>> HOMEpage

Boekenbezit Mr. Jacob van Dalen, Franeker 1568

Bron: Archief nedergerecht Franeker, Tresoar toegang 13-13, inv.nr. 126, 447r - 461r, boeken 455v - 457v
Internetuitgave: M.H.H. Engels, november 2012

Mr. Jacob Roelofsz. van Dalen was de vroegst bekende rector van de Latijnse school te Franeker; hij werd opgevolgd door Johannes Arcerius (1568-1570). Rector van Dalen woonde bij zijn overlijden "opdt Coudall" NZ, thans de Zilverstraat.
Volgens A. Hallema, Kerk en school te Franeker in de 16de eeuw, in: Paedagogische Studiën XXX (1953), 233-253, overleed van Dalen in 1567; in 1542 wordt Mr. Jacob als "meister van die groete schole" voor het eerst genoemd; hij was destijds tegelijk organist in de St. Maartenskerk en woonde [toen] in de Schoolsteeg; in 1545 is sprake van zijn herbenoeming als rector. Op 12 augustus 1549 is rector mr. Jacob van Dalen ingeschreven in het burgerboek van Franeker. In 1560 en 1562 wordt hij als een van de burgemeesters vermeld. Wellicht was hij ook arts. In het wijkregister van 1536 komt van Dalen als inwoner van Franeker niet voor.



Franeker midden 17e eeuw (Zuiden boven, Oosten links)
38: Schoolsteeg, 13: stadsschool, 20: Coudal

Op huijden den VIIIen Martii anno XVc acht ende tsestich sijn Sybe Taeckezn., oldevaeder ende Meus [= Meeuwis] Sybezn., oom ende naeste vrienden van den drie weeskynderen, bij wijlen Mr. Jacob van Daelen, in sijn leeven rectoor ende burgemeester binnen Franeecker, sampt bij wijlen Iefcke Sybe dochter, sijne echte huysfrouwe, achtergelaten, tot versueck van Roeleff ende Riemet, den twee olste der voors. kynderen, nu all puberes sijnde, voer hem ende vanweeghen Wobbel, hun joncxte suster, bij den gerechte der stadt Franeecker geordoneert ende geauthoriseert tot mombers over den drye kynderen voors. Ende hebben d'voorn. Sybe ende Meus, aennemende d'selve momberschap, den behoorlijcken eedt daertoe ghedaen in handen van den burgemeester Mr. Claes Hanszn., als commissaris daertoe bij den voors. gherechte geordonneert, ende onder d'selve eede mit behoorlijcke satisfactie, onder expresse, by hypotheeck ende verbandt van alle hun tegenwoordighe ende toecomende ghoeden, actien ende gerechtig[h]eden, gelooft die voors. momberschappe ende die administratie van dien, soo well neffens den voors. kyndere goeden ende saicken als neffens hun persoonen, getrouwelicken te bewaeren, soo sij tot meesten profijte van den voors. kynderen sullen bevinden toebehooren, ende in alles hem daerinne toe draghen als goede mombers nae rechte toestaet ende behoeren toe doen.
Actum ut supra.

[455v]

