>> HOMEpage
De bibliotheek van Hugo de Groot in 1618
Bron: artikel door P. C. Molhuysen in
Mededeelingen der Nederlandsche Akademie van Wetenschappen, Nieuwe reeks, deel 6,
Afdeeling letterkunde
Nos. 1-4, Amsterdam 1943, 45-63, overdruk gepagineerd 1-19
Internetuitgave [met enkele aanvullingen]: M.H.H. Engels, juni 2016
Het vonnis van 18 Mei 1619, waarbij Hugo de Groot tot eeuwige gevangenschap werd veroordeeld, hield tevens het inbeslagnemen van zijn goederen in. De Staten-Generaal gaven aan een der twee "curateurs van de geconfisqueerde goederen van de gevangens", Johan Halling1), last die goederen te inventariseeren; aan Maria van Reigersberch werd 5 Juni verlof gegeven enkele meubelen, kleedingstukken en boeken naar Loevestein over te brengen. Na eenig geharrewar tusschen de Staten-Generaal en de Staten van Holland gaven deze 20 Augustus aan Halling verlof de goederen te verkoopen.
Maria had intusschen niet stilgezeten: zij rekwestreerde bij de Staten van Holland, protesteerde bij het Hof van Holland, rekwestreerde bij de Staten-Generaal, en bereikte ten slotte dat de Staten-Generaal 2 Dec. 1619 bepaalden, dat zij de goederen na taxatie mocht lichten en transporteeren, waarheen het haar beliefde, mits onder behoorlijke borgstelling. Haar broer Nicolaas stelde zich 25 Maart 1620, terstond na de inventarisatie, borg.
Maar Maria bleef rekwestreeren, en beriep zich op het privilegie door Hertog Albrecht van Beieren aan de poorters van Delft verleend, waarbij bepaald werd dat geen poorter dier stad ooit meer mocht verbeuren dan 60 pond. Er is een lange procedure gevolgd, waarin eerst Mei 1630 door het Hof ten gunste van Maria uitspraak werd gedaan. Zij is uitvoerig medegedeeld door Mr. G. Moll in zijn interessant artikel in Oud-Holland van 1902 (p. 83-112), getiteld: "De confiscatie der goederen van Hugo de Groot", waarbij hij ook een gedeelte van den inventaris en de taxatie daarvan afdrukt; maar juist niet die van de bibliotheek. Dat deed eerst Prof. E. J. J. van der Heijden in Grotiana III (1930, p. 18-38), de op ongeregelde tijden verschijnende publicatie van de Vereeniging voor de uitgave van Grotius, naar het afschrift van een proces-verbaal van den Haagschen notaris J. A. van Warmenhuysen, thans in het Algemeen Rijksarchief2), welk stuk met zeer duidelijke hand geschreven is, zoodat aan de juistheid der lezingen bij Van der Heijden niet te twijfelen is 3).
Die taxatie der boeken [f. 340,--] was 25 Maart 1620 gedaan door den Haagschen boekverkooper Louis Elsevier, een zoon van den ouden Louis, den bekenden uitgever, boekverkooper en pedel der Leidsche Universiteit. Van der Heijden noemt haar een "baarlijke kakographie". Toch is het niet aan te nemen dat een boekverkooper die titels zoo mishandeld heeft, evenmin dat Halling of de notaris of zijn klerk bij het overschrijven van een lijst van Elsevier's hand er al die fouten hebben ingebracht. Ik zou dan ook, liever dan van een kakographie, van een kakophonie spreken, want het zijn geen schrijffouten, maar fouten ontstaan door onduidelijk spreken, of slecht hooren, of allebei tegelijk.
1) De andere was Mr. Laurens de Sylla.
2) Stat. Gen. Litt. A, lok. B. no. 161.
3) Gaie (8º) is een drukfout voor Gail.
2
Stephini (18), Phregy (119), Phragmenta (234), zijn geen fouten bij het overschrijven gemaakt, maar zijn door een ondeskundige neergeschreven zooals hij het hoorde. Ik stel mij voor dat Elsevier, bij de kast staande, de boeken stuk voor stuk ter hand heeft genomen, en titel en getaxeerde waarde aan Halling of den klerk heeft medegedeeld; en dat Elsevier slordig sprak: Herodetus (25), Luceani (38), Melitia (49), Chasseneus (59), om slechts enkele voorbeelden te noemen. Als een goed Leidenaar kent hij geen onderscheid tusschen ei, ij en è, en zoo wordt Heinsius = Hensius; dan laat hij soms de beginletter H weg (Oratius (203)), zoodat het Ensius wordt, en zoo schuilt in den zonderlingen titel Auria Cusensi (160) de Auriacus van Daniël Heinsius. Houdt men hiermede echter rekening, dan zijn bijna alle titels wel leesbaar te maken.
Maar een veel grooter moeilijkheid levert het op, dat Elsevier de boeken zoo sommier beschrijft. Nu is dat geen bijzonderheid van zijn taxatie, of van de toenmalige wijze van inventariseeren; tegenwoordig doen de taxateurs het niet anders, en de prisatie van de "meubele goederen" door Leonaert Kint en Sara Gillisdr. uit 1620, die Moll en Van der Heijden afdrukken, zou er in 1920 precies zoo uitzien. In de voorcamer van De Groot's ambtswoning in de Prinsenstraat hingen "thien schilderyen, conterfeytsels van personen"; we zouden gaarne weten wie ze voorstelden, doch mogen niet verwachten dat de inventaris ons iets wijzer maakt. Zoo noemt Elsevier dikwijls den auteur, niet den titel van het boek: Marei de Mantua, Ludovici Pontani, Johannes Rimenaldi zijn al dadelijk de eerste drie nummers op de lijst; of hij noemt een in het oog vallend woord of naam op het titelblad: Roberto Barcero (75), voor: De politeia ecclesiastica ... authore Roberto Parkero; of een paar woorden, vaak de beginwoorden, van den titel, zonder den naam van den schrijver: Inscriptiones antique (24), Anales Anglice (34), Frisia (106), Oudt Batavie (133), enz.
