>> HOMEpage

Testament, begrafenis en boedel Karel van Sternsee

Bron: Tresoar Leeuwarden toegang 313 inv.nr. 472, Archief Franeker inv.nr. HAS 12 (Telting 674) resp. Leeuwarder Courant 25 februari 1954, blz. 5
Transcriptie en internetbewerking: M.H.H. Engels, september 2010

TESTAMENT

Geextraheert uyt het Secreet Reces-boeck, berustende in de Secretarie van desen Hove, staende fol. 93.
Frans van Jongema Raadt Ordinaris in den Hove van Vrieslandt: Allen dengenen die desen sullen sien, lesen ofte mogen voorcomen salut. Alsoo ick bij den voors. Hove ben gecommitteert, volgens Appostille in dato den 13en Decembris 1616, staende in margine van seecker requeste bij ofte vanwegen d'Heere Sybrandt van Osinga, mede Gedeputeerde der Staten van Vrieslandt, Jren. Bocco van Steernse ende Frans van Humalda, hopman over een Compagnie soldaten, als erffgenaem van wijlen Jr. Carel van Steernse, luydende als volght:
Aen den Hove van Vrieslandt,
Verthonen met behoorlijcke reverentie Heeren Sybrandt van Osinga, mede Gedeputeerde der Staten van Vrieslandt, Bocco van Steernse ende Frans van Humalda, hopman over een Compagnie soldaten, als erffgenaem van wijlen Jr. Carel van Steernse, dat hem Supplt. aen de conservatie ende registratie van de welgemelden Jr. Steernse Testament ten hoochsten gelegen is. Alsmede dat hen daeruyt behoorlijcke Brieven van Vidimus, die wedersijts bij hen Supplten., ten overstaen van Commissaris van den Hove werden verteeckent, mogen gedepescheert, ende het principalen in Archivis publicis geceponeert werden, omme tot hetselve, soo ende wanneer het van noden sal wesen, hen recours te mogen nemen, versoeckende dat hen tot dien eynde Commissaris ende M. Recesse vergunnet mogen werden. 'tWelcke doende etc. was verteeckent J. Lensius ende G. Hardomans. Ende in margine vandien g'appostilleert, bij de handt van de Griffier Blocq. fiat Commissie op Jongema, den 13en Decembris 1616. Dewelcke geextendeert ware volgens dese maniere:
't Hoff van Vrieslandt heeft geordonneert ende gecommitteert, ordonneert ende committeert mits desen Heeren Frans van Jongema, Raadt Ordrs. in den voors. Hove, ten fine in den Req.te verhaelt. Actum den 13. Decembris 1616. Onderstondt Ter ordon.tie van den Hove get. B. Hoppers.
Ende naedat ick de Supplt., beneffens den Burgemeester Sioucke Ruyrdtsz. Bandts ende Secretaris Paulus Gemmenich, door Marcello Goverts, bode van desen Hove, tegens den 14. Decemb. daeraen volgende het relaes, luydende als volght:
Deur mondelinge last van den E. Heere Frans van Jongema, raadt ordinaris in den Hove van Vrieslandt, relatere ick onderges. bode des Hoffs voors. geciteert te hebben d'Heer Sibrandt van Osinga, Bocco van Steernze, ende Frans van Humalda, erffgenamen van wijlen Jr. Carle van Steernze, mitsgaders de Burgemeester Sioucke Ruyrdts Bants, ende Paulus Gemmenich, om voor den XIIIIen Decemb. 1616 tot een ure nae noen, ende te sien openen ofte regsitreren het Testament van wijlen Jr. Carel van Steernze voors. Actum den 18. Decembris 1616. Ende was verteeck. M. Goverts, met eenige streecken.
Sijnde voorts ten gepraefigeerde daghe voor mij Commissaris gecompareert ende in der saecke gebesoigneert, gelijck vermeldet d'Acte daervan gemaeckt. luydende als volght:
Op huyden den 14en Decembris 1616 is voor mij Commissaris gecompareert den Heer Sybrandt van Osinga, mede Gedeputeerde der Heeren Staten van Vrieslandt, ende Bocco van Steernse, ende Frans van Humalda, hopman over een comp. soldaten, als erffgenamen van Jr. Carel van Steernze, geadsisteert met Dre. Lenzio ende Mr. Gerrit Hardomans. Ende alsoo ick de erffgenamen mijne commissie hadde voorgelesen, is mede voor mij erschenen Paulus Gemmenich, seceratris der stede Franequer, in wiens bewaringe het Testament van wijl. Carel van Steernze tot noch toe hadde geweest, ende dit met consent van de voors. erffgenamen; dwelcke secretaris mede in mijne presentie heeft verclaert hetselvige bij hem geschreven en Unico Actu voltogen te wesen; gelijck oock de Burgemeester Sioucke Tuyrdts Bants, mede hiertoe verdachvaert wesende, die door Marcellus Goverts, bode van den voors. Hove, sijn handt en onderteyckinge onder het Testament bekent, 'twelck Testament mij Commissaris door den voorschreven secretaris ter handen gestelt, bij consent van de voors. erffgenamen, voorts versocht tot regsitartie van het Testament, ende Vidimus in den requeste verhaelt, ende dat het principale in Archivis publicis mach werden geseponeert.
