>> HOMEpage

Johann Hermann Knoop
Sleutel der
Latynsche konst-woorden
... in de ... pharmacye ...

Uitgave Leeuwarden 1758: uittreksel door M.H.H. Engels, maart 2013

VI.
VERKLARING
DER KONST-WOORDEN
AANGAANDE DE EIGENSCHAPPEN DER
SIMPLICIA
EN
PRAEPARATA
Ten opzigte Van de Reuk, Smaak en Oppervlakte (Odor, Sapor, & Superficies); mitsgaders het vermogen van Werking (Potentia agendi) in 't Dierlyke Lichaam.
1.
De Reuk (Odor), kan zyn
Inodorus. Reuke-loos.
Fragrans. Gratus. Geurig.
Suavè olens. Aangenaam ruikend.
Tetrus. Wreed-ruikend,
Ambrosinus. Seer aangenaam van Reuk.
Hircinus. Bokagtige Reuk		 Graveolens. Gravis. Swaar-ruikend.
Faetidus. Stinkend.
Suspectus. Verdagt, namelyk dat de reukgevende Stoffe een quade hoedanigheid bezit.
2.
De Smaak (Sapor), kan zyn
Fatius. Laff.
Insipidus. Smakeloos.
Aquosus. Waterig.
Herbaceus. Groen Kruid-agtig.
Oleracens. Moes-kruid-agtig.
Mucilaginosus. Slymagtig.
Pinguis. Vet.
Dulcis. Soet.
Aromaticus. Speceryagtig.
Acris. Scherp.
Pungens. Prikkelend.
Calidus. Warm.		 Fervidus. Heet.
Igneus. Vuurig.
Urens. Brandend.
Salsus. Soutagtig.
Acidus. Acidulus. Suur.
Austerus. Acerbus. Straf.
Stipticus. t'Samentrekkend, of Worgend.
Amarus. Bitter.
Nauseosus. Walgend. Walgagtig.
3.
De Oppervlakte (Superficies), kan zyn
Colorata. Gekoleurt, van veelerley koleuren.
Tinctoria. Verwent.
Ossea. Been-hard.
Friabilis. Vryfbaar.
Porosus. Doorgaat, of poreus.
Lactescens. Melk-gevend.		 Tenax. Taay.
Glutinosa. Lymagtig.
Spumescens. Schuimend.
Gummosa. Gomagtig.
Resinosa. Harsagtig.
Gummosa, Resinosa. Gom-agtig, Harsig.
4.
't Vermogen (Potentia), kan zyn
Dubia. Twyffelagtig.
Infida. Onzeker.
Praestans. Deftig. Seer nuttig.
Eximia. Uitmuntend.		 Heroica. Met veel kragt werkend
Debilis. Swak.
Cauta. Voorzigtig te gebruiken.
VIII.
VERKLARING
DER
TERMEN OF KONST-WOORDEN
die gewoonlyk met Abbreviatie of Verkorting
in Pharmaceutische zaken geschreven worden.

Het is een over oud gebruik dat men gewoonlyk veele dingen door verkorting schryft; weshalven het niet onnut zal zyn, om ook dese verkorytingen, tot dienst der Leerlingen en Jongmans, hier, naar de Alphabetische Order, aan te tonen.

