>> HOMEpage
Oude herbergen in de elf steden
Bron: J.J. Kalma, Âlde herbergen yn Fryslân, in: Fryske plaknammen; V, Sept. 1952 en VI, Nov. 1953; Tresoar (overdruk) 4084 fr folio
Internetuitgave: M.H.H. Engels, november 2015
In memoriam Dr. Wiebe Bergsma (*1955-†28.6.2015), die bezig was met een onderzoek naar herbergen.
>> Leeuwarden resp. de overige steden van Friesland
ALDE HERBERGEN YN FRYSLAN. I.De herberge hat yn it folkslibben altiten in wichtich plak hawn.
Stúdzje fan herberchnammen is dus in bijdrage ta de kennis fan it folks-
libben. Ik soe hjir ek wize wolle op de artikelsery, dy't R. Brolsma
destiids jown hat oer de âlde winterherbergen. Nammen as DE DILLE, ULTSJESTEIN,
BARTLEHIEM, RUSTENBURG en ALTENBURG, DE FROSKEPÔLLE sizze
stadichoan net safolle mear, mar der hat in tiid west, dat hja yn it
fleurige winterlibben in great plak hienen. Hwat dit oangiet is foar ús
yn Fryslân in bulte forline tiid wurden, mar hwa't op 'e fyts of hoe dan
ek yn 'e Saksyske gebieten of fierder op yn Dútsklân reizget, kin sjen
hoe't it ek hjir bij âlds wie. Hij wit, dat de herberchnammen der noch
altiten net swak bijspylje. "ZUM ROTEN ADLER", "BEIM HIRSCHBRUNNEN",
"IM WEISSEN KREUZ", it binne op 'e lange fytstocht nammen, dy't hingjen
bliuwe en der't wij in koele jachtweide, in sit yn it skaed fan greate
beammen, ja ek in kroechbaes mei in grou bierliif of in fleurich jong-
faem mei in laitsjend "Bitt'schön!" oan forbine. En hwat foar Dútsklân
jildt, sjugge wij noch sterker yn Ingelân. It is in geniet it boek fan
A. E. Richardson - The old inns of England (London 1934) - troch to blêd-
zjen.
Van Lennep en Ter Gouw sizze yn har boek oer de Uthingtekens, dat in
stêd ûngesellich is, as dy tekens der net binne. Dat wie yn 1868 en op
in hiel inkelden nei binne nou al dy buorden mei har forsierings fuort.
De ljochtreklame is dêrfoar yn it plak kommen en oft it dêr better fan
wurden is, sille wij allegearre wol bitwivelje. Foaral ús Fryslân is
tige keal hwat dit oangiet en wij moatte dit bitreurje. Faeks kin dizze
bijdrage in stikje libben-by-âlds wer yn it ûnthald bringe. Neam it
sucht nei romantyk, it weidreamen yn it forline, as der dan ek mar sjoen
wurdt, dat dy nammen en alles hwat dêr oan fêst sit, foar de kunde fan
it folkslibben yn earder tiid ûnmisber binne.
Unmisber, hwant hyltiten dûke dy âlde nammen wer op. Hja hearre bij
de skiednis, jowe dy kleur en stal. Ik tink, om mar in pear foarbylden
to jaen, oan "DE VERGULDE HELM", in herberch alear op 'e Ljouwter Nij-
stêd, oan 'e drokke kant, west fan de Langepiip. Dêr hienen yn 1565,
doe't de jonge Gabbe Selsma dêr wenne, de ôffurdigen fan it Forboun fan
Eallju, Herbert van Raaphorst, Frederik van Egmond en Albert van Huch-
tenbroek har yntrek nommen. Flak dêr by wie "DE WITTE ZWAAN", ek in her-
berch, der't Jancko Douwama yn 1512 in processy foarbij gean seach
(Boeck der Partijen, p. 175). Ek oan 'e Nijstêd neist de Waech wie der
al yn 'e 17de ieu in herberch, dy't "t VERGULDE HOOFD" hiet. Op de 18de
Sept. 1695 beaën de Deputearre Steaten hjir oan Prinses Amalia en har
bern in collation oan, wylst op it Waechplein fjûrwurk ôfstutsen waerd.
Dit barde bij gelegenheit fan de Tankdei foar it foroverjen fan de stêd
en it kasteel fan Namen. Sa moetsje wij yn 'e forhalen út 'e skiednis
hyltiten de âlde herberchnammen. Yn 'e herbergen is feest fierd, dêr
wienen bruiloften en bigraffenissen, dêr binne konferinsjes hâlden, dêr
kamen yn 'e 18de ieu de Exercitygenoatskippen bijinoar, dêr waerden
forieningen oprjochte - Sneon de 14de fan Hjerstmoanne 1844 wienenyn
'e herberch "HET GOUDEN WAGENTJE" fan 'e widdou Tiemar op 'e Nijstêd
de seis man bijinoar, dy't ûnder lieding fan T. H. Dykstra it âld Sel-
skip oprjochten. De kastleins hawwe it west dy't yn 'e tiid, doe't der
noch gjin sportforienings wienen, de Fryske sporten: keatsen, hurddra-
ven, silen ensfh. organisearre hawwe. Yn 'e herbergen binne de âlde
tsjerkerekkens opmakke, dêr kamen de skoalmasters, dy' t oan it skoal-
forsjongen - "hurddraven" neamt H. Sytstra it - dielnamen, bijinoar,
om út to blazen; dêr slagge de feint oan 'e faem, "Kom Setsleaf, kom
nou keamer op", en gean sa mar troch.
De bijdrage, dy't ik jaen wol, is net in litterairen ien. Oer de her-
berch yn 'e litteratuer soe ek praet wurde kinne (fgl. b. g. Starters
Sotte Clucht van een Advocaet ende een Boer). Ik moat in lyst fan nam-
men jaen, in lange lyst en dêrtroch soms wol hwat forfeelsum, mar ik
forsykje jim om efter de nammen to sjen. Hwat mij oangiet, jim meije bij
in bikende namme hyltiten efkes weidreame. Jim meije de forbylding
wurkje litte en it kleurige úthingboerd, in moai produkt fan Fryske
folkskunst, skommeljen sjen yn 'e wyn mei der ûnder de sekjes mei gou-
den willems, de prizen, dy't de kastleins útloven op merkedagen. Yn de
nammen stekt soms in stik folkshumor. Priuw dy mar efkes op 'e tonge.
Mar foaral: wurkje mei, om de lyst noch folsleiner to krijen en mei to
helpen om safolle mooglik nammen to biwarjen.
Ofbyldingen fan de âlde herbergen binne der net folle mear, mar hwa't
de "Vaderlandsche Gezichten" fan 1768 mei de gravures fan H. F. Bendorp
mei tekeningen fan Gardenier Visscher trochblêddet, fynt dochs noch in-
kelde moaije. Spesiael wol ik Burchwert neame en dan Heech en Sleat.
Ik mei net bigjinne sûnder myn greate help, de hear K. Oosterveld, to
neamen. As wij in stik of tsien fan sokke meiwurkers hienen, soenen wij
yn ûs Wurkforbân en ek yn oare - ik tink oan it Geneälogyske en it Gea-
kundige - noch hurder avensearje as nou it gefal is. It greatste part
fan de nammen dy't ik jow, hat Oosterveld út 'e Ljouwerter krante sam-
mele.
Folslein is myn lyst net, dat mei net lykje. Foaral de echte folksnam-
men, de nammen fan de lytse kroechjes, dy't der oeral west hawwe - in
tsien, tweintich fan dy húskes fan hâldoan yn ien doarp wie gjin seld-
sumheit - haw ik net. Dy nammen steane ommers net yn 'e krante en moatte
troch neifreegjen by de âlderein opdûke. Hwat dit oangiet, kin men ûs
o sa skewiele. It is mij ek opfallen, dat de moderne, nou noch libjen-
de nammen ek net altiten yn 'e lyst foarkomme.
Noch in inkelde opmerking wol ik meitsje oer de yndeling fan de stof.
It like mij it bêste ta de nammen plak foar plak to neamen. Ik bihannelje
earst Ljouwert en de oare stêdden en dan de doarpen yn alfabetyske oar-
der. Sa út en troch jow ik in koarte taljochting, om ta bislút inkelde
gearfetsjende opmerkingen to meitsjen.
>> begin
LJOUWERT:Boarnen binne: de Ljouwerter kranten; W. Eekhoff - Geschiedk. beschrij-
ving van Leeuwarden; R. Visscher, Leeuwarden van 1846 - 1906; Reysboek
1689; Jeroen Jeroense - Koddige en Ernstige opschriften; Hs 970, Prov.
Bibl.; Wijkboek van Leeuwarden 1843.
Gustavus Adolphus - De namme komt foar yn it Reysboek van de Ver. Ne-
derl. Provinciën (A'dam, Ten Hoorn, 1689). De herberch wie
bij de Fiskmerk en is letter fordwoun. Wy moatte fansels
tinke oan de Sweedske koaning fan dy namme.
