

VIII.

Sal niettemin/ de vrienden ende erfghenamen van den overledene/ ghe-oorloft zijn/ indie sy de ghebuyren van't op-draghen souden willen ontlasten/ andere persoonen daertoe te moghen huyren: on-vercort nochtans den gilden haer gherechticheyd ende lasten.

IX.

Sullen oock ghene by-een-comsten van jonghe-luyden ghehouden worden/ omme eenighe kroontjes/ rosemarijnen-namen/ ofte andere vercierselen/ voor on-ghetroude verstorvene personen/ te maken; ofte deselve den verstorvene in ofte oock op het dood-vat te setten: by de verbeurte van twintich Caroli Guldens/ die sodanighe vergaderinghen aenstelt/ ofte in sijn huyse ghedoogt: thien Caroli Guldens voor den bidder: ende ses Caroli Guldens voor yeder persoon/ daerby verschijnende.

X.

De kosters ende alle andere aen-segghers der dooden/ sullen voor't bidden van een yeghelijck huys/ niet meer moghen eysschen ofte nemen/ als een halven stuyver by poene van ses Caroli Guldens/ die bevonden sal worden contrarie desen ghedaen te hebben: met verbodt/ beneffens dien/ om daernae eenighe biddinghe te moghen doen.

XI.

Ende om een sekeren tax ende prijs op't maken der dood-kisten te stellen; sal voor eenen verheven kiste/ van ekene posten gemaekt/ met het yser-werck daertoe behorende/ betaelt worden/ vijf-ende-dertich Caroli Guldens: van andere plancken/ twee duymen dick zijnde/ vijf-ende-twintich Caroli Guldens: voor een plat vat/ insghelijcks twee duymen dick/ sesthien Carli Guldens: van een ghemeene kiste/ van ander-halve duym/ neghen Caroli Guldens.

XII.

Van de dood-kisten voor kinderen/ beneden de ses jaren/ sal betaelt worden twee Caroli Guldens/ thien stuyvers: van ses tot twaelf jaren/ vijff Caroli Guldens: van twaelf tot sesthien jaren/ ses Caroli Guldens: doch/ voor soodanighe verhevene vaten/ sal dubbeld betaeld worden.

XIII.

Verbieden daeromme/ de kuypers/ timmer-luyden/ kiste-makers/ ende allen anderen/ eenighe doodt-kisten makende/ by desen wel eernstlijcken/ haer in eeniger manieren te verstouten/ omme/ voor't maken/ in-brengen ende toespijckeren der dood-kisten/ meerder loon te eysschen/ ofte oock aen te nemen/ als hiervooren ghespecificeert is; by de verbeurte van twaelff Caroli Guldens/ soowel voor den gever/ als den ontfanger.

XIV.

Bovendien/ en sal niemand vermoghen/ eenige vereeringe ofte geschenck/ aen de gebuyren; derselver kinderen/ dienst-boden/ ofte eenige andere persoonen/ te doen; noch deselve oock eysschen/ ofte/ vry-willig gegeven/ aen-nemen ende ontfanghen/ op de breucke van vijff-ende-twintich Caroli Guldens/ die sulcks geeft/ vordert ofte ontfanght.

XV.

Ende wordt/ mitsdien/ het uyt-deylen der koecken/ by desen/ mede aff-geschaft/ by poene van ses Caroli Guld.

XVI.

Alle doden van buyten in den stad comende/ sullen uyt het schip/ ofte van de wagen/ terstont ter kercken gebracht ende begraven worden/ sonder deselve eerst in eenigh huys te brenghen/ op de boete van ses Caroli Guldens.

XVII.

Niemand/ van wat qualiteyt ofte conditie hy zy/ sal vermogen/ eenige doden langher als drie etmalen boven aerde te beholden: dan sullen denselven binnen voorsz. tijde/ moeten laten begraven/ op de boete van vijfthien Caroli Guldens by den overtreders te verbeuren.

XVIII.

Voor de huysen/ in dewelcke meer als een doode is/ sal/ hiernae/ niet meer als een bare gebracht worden/ voor den dagh/ als de overledene op-ghedragen sullen worden.

XIX.

De jonge kinderen/ onder de vijfthien jaren old/ verstorven zijnde/ sullen/ ten halff elff uyren voor noen/ ter aerden bestedet/ ende voor elff uyren op't kerckhoff gebracht moeten worden/ by poene van ses Caroli Guldens: ende sal/ ten dien eynde/ de klocke op de Nieuwe-Toorn mede gheluydt worden.