a of aa. Betekent om van yder der gemelde Stoffen, evenveel te nemen.
Aq. Betekent Aqua of Water.
B. Betekent meest, te weten in de Pharmacey, Balneum (Bad).
B. M. Betekent Balneum Mariae, of het Marien-bad.
B. V. Betekent 't Balneum Vaporis of Damp-bad.
C. C. Betekent doorgaans Cornu cervi (Herts-hoorn).
Chl. Cochleare. Een Lepel vol.
C. V. Betekent doorgaans Calx Viva (levendige Kalk).
D. Betekent in de Voorschriften, Recepten of Ordinantie, Detur, dat is dat het door den Verkoper of Bereider over gegeven worde.
Dos. Dosis. De gifte, namelyk hoe veel men op een maal neemt.
F. Betekent in de Voorschriften Fiat, dat is dat men daar van make, naar de Konst.
Fsc. Fasciculus. Een Bosch, zynde 12 hand vol; van Kruiden of diergelyke sprekende.
Fl. Flores. Bloemen.
Fol. Folia. Bladen.
Fruct. Fructus. Vrugten.
G. of Gr. Betekent Granum (Grein).
G. Gt. Betekent ook Gutta (Druppel).
G. m. Maar duidelyker Gr. mod., betekent iets, B.V. een Poejer, grof gestoten, of iets anders grof toebereid.
H. cl. Hermetice claudere. Hermetisch toesluiten of zegelen.
H. sig. Hermetice Sigillare, komt overeen met 't voorgaande.
Hyster. Hystericum. Moeder-middel.
L. a. Lege artis. Betekent iets naar de Konst behoorlyk bereiden of maken.
M. of Mp. Betekent een hand- of vuist vol; dus Mij., twee hand vol; Mv. vyf hand vol, &c.
M. Betekent by de Voorschryving Misce., dat 't behoorlyk gemengt worde.
M. B., zie B. M.
M. D. Misce detur; dat is, mengt het behoorlyk en geeft het over.
M. f. Betekent Misce fiat, dat is, dat men de Stoffen menge en daaruit maake zoals geordineert is, of zo als 't behoort, naar de Konst.
Ma. Massa. Klomp of Masse, van een Stoffe.
Mxa. Mixtura. Mixtuur of Mengsel.
No. Numero. In getal.
Ol. Oleum. Olie.
P. aeq. Partes aequales. Gelyke deelen.
P. cp. per campanam. Door de Klok; namelyk gedistilleert.
P. dq. Per deliquium. Door afdrupping, op een vogte koele plaats.
P. omn. Pondus omnium. 't Gewigt van alle, namelyk van de voorgemelde dingen.
Par. Paria. Paar. By tweë, of gelyk.
Ppt. Praeparata. Geprepareert.
P. of Pug. Pugillus. Een vingergreep; is zo veel men met 3 vingers bevatten kan.
Pulv. Pulvis. Poejer.
Q. E. Quinta Essentia. 't Fynste Wesen uit een Stoffe.
Q. s. Quantum sufficit. Zo veel genoeg is.
Q. p. Quantum placet. Zo veel 't u belieft.
Q. v. Quantum vis. Zo veel gy wilt.
R. of R/. Recipe. Neemt; of Recept.
s. of β. Semis. Half, of half zo veel.
S. Betekent in de Recepten of Voorschriften
Signetur; dat is, hoe men 't ordineerde bereiden of gebruiken zal.
S. a. Secundum artem. Volgens de Konst.
Sem. Semen. Saad.
Spir. Spiritus. Geest.
S. q. Sufficiente quantitate. In genoegsame of nodige hoeveelheid.
S. s. s. Stratum super stratum. Beurtwyse over malkander gelegt of gestroit.
S. st. Sine stipitibus. Zonder Stelen.
Stillat. Stillatius, a, um. Gedistilleerd.
Succ. Succus. Sap.
Summ. Summitates. De Toppen.
TR, of Tinct. Tinctura. Tinctuur.
Troch. Trochisci. Trochisken of Koekjes.
Ung. Unguentum. Salf.
U. s. Ut supra. Als voren.
V. B., zie B. V.
Vin. Vinum. Wyn.
Vin. adust. Vinum adustum. Gebrande, dat is gedistilleerde Wyn, of Wyn-geest; dog betekent 't meest Koorn-Brandewyn, of zogenaamde Jenever.
S. V. Spiritus Vini, Wyn-geest.

Meer andere Abbreviatien worden in de Voorschriften zelden gebruikt, dog als se voorkomen, moet men haar betekening uit de woorden verstaan; en een Schryver behoord dezelve niet te kort te schryven en daar door onverstaanbaar te maken; of er een Explicatie voor af van te geven.
IX.
VERKLARING
DER
TERMEN EN GEBRUIKELYKE CARACTERS
Aangaande het Gewigt.

Gr. Betekent Granum, Grein, en word gerekent op de swaarte van een Gerste- of Peper-Koorn.
, of Scr. Scrupulus. Scrupel, is 20 grein.
, of Dr. Drachma. Quentje, is drie Scrupel.
, of Unc. Uncia. Once, is twee Lood of 8 Drachma's.
lb. Lib. Libra. Een Pond, is 12 Oncen Medicinaal, en 16 Oncen Borger-Koopmans Gewigt: Of anderhalf vierendeel van een Mengel; of 2 vierendeel van een Mengel Borger-Koopmans natte maat.
β. Als dit teken agter een der vorige staat, betekent het half; B. V. lbβ. Een half Pond.
ijβ. twee en een halve Once. Mjβ. een en een halve hand vol, &c.
Een Varndeltje, is circa 6 Oncen.
En dus een zogenaamt Stuivers-kantje, 1½ Once.
Een Wyn-romer vol, 1½ Oncen.
Een Thee-kopje, 6 Drachma,
Een Coffi-kopje, 9 Drachma.
Een Lepel vol, 4 Drachma.