De Witte Arend - Yn 1821 oan it Great Skavernek. De skippers fan Easter-
littens hienen hjir har Fearhûs. Ik meitsje twa opmerkingen:
a) Dat in namme letter net werom foun wurdt, kin bitsjutte,
dat de herberch fordwoun is, mar ek wol, dat der in oare
namme keazen is. As in herberch út de iene femylje yn in
oaren ien oergie, waerd de âlde namme soms forfongen.
b) Krekt lyk as yn 'e heraldyk sjogge wy, dat de kleuren
fan de bisten en fûgels op 'e úthingbuorden faek net de
natuerlike binne. It úthingteken moast opfalle. De buorden,
dy't yn 'e 18de ieu noch oeral foar kamen, waerden soms
tige great makke. Op it lest roun dat al to fier en waerd
der it near op lein. De lufels, dy't wij op de 18de ieuske
tekeningen noch in bulte sjogge - fgl. Bendorp syn teke-
ning fan Bolswert - fordwounen om forkearstechnyske rede-
nen ek, sadat it moai biskildere teken, dat ek wol op 'e
lufels oanbrocht wie, hwat langer hwat minder plak krige.
Yn in biskieden foarm, b. g. yn it boppeljocht boppe de
yngongsdoar bleau in namme en forsiering doe noch fuort-
libjen en sa fine wij it hjir en dêr noch, mar mei't de
forsiering net mear ta har rjocht kaem forlear de namme
ek folle fan har bitsjutting. Hwerom soe in herberch "de
Witte Arend" hite as dy net mear to sjen wie?
De Gouden Bal - Yn 1782 in herberch oan 'e Bûtesingel tusken de Frouwe-
en Hoeksterpoarte. Yn 1843 noch (Wijkboek), mar yn 1876 ôf-
brutsen. De herberch wie, der't nou de Singelstrjitte is.
De jongerein kaem der folle. In kuijer de Noardersingel
lâns waerd noch lang "langs den Gouden Bal" neamd. De goud-
kleur fine wij in bulte yn 'e tekens en dus ek yn 'e nam-
men. Ek hjir wolle wij der wer op wize - it jildt foar in
great part fan 'e nammen - dat it úthingboerd it primaire
is. It printeboek, der't it plaetsje it fornaemste yn is,
is net sa modern as it tsjinwurdich wol ris liket.
De Witte Beer - Yn 1760 in herberch oer de Waech, tichte bij de Weard.
De herbergier L. R. Lojenga makke ek spegels. It sil opfal-
le, hoefolle herbergen der bij de âlde merk wienen. Dat wie
alear al krekt sa as noutydlings.
De Benthem - Dizze herberch wurdt yn 1689 (Reysboek), mar ek yn 1618
al neamd, dan hyt er "Het Huis Benthem" (Eekh. II, 433),
en bistiet nou noch bij de Fiskmerk. It is opfallend, hoe-
folle herbergen fan dy namme yn Fryslân bistien hawwe (fgl.
Dokkum). Hinget it gear mei de hannel, dy't der op it Bent-
heimse wie en wie dit de herberch, der't de keaplju dêr wei
ûtfanhuzen?
Blauwhuis - Yn 1760 fine wy efkes oan 'e bûtenkant fan 'e stêd oan 'e
eastkant op Camstrabuorren en bij de Ferwersbrêge al in
Oud en Nieuw Blauwhuis. Wij wize der op, dat de huzen yn 'e
18de ieu nûmers krigen. Doe kaem de gewoante op de huzen,
ek de herbergen, troch de kleur oan to jaen. Wij krigen in
Blauwe, Reade Winkel ensfh. Sa ek it Blauhûs as herberchs-
namme, mar dizze herberch wie der al yn earder tiden. Op
in glès wie hjir om 1700 hinne to lêzen (Hs 970):
Soo die pot soo die lepel
Soo die klock soo die klepel
Soo de moer soo het kint
Sie vrijers waar gij mint.
De Blik of Bleek - Nou noch oan it bigjin fan de Grinzer strjitwei, al-
ear oan it bigjin fan 'e Swarte Wei. Yn earder tiden hie
men krekt bûten de stêdden faek bleekfjilden. Sa wie en is
der oan 'e súdkant fan Dokkum de Lutske Bleek. De bleek wie
hjir S.E. fan de herberch fan dy namme.
De Roode Boer - Yn 1820 in herberch oan 'e súdkant fan Ljouwert by de
wei Achter de Hoven. It falt op, hoefolle herbergen der
flak om 'e stêd hinne lizze. Men hie yn it foarige noch
gjin bioskopen en de lju woenen dochs wol ris hwat. Fgl.
de "alehouses" yn Ingelân, der't de rêstige boargers dy't
de bioskoop net opsykje nou noch hinne geane.
Stadsschutters Doele - Yn 1540 is de Doele (der't de skutters oefenen)
oanlein oan 'e ein fan 'e tsjintwurdige Doelestrjitte tsjin
'e stêdsgreft. De skiednis fine wij bij Eekhoff, Gesch.
Beschrijving Leeuwarden I, 170, 188, 200 , 333 en II, 156,
203, 225. Op 'en dûr waerd der in bilangrike herberch oan
forboun. Yn 1815 wie der "op de Grachtswal" in herberch
"Oude Doele". Moat der't âlde ûnder forstien wurde? Yn 'e
18de ieu (1775, 1784) fine wij trouwens ek al in "Nieuwe
Doele" op 'e Grachtswal. It tsjintwurdige Nieuwe Doelen
hûtel, it âlde Minnenahûs is fan 1830 (sj. Eekhoff II, 277,
420).
Duinkerken - It hûtel, dat nou noch op it Skavernek bistiet, foun ik al
yn 1760 dêr neamd, mar de herberch bistie neffens Hs 970 ek
al om 1700 hinne. Op it úthingboerd stie doe:
Hier drinck men morgen om niet
Duijnkerken hangt hier uit, soo men siet.
De oarsprong fan de namme is mij net bikend. Yn 1802 is der
sprake fan Nieuw Duinkerken.
Het Blind Ezel - Wurdt yn 1780 bij de Fiskmerk neamd.
De Drie Friesen - Dy herberch foun ik neamd yn it hanskrift op 'e P. B.
(Hs 970), der't in bulte opskriften op lufels, glêzen ensfh.
út Fryslân yn optekene steane. Dit hs moat fan c. 1700 wêze
en komt mooglik bij Joh. Hilarides wei. Yn in glês stie by
in tekening in opskrift, dat nou net sa netsjes is, mar oars
wol typysk foar dy tiid, doe' t men soksoarte ferskes tige
graech lies en optekene. Wij wize mar op Jeroen Jeroenses
Koddige en Ernstige opschriften, dat in smoarch boekje is,
mar, sjoen de printingen, der tige yn gien is. Der stiet ,
mar wij sizze der dalik bij, dat it it iennichste foarbyld
wêze sil, dat wij fan dit soarte ú it hs en de Koddige en
Ernstige Opschriften oanhelje sille: "Glasschrift tot Leeu-
warden in de herberg van de Drie Friezen daer de haan de
hen treet":
Wy hennen
moeten bekennen
dat de haen
gaat op ons staan
En wijl hij daar syn vreugde doet verwecken
doen wij de deur stil toe om't klincksnoer
in te trecken.
Hwer't dizze herberch wie wit ik net. Men soe hast sizze:
yn 'e omkriten fan de Weaze! Wy wize noch efkes op it tal
3. It sil bliken dwaen, dat dit tige folle foarkomt, net
allinne yn Fryslân, mar lyk as yn 'e heraldyk, oeral. It
wilst op oerfloed, al moat der ek oan 'e Trije Ienheit tocht
wurde.
Schippers Gildehuis - Dat wie yn 1802 op it Fliet. Sokke skippersherber-
gen fine wij ek faek. Yn it algemien kin sein wurde, dat it
forkear oant frij djip yn 'e 19de ieu ta oer it wetter gie.
De fearhuzen oan de grêften wienen wol tige wichtich. Hwat
nou allegearre op it Aldehouster tsjerkhôf bart waerd yn
dy dagen mear oer de hiele stêd forspraet.
De oude Heere Gragt - Dat wie yn 1791 in logement op, der stiet: in het
Zaailand.
Het Rood Hart - In tige algemiene herberchnamme, dy't wij krekt yn
Fryslân noch al ris tsjin komme. Der moat tocht wurde oan
Ps. 42. De herberch wie al yn 1761 op 'e Wurdumerdyk en
bistie noch yn 1843.
De Gulden Helm - Bistie al yn 1565.
Hof van Vriesland - Yn 1689 (Reysboek) neamd. "Over de Kasteleny" wurdt
der bij sein. Wij witte net krekt, hwat der mei miend is.
Stie de herberch foar de kanselarij of foar it Hôf oer?
Yn 1765 fine wij in herberch fan dy namme yn 'e St. Jacobs-
strjitte. Yn 1816 is der in Hof v. Vriesland "in het Zaai-
land". It koe wol itselde wêze as it Gebou fan de Frijmit-
seldersloge der, dat yn 1793 ynwijd waerd.
Hof van Holland - Yn 1817 ek yn 'e St. Jacobsstrjitte. It wie c. 1850
ien fan de beste hûtels.
't Vergulde Hoofd - Wurdt al yn 1618 neamd. It stie neist de Weach. De
herberch hiet ek: de Tronje. Uffenbach neamt dizze destiids
forneamde herberch ek yn syn reisbiskriuwing. Yn 1752 hiet
it hûs: 't Oud Vergulden Hooft. Dan wurdt de namme: De Nieu-
we Wijnberg.