Bij de klassieken, wier werk van niet al te grooten omvang is, zal men, als enkel de auteur genoemd wordt, wel met hun Opera omnia te doen hebben, ook omdat men in dien tijd minder dan thans afzonderlijke stukken der klassieken uitgaf. Maar bij de juristen en canonisten, die in grooten getale in Grotius' boekerij vertegenwoordigd zijn, is het vaak raden, welk hunner werken bedoeld is. Zeker, Van der Heijden merkt terecht op, dat het werk van Alfonsus a Castro (321) wel "de Potestate legis poenalis" zal zijn, hetwelk Grotius in de Jure Praedae citeert; en zoo zijn er andere rechtsgeleerde werken, waaraan men hier in de eerste plaats denkt. Maar dat gaat niet altijd op: niet alle boeken in een bibliotheek zijn opzettelijk aangeschaft - en komen er ook bij toeval in -; en anderzijds citeert Grotius telkens plaatsen uit schrijvers, wier werken niet in zijn bibliotheek voorkomen. Zoo verbaast het mij, dat hier, om een enkel voor de hand liggend voorbeeld te noemen, noch een Homerus, noch een Vergilius aanwezig is. Men kan dus, bij zulke onvolledige titels, niet altijd zeggen, dit of dat werk moet het zijn, men kan alleen van meerdere of mindere mate van waarschijnlijkheid spreken.
En dan is er nog een reden, waarom in zulke oude boekenlijsten titels voorkomen, die niet zoo dadelijk te vinden zijn. Ook thans nog duidt men in bibliotheek en boekhandel veel-gevraagde boeken met een enkel woord of naam aan: ieder weet wat "de Camera", of "Eline Vere" of "de Vries
3
en te Winkel" is. Of, en dan wordt het wel heel moeilijk, een heel veel voorkomend werk krijgt in het spraakgebruik een fictieven titel: zoo wordt het "Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde uitgegeven vanwege de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden" gewoonlijk "het Leidsche tijdschrift" genoemd, en zoo was reeds in Grotius' tijd de Historia ecclesiastica van Flacius Illyricus, ter onderscheiding van talrijke andere Historiae ecclesiasticae, bekend als "de Maagdenburger Centuriae", omdat zij, in Maagdenburg uitgegeven, de stof volgens de eeuwen rangschikt 1). Dat gaat, zoolang een boek veel gebruikt, en algemeen bekend is; maar raakt het in onbruik, dan wordt langzamerhand ook de fictieve titel vergeten. Niet twijfelachtig is welke boeken met: Godsdiensticheyt (69), Walleus tegens Wtenbogaert (143), Arminius ad Romanos (266), Joannes Arnoldi contra Tilenum (288) bedoeld zijn; maar bij andere wordt het raden. Zoo vermoed ik dat met Antiquitate Scriecky (65) wel gemeend zal zijn: Originum rerumque Celticarum et Belgicarum ll. XXIII, van Adriaen van Scrieck, 1614, of de Nederlandsche vertaling, Van 't beghin der eerste volcken van Europa, 1614, het zonderlinge werk, waarin beweerd wordt dat tot aan den torenbouw van Babel het Hebreeuwsch de algemeene taal was, en daarna het Vlaamsch, waarvan alle andere talen afstammen; met etymologieën, die voor het Oera Linda boek hadden kunnen worden gebruikt.
Een groot verschil met de lijst van Elsevier toont die van de boeken, die Maria reeds in 1619 naar Loevestein had mogen zenden (Nº. 305-336). De boeken zijn alle aan te wijzen. Ze is blijkbaar door een deskundige gemaakt, en zonder fouten overgeschreven, waaruit wel volgt dat de fouten in de eerste lijst geen schrijf-, maar hoor- of spreekfouten zijn.
Ik heb nu getracht van elk der 336 nummers den juisten titel te geven 2), omdat men eerst dan, zooals Van der Heijden terecht opmerkt, "het volle nut daaruit kan trekken, en de samenstelling wordt blootgelegd van een voor dien tijd omvangrijke, door de faam des eigenaars uiterst belangrijke bibliotheek". Niet altijd is mij dit mogelijk geweest, gezien de onvolledige gegevens, die mij ten dienste stonden; enkele titels heb ik heelemaal niet terecht kunnen brengen, doch ik hoop dat meer bevoegden hierin gelukkiger zullen zijn; over sommige titels zal verschil van meening bestaan. Doch in hoofdzaak weten wij thans, hoe de bibliotheek van De Groot was samengesteld, toen hij 29 Augustus 1618 gevangen werd genomen.
De jaren van uitgave heb ik alleen dan genoemd, wanneer het zeker of hoogst waarschijnlijk is, welke uitgave in de bibliotheek aanwezig was. Vrij zeker is dat voor de werken van Grotius' vrienden en tijdgenooten, Scaliger, Heinsius, Meursius, Scriverius, e.a., of wanneer een boek in de Briefwisseling genoemd wordt; waar dit gebeurt, heb ik dan ook naar die plaats verwezen (Br.). Van groot nut was mij bij het identificeeren der titels Petit's Bibliografische Lijst van werken van Leidsche hoogleeraren, en ik heb weer voor de zooveelste maal betreurd dat dit voortreffelijke werk door gebrek aan belangstelling en door miskenning van het nut der bibliografie nooit verder is gekomen dan de eerste aflevering.
Naar den inhoud is de bibliotheek overwegend juridisch, zooals trouwens
1) Historiae ecclesiasticae vol. I centurias quatuor primas complectens.
2) De titel, zooals hij in den inventaris voorkomt, gaat vooraf; dan volgt, door een - gescheiden, de m.i. juiste titel, of een toelichting.
4
niet andeis te verwachten was, daarna klassiek en historisch. Zoover ik het beoordeelen kan is het klassieke gedeelte niet systematisch bijeengebracht: er ontbreken schrijvers, die men, zooals ik reeds zei, hier zeker zou verwachten. Doch zijn er, vóór de inventarisatie, wellicht reeds boeken verdwenen? Grotius vroeg in 1621 om een "Aristophanes, qui inter meos est libros" (Br. II, p. 46), en 1619 had hij reeds verzocht dat hij uit zijn boeken mocht krijgen het werk van Marcantonio de Dominis, de Republica ecclesiastica; doch beide werken komen in den inventaris niet voor.
Dan zijn er heel wat, die wij thans pamfletten noemen. Helaas heeft Elsevier het niet noodig gevonden de "hoop cleyne ende blauwe boecxkens", die hij "van weijnich waerden" oordeelde, afzonderlijk te noemen. Al zullen daarbij misschien geen thans onbekende blauwboekjes zijn geweest, we zouden juist gaarne weten, wat er aan dit soort van lectuur aanwezig was in de bibliotheek van den man, die midden in den partijstrijd dier dagen stond.
Onder de zeldzaam geworden boeken, die hier voorkomen, noem ik Johannes Riminaldi (3); Th. Milles, Nobilitas politica (35), waarvan een exemplaar in de Provinciale Bibliotheek te Middelburg was; Balin, de Bello Spinolae (130); Smiglecki, de Christo vero filio (174); Barret, Jus regis (274), en, indien mijn vermoeden juist is, dat hier een boekje van Franciscus Junius genoemd is, ook Apologia Catholica (286). En er zullen er nog wel meer zoo zijn, want men bemerkt pas dat een boek zeldzaam is geworden, als men het noodig heeft.