Boecken

  • Item Corpus Juris Civilis in vier groote boecken
  • Decretales Gregorii in een groot boeck
  • Ciceronis opera in twee groote boecken
  • Opera Titi Livii in een groot boeck
  • Naturalis historia Plinii in een groot boeck
  • Cornelii Taciti historia cum Petro Crinito De honesta disciplina, tsamen in een groot boeck
  • Methodus utriusque Juris per Conradum Lagum cum enarrationibus Melchioris Clingh in quatuor libros Institutionum tsamen in een groot boeck
  • Chiliades Adagiorum Erasmi in een groot boeck
  • Opus Epistolarum Erasmi in een groot boeck
  • Horatii opera cum commentariis cum Persii operibus tsamen in een groot boeck
  • Budaeus De asse, cum commentariis in Pandectas tsamen in een groot boeck
  • Commentarii varii in Aristotelem in een groot boeck
  • Cosmographia regionum novi orbis in een groot boeck
  • [456r] Terentius cum commentariis ende Plauti Comediis tsamen in een groot boeck
  • Commentarii variorum autorum in Ciceronis Orationes tsamen in een groot boeck
  • Xenophontis opera, Herodoti Halicarnassaei libri novem, Justinus historicus, Lucianus de veris narrationibus et Diodorus Siculus tsamen in een groot boeck
  • Vergilii opera cum commentariis in een groot boeck
  • Aristotelis opera graece in een groot boeck
  • Diodorus Siculus graece in een groot boeck
  • Herodotus graece in een groot boeck
  • Suidas graece in een groot boeck
  • Commentarii Budaei in linguam graecam in een groot boeck
  • Herbarius Leonardi Fuchsii [er staat: Frischii] duyts in een groot boeck
  • Biblia sacra in een groot boeck
  • Arithmetica Boetii in een groot boeck
  • Thucidides de bello Peloponesiaco et Atheniensi una cum Luitprandi Ticinensis rerum gestarum per Europam libris sex tsamen in een groot boeck
  • Platina de viris Pontificum
  • Institutiones Juris civilis in quarto
  • Institutiones Juris per Theophilum antecessorem
  • Institutiones Juris civilis in parva forma
  • Alexander ab Alexandro genialium dierum libri sex
  • Juvenalis cum commentariis
  • Commentarius Germaniae in Cornelium Tacitum de situ, moribus et populis Germanorum
  • Rhetorica Trapesontii
  • Theodori Gazae grammatica graeca
  • Vitruvius de Architectura cum Julio Frontino de aquae ductibus et aliis
  • [456v] Boetius de Consolatione philosophiae cum commentariis
  • Hyeronimi Cardani de supplemento Almanach et restitutione temporum et motuum coelestium item geniturae [LXVII] etc.
  • Suetonius Tranquilli duodecim Caesares
  • Macrobii saturnalia et In somnium Scipionis
  • Hippocratis opera latine per Janum Cornarium in twee middelbaer boecken
  • Historia stirpium per Leonardum Fuschium[!]
  • Horatii opera cum commentariis in quarto
  • Horatii opera in octavo
  • Quintiliani institutiones cum declamationibus
  • Julii Caesaris Commentarii
  • Quintus Curtius
  • Historia Sleidani in duobus voluminibus
  • Laurentii Vallae lucubrationes ad instaurandam linguam latinam
  • Ulrichi Zasii [er staat: Zascii] de rationibus cum locis communibus Juris civilis
  • Aristotelis de arte Rhetorica libri tres graece in een boeck
  • Arithmetica per Jacobum Micyllum
  • Magiae naturalis sive de Miraculis rerum naturalium libri 4 per Joannem Baptistam poetam Neapolitanum cum Paracelso de vita longa tsamen in een boeck in octavo
  • Naturalis scientiae compendium per Hermolaum Barbarum
  • Andreae Alciati πραξις
  • Pii II Pontificis M[agni] Asiae Europaeque descriptio
  • Erasmus de esu carnium
  • Catullus, Tibullus et Propertius tsamen in een clein boeck
  • Den negenboecken in hoechduytsch [Negen hoofdstukken over wiskundige kunst, Neun Bücher arithmetischer Technik; vertaling van een oudchinees rekenboek]
  • Noch een hoochduytsch rekenboeck
  • De arte supputandi per Gisbertum Tonstallum
  • Mathematica Gemmae Phrisii
  • Aliquot annotationes Ciceronis cum aliquot commentariis
  • [457r] Homeri Odyssea latine
  • Lucani pharsalica
  • Salustii opera
  • Justinus cum L[ucio] Fenestella
  • Expositiones titulorum Juris per Sebastianum Brandt
  • Sillius [= Silius] Italicus de bello Punico
  • Cato, Varro, Palladius et Columella de re rustica
  • Xenophontis opera graece in tribus voluminibus
  • Luciani opera graece in duobus voluminibus
  • Galenus graece de differentiis morborum et aliis quibusdam
  • De arte testandi et cautelis ultimarum voluntatum
  • Lucretius poeta de rerum naturae cum Claudiani operibus
  • Moria Erasmi cum commentariis Listrii
  • Ecclesiastes Erasmi sive de ratione concionandi
  • Petri Rami Dialectica
  • Titelmanni Dialectica
  • Titelmanni Compendium naturalis philosophiae
  • Auli Gellii noctes atticae
  • Methodus medendi per Galenum
  • Georgius Agricola de mensuris et ponderibus
  • Hermannus Torrentinus cum carminibus Alexandri
  • Plutarchus de placitis philosophorum graece et latine ongebonden
  • Ciceronis Rhetorica ad Herennium
  • Oratio de origine et potentia turrarum [moet zijn: Thurcorum]
  • Coelum philosphorum seu de secretis naturae per Philippum Ulstadium
  • Rudimenta cosmographica Joannis Honteri
  • Ovidius de arte amandi cum commentariis
  • Elegiae [Petri] Lotichii
  • Quadrans astronomicus Apiani
  • Arithmeticae methodus per Gemmam Frysium
  • Ovidius de tristibus cum commentaribus
  • Epitome Juris civilis per Constantinum Hermenopolum
  • [457v] Joannis Velcurionis commentaria in Aristotelem
  • Joannis de Sacrobusto [= Sacrobusco] sphaera
  • Albertus Magnus de formatione hominis in utero
  • Georgii Trapezontii in aphorismos Ptolemaei [er staat: Ptolomeji]
  • Epitome Inventionis dialecticae Rodolphi Agricolae
  • Orontius Fineus de Arithmetica
  • Die historie van Tobias in duyts ende francoys
  • Dye Spyegell van Sassen
  • Den Bussen Meisterye [de omgang met vuurwapens of de kunst van het aderlaten? busse = o.a. vuurwapen of aderlaatschaal, meesterie = o.a. hantering, kunst; vgl. busmeester: opzichter over het geschut, artillerie-officier]