Het Hooghuis - Yn 1776 in herberch bij de Lange Piip, wurdt ek noch yn
1819 neamd. Yn 1827 kaem hjir it Magazijn fan Sinkel, it
earste Warehûs, dat Ljouwert hie, nou Bervoets.
De Hoop - Dy herberch stie yn 1801 efkes bûten de Wurdumerpoarte. Ek
dy namme komt faek foar. De hospes hope fansels op in bul-
te gasten.
De Drie Hoozen - Yn 1761 fine wij dy namme bij de Groenmarkt. Ik wiis
wer op it tal 3. In oare namme foar dy herberch is Koorn-
beurs.
De Nieuwe Hop(pe) zak - Stie om 1700 hinne al bij de merk, dus bij de
Waech op 'e N.W. hoeke fan de Piperstrjitte. De hopkeaplju
kamen der bij inoar. Wij moatte tinke oan it greate plak,
dat it bierbrouwen hie (fgl. Joh. Winkler - Bier en Bier-
drinken in Friesland yn: Oud Nederland, p. 313 f.). Neffens
Hs 970 wie der op in glês to lêzen:
Apen en rapen,
Hoeren en papen
Toebak bier en brandewijn
Wilt altijt te samen zijn.
Het Gouden Huis - Wurdt yn 1618 neamd, lizzing net bikend.
Franeker Kelder - Wij founen op 1772 oantekene: "op het Schavenek te
Leeuwarden alwaar Duinkerken uithangt en de Franeker kelder
is". Nei alle gedachten moatte wij tinke oan hwat letter
it Oud Franeker Veerhuis hite sil (sj. fierder op). Hjir
koe men de fracht ôfjaen of sels in kaertsje keapje foar
de reis mei de trekskûte.
Harlinger Kelder - Dy wie der tichte bij (1770, '82) op 'e hoeke fan it
Skavernek.
De Keurvorst van Saxen - Yn 1760 ek op it Skavernek. Dat der op Great
en Lyts Skavernek safolle herbergen stien hawwe hoecht ûs
net to fomuverjen. Hjir leinen de skippen, dy't de forbi-
ning fan Ljouwert mei de stêdden fan Westergoa ûnderhâldden
hawwe. De namme fan de herberch hinget grif gear mei freo-
nen of oantroude femylje fandeFryske steedhâlders of faeks
ek mei in bisite, dy't hjir to Ljouwert brocht is.
De Klanderij - De namme komt noch al ris foar to Ljouwert en op ûnder-
skate plakken. Sa tekenen wij oan 1790: de Klandery in het
Zayland, 1806: de Klanderye op 't Vliet, 1798: de Clande-
rije even buiten Leeuwarden. Yn de earste twa gefallen moat
net oan in herberch tocht wurde, mar oan in mangel- en gläns-
bidriuw, de oarspronklike bitsjutting fan it wurd "calande-
rij ". Yn de lêste opjefte is al in herberch bidoeld, it
tsjintwurdich hûtel fan dy namme, dat dus fan alds yn 'e
18de ieu ek in soarte fan lekkenfolderij west hat. De âlde
stêdsherberge, de Klanderij, is yn 1891 Ofbrutsen en troch
it hûtel forfongen.
De drie Klavers - Bigjin 18de ieu. Letter waerd dit it Lemster Fearhûs
oan 'e Nijstêd.
De Klok - Great Skavernek (1821), ek: Het Franeker Veerhuis.
De drie klokken - Al yn 1618 op 'e hoeke fan de Piperstrjitte Onder de
Linebeam.
De Bontekoe - Wij founen dy herberch oan 'e Stienser dyk yn 1799 neamd.
De namme, dy't bij in boerestreek past, is der yngien, sa-
dat der op 'en dûr in Greate, Lytse en Jonge Bontekoe kamen.
Heeren koffyhuis - Dit koffyhûs stie op 'e hoeke fan Wurdumerdyk en Nij-
stêd (1762, 1767). De brûker Jac. Bouwmeester makke yn dy
jierren ek "vlambouwen".
Nederlands koffyhuis - Eekhoff (II, 277) neamt it as ien fan de for-
bettere koffyhuzen. Ik doar net to sizzen, hwer't it
wie.
Oranje koffijhuis - Yn 1814 wurdt it bij it Stedhûs neamd. It is der
nou noch (Oranje bierhuis). Is de namme yn 1813 jown?
Koornbeurs - Dy herberch bij de Groenmerk waerd ek de Drie Hoozen of
Kousen neamd. Wij tekenen de namme op yn 1753, '62, '90.
De Drie Kramers - Dy hat west yn hwat letter de Drie Kramerssteech hi-
te soe. Eekhoff II, 7, wol hawwe, de namme fan de steech
hat earst Muntesteech west nei de Munt der neist. De steech
wie bij it tsjintwurdige postkantoar. Yn Hs 970 founen wij
in opskrift dat op it ûthingboerd fan in kroechj e fan dy
namme sitten hat, mar dat yn 'e Focxsteech wie. Dy Focxsteech
wie tusken St. Jacobsstrjitte en Heechstrjitte. Op it boerd
fan dy kroech stie:
Die hier wil drincken en wil borgen
die koom morgen
Want heden is't een dagh
dat ik niet borgen magh.
De Croon - Wij founen yn 1666 in Dirck Pyters Stalman in de Croon neamd.
It is net wierskynlik, dat wij hjir tinke moatte oan de
tsjintwurdige Kroon, om't it stêdsdeel bûten de Wurdumer
poarte nij is.
De Keizerskroon - Dat wie in herberch oan 'e s.w. hoeke fan de Piper-
strjitte en de Wurdumerdyk, dy't yn 1753 neamd wurdt. Let-
ter wenne hjir de forneamde boekhanler-archivaris W. Eek-
hoff. Nou fine wij de Keizerskroon yn 'e Lange Merkstrjitte.
De nieuwe kroon - Wurdt yn 1817 oan 'e Wurdumerdyk neamd. It is desel-
de herberch as de Keizerskroon.
Het Swarte Kruis - Yn 1753 bij de Waech, Lange Piip, súdside, in wyn-
hannel. Mooglik gjin herberch.
De Prinse Laars - Yn 1776 neamd. Tandmeester Salomon Levi gelogeert in
de Prinse Laars in de Beyerstraat.
Het Geweldige Logement - Yn 1780 neamd sûnder dat wij de lizzing nei-
gean kinne. Hat it to meitsjen mei de militaire finzenis,
de "Gewaldige Provoost van het Malefits Gerechte" efter de
Gleister tsjerke?
Het Heeren Logement - Wie yn 1806 op 'e Wurdumerdyk. It is in âlde Frij-
mitseldersloge. Op it Saeilân foar de Suderdwinger oer wie
yn 1843 ek in herberch fan dy namme, der't alear ek macons
tahâlden hienen.
De Hollandsche Maagd - Dy herberch founen wy op 1785.
Het Huis ter Noord - Yn 1769 oan 'e Stêdssingel tusken Hoekster en
Frouwenpoarte.
Den Oyevaar - Reysboek 1689. Lizzing ûnbikend. Oan 'e westside fan 'e
Weaze wie yn 1843 in hûs mei De Ooijevaar.
De Olyphant - Skavernek 1779.
De Os - Yn 1816 neamd. Nei alle gedachten op 'e brede side fan de Nij-
stêd bij it Waechplein (Wijkboek 1843).
De Leggende Os - herberch oan 'e Kouwemerk 1820, noch yn 1843. Wy moatte
hjir tinke oan 'e âlde Kouwemerk yn it Ruterskertier.
Het Graauwe Paard - Reysboek 1689 neamt dizze herberch bûten de stêd
bij de Wurdumer poarte. De herberch wie der ek noch yn 1774.
Eekhoff II, 432, tinkt lykwols oan in herberch bij de Lan-
ge Piip, dy't letter en noch yn 1853 de Graauwe Hengst hiet.
Om 1850 hinne wie der in herberch fan dy namme bij de Alde
Fémerk (Visscher 17).
Het Springend Paard - Yn 1843 (Wijkboek) in herberch tichte bij De
Klanderij.
Het Paradijs - Om 1700 bij de Skuttersdoele. Neffens J. Jeroense III,
102, stie op it úthingboerd:
Komt gy van de rys en zoekt gy logys
Soo komt doch logeeren in 't Paradys
Want daar is Bedding, Drank, en Spijs
En alderhande soort van vleys.
Hs 970, P. B., hat noch in wiidweidiger opskrift:
Comje van de reijs en soekje logijs
Soo koomt hier logeeren in't nieuwe paradijs
Komt in als vrienden plegen
En soekt geen ander wegen
hier tapt men bier en wijn
En dat om vrolijk zijn
In't paradijs
is bon logijs.
1676.
Het Parlement van Engeland - Yn 1770 op de Weard.
De phoenix - De namme komt yn 1795 foar. Hjir kin dus net it lettere
hûtel de Phoenix út 'e St. Jacobsstrjitte miend wêze, hwant
dat is fan 1823 (Eekhoff II, 277).
Het Poortje - Yn 'e 18de ieu in herberch bij de Waech (1752). Der wie
lykwols ek in "Poortie" as herberch yn 'e Greate Heech-
strjitte.
De Blaauw Poort - Om 1850 hinne bij de Alde Fémerk.