In kennisse van mij, ende was verteeckent Frans van Jongema.
Ende is 't gemelte Testament bij Bocatium Hopperum, Substitut Graphier van desen Hove, door onse last alhier ten Recesse-Boeck geregistreert, luydende van woorde te woorde, en sijnde bevestight als volght:
In den name Godes des Heeren Almachtich Amen.
Nademael alle vleesch den tijdtlijcken doodt onderworpen is, ende nochtans niet onseeckerderen is als de tijt en ure vandien, sulcx overleggende, heb ick Carolus van Steernse, althans swackelick van lichame, nochtans cloeck en vast van verstande, uyt vrije wille, met rijpen berade, ende goeden voorbedachten gemoede, gemaeckt ende geordonneert, gelijck ick maecke ende ordonnere, in ende door crachte deses, mijn Testament, Laeste ende irrevocabile uytterste wille; willende ende ordonnerende dat deselve in allen poincten effect sorteren sal, als een perfect en solemneel Testament, ofte als een gifte ter oorsaecke des doodts, ofte als eenige andere dispositie, soo des nae recht, usance ende gebruyck van desen Landtschappe van Vrieslandt, formelixt geschieden mach. Ende wijders mede ordonnerende dat mijn naebenoemde erffgenamen sich naer inhoudt vandien sullen reguleren, sonder yts ten contrarie, ende tot invalidatie deses te attenteren, bij poene dat die ongehoorsame dadelijck vervallen sal, ende versteecken wesen van 'tgene hen toegelecht is, ende dat sulcx sal comen ten proffite van de goedtwillige onderhouders deses, denwelcken ick in alsulcken gevalle mitsdesen in plaetse van de onwillige ofte ongehoersame substituere.
Eerstelijck bevele ick Testator Godt Almachtich mijn Ziele, ende het lichaem der aerden ter christelijcke begraeffenisse, met vasten betrouwen, om door die verdiensten Onses Salichkmaeckers ende Verlossers Jesu Christi, in genaden ende Zalicheyt ontfangen te sullen werden, nae sijne beloften.
Ende comende daermede tot dispositie mijner tijdtlijcke goederen, instituere ick erffgenamen Bocco ende Frans van Humalda, mitsgaders Sybrandt van Osinga, grietman over Wonseradeel, invoegen ende op conditien hiernae verhaeldt ende verclaert.
In den eersten sal Bocco van Humalda genieten Ropta Staten huysinge, stins, hornleger, hoven, met alle landen daertoe behorende, soowel bij die weduwe van Pieter Jansz. als bij de dochter van Claes Heerckes gebruyckt werdende, ende daerbeneffens de Sate ende Landen bij Douwe Keimpes ende sijn huysvrouwe gebruyckt, soowel de Bandts[?] als alle verdere buytendijckster als binnendijckster landen, egeene uytgesondert; mitsgaders noch een cleyne saete lants op de reydtwall, bij Gercke Foppesz. gebruyckt, sampt alle huyssteeden in den dorpe Metselwier gelegen. Op conditie dat de voors. Bocco van Humalda nae mijn afflijvicheyt, bij het aenveerden van de voorgemelte goederen, mijn wapen ende titule gehouden sal wesen te voeren, ende hem schrijven van Steernse. Welcxke goederen ick wille dat bij sijn versterven op sijnen soone Siuck van Humalda sullen erven ende devolveren, sonder eenige afftochte ofte beswaeringe. Gelijck ick mede wil dat deselve Siuck voorts nae mijnen doodlijcken affganck met mijnen naeme ende titule, te weten Carolus van Steernse, sal werden genoemt.
Ende off het gebeurde dat mijn neeff Bocco van Humalda den voorn. sijnen soone overleeffde, ofte dat deselve sijnen soone nae hem, sonder wettige nedergeboorte achter te laten, geraeckt deser werelt te overlijden, in dier gevalle substituere ick sijn dochter in hun plaetse, mits dat haer man, soo wanneer sij haer in den echten-staet begeeft, hem sal schrijven van Steernse, ende mijn wapen voeren.