Er zijn naar verhouding vrij veel boeken van Engelsche auteurs, en het ligt voor de hand te vermoeden dat Grotius die van zijn reis naar Engeland in 1613 heeft medegebracht: No's. 32, 34, 35, 51, 139, 140, 144, 187, 193, 268, 274, 281, 329; en waarschijnlijk ook Nº. 156 en 171. Dan zijn er verscheiden die over de verhouding tusschen Kerk en Staat handelen, waarover Grotius later ook zelf zou schrijven het, na zijn dood in 1647 verschenen, tractaat: de Imperio summarum potestatum circa sacra (R. 132).
Bij sommige titels staat zooveel "stucken"; dat kunnen "deelen" zijn, maar ook "exemplaren". Bij de pamfletten verwees ik naar Knuttel's Catalogus van de Pamfletten-Verzameling der Koninklijke Bibliotheek (Kn.); bij werken van Leidsche theologen naar Petit's reeds genoemde Bibliografie (Petit); bij uitgaven van Grotius' werken naar Rogge, Bibliotheca Grotiana (R.); Br. = Briefwisseling van Hugo Grotius, deel I en II in de Rijks Geschiedkundige Publicatiën, Nº. 64 en 82; J. P. en J. B. et P. zijn Grotius' de Jure Praedae en de Jure Belli ac Pacis.
Waar is de bibliotheek gebleven? Maria had, gelijk gezegd, Dec. 1619 van de Staten-Generaal verlof gekregen de goederen te lichten en te transporteeren, waarheen het haar beliefde. Toch geloof ik niet dat de boeken naar Loevestein zijn vervoerd; Grotius spreekt er in zijn brieven uit Loevestein meer dan eens over dat hij geen boeken heeft: zoo aan Willem de Groot, 1 Nov. 1620: "Novam Senecae editionem (de Seneca tragicus van Scriverius) nondum accepi. Ubi accepero legam cum cura, quanquam defectus omni critica supellectile" (Br. II, p. 36); aan G. J. Vossius, 27 Dec. 1620: "Quanquam ... didici quam saepe me a multis necessariis praesidiis destitutum coniecturae fefellerint" (Br. II, p. 40); en 7 Febr. 1621 vraagt hij aan Willem hem een Aristophanes cum scholiis te zenden; "Si non ita facile
5
aut cito potes reperire, mitte cum qui intcr meos est libros". En het is maar gelukkig, dat ze niet naar Loevestein zijn gebracht, want dan was de koffer met boeken van Erpenius wellicht niet noodig geweest, en de "eeuwige gevangenschap" werkelijkheid geworden.
Zijn de boeken na 1621 naar Parijs getransporteerd? In de Briefwisseling heb ik er niets over kunnen vinden. In Parijs stonden andere bibliotheken voor hem open, en de bibliotheek van 1618 bevat slechts een klein aantal van de schrijvers, die De Groot in de Jure Belli ac Pacis citeert, ook al geeft hij niet alle citaten uit de eerste hand.
Is de bibliotheek begin 1631, toen Maria de confiscatie had afgekocht, naar Parijs gezonden? Het is niet waarschijnlijk; De Groot denkt dan reeds over terugkeer naar Holland, en na de mislukking dier poging zwerft hij in Duitschland, om begin 1635 als Zweedsch gezant in Parijs terug te komen. Mogelijk is de bibliotheek van 1618 toen overgebracht, en dan maakt zij deel uit van de boekerij die Maria na den dood van haar man aan Christina van Zweden verkocht. Zij zou dan thans, met de bibliotheek der Koningin, in de Vaticana te Rome zijn.
Ik betwijfel of het ooit zal kunnen worden aangetoond. De Groot was niet gewoon zijn naam in zijn boeken te schrijven. Van enkele exemplaren is het bekend dat zij zijn eigendom zijn geweest, door zijn handschriftelijke aanteekeningen in margine; maar drie van zulke exemplaren, die ook in de lijst hierachter voorkomen, de Statius (84), de Jornandes (136) en de Timaeus van Meursius (223), zijn thans in de Leidsche Universiteits-bibliotheek. Dit zou er op kunnen wijzen, dat de bibliotheek van 1618 in Nederland is gebleven; maar in Leiden is ook een boek met hs. aanteekeningen van Grotius uit 1629, de Opuscula Theologica van Pierre Picherel (Br. II, p. 36), dat er dan langs een anderen weg gekomen moet zijn.
Maar, zoo wij de exemplaren zelf niet meer kunnen aanwijzen, we weten althans in groote trekken welke boeken de bibliotheek van De Groot in 1618 bevatte.
>> begin
6
1. Marci de Mantua. - Marco Mantua Benavides (Bonavita), Observationes legales; of Epitoma sive Commentaria in omnes fere leges.
2. Ludovici Pontani, 2 stucken. - Lud. Pontanus (Romanus), Lecturae in Digesta et Codicem.
3. Johannes Rimenaldi. - De jurist Jo. Maria Riminaldus, 1434-1496, was professor in zijn geboortestad Ferrara. Panzirolus, de Claris legum interpretibus, p. 217 en p. 426, zegt, dat hij eenige werken heeft geschreven, doch ik vind ook bij hem geen titels.
4. Singularia Ludovici Romani. - Ludovicus Romanus, Franciscus de Crema, Guilielmus de Ludo, Singularia materias quotidie in iudiciis versantes continentia.
5. Odofredi 2 stucken. - Odofredus, Commentaria super Digestis; of super Codice.
6. Claudi Siceli. - Ik vermoed, dat een boek van den historicus en jurist Claude de Seis(s)el, 1450-1520 (Claudius Seissellus), bedoeld is.
7. Herculanes 2 stucken. - Franc. Herculanus, de Attentatis; of de Probanda negativa.
8. Angulus de Perusio. - Een werk van den jurist Angelus de Periglis de Perusio (Perugia).
9. Speculum Durandi, twee stucken. - Guil. Durandus, Speculum iudiciale; zie Nº. 303.
10. Petrus de Bella partica. - Petrus de Bellapertica, de Feudis.
11. Jacobus Butrigarius. - Jac. Butrigarius, in Digestum Commentaria.
12. Johannes de Platea, twee stucken. - Joh. de Platea, Lectura super III ll. Codicis.
13. Een stuck van Alexander. - Alexander Tartagnus of Imolensis, Consilia seu Responsa; of Commentaria in Digestum (J.P. p. 141).