De Posthoorn - De namme fan dizze herberch bij it "Hinxtewad aan de
Wirdumer poort" (1768) libbet nou noch troch yn de Post-
hoornsteech bij it Suderplein. De namme komt ek op oare
plakken foar (Dokkum b.g.) en wiist fansels op it postfor-
kear en it reizgjen mei weinen bij âlds.
Provincie van Vriesland - Yn 1772 in logement yn 'e St. Jacobsstrjitte.
Roma - Yn 1810 in herberch bij de Túnster poarte tusken Tunen en Ame-
lânsstrjitte. Dizze herberchnamme, dy't ek to Harns foar-
kaem, kin ik net mei wissichheit forklearje. Faeks moatte
wij tinke oan 'e namme fan de wyntapers bij âlds, n.l. Ro-
meinen. It Wyntapersgilde hiet doe it Romeinengilde. De
namme kont fan Romeny, in Frânske wynsoarte.
De Rode Roos - De lizzing is ûnbikend. It al neamd hs jowt it 17de
ieuske opskrift fan it úthingboerd:
In de roode roos verkoopt men wyn en bier
Tot yder lust en syn plaisier
Dat voor gelt
contant telt.
De Roskam - Yn 1808 en folgjende jierren hyltiten neamd as herberch op
de Kouwemerk yn it Ruterskertier. De 16e Jann. 1808 wie der
"een wonderschaap oud 3 jaaren" to sjen "schoon aan de
Haak 300 pond". De herbergier liet yn 1814 in wein op Swol
ride. Yn 1819 komt der in oare biwenner en wurdt der praet
fan "De gouden Roskam". Dizze herberchnamme is yn ús agra-
ryske provinsje tige algemien. Der sille letter ek ûnder-
skate oare foarbylden neamd wurde fan nammen dy't "epitheta
ornantia" bij har krije. It kin fansels wêze, dat der in
koarte gebrûksnamme wie en in mear offisiëlen ien, mar
faeks moatte wij ek oan reklame tinke. Hwat dat oangiet
wienen de lju alear al krektsa as tsjintwurdich. Allinne,
hja sochten it yn oare dingen.
De oude en nieuwe Slingerij - Wurdt yn 1618 neamd. Lizzing ûnbikend,
de ôflieding fan de namme is mij net dúdlik.
Koopmans Sociëteit - Yn 1810 wenne der G. v. d. Wielen. De lizzing is
mij ûnbikend.
De Star - Yn 1768 in herberch bij de Hoekster poarte. Misskyn moat hjir
tocht wurde oan 'e herberch, dy't yn it lêst fan de 17de
ieu de Zevenstar hiet - de kastlein fan de Star hiet yn
1769: Jan Sevenstar - en der' t Jeroen Jeroense (III, 186)
it "luyffelschrift" fan jowt:
Zyt gy door reisen afgemat
Treet hier in om te rusten
Men tapt u hier goed Haarlems nat,
En schaft u na uw lusten.
Swartewegster Tolhuis - Dy herberch hat der fansels ek al hiel lang
west. Wy founen de namme as herberch yn 1762.
In 't vergulden Tontie - Noch yn 'e 18de ieu op it Waechplein bij de
eardere Waechspiip, dy't nei de herberch Tontsjepiip kaem
to hiten, doe' t de Waech fierder op kaem to stean.
De Toorn van Babel - Wurdt ek yn it Reysboek fan 1689 neamd. De namme
kaem yn it midden fan de foarige ieu noch foar oan'e stille
kant fan de Nijstêd foar de Waech oer (der't P. S. Bakker
wennet).
De Princetuin - Om 1800 hinne wie der in herberch fan dy namme, dy't
wij misskyn yn 'e Prinsetûn sykje moatte.
De Valk - Yn 'e 18de ieu (1716, 1769) in herberch op 'e Wurdumerdyk bij
de poarte. Yn 1845 kaem der in krudenierswinkel yn, dy' t
de namme earst noch bihâlden hat (Eekh. II, 432).
Het Vallaat, Verlaat - Yn 1843 (Wijkboek) oan 'e stêdsbûtensingel. Of-
bylding bij Visscher, p. 22.
Het Vat - Yn 1613 neamd. De lizzing is ûnbikend. [Nieuwestad Nz]
Wij komme nou ta oan in heel rychje fearhuzen, dy't ûnderskate nam-
men droegen. It forkear to wetter hat in great tal herberchjes yn we-
zen roppen. Yn 'e âlde fearregleminten, der't ek yn stiet, hwer't de
skippers oanleinen, is hjir mear oer to finen.
Anjumer kwartier - oan it Dokkumer ein. (1823).
Dockumer Veerhuis - wurdt 1801 neamd, wie op it Dokkumer ein; ek: De
Klok.
Bolswarder Veerhuis - Gr. Skavernek (1843).
Het oud Franequer Veerhuis - fgl. Franeker kelders. Op it Gr. Skavernek
(1802).
Harlinger Veerhuis - Gr. Skavernek.
Sneeker Veerhuis - Skavernek (1796). Letter kaem dit fearhûs "het wapen
van Sneek" en noch letter "van Friesland" to hiten.
Dronrypster Veerhuis - Nijstêd (1843).
Lemster Veerhuis - Op 'e brede side fan de Nijstêd (1817). Alear De
Drie Klavers.
Hallumer Veerhuis - ek: De Ster. Op 'e Foarstreek (Wijkboek, 1843).
Jouwster Veerhuis - Op 'e Tunen (1820). Ek Jouwster kwartier neamd.
Zwolsche Veerhuis - noardside Tunen (Wijkboek, 1843).
Kollumer Veerhuis - Foarstrjitte [= Voorstreek] (Wijkboek, 1843)
Stienser Veerhuis - wurdt 1817 neamd. It wie op 'e Foarstrjitte.
Staverster Veerhuis - "Op 't Heerenwaltie" (1768), ek: "op 't Aarden-
waltje" (1789). In dit fearhûs wenne yn 1817 J. Koning, Mr
Tinnegieter.
Ut it Wijkboek fan 1843 hawwe wij dizze list opmakke:
Op 'e TUNEN oan 'e NOARDSIDE wie it Fearhûs fan Grins, Gordyk, Grou,
Akkrum, Warten en it Fearhûs fan Bakkefean, Aldegea, Garyp en Rottefal-
le. Dan it Eastermarder Fearhûs, dat fan Surhdsterfean en Stynsgea en
dat fan Burgum, Burgumer nijstêd en Sumar.
Op 'e TURFMERK westside wie it Fearhûs fan Suwâld.
Op 'e TUNEN oan 'e SUDSIDE wie it Fearhûs fan Drachten en de Sweach, it
Fearhûs fan it Fean, Boarn en De Jouwer.
Op 'e westside WEAZE wie it Fearhûs fan Wolvegea, Roardhuzum en Wyt-
gaerd.
Op 'e FOARSTRJITTE wie it Fearhûs fan Holwert, Blija en Bartlehiem, ek
dat fan Marrum, Ferwert en Hegebeintum, ek fan 'e Rinsumegeast en fan
BOtenpost, Twizel, Koaten, De Westerein en Hûs ter Noard.
Op it DOKKUMEREIN wie it Fearhûs fan Eanjum, Ternaerd, Moarre, Ljussens,
Nijwier, Mitselwier, Driesum, Damwâld, Ikkerwâld, Brantgum, Raerd en
Smidshûs.
Op 'e GRACHTSWAL wie it Fearhûs fan Amsterdam en Rotterdam.
De Vrijheidt - Yn 1785 in logemint bij de Lange Piip. Moat der oan in
gelegenheit fan de Patriotten tocht wurde?
Lyk as oare plakken hie Ljouwert ek in oantal herbergen, dy't in wa-
pen op it úthingboerd hienen. Wij hawwe optekene:
Het Wapen van Amsterdam - Lytse Tsjerkstrjitte (1763).
Het Wapen van Dockum - Bij de Hoeksterpoarte (1756), nou: De Stad Dok-
kum.
Het Wapen van Friesland - Skavernek. It eardere Snitser fearhûs.
Het Wapen van Groningen - Yn 1769 neamd. Wij founen yn 1765 de namme:
Het Wapen van Groningen en Ommelanden.
Het Wapen van Hanover - Baginestrjitte (1795).
Het Wapen van Leeuwarderadeel - Wurdumerdyk (1774). Letter (1823) wie
der in herberch fan dy namme bij it stêdshûs.
Het Wapen van Leiden - Great Skavernek (1813).
Het Wapen van Londen - Oer it Waechsplein (1818). De adv. út 'e Ljou-
werter seit: "Lion Goslin in 't Wapen v. Londen, over 't
Waagplein, deelt mee dat hij Engelsche Manufacturen heeft
meegebragt". Der kin dus ek oan in manufakturesaek tocht
wurde.
Het Wapen van Parijs - Bij de Fiskmerk (1780). Alear hiet dy herberch
Het Blind Ezel.
Het Wapen van Sneek - Gr. Skavernek (1825). Dit is it âlde Snitser Fear-
hûs.
Het Wapen van Utregt - op de Grachtswal (1759): "deftige huizinge, en
herberge".
Het Vliedster Wapen - Foaroan op it Fliet (1771).
Het Wapen van Wartna - Foaroan op it Fliet (1756).
Het Wagentje - Bij de Lange Piip. Yn it bigjin fan de 18de ieu: de Ver-
gulden of Gouden Wagen (Eekh. II, 433). Yn 1779: De Gouden
Wagen, 1806: het Wagentje. De herberch bistie noch nei 1914.