De volgende Tafel wyst met een opslag van 't oog de proportie der deelen van de Medicinale gewigten aan, zoals se nu in de meeste Nederlanden gebruikt worden.

Gewigt Gr. lbβ lb
lb 5760 288 96 12 2 1
lbβ 2880 144 48 6 1
480 24 8 1
60 3 1
20 1

NOTA. Wegens de Gewigten heeft men vorders aan te merken, dat dezelve niet overal gelyk of van gelyke swaarte en verdeeling zyn; wy zullen derhalven nog eenige andere Gewigten hier by voegen.

1. 't Oude Romeinsche Medicinaal-Gewigt.
Een Pond is XII. Oncen, of 6912 Greinen.
Elk Once VIII. Drachma, of 576 Gr.
Elk Drachana III. Scrup., of - 72 Gr.
Elk Scrup. II. Oboli, of - - 24 Gr.
Elk Obolus IV. Siliqua, of - - 12 Gr.
Elk Siliqua of Carath - - - - 3 Gr.
Welk Gewigt opgevolgt is in de Schriften van sommige moderne geleerde GeneesMeesters; en in sommige Pharmacopoeën, als in die van Ryssel, Utrecht, den Haag, &c. , en 't lb. is juist een vyfde swaarder als het vorige gemeene Medicinaal Gewigt.

2. Het Borger-Koopmans-Gewigt.
Een Pond is XVI Oncen, of - 9600 Greinen.
Elk Once is 2 Lood, of VIII Drach. of 600 Gr.
Elk Drachma is II Quartjes of 3
Scrupel, of - - - - 75 Gr.
Elk Quartje is - - - - - 37½ Gr.
Elk Scrupel is - - - - - - 25 Gr.

3. Het Munt- of Goudsmids-Gewigt, anders Troys-Gewigt genaamt.
Een Pond is II Mark, of - 10240 Greinen.
Elk Mark VIII Oncen, of - 5120 Gr.
Elk Once XX Engels of VIII Drach. 640 Greinen.
Elk Drachma III Scrupels, of 80 Gr.
Elk Engels IV Vierlinge, of - 32 Gr.
Elk Scrupel of Penning - - - 262/3 Gr.
Elk Vierling is II Troytjes of Carath., is - - - - - 8 Gr.
Elk Carath - - - - - - - 4 Gr.
Als men nu de Greinen van alle de gemelde Gewigten gelyk stelt, gelyk se inderdaat zyn of behoorden te zyn (zynde swaarte van een Aasje Trois-gewigt), zo vind men ligtelyk de proportie der voorge melde Gewigten en haar deelen. NOTA. By deze gelegentheid moet ik in passant aanmerken, dat 't wenschelyk was, dat men overal, of tenminsten in elk Koningryk, Vorstendom, of Republyk, eenerley Gewigt en Maat gebruikte; dit zoude veele Confusiën en Knevelaryen verhinderen, ten beste van elk; en ik zien niet dat in dezen zwarigheid is, als de Souvereinen des Lands haar wettige Autoriteit, ten beste der Ingezetenen, doen gelden. Anderzints, zo dit zwarigheid, door dit of dat Privilegie, ontmoeten mogte, zo zoude het niet minder nuttig zyn, om een vaste geauthoriseerde proportie te stellen tusschen de Gewigten en Maten van Steden, Plaatsen, &c. dat niet zeer zwaar te doen was, als de Souvereinen hare toestemming daartoe maar gelieven te geven.
X.
VERKLARING
VAN DE CARACTERS,
OF TEIKENS
[zie de afbeeldingen]
die in de
Medicynsche, Pharmaceutische en
Chymische Schriften gebruikt worden,
tot verkorting der Benamingen.
A.
Acetum. Asyn
Acetum destillatum. Gedest. Asyn
Alembicus. Destilleer-Helm
Alumen. Aluin
Amalgama.
Amphora. Wyn-kan
Annus. Een Jaar
Antimonium. Antimonie of Spies-glas
Aqua. Water
Aqua fortis. Sterk-water
Aqua pluvialis. Regen-water
Aqua regia. Strygia. Koninglyk water
Aqua vitae. Brandewyn.
Arena. Sand.
Argentum. Zilver.
Aries. Ram, of
Arsenicum. Rotte-kruid
Auripigmentum. Geel Operment, of Rotte-kruid
Aurum. Goud