Als ick wijders ordonnere bij desen, dat de bovenges. staten, huysingen, landen ende goederen sullen comen erven ende devolveren ten profijte van Frans van Humalda, bij aldien Bocco van Humalda sijn broeder voornt.. mitsgaders desselver kinderen, sonder wettige descendenten versterven, ende bij afflijvicheyt van Frans van Humalda tot sijnes soons (sooverre hij een soon naelaet) ofte tot sijnes dochters proffite, des dat soowel Frans van Humalda als sijn soone ofte swager gehouden sullen sijn in alsulcken gevalle mijn titule ende wapen te voeren. Op deselve conditie henl. den voorn. Bocco van Humalda ende desselvens kinderen substituerende.
Vorder off het oock gebeurde dat Frans van Humalda ende sijne kinderen sonder wettige nedergeboorte quamen te overlijden, substituere ick mitsdesen, in plaets van denselven, mijn cousin Sybrandt van Osinga, grietman over Wonseradeel, ofte bij desselven overlijden sijnen oudtsten soone, ende gene soonen existerende, de oldtste dochter alsdan in levene wesende; mits dat sij sijn soone ofte swager, in alsulcken cas, mijnen titule ende wapen van Steernse gehouden sullen sijn te voeren. Willende ende ordonnerende dat mijne gesubstitueerde erffgenamen die boven gespecificeerde staten, landen, huysingen ende goederen, ingevalle vooren verhaelt, bij mij toegelecht, sullen gauderen ende genieten, sonder eenige afftochte, Trebellianica ofte legitimae. Welcke ick Testator wel expressel. in ende door crachte deses, interdicere ende verbiede.
Ten tweeden instituere ick Testator den voorn. Frans van Humalda erffgenamen tot den sate landes gelegen toe Aengium, bij Femme Pieters gebruyckt, doende jegenwoordich te huyre een hondert en vijff ggul.; ende daertoe Meynsma-staten en sate tot Pasens, bij Ebel Tjercks gebruyckt, gevende althans te huyre t'seventich ggl. Mitsgaders seeckere huyssteedt toe Doccum bij de zijll, doende jaerlijcx thien goudtguldens.
Ten derden ende laesten maecke ick Testator den voorn. Sybrandt van Osinga erffgenamen tot de sate landes tot Herbaium, bij Gaetse Cornelis bewoont ende gebruyckt, doende te huyre een hondert gguls., mitsgaders het tichelwerck bij Keestera-zijll, 'twelcke Sipcke Zuyrdts in bruyckma heeft, gevende te huyr van elcke brandt vijff en dartich duysent steen.
Item legatere ende bespreecke ick Testator Juffr. Hylck van Humalda jaerlijcx een hondert Car.guls., ende dat van renten mij uyt den Billanden ende Domainen van Vrieslandt competerende. Uyt welcke renten ick Juffr. Gaats ende Bets van Osinga elck vijftich, belopende voor hen beyden t'samen hondert gelijcke guldens jaerlijcx bespreecke. Gelijck ick van denselven renthen legatere, ten profijte van de rechte armen binnen Franequer van deselve renthen ende jaerlijcx twee hondert acht Car.guldens ende vijftien stuyvers besprekende, des dat in 't weeshuys vier wees-kinderen onderhouden sullen werden, bij den eygenaer van Ropta daerinne te bestellen.
Wijders bespreecke ick den soone van wijlen Poppe Meinsma een cleyne sate landts leggende thoe Pasens, bij Olphert Steffens gebruyckt, althans te huyre doende vijff ende twintich golde-guldens. Legaterende ten proffite van de rechte armen der stede Harlingen een sate landts tot Pinnium, bij Pieter Taeckes althans gebruyckt, voor ses en vijftich goude-guldens; des dat de regenten van derselver armen-incompsten gehouden sullen wesen ten eeuwigen dagen te onderhouden het glas, 'twelck mijn zal. heer vader aldaer in de kercke heeft geschoncken.
Eyndelijck legatere ende bespreecke ick Testator Stoffel Gerckes, ende Werp, den soone van Jan Tiedes, elcx een duysent, welcke twee duysent Car.guldens, van twintich stuyvers 't stuck, bij Bocco van Humalda ofte dengenen bij denwelcken het eerste percheel meiner erffenisse, hier vooren verhaelt en geexprimeert, sal werden genooten, aen de voorn. Stoffel ende Werp, ofte tot hun proffite te voldoen.