Bij it Wagentje stoppe de Postwein. Bûten de Frouwepoarts-
brêge bij de Nije Oanliz of Westerplantage wie yn 1843 ek
in herberch: Het Wagentje.
De Groene Weide - Oan 'e Harnser Singel. Alear in echte boereherberch.
's Lands Welvaren - Yn 1843 (Wijkboek) oan 'e Wurdumer dyk bij de Fé-
merk.
Het Algemeene Werfhuis - Oan 'e stêdswâl bij Droevendal (1815). Hoe't
wij dy namme forstean moatte is mij noch net dúdlik. Waer-
den hjir soldaten wurven?
De Wijnberg - Dy herberch wie 1755 op 'e Wurdumerdyk. Yn 1843 noch.
De nieuwe Wijnberg - Yn 1752 bij de Lange Piip. It is de âlde "Vergul-
de Hoofd".
De Wildeman - Dy namme kaem op 1700 hinne as herberchnamme foar yn 'e
Baginesteech. It Hs 970 jowt it opskrift "op de stock van
het uithangbord":
Als de Wildeman zijn knods opheeft
Soo staat het heele wout en beeft
Vreest daerom niet hier in te gaan
Want ider wort hier goet gedaen.
De Wildeman, it symboal fan 'e sûplap, hat altiten in tige
gewoane namme west foar kroegen. Men seach it jin bidrinken
alear oars as tsjintwurdich. It hearde der yndied bij. It
waerd hiel gewoan foun as men in jong frommis in dronkeman
tawinske.
Ek de herberch de Hopzak kaem letter (1797, 1800) de Wilde-
man to hiten. Der binne nou [1953] noch gevelstiennen mei de Wil-
deman op it Fliet en yn 'e Greate Tsjerkstrjitte.
De Witte Zon - Reysboek 1689 neamt dy herberch de Zon. Hij wie bij de
Duco Martenapiip en bistie noch om 1850 hinne.
De Witte Zwaan - Komt yn 1512 al foar oan 'e drokke kant fan de Nijstêd
bij de Waech (Eekh. II, 433). De Swan-namme komt in bulte
foar bij herbergen. Der is tocht oan Lutherse ynfloed, mar
it is better omder oan to tinken, dat de swan in "nathals"
is. Faeks hat de swannehâlderij ek ynfloed hawn. De namme
Swaentsje skynt de bitsjutting fan moai fanke hawn to haw-
wen.
Het Zwaantie - Yn 1765 oan 'e Noardkant fan it Fliet. Nou noch yn 'e
Sakramintsstrjitte.
Wij binne hjirmei oan 'e ein fan ûs lyst fan Ljouwerter herberchnammen.
Ta bislút jowe wij noch inkelde opskriften, dyt wij bij Jeroen Jeroen-
se en yn it Hs 970 founen. De Koddige en Ernstige opskriften jowe I 182:
Uythangbort bij de Groene Weg te Leeuwarden:
Den Engel Rafaël leide den jongen Tobyas
Langs bergen en daalen zeer ras,
Hier houd men nachtslaapers op dit pas.
Op in herberch bûten Ljouwert op 'e Grachtswal stie neffens Hs 970:
Hier verkoopt men Brabantse kanten fijn
Thee, bottelbier en goede wijn.
It is út dit opskrift wer op to meitsjen - wij hawwe der ek oare foar-
bylden fan sjoen - dat de herberchjes faek lyts wienen en dat de lju
alle war dwaen moasten om de holle boppe wetter to hâlden.
Op in herberchúthingboerd bûten Ljouwert op de Alde Galeijen stie (Hs
970):
Die gaet op syn plaisier
Volle maten tapt men hier
De nijt en spijt doet seer
De tijdt verslijt het weer.
Op de Groeneweg to Ljouwert stie oan in finster (Hs 970):
Hier hebt gij voor een billigen prijs
Borstwater, jenever en annijs.
Hwat borstwater krekt is wit ik net, mar ik tink, dat der net oan abdij-
siroop tocht wurde moat.
Neffens Koddige en Ernstige opschriften (III, 178) stie yn in wynhûs
to Ljouwert "voorgevallen int jaar 1640" :
Wat geeven wij na Boer of Edelman
Als men 't gelach betaalen kan,
Tza tapt zoo lang wij hebben gelt;
Eer ons den armen duyvel quelt.
ALDE HERBERGEN YN FRYSLAN II.
De rige nammen, dy't yn Plaknammen V bigoun is, woenen wij nou fuort-
sette. Klearkomme dogge wij lykwols ek nou noch net. It tal nammen blykt
tige great to wêzen en hyltiten wurde noch nije nammen foun. Wij jowe
dus nou de nammen út de stêdden bûten Ljouwert. De hear K. Oosterveld
to Ljouwert hat de measte opswile út 'e jiergongen fan de Ljouwerter
Krante.
Hwat wij yn it earste opstel sein hawwe oer de folsleinens jildt ek
hjir. It muoit ûs dat it tal neamde folksnammen net greater is. Dy
nammen binne der oars wol, mar hja binne inkeld troch persoanlik nei-
freegjen to sammeljen en dêrta ûntbriek ús de gelegenheit. Wij soenen
dêrom jitris freegje wolle: Jow ûs safolle mooglik oanfollingen! Ien
fan de skôgers fan Plaknammen V sei:"Der soe in roman to skriuwen wêze
oer de âlde herberchnammen". Hwa't thés is yn it libben fan it Fryske
folk yn de 18de en 19de ieu wit, dat de kastleins in greate bitsjutting
hawn hawwe (fgl. it hurddraven, keatsen ensfh.). Faeks kin dizze rige
dêr ta bijdrage om de biskriuwer fan dat libben bij âlds, de historicus
likegoed as de romanskriuwer, to helpen. Mar miskien is it risseltaet
fan dit sammelwurk ek, dat in âlde namme hjir of dêr, dy't drige forlern
to gean, yn wêzen bliuwt of dat in âlden ien, dy't fordwoun wie, op
nij wer ta libben brocht wurdt. Fryske nammekunde is in wittenskip, dy't
tsjinje wol. Wij jowe dus nou de âlde herberchnammen fan de Fryske stêd-
den bûten Ljouwert. It nûmer fan de krante wurdt der safolle mooglik
bij set, om't yn 'e adfortinsjes faek ek bisûnderheden oer kastleins
en sa stean.
>> begin
BOLSWERT:
De nieuwe Aanleg ♦ L.C. 30/1/1857.
De gekroonde Arent ♦ L.C. 1771, nr. 1008.
Het Blauwhuis ♦ Kaem al yn 1710 foar (Vr. Fries VI, 357); ek L.C. 1761,
nr. 231.
De Doelen ♦ Reysboek A'dam 1689, p. 250; L.C. 20/6/1778: de Doele; L.C.
8/10/1785: de Oude Doele op de Nieuwe Markt; L.C. 21/8/1835:
de Doelen.
't Fortuin ♦ Reysboek 1689, p. 250; L.C. 1756, nr. 210.
De Harmonie ♦ L.C. 22/7/1836 koffijhuis; L.C. 14/8/1857 societeit.
't Hart ♦ L.C. 1766, nr. 457. Winkler hat: het Rood Hart (sj. ek: Wapen
v. Wonseradeel).
Het Hof van Holland ♦ L.C. 1765, nr. 651, 15/5/1805, 13/3/1821: Op de
Dyk by de Blaauwpoort, L.C. 28/10/1836.
Het klein Klooster ♦ L.C. 25/4/1807: naast de Bagynekerk.
Het groot Klooster ♦ L.C. 25/4/1807: naast de Broerekerk.
De nieuwe Koekzak ♦ L.C. 27/2/1846: buiten de Blauwpoort.
De drie Kroonen ♦ Reysboek 1689, p. 250; L.C. 1757, nr. 282: bij het
Leeuwarder end, L.C. 4/1/1831.
De Gouden Leeuw ♦ L.C. 25/2/1823: bij de Sneeker poort, letter E nr. 560,
L.C. 14/1/1831.
De leggende Os of ' s Lands Welvaren ♦ L.C. 1765, nr. 689.
Het Bont Paard ♦ L.C. 22/10/1824: op de Dyk by de Sneeker poort; L.C.
25/9/1827, 7/1/1831.
Pasve(e)r ♦ L.C. 1/6/1805: even buiten de Sint Jans Poort, herberg met
stalling voor ca. 40 paarden; L.C. 6/6/1814, 6/11/1835, 5/12/
1845.
De Roskam ♦ L.C. 17/7/1782, 27/9/1783, 17/1/1845.
De Stadsherberg ♦ L.C. 1/6/1839: aan de Rijdweg buiten de Blauwpoort,
L.C. 6/3/1840.
De nieuwe Stadsherberg ♦ L.C. 4/2/1842: buiten de Blauwpoort.
De laatste Stuiver ♦ L.C. 4/10/1783.
De Valk ♦ Reysboek 1689, p. 250, L.C. 1765, nQ 651, 27/1/1854
Heerenveenster- en Jouster Veerhuis ♦ L.C. 9/1/1852: aan het Groot zand.
Leeuwarder Veerhuis ♦ L.C. 17/8/1821: groote Dylacker.
Witmarsumer Veerhuis ♦ L.C. 14/10/1823: achter de Smeeden, L.C. 11/2/
1834: agter de Smeden tegenover de Vischmarkt, L.C. 2/6/1835,
22/12/1848.