14. Schaliger de emendatione temporum. - J. J. Scaliger, de Emendatione temporum, 1583.
15. Apianus Alexandrinus. - Appianus Alexandrinus, Historia Romana.
16. Plautus Lambini. - Plautus, Comoediae, ed. D. Lambinus.
17. Placentinus in Codice. - Placentinus, Summa ad Codicem.
18. Wisconstighe gedachte Stephini. - Simon Stevin, Wisconstige gedachtenissen, 1605-8.
19. Enea Silvius. - Een der vele werken van Aeneas Silvius, paus Pius II. (Zijn Historia Concilii Basileënsis in J.B. & P.).
20. Boetius. - Boethius, de Consolatione Philosophiae.
21. Martianus Capelle geschreven. - Misschien het handschrift van Grotius' uitgave van Martianus Capella, Satyricon, 1599 (R. 374); zie ook Nº. 30, 116, 190.
22. Udalricum Zasium 5 stucken. - Eenige werken van den bekenden jurist Udalricus Zasius.
23. Een geheel oude dictionarium. - Niet nader te bepalen.
24. Inscriptiones antique. - J. Gruter, Inscriptiones antiquae, 1603 (Br. I, p. 12, n. 2).
7
25. Herodotus Grecae. - Een uitgave van Herodotus.
26. Thesaurus Euseby. - Thesaurus temporum. Eusebii ... chronicorum canonum ll. II, ed. J. J. Scaliger, 1606 (Br. II, p. 15).
27. Thesaurus Vulcani. - Bon. Vulcanius, Thesaurus utriusque linguae, 1600 (Br. I, p. 12, n. 3).
28. Biblioteca Gisneri. - Conr. Gesner, Bibliotheca universalis.
29. Tabulae Schotice. - Tabulae rei nummariae Romanorum, van Andreas Schot (Schottus), anoniem 1616 te Antwerpen verschenen. Volgens de voorrede behooren hierbij de Tabulae mensium Atticorum et Anomalorum verborum Graecae linguae, eveneens van 1616, met eigen titel en voorrede. Het present-exemplaar van Dan. Heinsius: "Cl. V. Dan. Heynsio A. Sch." in de Nationale Bibliotheek te 's-Gravenhage. Grotius stond in briefwisseling met Schot.
30. Opus Martiali Cappelle. - Een uitgave van Martianus Capella, Satyricon; zie Nº. 21.
31. Higini Fabula. - C. Julius Hyginus, Fabulae.
32. Statuten in Engels. - Welke statutes bedoeld zijn is niet aan te geven.
33. Chopinus de Domanio. - Ren. Chopin, de Domanio Regni Franciae.
34. Anales Anglice. - W. Camden, Annales rerum Anglicarum.
35. Nobilitas politica. - Thomas Milles, Nobilitas politica et civilis, 1608.
36. Schipvaert van Lintschoten. - J. H. van Linschoten, Itinerario, Voyage ofte Schipvaert naar Oost ofte Portugaels Indien, 1596; onder eenigszins andere titels vaak herdrukt (Tiele, Bibliographie, Nº. 676); zie Nº. 198.
37. Legermetingh Stevini. - Simon Stevin, Castrametatio, dat is Legermeting, 1617.
38. Opera Luceani. - Een uitgave van Lucianus.
39. Historia Gallica Gaduinus. - Rob. Gaguinus, Compendium de origine et gestis Francorum, onder verschillende titels herhaaldelijk gedrukt.
40. Placcaten Merula. - P. Merula, Placaten en Ordonnancien op 't stuck van de Wildernissen, 1605 (Br. I, p. 45, n. 3).
41. Theocratus. - Theocritus, vermoedelijk in de uitgave van Dan. Heinsius, 1603 en 1604 (R. 377).
42. Tractatus Criminales Deceanus. - Tib. Deciano. Tractatus criminalis (Br. I, p. 227, n. 15).
43. Arrest de Papon. - Jean Papon, Recueil d'arrests notables des courts souverains de France.
44. Arbitrariam Menochy. - Jac. Menochius, de Arbitrariis iudicum quaestionibus (J.P. p. 88).
45. Opera Juli Clary. - Julius Clarus, Receptarum sententiarum Opera omnia; of Opera omnia sive Practica civilis atque criminalis.
46. Criminalia Bossi. - Aegid. Bossius, Tractatus varii, qui omnem fere criminalem materiam ... complectuntur.
47. Cronijcke van Hollandt geschreven. - Een handschrift. Kan dit de z.g. Divisiekroniek van Corn. Aurelius zijn, die in 1617 bij Jan Seversen te Leiden is uitgegeven?
48. Anales Douse. - Janus Dousa, pater, Annales, 1599; herhaaldelijk gedrukt; zie Nº. 86.
49. Lipsi Melitia. - Justus Lipsius, de Militia romana, 1595.
8
50. Tractatus de Dote. - Tractatus de dote solennes et singulares van Bartolinus, Jac. Butrigarius, D. Odofredus en Fr. Hotman, 1591.
51. Barclaij de regali potestate. - Will. Barclay, de Regno et regali potestate ... adv. Monarchomachos, 1600 (Br. I, p. 582, n. 3).
52. Patrocinium Damhouderi. - Joost de Damhouder, Patrocinium pupillorum.
53. Vegetius de re militari. - Fl. Vegetius, de Re militari, ed. P. Scriverius, 1607 (Br. I,p. 87, n. 3).
54. Tractatus de appellationibus. - Bonicontius (of Bonincontrus), Tractatus de Appellationibus.
55. Petrus Faber. - Een werk van den Nº. 82 genoemden Pierre du Faur de Saint Jori (J.P. p. 77).
56. Consilia Everhardi. - Nic. Everardi de Middelburg, Consilia sive Responsa (Br. I, p. 625, n. 3).
57. Stephanus de Federicis. - Steph. de Federicis, de Interpretatione legum.
58. Commentaria Rebuffy. - P. Rebuffus, Commentaria in Constitutiones regias.
59. Chasseneus. - Barth. Chassanaeus, Commentaria super Consuetudines Burgundiae (J.P. p. 253).
60. Cuiacy, vier stucken. - Welke werken van Jac. Cujacius bedoeld zijn is niet aan te geven. Zijn Observationes citeert Grotius in J.P. p. 223.
61. Opiscula Scaligeri. - J. J. Scaliger, Opuscula varia, antehac non edita, 1610 (Br. I, p. 170, n. 2).
62. Hesiodus Heijnsi. - Hesiodus, Quae exstant, ed. D. Heinsius, 1603 (Br. I, p. 24, n. 2); zie Nº. 284.
63. Cornelius Celsus. - Aulus Cornelius Celsus, de Medicina.
64. Meteren, twee stucken. - Er zijn veel uitgaven van Emm. van Meteren's geschiedwerk.
65. Antiquitate Scriecky. - Ik vermoed: Adr. van Scrieck, Originum rerumque Celticarum et Belgicarum ll. XXIII; of de Nederl. vertaling: Van 't beghin der eersten volcken van Europa, 1614.