Item legatere ick Testator wijders den voors. Bocco van Humalda mijn grootste gouden kettingh, met den grooten vergulden kop ofte credents, ende daerbeneffens die twee grootste stukken goudts bij mij nae te laten, tot sijn optie ende verkiesinge, waernae Frans van Humalda den keure sal hebben om twee stukken goudts t'eligeren; sullende daernae bij Sybrandt van Osinga twee stucken goudts geeligeert werden.
Instituerende den voorn. Bocco van Humalda, Frans van Humalda ende Sybrandt van Osinga voors. erffgenaemen tot alle mijne vordere soo roerende als onroerende goederen, actien ende gerechticheden, gene exempt, dewelcke bij mij naegelaten sullen werden, die sijluyden in drie parten sullen divideren, ende elcx daeraff den derden deel gauderen. Met expresse clausule, indien ymant van hunluyden voor mij deser werelt mochte overlijden, dat in sulcken gevalle des afflijviges wettige nedergeboorte in desselven plaetse sal succederen, ende genieten alle 'tgene den afflijvigen in ende door crachte deses eenichsints toegelecht is. Besonderlijck ende wel verstaende nochtans, dat ick te mijwaerts reservere om soodanige legaten als mij goetduncken sal, te mogen bespreecken, bij codicille ofte andersints, sullende genoech sijn dat ick alleene bij mijn handt in 't reecken-boeck ofte elders, mijn meeninge schrijve, en 'tselve geschrifte van gelijcker weerden werde gehouden, alsoff het in dese mijne dispositie geinsereert ende uytgedruckt ware.
Dit is hetgene ick van mijne tijdelijcke goederen hebbe willen disponeren. Ende opdat dese mijne dispositie bondich ende bestendich mach blijven, heb ick als gelooffwaerdige getuygen doen roepen ende vergaderen, den Erentfesten, hoochgeleerden, voorsienigen ende wel seer discreten Sioucke Ruyrdts Bants, burgemeester binnen Franequer, D. Adrianus Metium, D. Sixtus Arcerium ende D. Joachimus Andreé, professoren in de Universiteyt, Sytse Johannis Werstins, sijden-laeckencooper ende burger deser stede Franequer, sampt Kemponem Jacobi Duynterp, notrs. publ., ende Paulum Gemmenich, secretaris der voors. stede, ende heb mijn name, soo ick best conde, nae de gelegentheyt van mijnen tegenwoordigen swackheyt, in hun presentie hieronder gestelt, en voorts hunluyden gesamentlijck ende elcx besonderlijck gebeden, om desen voor ende over mij, met hun plegende handtschriften te onderschrijven ende bevestigen; 'twelcke bij ons getuygen voornt. alsoo ter ernstiger begeerte van den Testator is gedaen, onder eenen context ende op een tijt, binnen Franequer voors. op Siaerdema-huys, in den jaere onser Zalicheyt een duysent ses hondert ende vijfthien, op huyden den thienden dagh des maents Januarij, 's avonts ontrent ses uren, nae den ouden stijle. Ende was den principale deses bevestiget bij de handen van Carolus van Sternse, Sioucke Ruyrdts Bants, Adrianus Metius, Sixtus Arcerius M.D., Joachimus Andreé, Sixtus Joannis, [K.] Jacobi Duinterp ende P. Gemmenich, elcx met hun respective streecken ende haelen.
Ende is 'tgene boven verhaelt in de vertreck-camer op de Cancellerie ter presentie van mij Commissaris ende Mr. Gerryt Hardomans, als advocât van de Reqrnten bij den substitut Graphier Hoppers duydelijck ende overluydt opgelesen, ende alles wel bevonden tegens den originelen te accorderen, waermede dese mijne besoigne van publicatie en registratie des gemelten testaments is voltogen, omme tot allen tijden te mogen strecken nae behooren. Oirconde de handen van ons Commissaris ende subsitut Graphier hieronder gestelt. Actum in der Cancelerie 's Hoffs van Vrieslandt, den negenden Decembris anno sesthien hondert en seventhien. Was verteeckent Frans van Jongema. Ende ter ordonnantie van den Hove P. Hoppers, met togen. Onderstondt[:] Geconfereert tegens gelijck-luydende copiële Testamente, staende in 't Secreet registratie-boeck van de Registratie der Testamenten, berustende in de Cancelerie van desen Hove, ende is desen daermede bevonden t'accorderen, in kennisse van mij, desen 15en Octobris 1666.
Ter ordonnantie van den Hove, was geteeckent Scheerhagen.