De Vergulde Wagen ♦ L.C. 12/1/1791: by de Sneeker Poort.
Wapen van Bolsward ♦ L.C. 20/2/1847.
Wapen van Wonseradeel ♦ L.C. 1755, nr. 131, 1761, nr. 458, L.C. 2/6/1815:
of het Roode Hart; L.C. 26/9/1817.
De Wijnberg ♦ L.C. 1755, nr. 145. Neffens P. B. 970 hs. stie hjir op it
úthingboerd:
Ik heb goed nat in mijn vat voor de vroomen.
Die 't vechten haet en borgen laet, mag hier wel komen.
De Zwaan ♦ L.C. 21/9/1824, 17/4/1835.
DOKKUM:
(Fgl. It Heitelân, 41f, 60 en D. J. Kamminga ♦ Oude Adreskaarten in steen
en hout te Dokkum).
Altena ♦ L.C. 1771, nr. 994: bij Dokkum op de Streek, L.C. 9/5/1845:
Altona. De huzen dêromhinne hawwe de namme oerkrige.
Benthem ♦ Al yn 1682 neamd (Oude Adresk. 21), mar ek al earder (Adm.
boek polder O.W.Dongeradeel 1629-1682.). Yn 1707 in herberch,
"daar de Benthem uithangt". Reysboek 1689, p. 254, L.C. 1753,
nr. 64, 14/1/1825: op de Diepswal, wijk B nr. 60.
De Beurs ♦ oan 'e Merk.
De Doofpot ♦ kroechje bij de Ealsumer poarte.
Het Haagje-bij de Wâldpoarte (Bezoek Willem Karel Hendrik Friso 1736).
Het (Hijgend) Hert ♦ kroechje op it Karrepad. Nei alle gedachten folks-
spotnanune: men sliepte dêr yn kisten.
Het Rood Hert ♦ Al yn 1586 herberch. Fgl. Oude Adresk. p. 16. Der is in
gevelstien oer mei: Int Rood Hardt 1614. L.C. 24/6/1775: huizin-
ge Grote Diepswal.
De drie Klavers ♦ L.C. 16/7/1810: aan de Anjumer pijp.
De Blauwe Klok ♦ Al yn de 17de ieu. De namme fan de tsjintwurdige "Post-
hoorn". Fgl. Oude Adresk. p. 42.
Fries Koffiehuis ♦ Yn 'e 19de ieu noch: "Wapen v. Groningen".
De Drie Leeuwen ♦ Yn 'e 17de ieu in herberch, dêr't yn 1664 de bisskop
fan Munster sliepte. Nou noch: Drie Leeuwen Pijp. L.C. 11/5/
1776, 26/1/1782, 5/4/1783.
De Reisende Man ♦ Oan it Parkster bolwerk fuort bij de Hânspoartedwin-
ger. Folkslogemint (Crim. Sent. boek 1804). Hjir wenne mis-
kien "Naetje Hup" of de "Blikkene Waterduvel".
De Oijevaar ♦ Reysboek 1684, p. 254; L.C. 1763, nO 335: aan de Zijl over
't Stadshuis, L.C. 1766, nr. 726.
De Ossekop ♦ Oan 'e Merk, noardkant. Fgl. ek L.C. 26/5/1820.
't Zwart Paard ♦ L.C. 22/5/1779. Fgl. Oude Adresk. p. 32.
De Posthoorn ♦ L.C. 1752, nr. 14. Alear: De Blauwe Klok.
Rut ♦ kroechje, dêr't de eigner Rut fan hiet. "Rutten" wienen greate
boarrels.
Murmwoudster Tolhuis ♦ Tolh*ucirc;s en herberch oan 'e Wâldfeart. L.C. 12/9/
1817, 27/1/1854.
De Hollandsche Thuyn ♦ L.C. 23/6/1798: nabij Woudpoort binnen Dokkum
't Groeninger Trekschip ♦ Reysboek 1689, p. 254.
Tuinlust ♦ Oranjewâl. Societeit mei greate sealen. Nou: "Chr. Belangen".
Veerhuis van O. en W. Dongeradeel ♦ Koarnmerk A 179.
Het Harlinger Veerhuis ♦ L.C. 2/10/1802: Vleeschmark. L.C. 28/2/1817.
't Nieuwe Leeuwarder Veerhuis, ek: Sneeker Veerhuis. Fleismerk L.C.
4/5/1852,
Het Strobosscher Veerhuis ♦ L.C. 27/6/1804: by de Woudpoort.
De Vliegende Vlooi ♦ Lyts kroechje, op it Karrepad, foar bidlers ensfh.
Herman Ulfers, in hurdrinner yn in soarte fan tricot mei
skeltsjes, dy't op 'e merken opereare, wenne yn dit kroechje.
De Vriendschap ♦ hoeke Karrepad-Oranje Wâl. Folkslogemint.
Het Wapen van Amsterdam ♦ L.C. 1761, nr. 233, 1762, nr. 500, 4/7/1856.
Fleismerk.
Het Wapen van Dantumadeel ♦ L.C. 1765, nr. 658: even buiten de Woudpoort.
L.C. 20/9/1777.
Het Wapen van Dokkun ♦ L.C. 17/1/1823: bij de Halvemaanspoort.
Het Wapen v. Groningen ♦ L.C. 24/7/1818. By de Wâldpoarte, yn 'e folks-
mûle: Grunninger Herberch. L.C. 26/2/1819: 't Nieuwe Wapen
van Groningen. L.C. 4/2/1831: Wapen v. Groningen en Ommelan-
den by de Woudpoort. Hjir wie yn 1717 in klosbaen. Nou: Fries
Koffiehuis.
Het Wapen van Keulen ♦ L.C. 1772, nr. 795 by de Waag. Herberch?
Het Wapen van Oost-Dongeradeel ♦ L.C. 22/9/1815. BÛten de Ealsumerpoarte.
L.C. 17/10/1845, 13/1/1854. Ek: Wapen van Oost- en West Don-
geradeel.
Het Wapen van Utrecht ♦ L.C. 17/7/1810.
's Lands Welvaren ♦ L.C. 3/1/1812 op de Vleesmarkt. L.C. 23/7/1819.
't Vergulde Seepeerd ♦ Boterstraat. Fgl. Oude Adresk. p. 22. In âlde
sémanskroech?
De Zwaan ♦ L.C. 1/1/1751, Lege weg. "Huizinge, Brouwery en Moutery be-
woond door Sybren Zwanenburg." L.C. 1753, nr. 27, herberg.
De Witte Zwaan ♦ L.C. 3/1/1814, 2/3/1827. Ek al 1736 (Bezoek W. K. H.
Friso).
Neffens Koddige en ernstige Opschriften (I 73, ek P.B. 970 Hs) stie
der to Dokkum yn in herberch op glês:
Leeuwen en beeren
Kan men temmen leeren;
Maar daer is geen soo goeden man
die een quaet wijf betemmen kan.
DRYLS:
Zwart Paard ♦ L.C. 15/1/1830.
De Pinas ♦ Reysboek 1689, p. 260.
De Rozenobel ♦ id. p. 260. L.C. 1757, nr. 284: de Drie Rozenobels.
De Valk ♦ L.C. 11/3/1836: Wyk A nr. 17.
Het Wapen van Ylst ♦ L.C. 7/9/1812, 19/7/1836: onder Ylst bij de Nieuwe
zijl.
Het Lands Welvaren ♦ L.C. 24/11/1815.
FRENTSJER:
De Belt ♦ L.C. 4/10/1853: tapperij a. d. Straatweg ten W. van Fr. Bi-
stiet noch.
Het Bethuis ♦ L.C. 15/5/1790.
Easterblik ♦ Neffens Winkler herberch.
De Bogt van Guine, ek: De Bogt ♦ L.C. 1760, nr. 428, 27/1/1854.
Nieuw Botnia ♦ L.C. 20/1/1829: koffiehuis.
De Concurrent ♦ L.C. 21/7/1846: Breede plaats, koffiehuis.
De oude Doele ♦ L.C. 2/3/1774: by de Groenebrug, huizinge.
De Nieuwe Doelen ♦ L.C. 9/10/1846, 5/1/1849.
De Eenhoorn ♦ L.C. 1762, nr. 504.
De Haarddobbe ♦ folkslogemint.
Het Heere Logement ♦ L.C. 1762, nr. 494. Kastlein wie A. Sjuk.
De Hoop ♦ L.C. 21/3/1856: Breedeplaats, tapperij.
De Koornbeurs ♦ L.C. 1760, nr. 187, 13/2/1779, 22/2/1786: aan de Koorn-
markt.
De drie Kroonen ♦ L.C. 1762, nr. 303, 1770, nr. 701.
's Lands Welvaren ♦ L.C. 22/1/1806, 26/9/1817: Brede-Plaats. L.C. 13/
11/1857.
De Gouden Leeuw ♦ L.C. 18/7/1843, 27/1/1854.
Het Meulentje ♦ L.C. 5/3/1796.
De Oijevaar ♦ Reysboek 1689, p. 252.
Het Paradijs ♦ L.C. 26/11/1777: aan de Gragtswal. L.C. 15/10/1783.
Het Pontje ♦ Fr. Stud. alm. 1937, 57: herberch yn 1694.