XX.

Niemand sal eenige bedden/ deeckens/ ofte andere inboelen/ kleederen/ linnen ofte wollen/ moghen brengen/ binnen ses weken/ nae den laest-gestorvene/ buyten sijn huys/ op de ghemeene straten/ voor sijn eyghen/ ofte yemandts anders huysen/ om te verwieren ende verluchten/ op de poene van ses Caroli Guldens.

XXI.

Dat mede geen stroo/ comende uyt eenighe pest-huysen/ ghebracht sal mogen worden op de straten/ ofte elders binnen de stad: san sal t'selve in sacken besloten/ in de gemene vuylnis-plaetsen/ in de dwingers/ daertoe ge-ordonneert/ gebracht/ ende by den brengher terstont gebrand worden/ by de verbeurte van ses Caroli Guldens.

XXII.

Soo en sal oock niemans sich vervorderen/ eenighe huys-raden/ inboelen/ klederen/ ofte eenige andere goederen/ uyt besmette huysen comende/ die niet behoorlijcken verlucht ende schoon ghemaeckt zijn/ binnen dese stad te vercoopen/ te coop te brenghen/ nochte by de huysen omdragen/ in't heymelijck oft in't openbaer/ op de verbeurte der goederen.

XXIII.

Ordre voor de dood-gravers.

Ende omme te disponeren van't salaris ende loon/ 'twelck de dood-gravers/ voor hun diensten ende arbeyt sullen hebben/ ende ghenieten/ is by den E. rade ge-ordonneert als volcht:

XXIV.

Ten eersten/ dat den dood-gravers voorschreven/ ende een yeder/ voor heur arbeydt sullen genieten ende hebben/ van een graff op het kerck-hoff/ van een olde doode/ over de vierthien jaren old/ thien stuyvers: van het water uyt te draghen/ drie stuyvers: ende indien sy yemandt op-graven/ ende dieper setten/ om een ander daerop te setten/ noch thien stuyvers.

XXV.

Voor alsulcken graff te vloeren/ met klinckert ofte hooft-stenen/ vier stuyv.

XXVI.

Item/ van't maken van een graff/ van een persoon boven de seven jaren/ ende onder de veerthien jaren/ op het kerck-hoff/ ses stuyvers: van een op te graven/ ende dieper te setten/ twaelf stuyvers/ van het water uyt te dragen/ twee stuyvers: voor't selve te vloeren/ drie stuyvers.

XVII.

Van een graff op het kerck-hoff te maken/ voor een kindt/ onder de seven jaren old zijnde/ sullen de dood-gravers hebben/ vier stuyvers: van dieper te setten oock vier stuyvers: het water uyt te dragen/ twee stuyvers: het vloeren/ drie stuyvers.

XXVIII.

Voor 't graff van een olde doode/ in de kercke te maken/ met een platte kiste/ twintich stuyvers: Ende/ soo het nodich is/ een on-vergangen doodvat dieper te setten/ noch twintich stuyvers: het water uyt te dragen vier stuyvers: van het vloeren/ als vooren/ ses stuyvers: ende van een verheven kiste dertich stuyvers.

XXIX.

Van een kindts graff/ boven de seven/ ende onder de vierthien jaren/ old zijnde/ met een platte kiste/ sesthien stuyvers: dieper te setten/ noch sesthien stuyvers: het water uyt te dragen/ vier st.: een verheven kiste/ twintich stuyv.

XXX.

Voor een kindts graff/ old onder de seven jaren/ hebbende een slechte kiste/

thien stuyvers: dieper te setten/ oock thien stuyvers: het water uyt te dragen/ drie stuyvers: een verheven kiste/ vijfthien stuyvers: het vloeren/ vier stuyvers.

XXXI.

Ende/ indien eenighe graven gheraken in te vallen/ sullen de dood-gravers/ tot allen tijden/ geholden zijn/ sulcx wederomme te repareren voor't selve geld/ by poene van ses stuyvers.

XXXII.

Sullen oock de dood-gravers/ de graven acht dagen open ofte on-gevloert laten leggen/ sonder langer: ende de doden begraven zijnde/ de overige aerde datelijck wech-voeren/ by poene van t'elckens/ ses stuyvers.