BEGRAFENIS

>> begin

Personen die opten begraeffenisse van z. Jr. Carolus van Sternse zullen worden geinviteert op maandach eerstkomende, zijnde den 22en dach Maij 1615, smorgens tusschen zeven ende acht uyren het lijck aen het schip te brengen.
Junckheer Frederich van Vervou met sijn huysfrouwe op den voorgangh ende leedtmaaltijt des zelven daechs
Jr. Dominicus van Bothnya uts. op den leedmaelt. naer begraeffenisse
Indien hij in de stadt is Jr. Dominicus van Hottingha met sijn huysfrouwe op den leedtmaelt.
Indien hij in de stadt is Andries van Waltingha op den leedmaeltijt
Juffrouwe Rixt van Heringha weduwe van Jr. Tzallingh van Bothnya uts.
Juffrouwe Ursula van Scheltema weduwe van Roorda uts.
J. Dorothea Gr[o]ustra weduwe van Aylva uts.
J. Hesther Huyskens weduwe van Grovenstins uts.
Hette van Oenema uts.
[kolom 2]
dinxdach ter maeltijt - Die Magistraat der stadt Franeker met hun huysfrouwen
Die geswooren gemeente aldaer met hun huysfrouwen
dinxdach - Die Armevoochden met hun huysfrouwen
dinxdach - die weesmeesteren met hun huysfrouwen
die predicanten
dinxdach ter maeltijt - die bevelhebberen met hun huysfrouwen
die kerckenraedt
Voorts alle notabele burgers met hun huysfrouwen op de begraeffenisse om het lijck aen het schip te brenghen
Die gebuyren op de begraeffenisse ende woensdach tsavents op de leedtmaaltijt
Die Landstaten woensdachs leedtmaeltijt

>> begin

BOEDEL

A. Hallema
Een boelgoed op Sjaardemaslot in 1615
Het interieur van een Fries kasteel in de 17e eeuw
(Leeuwarder Courant 25 februari 1954, blz. 5)

Prof. dr. J.H. Brouwer sloeg de spijker op de kop toen hij in de 44ste bijlage van zijn boek "Jan Jansz Starter" (Teksten en Studiën IV, 1939) bij een klein uittreksel uit de lijsten van het boelgoed op Sjaardemaslot in 1615 de rake opmerking maakte: deze "zijn alleen al door de namen der koopers zeer interessante lectuur. Overal vandaan waren de bezoekers naar Franeker getogen: de adel, professoren, boekhandelaren studenten, uitdragers enz. Allerlei personen die in Starters leven min of meer een rol hebben gespeeld, trekken ons voorbij".
In het kort bestek van dit krantenartikel is er eigenlijk geen plaats om die parade van voor Oud-Friesland en Oud-Franeker belangrijke personages aanschouwelijk voor te stellen. Wel echter om de lezer een nog slechts vluchtig beeld te geven van wat dit merkwaardige kasteel, waarin adel en wetenschap eenmaal hun tenten hebben opgeslagen, omstreeks 1615 herbergde aan roerende goederen, hoe in dit Sjaardemahuis, later Sternseslot, de Friese adel zich met kunst en weelde omringde, een huiselijke sfeer schiep door comfort, een voor die tijd gezellige woninginrichting, bibliotheek en kunstvoorwerpen. Sommige ervan zijn in de inventaris zelfs nog in het Fries aangeduid of met een Fries-Hollandse benaming, bewijs, dat ook in deze omgeving geving van een niet-Friese edelman iets van de oude cultuur was blijven hangen.
Wie hij was? Jonkheer Carel van Sternsee, geboren in of omstreeks 1551, was eigenaar van de voormalige Roptastate te Metslawier en door zijn huwelijk met Luts van Cammingha, eveneens van het Sjaardemaslot te Franeker, dat naar hem de naam kreeg van Sternseslot. Zijn in 1584 geschilderd portret sierde eens het interieur van de Wiarda-state te Goutum en verhuisde later naar het Fries Museum te Leeuwarden. Zijn kleding op dit portret bestaat uit een parelkleurig wambuis met brede, staande kraag en zware, driedubbele gouden halsketting. Het ronde gelaat is in kleurige tint geschilderd met korte baard en knevel. Nog een tweede portret van hem vindt men in het Klaarkampster Weeshuis te Franeker, waarvan hij vele jaren voogd is geweest. Daarop komen de wapens van Sternsee en Ropta voor. Dit Sternsee-wapen siert mede de gevel van het Franeker stadhuis. Buiten zijn voogdschap van genoemd weeshuis schijnt hij geen openbare betrekkingen te hebben bekleed.
Zijn vrouw Luts van Cammingha was hem reeds in 1605 in de dood voorgegaan en hun huwelijk schijnt niet met kinderen gezegend geweest te zijn. Of, als er wel kinderen zijn geboren, moeten deze wel vroeg zijn gestorven. Door de verkoop van een "kakstoel" aan Herre Cornelisz op 't Vliet te Franeker blijkens de inventaris is er enige reden voor dit vermoeden. Ook de verkoop van kinderspeelgoed en kinderkleding wijst in die richting. En zou het vroegtijdig afsterven van eventueel eigen kroost de Jonker van Sternsee ook niet hebben kunnen bewegen zijn vaderliefde verder te geven aan het verweesde kind, zodat hij jarenlang weesvoogd en administrateur van het Franeker Klaarkampster Weeshuis is geweest?
Doch laat ik niet verder vermoedens opperen en vragen stellen, maar overgaan tot mededeling van enkele conclusies uit de lijvige, meer dan honderd foliobladzijden tellende inventaris en boelgoedlijsten van Sjaardemaslot in 1615. De vaste bezittingen, onroerend goed, dus zullen wel grotendeels vererfd erfd zijn aan de naaste rechthebbenden: Jhr. Sibrandt van Osinga, grietman van Wonseradeel, Jhr. Bocke van Humalda, die de naam Sternsee aan de zijne toevoegde en Jhr. Frans van Humalda, hopman van een vendel soldaten daten. De overschietende landerijen, ten verkoop in de boedel gebracht, lagen onder Holwerd, Hallum, Veenwouden wouden en bij Franeker.