Het Posthuis ♦ L.C. 17/4/1779, 4/1/1806, 5/4/1816.
De Posthoorn ♦ L.C. 25/9/1818.
De Prins ♦ L.C. 27/8/1774, 3/8/1821, 5/7/1833, 1/1/1836. Bistiet noch.
De kriten(d)e pypstâl, ek: Rustenburg. Herberchje tusken Sweins en
Frentsjer. Eigentlik: Kryt en Pypstâl. Fgl. Slj. en Rjucht
1907, p. 443.
De Roskam ♦ L.C. 1757, nr. 236, 1764, nr. 639. Bistiet noch, mar gjin
herberch mear.
Het Nekkeschuitje ♦ L.C. 1761, n. 445. Eigentlik: het Nektarschuitje.
De Valk ♦ Reysboek 1689, p. 252, 1718 (Wumkes ♦ Kron. I 46). Foar 1700:
Camminga hûs, ek Sjaerdema. L.C. 1754, nfi 106.
Het Bolswarder Veerhuis ♦ L.C. 16/3/1838, 27/1/1846: nabij de Wester-
poort, L.C. 22/1/1850: Winkelhuizinge met erve.
Het Harlinger Veerhuis ♦ L.C. 27/4/1796. Alear: De Prins van Oranje.
L.C. 16/9/1797.
Het Leeuwarder Veerhuis ♦ L.C. 25/9/1818.
Het Tzummarumer Veerhuis ♦ L.C. 9/1/1852: tegenover de Groenmarkt,hui-
zing en erf, L.C. 11/1/1853: winkelhuizing en korfmakerij.
De Vliegende Vlooi ♦ Folkslogemint op it West.
't Wagentie ♦ L.C. 1761, nO 445.
Het Wapen van Amsterdam ♦ L.C. 27/3/1799: bij de Noorderpoort, L.C. 4/
8/1804, 19/6/1810, 1/4/1831, 5/4/1839, 10/7/1846, 14/7/1854.
Het Wapen van Holland ♦ L.C. 18/10/1800.
De Zon ♦ Reysboek 1689, p. 252.
HARNS:
De Aardappelbeurs ♦ L.C. 27/7/1805: aan de Zuidkant bij de Grote Sluis.
De Arend ♦ L.C. 22/9/1784: bij de Kerkpoort.
(Het Wapen van) Benthem ♦ L.C. 1754, nr. 90, 1761, nr. 193, 15/6/1832:
Benthem of Koornbeurs.
Het Bonthuis ♦ L.C. 1762, nr. 265: Grettingabuurt.
't Nieuw Bonthuis ♦ L.C. 17/1/1834: Grettingabuurt onder Almenum, L.C.
1855, nr. 39.
De Botersloep ♦ L.C. 9/3/1808: Werfhuis.
Het Brabandsche Bierhuis ♦ L.C. 26/5/1829: Schritsen 127.
De Nieuwe Doele ♦ L.C. 3/6/1836.
De Etna (ek: Aetna) ♦ L.C. 11/5/1832: buiten de Bildtpoort, L.C. 5/7/
1842, 30/4/1852.
Friso ♦ L.C. 25/6/1844: aan de Zuidzijde der Buitenhaven. Hjir komt de
stoomboat "Friso" fan A'dam oan. L.C. 25/3/1853.
Geitje stek ♦ L.C. 15/3/1780: buiten de Zuiderpoort.
Het Geele Hart, ek: 't Scheepje ♦ Crim. Sent. 1804- In "hoer- en werf-
huis voor militairen verboden".
De Drie Hoefijzers ♦ Hylkama ♦ Reformateurs I, p. 65 (1670), L.C. 1758,
nr. 289: bij de Havensbrug, L.C. 1766, nr. 736, 23/3/1776, 20/
11/1776, 22/3/1783.
Het Hof van Friesland ♦ Reysboek 1689, p. 255, L.C. 1763, nr. 567: aan
de Voorstraat, L.C. 1764, nr. 621, L.C. 3/10/1820: bij de Lom-
bardspijp, L.C. 13/5/1836: nabij de Franekerpoort.
De Hoop ♦ Crim. Sent. 1804 "hoer- en werfhuis". Fgl. de Vriesche Vloot.
Het Kanontje ♦ L.C. 17/1/1823: Voorstraat, huizinge en tapperij.
De Bontekoe ♦ L.C. 23/1/1790: bij de Havenspoort.
De Korenbeurs, ek: Benthem ♦ L.C. 8/4/1825.
Het Krijgmansleven ♦ L.C. 26/8/1836: hoek van de Hofstraat aan het
Kerkhof.
De Gouden Kroon ♦ L.C. 12/12/1817: Bij de Groote Sluis.
De Gouden Leeuw ♦ L.C. 1768, nr. 845.
De Oyevaar ♦ L.C. 1769, nr. 874: omtrent de Franeker Pypen.
De Gekroonde Ojevaar ♦ L.C. 8/5/1779: hoek Zoutsloot.
De Groote Oijevaar ♦ L.C. 9/9/1842, 10/10/1856.
De Nieuwe Ojevaar ♦ L.C. 22/8/1823, 7/3/1856: Leeuwarderend.
Het Springend Paard ♦ L.C. 5/1/1788: brouwerij, mouterij en tapperij.
Het Zwart Paard ♦ L.C. 13/2/1846: bij de Zuiderpoort.
De Paauw ♦ Reysboek 1689, p. 255, bij de sékant (1710, Vrije Fries VI,
352). L.C. 1760, nr. 187.
De Rode Ploeg ♦ L.C. 1760, nr. 167, 22/6/1832.
Het Posthuis ♦ L.C. 2/1/1835: bij de Zuiderpoort, L.C. 12/5/1837, 13/
2/1846.
Het Mackumer Posthuis ♦ L.C. 18/9/1799: aan de Zuiderpoort, L.C. 24/3/
1802.
De nieuwe Prins ♦ Reysboek 1689, p. 255, L.C. 17/2/1776: hoek Pypema-
kerssteeg.
De Gouden Roemer ♦ L.C. 30/3/1803.
Roma ♦ Yn 1700 fan de assurantysocieteit fan 1634 (Wumkes Kron. I, 3),
L.C. 1755, nr. 149. Ek noch 1793 en letter.
Rusland ♦ L.C. 3/6/1845: op de Schritsen, L.C. 26/6/1846.
't Schippersgezelschap ♦ L.C. 11/1/1783.
(Nieuw) Schippershuis ♦ L.C. 1763, nr. 318, 1766, nr. 495.
't Schippers Huurhuis ♦ L.C. 4/9/1821: aan de Noordkant op de Ossemarkt.
De Valk ♦ L.C. 1760, nr. 161, 1772, nr. 770: voorheen de Oude Pynas, aan
de Noordkant van de Breedeplaats. Fgl. De Zeemanswelkomst.
De Veehandel ♦ L.C. 24/6/1856: de Lanen.
Amelander Veerhuis ♦ L.C. 12/8/1814: op de Noorderhaven.
Amsterdammer Veerhuis ♦ L.C. 1/4/1814: by de Havenspoort.
't Bolswarder Veer ♦ L.C. 11/12/1784: oostkant Brouwersgragt.
De Stad Groningen, het Groninger Veerhuis ♦ L.C. 6/8/1808: bij de Fra-
neker Pijp aan de Noordkant. L.C. 12/12/1817, 26/4/1825: Wijk
D, nr. 68.
Hoornsche Veerhuis ♦ L.C. 8/8/1834, 9/4/1845, 8/5/1840: in de Groote
Aardappelbeurs.
Sexbierumer- en Herbayummer Veerhuis ♦ L.C. 22/S/1856: Voorstraat wijk
C, nr. 76.
Terschellinger Veerhuis ♦ L.C. 28/5/1852: op de Noorderhaven bij de
Vismarkt.
Tzummer Veerhuis ♦ L.C. 12/1/1844: op de Botermarkt.
Vlielander Veerhuis ♦ L.C. 9/4/1822.
De Vlasbeurs ♦ L.C. 30/1/1857.
De Vriesche Vloot ♦ L.C. 1/10/1803: voormaals genaamd de Hoop, thans
hangt de Vriesche Vloot uit.
Vriesland ♦ L.C. 16/2/1855.
De Makkumer Wagen ♦ L.C. 6/7/1808: voor de Zuiderbrug, L.C. 21/9/1810.
Het Wapen van Amsterdam ♦ L.C. 13/3/1784, 5/4/1833: by de Havenpoort,
Het Wapen van Barradeel ♦ L.C. 1763, n. 557: Grettingabuurt.
Het Haagsche Wapen ♦ L.C. 5/6/1832, 15/9/1843.
Het Wapen van Harlingen ♦ L.C. 25/3/1786, 18/3/1831: by de Franeker
poort, L.C. 11/1/1833: Wijk D nr. 43.
De Zeemanswelkomst ♦ L.C. 30/3/1810: Breedeplaats, "voorheen: De Valk
en zal dan ook weer de Valk heeten".
Het Zeepaard ♦ L.C. 20/10/1802: huizinge.
De Gekroonde Zeevaart ♦ L.C. 29/2/1792: aan Oostkant der Rozegracht.
De Rijzende Zon ♦ L.C. 19/1/1819: Ossemarkt.