66. Lucanus ongebonden. - Een exemplaar van Grotius' uitgave van Lucanus, 1614 (R.378).
67. Decretum Ordinum, ongebonden. - Het door Grotius gestelde Decretum ... Ordinum Hollandiae et Westfrisiae pro pace ecclesiarum, 1614 (R. 75 vv.).
68. Historia naturalis. - C. Plinius, Historia naturalis (J.P. p. 209, 228).
69. Godsdiensticheijt, drie stucken. - Grotius, Der Heeren Staten.... Godsdiensticheyt, 1613 (R. 71), Nederl. vertaling van Ordinum Pietas, Nº. 72.
70. Franciscus Conanus. - Fr. Conanus, Commentaria Juris civilis (J.P. p. 208).
71. Edica Aristoteles. - Aristoteles, Ethica, ed. D. Heinsius, 1607 (Br. I, p. 73, n. 4).
72. Pietas Ordinum. - Grotius, Ordinum Hollandiae et Westfrisiae Pietas, 1613 (R. 68 vv.); zie Nº. 69 et 73.
73. Twee in Frans. - Twee exemplaren van Grotius, La piété des Estats de Hollande et Westfrise, 1613 (R. 72); vertaling van Nº. 72.
9
74. Practique de Imbert. - Jean Imbcrt, La pratique iudiciaire.
75. Robberto Barcero. - De politeia ecclesiastica ... authore Roberto Parkero, 1616. (Parker was 1607 om het geloof naar ons land gevlucht, en overleed hier 1614.)
76. De erroribus pragmaticorum, 2 stucken. - Ant. Faber, de Erroribus pragmaticorum et interpretum (Br. I, p. 426, n. 1).
77. Criminalia Damhouderi. - Joost de Damhouder, Praxis rerum criminalium.
78. Criminalia Carreri. - Lud. Carerius, Practica causarum criminalium.
79. Decisiones de mercatura. - Decisiones Rotae Genuae de Mercatura et pertinentibus.
80. Observationes Gail. - Andr. Gaill, Practicae observationes.
81. Decisiones Papae. - Guido Papa, Decisiones.
82. Semistria Fabri. - Petrus Faber (Pierre du Faur de Saint Jori), Semestria (J.P. p. 26); zie Nº. 55.
83. Centuria Bronchorsti. - Everh. Bronchorst, 'Εναντιοφανων centuriae.
84. Papini Staty. - P. Papinius Statius, Opera, ed. F. Tiliobroga, 1600. Grotius' exemplaar is thans op de Univ. Bibl. te Leiden (Br. I, p. 557, n. 7).
85. Batavia Screveri. - P. Scriverius, Batavia illustrata, 1609.
86. Anales Hollandiae. - Dit lijkt mij een ander exemplaar van Dousa's Annales, of een editie van een ander jaar; zie Nº. 48.
87. Origines Fransicas. - J. I. Pontanus, Origines Francicae, 1616 (Br. I, p. 531, n. 3).
88. Disceptationes Pontani. - J. I. Pontanus, Disceptationes chorographicae de Rheni divortiis, 1614 (Br. I, p. 448, n. 2); zie Nº. 105.
89. Hermogenis Rethorica. - Hermogenes, Opera rhetorica.
90. Horatius Heijnsi. - Q. Horatius Flaccus, Opera omnia, ed. D. Heinsius, 1610; zie Nº. 203.
91. Schaliger de re nummaria. - J. J. Scaliger, de Re nummaria, ed. W. Snellius, 1616.
92. Paulus Castrensis Lectura. - Paulus Castrensis (a Castro), Lectura in Digesta (J.P. p. 9, 58).
93. Persius Casauboni. - Persius, Satirae, ed. I. Casaubonus, 1615.
94. Innocentius a decretales. - Lees: ad Decretales. Innocentius IV, Pont. Max., In quinque libros Decretalium apparatus (J.P. p. 25, 29).
95. Angelus Aretinus. - Angelus Aretinus, Consilia.
96. Oceanus Juris, 6 stucken. - De op last van paus Gregorius XIII uitgegeven verzameling: Oceanus juris, sive Tractatus illustrium in utraque, et Pontificii et Caesarei juris facultate, Jurisconsultorum, 27 deelen, 1584-1586. (In J.P. telkens geciteerd.)
97. Lectura Jasonis, 9 stucken. - Jason de Mayno, Lectura super Digestis.
98. Decisiones Boeri. - Nic. Boerius (Bohier), Senatus Burdegalensis Decisiones.
99. Codex Theodosianus. - Behoeft geen toelichting.
100. Seven stucken van Bartolus. - Bartolus a Saxoferrato, Commentaria; of Lectura in Corpus iuris (J.P. p. 45, 47 etc.).
101. Twee stucken Bertachini. - Joh. (Firmanus) Bertachinus, de Gabellis, Tributis et Vectigalibus.
10
102. Panormitanus, in 5 stuckcn. - Nicolaus de Tudeschis (Panormitanus), Consilia; of Lectura in Decrctales (J.P. p. 258).
103. Van 't Ampt der Overheijt, twee stuckcn. - J. Wtenbogaert, Tractaet van 't ampt ende authoriteyt eener hoogher Christelicker overheydt, 1610 (Kn. 1767, 1768; Br. I, p. 311, n. 3). En: S. Lubbertus, Tractatien van het ampt der Hoogher Overheyt, 1614 (Kn. 2116). Of twee exemplaren van een dezer twee pamfletten.
104. Foppius ab Aezema. - Foppe van Aitzema, Poëmata iuvenilia; of Dissertationes ex jure civili, beide 1607.
105. Disceptationes Pontani. - Zie Nº. 88.
106. Frisia. - Mart. Hamconius, Frisia, 1609.
107. Rethorica Vossi. - De Institutiones oratoriae van G. J. Vossius, 1605 voor het eerst, sedert herhaaldelijk gedrukt. Vossius zond Grotius 14 April 1614 een present-exemplaar, waarvoor deze 20 April bedankt; hij noemt het boek daar "Rhetorica" (Br. I, p. 304, n. 3 en p. 308, n. 7). De uitgave van 1609 heeft den titel: G. J. Vossius, Commentariorum Rhetoricorum sive Oratoriarum Institutionum ll. sex (Petit p. 162, Nº. Sb).
108. Grammatica Hcbrea. - Fr. Junius, Grammatica Hebraeae linguae,
158. en later (Petit p. 47, Nº. 8 w.).