Goud en zilver

Van het roerend bezit, dat bij opbod verkocht werd, valt vooral op het goud- en zilverwerk, de schilderijen en de soms met verkorte titel genoemde boeken, huisraad en diverse gebruiksvoorwerpen, enkele met Friese benaming. Vrijwel alle tafelgerei bestond uit zilver: vorken, messen, lepels, passers, priemen, naaldenkokers, flesjes en flessen in zilver gevat, doosjes, busjes, kinderlepeltjes (ook een bewijs dat er toch kinderen op het slot zijn geweest), brillekokers voor met zilver beslagen brillen, trechtertjes, penningen, ringen, penningdozen voor het bewaren van munten en penningen, halsbanden voor jacht- en heemhonden, met zilver beslagen riemen, kaiseels, een echt Fries woord voor sleutelringen, knopen, hengsels, tal van boeken met in zilver beslagen en versierde banden, mesheften, wapengevesten, handvaten van poken, tangen en asschoppen, dolken enz. Van goud waren vooral de oordoeksknoppen, diverse knoppen en een aantal gebruiksvoorwerpen. Zelfs een "silveren tabackspijpken", een "silveren tongschabber ende oorlepel aenmalcander" ontbreken niet. Ook mag hier niet onvermeld blijven onder al die zilveren en gouden snuisterijen het volgende: "Een kleyn silveren dooske, daer inne een spin met een migh (vlieg) staende".

Schilderijen

In totaal tellen we 72 schilderijen, die op de veiling werden gebracht en waarvan vele beneden de tien gulden van de hand gingen. De duurdere, soms van 50 gld. en meer, bleven grotendeels in de familie, de goedkope kwamen meest terecht bij opkopers, die zowel uit Franeker zelf als uit Leeuwarden en Harlingen naar het adellijke "boelgoed" waren gekomen. Van geen dezer ruim zeventig stukken wordt helaas de naam van de schilder genoemd, vaak wel wat ze voorstelden: portretten van de aartshertogen Albertus en Isabella, "doctor Wiglius", dus Viglius ab Aytta van Zwichem, keizer Maximiliaan, de "Turxe slach", vermoedelijk die bij Lepanto (1571), Spinola, honden, staande paarden, Waterlandse boerinnen, keizer Karel V enz. Ook triptieken ontbraken niet: "een schilderije met opstaende deuren van Maria ende 't kindeke Jesus", "een taaffereel met opslaende deuren", "een taaffereel in alabastert met doeren sluitende", stukken die natuurlijk voor een veel hogere prijs van 25 tot 50 gulden en meer van de hand gingen.
Merkwaardig dat we onder die schilderijen en ornamenten aantreffen zowel passiestukken, verbeeldende Christus' lijden, het Laatste Avondmaal enz., als "crucifixen", "in een kastken besloten", "'n schilderije, daerin 't Cruicefix Christi staande" enz. Een titel als "een rest schilderijen" wekt al evenzeer onze nieuwsgierigheid op, doch ze wordt door de inventaris niet bevredigd, evenmin als door de volgende posten: "een korff met olde boecken ende papieren", "een suickerdoos met brieven" en dgl. Wat een veelheid van ongekend en onbegrensd historisch weten is er in zulk een vage aanduiding verborgen!