B.
Balneum. Bad
Balneum Mariae, seu Maris. Marien- of kokend Water-bad
Balneum vaporis, seu roris. Damp- of Water-bad

C.
Calx. Kalk
Calx viva. Levendige of onuitgebluschte Kalk
Cancer. Kreeft
Caper. Steenbok, of Tin
Caput mortuum. Dode Kop of Klomp, word verbeeld door een Doods-hooft
Chalybs. Staal
Cineres. Asch
Cineres clavellati. Pot-asch
Cinnabaris. Vermilioen
Cornu Cervi. Herts-hoorn
Crucibulum. Smelt-kroes
Cuprum. Koper

D.
Destillare. Destilleren
Dies. Dag.

F.
Ferrum. Yser.

G.
Gemini. Tweeling

H.
Hora. Uur

I. J.
Ignis. Vuur
Jupiter, of Tin

L.
Leo. Leuwe
Libra. Weeg-schaal of Pond
Luna. de Maan, of Zilver

M.
Mars. Yser of Staal
Mensis. Een Maand
Mercurius. Quik, of Quik-zilver
Mercurius praecipitatus. Precipitaat
Mercurius sublimatus. Sublimaat

N.
Nitrum. Salpeter.
Nox. Een Nagt.

O.
Oleum destillatum. Gedestilleerde Olie. Betekent by sommige der Ouden ook Olie van allerley soort, sonder onderscheid
Oleum coctum. Gekookt Olie
Oleum expressum. Uitgeperst Olie OO
Oleum empirenmaticum. Olie door Neder-sinking
Oppositio. Tegen-schyn

P.
Pisces. Vissche
Plumbum. Loot
Precipitare. Neder-storten
Pulvis. Poejer

Q.
Quadrans. Vierde-schyn
Quinta Essentia. Quint-Essents; of 't beste uitgetrokkene Wesen uit iets

R.
Retorta. Retorte

S.
Sal armeniacum. Armoniak-sout
Sal commune, vel culinare. Gemeen- of Keuken-sout
Sal nitrum, sive Petrae. Salpeter
Sal gommae. Gegraven- of Steen-sout
Saturnus. of Lood
Scorpius. Scorpioen
Sextilis. Seste-schyn, ook Amoniak-sout
Sol. De Zon, of Goud
Spiritus. Geest
Spiritus Vini. Wyn-geest of Brandewyn
Spiritus Vini rectificatus. Gesuiverde Wyn-geest
Stannum. Tin
Sublimare. Doen op-stygen. Opheffen
Sulphur. Swavel

T.
Tartarus. Wynsteen
Talcum. Talk
Taurus. Stier
Terra. Aarde
Tinctura. Tinctuur
Trigonus. Derde schyn

V.U.
Venus, of Koper
Vinum. Wyn
Virgo. Maagd
Viride AEris. Spaans-groen
Vitriolum. Vitriool
Urina. Pisse
XI.
VERKLARING VAN DE NODIGSTE
GEREEDSCHAPPEN DER PHARMACYE.