109. Snellius de re nummaria. - Will. Snellius, de Re nummaria, 1613. Het boek is aan Grotius opgedragen.
110. Germaniae Exegesios. - Franc. Irenicus, Germaniae exegesis, 1518.
111. Cornelius Tacetus. - Misschien de uitgave van Tacitus van J. Gruter, 1607 (Br. I, p. 73, n. 1).
112. Epistole Boudii. - D. Baudius, Epistolarum centuriae, 1615 en later.
113. Poëmata Meursi. - Joh. Meursius, Poëmata, 1602 (Br. I, p. 23, n. 6).
114. Verhael van Coolhaes. - Carp. Coolhaes, Een cort warachtich verhael van 't sorgelicke vyer, etc., 1610 (Petit p. 11, Nº. 29).
115. Florilegium Schaligerij. - Martialis, Florilegium, met Grieksche vertaling van J. J. Scaliger, 1607.
116. Satira Capelle. - Martianus Capella, Satyricon; zie Nº. 21.
117. Tragedia Hensij. - D. Heinsius, Auriacus sive libertas saucia, 1602 (Br. I, p. 25, n. 1). Een andere tragoedia van Heinsius, Herodes infanticida, verscheen eerst 1632 (Br. I, p. 98, n. 4); zie ook Nº. 160.
118. Longy Sophiste. - Longus Sophista, Pastoralia.
119. Phregy paratitula. - Nic. Freygius (Frey, overl. 1552), Paratitla in primam partem Dig. vet.
120. Poëmata Douse. - Janus Dousa (pater), Poëmata, 1575, herhaaldelijk gedrukt; er is een uitgave van P. Scriverius, 1609 (Br. I, p. 74, n. 3); zie Nº. 256.
121. Poëmata Boudij. - D. Baudius, Poëmata varia, 1607 (Br. I, p. 57, n. 4).
122. Proculus de Sphera. - Proclus Diadochus, de Sphaera.
123. Macrobius. - Macrobius, Saturnalia, ed. J. I. Pontanus, waarachter Notae van J. Meursius, 1597.
124. Cluverius. - Vermoedelijk Phil. Cluverius, de Tribus Rheni alveis, 1611. Zijn Germania antiqua is Nº. 215. Zie ook Nº. 88.
11
125. Hesychius Mcursi. - Hesychius, Opuscula, ed. Joh. Meursius, 1613 (Br. I, p. 246, n. 2).
126. Meursius de funere. - Joh. Meursius, de Funere, 1604.
127. Satera Chunei. - Petr. Cunaeus, Sardi venales, Satyra Menippea, 1612.
128. Poëmata Trium fratrum. - Poëmata et Effigies trium fratrum Belgarum, Nic. Grudii, Hadr. Marii, Joa. Secundi, ed. Bon. Vulcanius, 1612.
129. Berosius. - Aug. Beroius, Consilia et responsa.
130. De bello Spinole. - Joh. Balin, de Bello Belgico auspiciis ... Spinolae, 1609.
131. Harpocrates. - Hipp. a Collibus, Harpocrates sive de recta silendi ratione, 1603. (Over den auteur zie Br. I, p. 95, n. 2.)
132. Maximus Tirius. - Maximus Tyrius, Dissertationes, ed. D. Heinsius, 1607 Br. I, p. 71, n. 7).
133. Oudt Batavie. - P. Scriverius, Oudt-Batavien, nu ghenaemt Holland, 1606 Br. I, p. 520, n. 1).
134. Le Mercure francois. - Le Mercure françois ou la Suitte de 1'histoire de la paix. Commensant 1'an 1605. 1611 vv.
135. Cuncus in Nonnium. - Petr. Cunaeus, Animadversiones in Nonni Dionysiaca, 1610.
136. Jornandes Episcopus. - Jornandes Episcopus, de Getarum sive Gothorum origine, ed. Bon. Vulcanius, 1597. Een exemplaar cum notis mss. van Grotius in de Univ. Bibl. te Leiden.
137. Tragedia Senece. - Seneca, Tragoediae, ed. D. Heinsius, 1611 (Br. I, p. 170, n. 1).
138. Poetices Schaligeri. - Jul. Caesar Scaliger, Poetices ll. VII, 1561 en later.
139. Actiones Garneti. - Actiones Garneti heeft vermoedelijk betrekking op Henry Garnett, den provinciaal der Jezuieten in Engeland, die, veroordeeld wegens deelname aan het z.g. buskruit-verraad, 3 Mei 1606 ter dood werd gebracht. Ter zijner verdediging verscheen in 1610 een boek van den Jezuiet Andreas Eudaemon-Joannes: An Apology for the most Reverend Father Henry Garnett, dat op verzoek van Koning James I bestreden werd door Is. Casaubonus in zijn: Epistola ad Frontonem Ducaeum (Nº. 150). Casaubonus zond een present-exemplaar aan Grotius, Dec. 1611, die het boek echter reeds kende (Br. I, p. 191).
"Actiones Garneti" heb ik echter in de literatuur over het buskruit-verraad niet kunnen vinden; wel "Actio in Henricum Garnetum" van den Attorney-General, Sir Edward Coke, 1607. Na het buskruit-verraad vorderde James I van zijn R.K. onderdanen den eed van trouw, the oath of allegiance, waarover hij zelf, anoniem, An Apology for the oath of allegiance, 1606 uitgaf; die in 1609 onder zijn naam herdrukt werd, voorafgegaan door: A Premonition to all most mightie monarches etc., en die in het Engelsch, Fransch, Latijn en Nederlandsch verschenen is (Br. I, p. 192, n. 5). De Latijnschc vertaling heet: Apologia pro juramento fidelitatis. Misschien is die bedoeld onder Nº. 193.
Zie ik juist, dan heeft ook Nº. 156 op het buskruit-verraad betrekking.
12
Literatuur bij D. Jardine, A Narrative of the gunpowder plot, 1857, en in Foley, Records of the English Province of the Society of Jesus, waar IV, p. 35 vv. een uitvoerig levensbericht van Garnett.
140. Barclaij Pietas. - John Barclay (1582-1621; auteur der Argenis), Pietas, 1612.
141. Nicolaus de Clemangis. - Nic. de Clemangis, Opera, ed. Joh. Lydius. 1613 Br. I, p. 200, n. 7).
142. Opera Constantini. - Constantinus Porphyrogenetes, Opera, ed. Joh. Meursius, 1617; of de Administrando Imperio, ed. Joh. Meursius, 1611 (Br. I, p. 171, n. 1 en p. 596, n. 5).
143. Walleus tegens Wtenbogaert. - Ant. Walaeus, Het ampt der kerckendienaren ... waerin sekere nader bedenckinghen ... over het Tractaet des E. J. Wtenbogaerts, 1615 (Kn. 2204; Br. I, p. 405, n. 2).