XXXIII.

Ende sullen de dood-gravers/ de graven/ die sy op-gegraven hebben/ slechten/ ende ghelijck den anderen vloeren/ oock boven met sant een halff voet dick bestroyen/ ende daernae/ sullen sy 'tselve wel stampen/ voor't sincken/ by arbitrale correctie.

XXXIV.

Ende die gevloert hebbende/ sullen deselve graven ende den naest-legghende graven/ met sant ende water overwasschen/ ten eynde dat het dicht werck worde.

XXXV.

Besonderlijck/ sullen de dood-gravers van nu voort-aen/ goede toe-sicht dragen/ ende regard nemen/ dat sy den voorsz. kerck-hoven-vloer wel effenen/ ende slecht holden/ nae het water-pas ende rije/ ghelijck als die nu ghe-effent ende gheslecht is: ende wanneer hen eenighe fauten aen de vloer aen-ghewesen worden van den kerck-vooghden/ sullen 'tselvige/ metterdaed/ ende op't spoedighst helpen; by privatie van hun officien/ soo sy/ om sulcks te doen/ onwillich zijn.

XXXVI.

Voor alle welcke arbeyds-loonen/ hiervooren verhaelt/ sullen de dood-gravers/ elcx in't sijne/ ghehouden wesen/ de graven/ tenminsten de olde personen/ soo diepe te maken/ dat het vat twee holt-voeten onder het aerdtrijck come te staen/ ende de graven van de verstorvene onder de veerthien jaren/ naer advenant.

XXXVII.

Ende/ indien eenighe persoon/ ofte persoonen/ op eenige versturvene graven/ grote steen/ ofte steenen/ geleyt/ oft op-genomen wilde hebben/ ofte deselve wederom geleyd te worden/ sal een yeder/ alsulcken werck mogen aen-besteden/ dengenen dien't hem believen sal/ ende aen sulcke personen mogen verhalen 'tgene by heur-leyden in't arbeyden aen de steenen te schade geschiet sal zijn.

XXXVIII.

Ende indien het aerdrijck van de naestlegghende graven ghesoncken ware/ sullen gheholden wesen/ 'tselve wederomme gelijck te slechten/ ten eynde het bovenste van de steen ghelijcke hoogh leyt als de naest-leggende graven/ ende nae den rije ende 't water-pas; ende wanneer het alsoo niet gedaen is van den persoon ofte persoonen/ waerop den dood-gravers/ soo het by een ander gedaen wort/ regard sullen nemen/ 'twelck sy sullen den kerck-vooghden/ metterdaet/ aengheven; ten eynde/ so het qualijcken gedaen is/ den kerck-vooghden sulcks sullen moghen doen beter legghen/ op dubbelde costen van denghenen/ die/ om sulcks te doen/ versuymlijcken bevonden wort.

XXXIX.

Sullen de dood-gravers/ die sulcks aen-bestedet wordt/ wel toe-sien/ dat sy gheen over-loon en nemen/ om sulcks te doen: ende datter gheen klachte come/ by privatie van hun officien; dan sullen wel moghen nemen redelijck arbeytsloon ende salaris/ naer advenant den groticheyt van de stenen.

XL.

Ende sullen alle vooren-ghestatueerde poenen ende boeten/ by den wacht-meester ofte den executeur/ met der daet ghevordert/ ofte des nood/ ghe-executeert/ ende in handen van den praesiderende borger-meester/ voor twee derdeparten/ ten profijte der armen/ ende d'overige derde-part/ voor den aenbrengher/ ghebracht worden.

XLI.

Ordonneren ende bevelen derhalven/ wel eernstelijcken/ midtsdesen/ onsen wacht-meester/ executeur/ adsistenten/ kosters/ aen-seggers der dooden/ dood-gravers/ ende alle andere stadts-dienaren/ sampt eenen yeghelijcken/ die desen eenighsins aen-gaen mach/ allesins desen onsen ordonnantie te onder-houden/ ende doen onder-houden/ ende teghen de contraventeurs vandien/ te procederen/ soo des behoort.


Aldus ghedaen ende gheresolveert in de vergaderinghe van de magistraet/ ende geswoorene-ghemeente der stadt Leeuwarden/ op het raedt-huys.
Den 12. Augusti/ 1636.

In kennisse van my
T. Saeckma.

>> begin