Op in âlde sémansherberge oan 'e haven stie foar jierren op in út-
hingboerd in koffe ûnder 'e folle túch mei yn in great seil in great
blau each en dêrûnder: Een oog in 't zeil. Op in matroaze herberge
stie: Zaaien en Baaien. Men koe út 'e herberch wei sa wol it fjild as
de sé sjen, it siedzjen dus en it baeijen (Meidielingen Swannebl.
1920, p. 135).
HYNLJIPPEN:
Het Anker ♦ L.C. 10/5/1813.
Het Vergulden Anker ♦ L.C. 20/5/1823, 23/2/1827, 16/9/1836: aan de Haven.
De Leeuw ♦ Reysboek 1689, p. 260.
De Prins ♦ Reysboek 1689, p. 260.
De Swaan ♦ Reysboek 1689, p. 261.
Wapen van Hindelopen ♦ L.C. 17/10/1843, 2/1/1846.
's Lands Welvaren ♦ L.C. 1770, nr. 960: op 't Oost bij de Haven.
SLEAT:
Het Wit Paard ♦ L.C. 19/3/1774.
brug ... waar uithangt aan één kant ♦ en aan de andere kant
De Vergulde Zon.
Het Amsterdammer Veerhuis ♦ L.C. 8/12/1815.
Het Wapen van Friesland ♦ 1708 (Wumkes, Kron. I, 29) oan 'e Merk, L.C.
1768, nr. 568: aan het Diept.
Het Wapen van Sloten ♦ L.C. 18/9/1846.
De Zevenwouden ♦ L.C. 18/2/1775, 20/8/1816, 3/11/1832.
De Vergulden Zon ♦ L.C. 3/11/1818. By Brede brug. Fgl. Prince van Oran-
gien. L.C. 14/10/1842.
SNITS:
De Aardappelbeurs ♦ L.C. 25/10/1800: op de Cingel.
Amicitia ♦ L.C. 16/8/1815: societeit, L.C. 16/1/1824.
De gekroonde witten Arend ♦ Reysboek 1689, p. 253. L.C. 1753, nr. 42: de
Witte Arent. Neffens P.B. 970 hs wie "de Tafelwet op een Ta-
fereel tot Sneek in de Dubbelde Arent":
De wet eischt tot een milde straf
Een stuijver die syn hoed neemt af
En Juff're gij u cap afdoet
Weet gij een daelder geven moet
Die vloeckt of sweert of laster spreekt
Een schelling in de bosse steekt
Die vechten wil moet buiten staen
Maer vrolijk sijn is wel gedaan.
De Biertap ♦ L.C. 29/9/1781.
Boschwijk ♦ L.C. 13/s/1851: aan de Lemster straatweg.
Het Boterhuis ♦ L.C. 3/8/1814.
Concordia ♦ L.C. 28/2/1834: societeit.
Het Dambord ♦ L.C. 25/11/1852: hoek Brouwersteeg bij de Scharnen, kof-
fyhuis, L.C. 30/10/1857.
Het Fortuin ♦ L.C. 28/9/1814: in de Wijde Noorderhorn, L.C. 27/7/1819.
De Drie Vriesen ♦ L.C. 1753, nr. 25, 1762, nO 520, 2/9/1845.
De Wilde Gans ♦ 1522 (Peter v. Thabor, p. 293).
Het Roodhart ♦ L.C. 22/5/1818; 12/1/1819, 25/9/1835: wijde Noorderhorn,
L.C. 17/6/1836.
Het Hooge Huys ♦ Reysboek 1689, p. 253, L.C. 1758, nr. 316, 1763, nr.
545, Nieuw Hooghuis ♦ L.C. 2/5/1820.
De Hoop ♦ L.C. 18/3/1834: tapperij op het Zuidend.
't Oud Koffyhuis ♦ L.C. 8/1/1832.
De Gouden Leeuw ♦ L.C. 8/7/1853: hoek Leeuwarder Pypsteeg, "nieuw opge-
richt". P.B. 970 Hs. jowt "Op een uithangbord voor de herberg
van de vergulden leeuw tot Sneeck":
Hier hout men goet Logijs
voor de Reijsende man, hier soo wel als tot Parijs
Die van reijsen is moed en mat
Die treedt hier in en rust hem sat.
De Stad Munster ♦ L.C. 12/8/1823.
Het Muntjehuis ♦ L.C. 16/3/1847.
Het Oranje Koffyhuis ♦ L.C. 1766, nr. 728.
De Plantagie ♦ L.C. 11/8/1815: buiten de Noorderpoort, L.C. 19/1/1827:
by de Oosterpoort.
De Stadtswaag ♦ Reysboek 1689, p. 253.
Stadsherberg ♦ L.C. 1767, nfi 508.
De laatste Stuiver ♦ bûten de stêd.
De Uitspanning ♦ L.C. 6/1/1832: societeit.
De Stads Uitvlugt ♦ L.C. 25/1/1775: aan de Stadsgragt by de Leeuw-vaart.
Het Uurwerk ♦ L.C. 25/11/1856: Nieuwe Koemarkt.
Franeker Veerhuis ♦ L.C. 1/11/1806: op de Polle.
Harlinger, Franeker en Jorwerder veerhuis ♦ L.C. 3/1/1840: op de hoek
der Pol; L.C. 28/1/1853.
Jouster en Oldeboornster veerhuis ♦ L.C. 10/1/1832: Wyk I, nQ 93.
Leeuwarder Veerhuis ♦ L.C. 30/3/1821: op de Pol. Ook: Wapen van Zwol.
Lemster Veerhuis ♦ L.C. 3/2/1837.
Rotterdammer Veerhuis ♦ L.C. 26/5/1804.
Wapen v. Amsterdam ♦ L.C. 10/12/1816: veerhuis.
Wapen v. Londen ♦ L.C. 4/8/1818: Groot Zand.
Wapen v. Sneek ♦ L.C. 1765, nr. 687: Koornmerkt; L.C. 1769, nr. 641.
Wapen van Wymbritseradeel ♦ L.C. 4/1/1828, 9/1/1844, 20/2/1857.
Wapen van Zwol ♦ L.C. 22/11/1780: op de Polle, L.C. 22/1fl/1800 ; 21/11/
1817, 2/2/1827: aan de Pol by de Leeuw. Pyp, ook genaamd: het
Leeuwarder Veerhuis.
Het Lands Welvaren ♦ L.C. 13/8/1833: buiten het Hoogend.
De Wijnberg ♦ L.C. 3/1/1834.
De Zon ♦ L.C. 1755, nr. 146: by de Stadsgragt, L. 0. 1765, nr. 670: buiten
de Noorderpoort, 1773, nr. 829. Letter is de namme: De Gulden
Zon ♦ L.C. 31/10/1820 en: De Rijzende Zon. L.C. 4/2/1831. Nou
is it Café Leeuwen. De streek dêr hyt fan "Sonnestreekje".
STARUM:
De witte Arend ♦ L.C. 1770, nr. 919, Neist Stedhûs, fgl. kaert F. G. Wes-
ter I 158 (ca. 1790).
Het Vergulden Hooft ♦ L.C. 1755, nr. 130. Letter: De Gouden Kop. L.C.
1/3/1775.
Het Schippershuis ♦ L.C. 1769, nr. 871.
De stadtsherberg buiten en binnen ♦ Reysboek 1689, p. 258, L.C. 1766,
nr. 749.
De Stoomboot ♦ L.C. 8/4/1845.
WARKUM:
De nieuwe Aanleg ♦ L.C. 29/6/1855.
Amsterdam ♦ Reysboek 1689, Wapen v. Amsterdam. L.C. 1763, nr. 595, 26/
12/1778, 28/2/1814.
Het Fortuin ♦ L.C. 1766, nr. 749.
De Harmonie ♦ L.C. 5/1/1830 , 29/1fl/1844: societeit.
Het Kloosterhof ♦ L.C. 13/10/1815. Het Klooster ♦ L.C. 26/6/1849: by
de Bagynesteeg.
De Koornbeurs ♦ L.C. 11/10/1813, 6/9/1844: onder het Stadshuis logement.
De Gouden Leeuw ♦ L.C. 10/4/1810.
Het Oog in het Zeil ♦ L.C. 2/4/1847: aan de Markt.
Het Paradijs ♦ Reysboek 1689, p. 259; 1710 (Vr. Fries VI, 366), 1748
(Wumkes ♦ Kron. I, 110), L.C. 1765, nr. 699.
Onder 't Raadhuis ♦ L.C. 1766, nr. 716, Onder 't Stadshuis ♦ L.C. 1762,
nr. 494, 26/2/18 19.
De Groote Stal ♦ L.C. 1/11/1794: wed. S. Stallinga casteleinske in
De Veerschuyt ♦ Reysboek 1689, p. 259.
Bolswarder Veerhuis ♦ L.C. 14/7/1815, 21/11/1817.
Het Nieuwe Veerhuis ♦ L.C. 22/3/1844.
Het Wapen van Vriesland ♦ L.C. 11/5/1821: Dwarsnoord, L.C. 22/4/1823.
's Lands Welvaren ♦ L.C. 1763, nr. 569, 1764, nr. 603: aan de Markt.
De Wijnberg ♦ L.C. 4/8/1857.
De Zwaan ♦ L.C. 1768, nr. 561, 24/8/1776.
De Witte Zwaan ♦ L.C. 1764, nr. 609, 2/12/1780.
Het Wapen de Zwaan ♦ L.C. 11/5/1821: Dwarsnoord.
>> begin