144. Smijt de rei publica. - Thomas Smith, de Republica et Administratione Anglorum, 1583, herh. gedrukt.
145. Cantica canticorum Meursi. - Eusebii, Polychronii, Pselli Expositiones in Canticum Canticorum, ed. J. Meursius, 1617.
146. Bogermannus Barlei. - Casp. Barlaeus, Bogermannus ελεγχομενος, 1615 Br. I, p. 563, n. 6).
147. Plotinus. - Plotinus, Enneades.
148. Wesenbecius ad Instituta. - Matth. Wesembecius, Isagoge in Institutiones.
149. Feudalia. - Kan dit een verzameling geschriften betr. het Leenrecht zijn, b.v.: Tractatus de Feudis, van Fr. Schenck, Fr. van Sonsbeeck en Udalr. Zasius, 1600; of: Consilia feudalia a Leonardo a Lege recognita, 1573?
150. Casaubonis ad Frontonem. - Is. Casaubonus, Epistola ad Frontonem Ducaeum, 1611 (Br. I, p. 191, n. 4); zie bij Nº. 139.
151. Poëmata Hensy. - D. Heinsius, Poëmata, herh. gedrukt; zie Br. I, reg., en Nº. 184.
152. Meursius de Gloria. - Joh. Meursius, de Gloria, 1601 (Br. I, p. 526, n. 9).
153. Tamara Tragedia. - Rochus van den Honert, Thamara tragoedia, 1611 Br. I, p. 177, n. 2).
154. Le soldat francois. - Het anonieme tractaatje van Pierre L'Hostal, 1604, waarin hij den Koning van Frankrijk aanspoort tot den oorlog met Spanje.
155. Methodus juris. - Methodus utriusque juris, een meermalen herdrukte incunabel.
156. Clare beschrijvinge. - Ik vermoed: Klare ende opentlycke beschrijvinghe vande schrickelycke verraderye (nl. het buskruit-verraad), 1605 (Kn. 1298); zie ook bij Nº. 139.
157. Logica Crelli. - Fort. Crellius, Isagoge logica (Br. I, p. 385, n. 2).
158. Satira Petroni. - Petronius, Satyricon.
159. Bellum Batavorum. - Otho Vaenius, Batavorum cum Romanis bellum, a Corn. Tacito lib. IV et V descriptum, figuris nunc aeneis expressum, 1612. De Groot was met Vaenius bevriend; zie Br. II, p. 118.
160. Auria Cusensi. - Lees: Auriacus Ensi, d.i. Heinsius, Auriacus; zie Nº. 117.
13
161. Sintagma Groty. - Grotius, Syntagma Arataeorum, 1600 (R. 376); zie Nº. 195, 206, 218.
162. Idilia Foresti. - Jan van Foreest, Eidullia, 1605.
163. Loffsangh Hensy. - D. Heinsius, Lof-sanck van Jesus Christus, uitgeg. door P. Scriverius, 1616.
164. Echo Douse. - Janus Dousa (pater), Echo sivc lusus imaginis jocosae, 1603.
165. Orationcs Hensy. - D. Heinsius, Orationes, 1609 (Br. I, p. 139, n. 2). Er is ook een uitgave van 1612; zie Nº. 189.
166. Een Hebreeus boeck. - Niet te bepalen.
167. Nonnius ponopolite. - Nonnus Panopolita, Dionysiaca, edd. P. Cunaeus et D. Heinsius, 1610.
168. Kerckordeningh. - Kercken-ordeninge van den jare 1591. Door last van de Staten van Hollandt ... inghestelt (Kn. noemt uitgaven van 1615 en 1617, Nºs. 2205 en 2342; Br. I, p. 198, n. 2).
169. Collatio Hagiensis. - Collatio scripto habita Hagae Comitis [1611], 1615. (Kn. 2190a; zie Br. I, p. 373, n. 1).
170. De erroribus Arianorum. - Mij onbekend. [De Erroribus novorum Arianorum libri duo, adversus responsum Valentini Smalcii ... Cracoviae 1615. Auteur: Martin Smiglecki, S.J.]
171. Britannomachia. - Schrijver mij onbekend. In den catalogus van het British Museum komt het boek niet onder de anoniemen voor. [... ministrorum, Duaci 1614 of Lond. 1616]
172. Theophylactus Meursy. - Theophylactus, Epistolae, ed. Joh. Meursius, 1617 (Br. I, p. 573, n. 3).
173. Drusius in Novum Testamentum. - Joh. Drusius Sr., Annotationcs in Novum Testamentum, 1612.
174. De vero Christo. - Mart. Smiglecki, de Christo vero et naturali filio eiusdemque pro peccatis nostris satisfactione, 1615 (Br. I, p. 535, n. 4).
175. Van de onderlinge verdraechsaemheijt. - Jac. Taurinus, Van de onderlinge verdraagsaamheydt, 1616 (Kn. 2262 vv.; Br. II, p. 10, n. 2).
176. Drie boecken Vorsty. - Welke boeken van Conr. Vorstius dit zijn, is niet te bepalen. Zijn bibliografie bij Petit p. 91-107.
177. Meursy Glossarium. - J. Meursius, Glossarium graeco-barbarum, 1610 (Br. I, p. 41, n. 7, p. 165, n. 2).
178. Lexicon Arabicum. - Over een Lexicon Arabicum, dat hij van Erpenius ten geschenke had gekregen, schrijft Grotius 1624 (Br. II, p. 410).
179. Poemata Schaligery. - J. J. Scaliger, Poëmata graeca, door P. Scriverius 1615 uitgegeven en aan Grotius en Heinsius opgedragen (Br. I, p. 411, n. 2).
180. Meursy Luxu. - Joh. Meursius, de Luxu Romanorum, 1605.
181. Sinonima Rulandi. 2 stucken. - Mart. Rulandus, Synonymia Latino-Graeca.
182. Florilegium Grutery. - Florilegium ethico-politicum, ed. J. Gruter, 1610-1612.
183. Swetonius. - Suetonius, Opera.
184. Poëmata Hensy. - Zie Nº. 151.
185. Hurni Barbarice philosophie. - Otto Heurnius, Barbaricae Philosophiae Antiquitatum ll. II, 1600.
14
186. Testamentum Grecum. - Een Nieuw Testament in 't Grieksch.
187. Polidorus Vergilius. - Polyd. Vergilius, Historia Anglica.
188. A Gellius. - Aulus Gellius, Noctes Atticae.
189. Hensy Orationes. - Zie Nº. 165.
190. Satira Capella. - Martianus Capella. Satyricon; zie Nº. 21.
191. Explicatio Erasti. - Thom. Erastus, Explicatio gravissimae quaestionis utrum excommunicatio ... mandato nitatur divino, 1589.