A.
Abacus. Toon-bank.
Agitaculum. Een Omroer-stok of Roer-stamper.
Ahenum, vel Curcuma. Een Koperen Ketel.
Alembicus. Galea. Distileer-helm.
Amphora. Grote Wyn-kanne.
Ampulla Simpulum. Ampulet. Glasen Vlesje met een enge hals,
Arcula. Kistje. Laadje.
Armarium. Bewaar-plaats.
Atramentarium. Blikke vierkante Inkt- of andere Koker.
B. Balneum Maria Marien-bad.
Bocia, zie Cucurbita.
C.
Cacabus. Lebes. Kopere Zied-pot.
Calix vitreus. Drink-glas.
Campana destillatoria. Klok. Distilleer-Klok. Cantharus. Kanne.
Caprunculus. Aarden Syroop-pot met een tuitje. Capsella. Capsula. Doos; ook Peper-huisje. Catinus. Catillus. Kom. Kommetje of Bekken. Circulatorium. Vas hermeticum. Circulier-glas. Pelicaan.
Cistula. Laadje. Cochleare. Lepel.
Colatorium Colum. Syg-doek. Kleinser. Doorslag. Concha. Glas-schaal. Tasse.
Cornuta. Lange Retort, tot scheiding van Goud en Zilver, &c.
Crater. Grote Drink-schaal.
Craticula. Rooster.
Cribrum. Interniculum. Zeef. Teems. Crucibulum. Smelt-kroes.
Cucurbita. Bocia. Kolf. Destilleer-kolf. Cucurbitula. Scröp-kop. Laat-kop; tot 't Scröppen dienende, zynde van Glas of Tin.
Culter. Mes.
Cyathus. Beeker, of kleine Kroes.
D.
Diploma. .....
E.
Excipulus. Receptaculum. Ontfanger. Recipient.
F.
Fictile (Vas), vel Vas Figulinum seu Testceum. Nieuwe Aarden Pot.
Filtrum. Wollen Kleins-Lap; of van Vloey-papier. Forceps. Tang; van veelerley gedaante en gebruik.
Forfex. Scheer; ook Tand-trekker.
Fornax. Fornuis.
Fornax Destillatorium. Distilleer-Oven.
Fuscinula. Gaffel of Vork.
H.
Hydria. Situla. Emmer.
Infundibulum. Tritorium. Tregter.
L.
Laboratorium. Werkplaats. Lagena. Vlesch. Kruik. Laguncula. Kleine Vlesch. Vleschje. Lamina. Plaat.
Lecythus. Olie-kruik.
Lima. Vyl.
M.
Malleus. Hammer. Manica Hippocratis. Wollen Hypocras-kous, of puntige Lek-sak.
Matratium. Excipilus vitreus. Lek-vat, of Recipient van de Cornuta.
Mortarium, vel Pila. Mortier. Vysel. Myrothecium. Busje met welriekende Salven.
N.
Narthecium. Salf-bus.
O.
Olla. Pot. Zied-pot.
Ollula. Kleine Pot. Potje.
Oenophorom. Cantharus. Wyn-pot. Wyn-kanne of Wyn-Vlessche. Operculum. Deksel.
P.
Patella. Koperen van binnen vertint Pannetje, Caserolle.
Patina. Pan, of Schotel.
Patina cuprea ansata. Koper Bekken of vlakke Pan met twee hand-vatsels.
Patina fictilis vitreata. Verglaasde Aarden Pan. Pelicanus, zie Circulatorium.
Phiala; Nimbus vitreus. Glasen Phiool.
Pila. Vysel of Stamper van de Vysel.
Pistillum. Pilum. Stamper.
Porphyrites. Vryf-Steen van Porphyr- of Marmer-steen.
Praelum. Torcular. Pers.
Pyramis inversa. Cucullus chartaceus colatorius. Papieren Syg-hoorn, zynde van Vloey-papier tesamen gerolt in de gedaante van een omgekeerde Pyramide.
Pyxis. Bus, of rol-rondo Doos.
R.
Radula. Trocnesis. Rasp.
Receptaculum. Ontfanger. 0ntfang-glas. Recipient.
Reconditorium. Begryp-plaats. Weg-set-plaats.
Ritorta. Retort. Omgedraaide Kolf.
Rudicula. Roer-stok.
Rutabulum. Roer-haak, om in 't vuur te gebruiken.
S.
Saccus cilicinus. Cilicium. Stramyn- of Hairen Zak.
Sacculus. Een Zakje.
Scatula. Spanen Doos, of een diep Laadje.
Scyphus. Kop, of Drink-schaal.
Separatorium. Schei-glas. Schci-tregter.
Setaceum. Hairen Seef.
Sipho. Pyp. Suig-pyp. Suiger.
Siphunculus. Pypje. Suigertje.
Situla. Een Emmer.
Spatha. Schuim-spaan.
Spatula. Ligula. Spatel.
Sporta. Gevlogten Korf.
Stamineum Textum, vel Cilicium subtile. Stramyn; van syn geweven Wolle-werk.
Subcernicula clausa. Gesloten Seeften. Syringa ad Clysteres. Klysteer-Spuit.
T.
Tabula. Tafel. Tafereel.
Tela finissima. Carbosus. Fyn Kameryks-Doek.
Theca. Koker.
Trutina, vel Bilanx. Weeg-schaal.
Tudicula. Pol-Lepel.
U.
Urceus. Kruik. Kroes.
Urceolus, vel fictilis Cyathus. Een Aarden Kruik, of Kroesje.
V.
Vas, zie Fictile Vas; dog dit woord (Vas) bevat veelerley Soorten van Vaten die men elk onder zyn bezonder eigenaardige Naam vind.
Vesica cuprea. Kopere van binnen vertinde Blaas, tot 't Distilleren.
Vitrum. Een Glas.
Daar zyn nog wel meer Instrumenten en Gereedschappen, welke tot de Pharmacye kunnen dienen, dog de voorgemelde zyn de nodige tot een welgereguleerde PHARMACOPAOEA, en de overige hebben meest haar gebruik in de Chymie, als men dezelve verder tot in de Top uitvoeren wil.

>> begin