Boeken

Over boeken gesproken, boeken met titels of een begripsomschrijving van de algemene inhoud, vinden we ook in aanmerkelijk aantal genoemd, evenals kaarten en platen. Een bewijs alweer, dat onze Jonker van Sternsee een man was, die de kunst lief had om der schoonheids wille, die kennis en nutte lering najoeg uit de boeken en andere geschreven of getekende bronnen van wetenschap. Alzo een man van eruditie, waardig om slotbewoner te zijn in een kasteel, waar niet lang daarna de Friese historieschrijver Pierius Winsemius en de Franse wijsgeer [Descartes verbleven] ook al om de dingen des geestes te verheffen boven al de geneugten des lichaams en der materie.
Wat zal ik mijn lezers uit de geboden veelheid van de boelgoedinventaris in dit korte bestek over die boeken en kaarten van Sternsee's bibliotheek vertellen? Het is meest "3 boecken", een "tuinier boeck", "vijff boecken" enz. Maar ook van vele wel de titels als de "wercken der barmharticheit", die Nieske Jan Simensdochter, de vrouw van de bekende dichter Jan Starter, kocht voor 30 stuivers, "een hoogduitse Apotheckers boeck", een "herbarium", "een boeck wesende een troost spiegel van geluck ende ongeluck", "samtlycke musijcq boecken", "een bloemboeck", een "vogelboeck", enz. passeren de revue.
En onder de kaarten zijn het vooral de z.g. veldkaarten, landkaarten, strategische kaarten, welke de aandacht evenzeer trekken als de beschilderde wandborden en andere wandversieringen. Een "kaarte van een veltleger ofte belegeringhe van een stadt", "van Grieckenlandt", het volledig kaartenboek van de Vlaamse geograaf Gerard Mercator (1512-1594), dat ook toen al kostbaar was, ziedaar enkele der voornaamste van de ruim veertig verkochte kaarten en kaartenboeken.

Het vermaak

Natuurlijk bleef er in dit kasteel ook voor ontspanning nog wel plaats, blijkens de op het boelgoed verkochte dam- en schaakborden, sommige met ivoor ingelegd, ganzenbord, "een instrument ommer kleijne balckes in te schieten, genoemt een tru d'madame", "een tycktack ofte verkeerbord" en andere "instrumenten" tot vermaak. Onder de vele koetsen en "speelwagens", waarin de kasteelheer met of zonder familie en gasten uitreed, was de "koets waghen", die Bocke van Sternsee voor 210 gulden kocht, wel de duurste.

Van de rest der verkochte stukken van allerlei aard van "hinnekouen" (hoenderhokken) tot distillatietoestellen toe, -- een bewijs dat ten kastele ook de benodigde spiritualia gebrand en gebrouwen werden, -- noem ik hier ten besluite nog alleen om het echt Friese karakter "een mirde val (bunzing-val) met wat olde holt" en een "breiden borstrock".
Ook is er nog een aardig staaltje van de invloed van het Fries op de toenmalige briefstijl van in het Hollands schrijvende Friezen en Friezinnen in dit archiefnummer bewaard, namelijk een briefje van Doed van Holdinga, vrouwe van Schwartsenberg, wonende op het kasteel van die familie te Beetgum. Zij had op het boelgoed te Franeker o.m. gekocht "2 ronde borties daar inne elx een springent peerd staan" (41 stuivers), "1 ovaal met een list" (54 st.), "1 taafereel" (8 gulden), "twee kleijne kroechies met een vat" (16 gulden) en "een quattels kou" (vogelkooi) met een "turffvat" (3 gld. 8 st.) met nog andere zaken. Nu schreef zij op 2 Februari 1616 het volgende briefje aan de Franeker stadsklerk Keimpe Jacobs, die blijkbaar de opbrengst van het boelgoed incasseerde en verantwoordde, dit naar aanleiding van een wel gekochte maar niet ontvangen post. (Het briefje in origine is zonder interpunctie en initialen).
Goede friend Kempo Jacobs. Yck sende u het gelt van het boelgoet, waer yck hebbe in een korf een paerlemoer, die laste die Juffrou Oetck Ocqema kochte. Die kwamen mij toe. Ick hadde het u al geseijt, dan (maar) het schient u ut die memorije gegaen te wesen.
Juffrou Gerck Emenga sal u daer wel van onderrechten. Yck mene datse gegouden (gekost) heeft 6 gg (f 8,40) ofte daerontrent ende yck sende daer op twie en twentijch france blaetten(?). Ghij moget hier op seriefen hoet hij koempt. Actum Betgom (Beetgum) den 2 Feberwaries. Doed van Holdienghe, frou van Swartzenberch, 1616.