A. Hallema heeft de hele boedelinventaris uitgegeven in de Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap, deel XLIX, pp. 309vv. Zijn kennis van bibliografie en klassieke letteren schoot tekort en hij kon niet gebruik maken van de internet World Catalogue, waardoor in deze internetuitgave van de boekenlijst verbeteringen t.o.v. zijn gedrukte uitgave gerealiseerd konden worden. Hallema's uitgave van de boekeninventaris is door M.E. Kronenberg in Het Boek, 2e reeks, 17e jrg. (1928) op blz. 347 betiteld als "bibliografisch prutswerk".

In Tresoar bevindt zich onder signatuur 474 G fol een exemplaar van Diodorus Siculus, Bibliothecae historicae libri quindecim de quadraginta, Gr. & Lat., [Genève], Henricus Stephanus, 1559. Op de snede staat geschreven: ΔΙΟΔΩΡ; op het schutblad voorin: Emptus 3 Carleis & 4 stuveris. De handgeschreven oude signatuur op het titelblad refereert aan de Franeker bibliotheekcatalogus van 1601 en geeft kast (pluteus) nr. 7 aan en plaats nr. 3 op de onderste van de twee boekenplanken. Marginalia van de hand van Petreius Tiara treft men aan op de bladzijden 574 tot en met 624. Op de rijk gestempelde boekband is het thans nauwelijks leesbare eigendomsmerk Sum Jacobi Daleni, d.i. Latijn voor "Ik ben (eigendom) van Jacob van Dalen, geschreven.
Het gebruik van het Latijnse "Sum + genitief" als eigendomsmerk is vooral bekend van boeken uit de bibliotheek van Erasmus, die deze aanduiding waarschijnlijk voor het eerst gebruikt heeft en daarmee vele humanisten tot navolging geïnspireerd heeft. Ook versies in het Grieks komen voor, zoals Johannes Arcerius in zijn 1565 gemaakte afschrift uit het Jamblichus-handschrift van kardinaal Granvelle eerst in rode inkt noteerde ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΑΡΚΕΡΙΟΥ en later in bruine inkt toegevoegd heeft Ειμι resp. ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΥ.


Zodoende is de herkomst (provenance) en eigendomsgeschiedenis van dit boek nagenoeg geheel bekend:
¶ Jacob van Dalen, rector van de Latijnse school te Franeker; ¶ Petreius/Petrejus Tiara (Pieter Tjeerds), stadsgeneesheer 1565-1574 en in 1585 de eerste hoogleraar Grieks te Franeker, voorheen dito te Leiden; na zijn overlijden op 9.2.1586 werd het ambt tijdelijk door Lollius Adama waargenomen totdat Johannes Arcerius in 1589 aantrad; Arcerius was ook de voogd van Tiara's minderjarige kinderen; Tiara's bibliotheek is van diens erven door de universiteit aangekocht; ¶ met de universiteitsbibliotheek van Franeker is in 1852 de Provinciale Bibliotheek van Friesland (nu Tresoar) gesticht.

>> begin