Ziedaar in korte trekken wat een boelgoedsinventaris kan leren omtrent het leven en de persoon van een Fries edelman, nu drie en een halve eeuw geleden, op zijn reeds lang verdwenen slot, ter plaatse waar thans de Friese kaatssport jaarlijks op de P.C.-dag haar grootste triomfen viert.

Uit: A. Hallema, Het Klaarkampster weeshuis te Franeker van 1597 tot 1897, Leiden [1929].
Weesvoogden en weesvoogdessen 1597-1700
Aangevuld met gegevens uit W. Hiddema, Vier eeuwen 'Klaarkampster Weeshuis' te Franeker, Franeker 1997.

• Jhr. Carolus van Sternsee, administrateur, 1597-1615.
• Sijoucke Rijuerdtsz. Bants, oud-burgemeester, 1597-1617.
• Abbe Fransz., burgemeester, 1597-1612. (Vier eeuwen: 1597-1608)
• Mr. Wilhelm Ghemmenich, 1597-1602.
• - Jkv. Lucia van Cammingha, echtg. van Jhr. Carolus van Sternsee, 1602-1604.
• - Jkv. Fokel van Walta, echtg. van Jhr. Julius vanBotnia, 1602-1613..
• Paulus Wilhelmus (van) Ghemmenich, secretaris en notaris, 1602-1626, administrateur, 1615-1635.
• Sytse Johannesz. Weerstins, 1612-1625.
• - Jkv. Barbara van Burmania, wed. van Jhr. Johan van Burmania, kapitein van een vendel Ned. soldaten, 1613.
• - Evertgen Ghemmenich, echtg. van Lambertus Staeckmans, oud-burgemeester, 1613 -....
• - Wijbrich Martensdr., wed. van Abbe Fransz., burgemeester, 1613-....
• Jhr. Dominicus van Botnia, Ontvanger-Generaal van Friesland, 1615-1617.
• Sijuerdt Obbesz., burgemeester, 1617 -1625.
• Jhr. Duco van Jongama, grietman van Franekeradeel, 1617 -1629.
• Dr. Horatius Doman, Mede-Gedeputeerde Staat van Friesland en burgemeester, 1625 -1629 en 1637-1653.
• Syuerd Henrickx, 1626.
• Lambertus Anthonis Staeckmans, oud-burgemeester, 1626-1637.
• Sijbrandt Agges Brunia, 1626-1648.
• Dr. Bernardus Schotanus, Prof. Juris, 1629-1637.
• Douwe Hendrix, burgemeester, 1629-1641.
• Johannes Pieters, 1637-1663.
• Dr. Theodorus Fogelsang, secretaris van Franekeradeel, 1641-1663.
• Agge Eijtses Eysma, burgemeester, 1648-1658.
• Dominicus Hartmannus Feijonis, Notarius Publicus, 1653-1657.
• Frans Pijters, 1657-1658.
• Dr. Henricus Schotanus à Sterringa, 1658-1674.
• Dirck Bauckes, schuytmaker, 1658-1677.
• Haitze Epes Kiestra, burgemeester, 1663-1692.
• Agge Andries Brunia, vroedsman, 1663-1681.
• Dr. Johannes Wubbena, Professor Theologiae, 1674-1681.
• Eidse Ages Eidsma, oud-burgemeester 1677-1687.
• Dr. Theodorus Arents, 1681-1704.
• Dr. Rudolphus Petri, 1681-1706.
• Age Brunia, secretaris van Franekeradeel, 1688-1690.
• Leonardus Strick, burgemeester, 1690-1702.
• Dr. Suffridus Westerhuijs, 1693-1732.

>> begin