192. Response apologetique. - Phil. de Marnix, Response apologétique, 1598 (Kn. 1052).
193. Disputatio pro juramento fidelitates. - Zie bij Nº. 139.
194. Lansbergy Cyclometria. - Phil. Lansbergen, Cyclometria nova, 1616.
195. Arrethea, geschreven. - Misschien Grotius' handschrift van zijn Syntagma Arateorum (R. 376). Zie Nº. 161, 206, 218.
196. Oratio Hovy. - Jac. Hovius, Oratio seu paraenesis panegyrica ad studium eloquentiae, 1613.
197. Venetia Aurely. - Onbekend.
198. Voyagie naer Oost-Indien. - Voyagie ofte Schipvaert van Jan Huygen van Linschoten, 1601 (Tiele, Bibliographie Nº. 691); zie Nº. 36.
199. Guiciardin. - Lod. Guicciardini, Descrittione ... di tutti i Paesi Bassi, 1e uitg. 1567, maar in het Nederlandsch, Latijn en Fransch vertaald.
200. Tractaet van het recht der kercken. - Ellardus van Mehen, Tractaet van het recht der kercke Christi, 1616 (Kn. 2255).
201. Dictionarium Engels. - Niet te bepalen.
202. Bernardijn de Mendoce. - Bernardin de Mendoça, Commentaires mémorables des guerres de Flandres et Pays-Bas, 1567-1577. Misschien in een andere taal.
203. Oratius Hensy. - Zie Nº. 90.
204. Cuneus de reipublica Hebreorum. - Petr. Cunaeus, de Republica Hebraeorum, 1617 (Br. I, p. 316, n. 3).
205. Il Consolato del Mare. - Een van de vele uitgaven van dit bekende boek over het zeerecht (J.P. p. 156).
206. Aratus Grece. - Aratus Phaenomena. Waarschijnlijk het eerste gedeelte der uitgave Parijs 1559, terwijl Nº. 218 daarvan het tweede gedeelte is. Zie Nº. 161 en 195.
207. Elogia virorum clarissimorum. - Misschien Paolo Giovio, Elogia virorum illustrium.
208. Dactijliotheca Gorley. - A. van Goorle (Gorlaeus), Dactyliotheca, 1601.
209. Historisch verhael. - Ad. Venator, Nootwendigh historisch verhael, van alle swaricheyten ... binnen Alckmaer voorghevallen, 1611 (Kn. 1841; Br. I, p. 419, n. 5).
210. Meursi Atticarum lectionum. - Joh. Meursius, Atticarum lectionum ll. VI, 1617 (Br. I, p. 573, n. 4).
211. Quintilianus. - Vermoedelijk de Institutione oratoria.
212. Commentaria Caesaris. - Vermoedelijk zoowel de Bello Gallico als de Bello civili.
213. Fenestella de Magistratibus. - L. Fenestella, de Magistratibus sacerdotiisque Romanorum.
15
214. Proverbiorum Arabicorum. - Proverbiorum Arabicorum centuriae II ... cum interpretatione Latina et Scholiis J. J. Scaligeri et Th. Erpenii, 1614.
215. Germania Cluvery. - Ph. Cluverius, Germania antiqua, 1616 (Br. I, p. 448, n. 3); zie Nº. 124.
216. Dictionarium Italicum. - Niet nader te bepalen.
217. Sidoni Apolinaris Opera. - Sidonius Apollinaris, Opera.
218. Arati phenomena. - Waarschijnlijk het tweede gedeelte der uitgave Parijs 1559; zie Nº. 206.
219. Rigalcius. - Nic. Rigault, de Verbis quae in Novellis Constit. ... occurrunt Glossarium mixobarbarum, 1601 (Br. I, p. 41, n. 8).
220. Novum Testamentum Arabice. - Over een Nieuw Testament in het Arabisch, dat hij van Erpenius ten geschenke had gekregen, schrijft Grotius in 1624 (Br. II, p. 410).
221. Meursi populus Atticae. - Joh. Meursius, de Populis Atticis, 1616 (Br. I, p. 458, n. 2).
222. Della guerra di Fiandria. - Fam. Strada, Della guerra di Fiandria.
223. Meursi Timaeus. - Chalcidius Timaeus de Platonis translatus, ed. J. Meursius, 1617. Het present-exemplaar voor Grotius is thans in de Univ. Bibl. te Leiden (Br. I, p. 583, n. 9).
224. D'oudtheyt van Batavien. - Grotius, Tractaet vande oudtheyt van de Batavische ... Republique, 1610 (R. 152).
225. Loci legalis Everardi. - Nic. Everardi de Middelburg, Topicorum s. de locis legalibus liber, 1516 (Br. II, p. 22, n. 12).
226. Aureli rerum judicatarum. - A. R. Aurelius, Rerum iudicatarum ll. IV.
227. Decisiones Thomae Gramatici. - Thomas grammaticus, Decisiones Neapolitanae.
228. Singularia Herbei. - Thomas Herbaeus (Herbajus), Rerum quotidianarum liber singularis, 1614.
229. Grammatica Arabica. - Thom. Erpenius, Grammatica arabica, 1613.
230. Van het Rijcke Christi. - Onbekend.
231. Lucanus van Borger oorloch. - Een Nederlandsche vertaling van Lucanus, Pharsalia.
232. De finibus regondis. - Hieronymus de Monte (de Monte Brixiano), de Finibus regundis.
233. Indices Juris. - Onbekend.
234. Phragmenta Enny. - Q. Ennius, Annalium ll. XVIII fragmenta, ed. P. Merula, 1595.
235. Replicatio Goldasti. - M. Goldast, Replicatio pro Sac. Caesarea et Regia Francorum Maiestate ... adversus J. Gretseri crimina, 1611.
236. Petrus Pau de Vulneribus capitis. - Petr. Paaw (Pauw), Succenturiatus anatomicus continens Commentaria in Hippocratem de Vulneribus capitis, 1616.
237. Disputatie over de Catechismus. - Disputatie over den Catechismus van Heydelbergh ... ghehouden ... 1583 ... tusschen D. V. Coornhert ende Saravia, 1617 (Kn. 673; Petit p. 36, Nº. 6).
238. Manili Astrononicum. - Manilius, Astronomica, ed. J. J. Scaliger, cum notis Fr. Junii, 1590 (Petit p. 53, Nº. 27).
16
239. Revardus et Dinus. - Werken van de juristen Jac. Raevardus en Dinus (Dynus) Muxellanus.
240. Carpentarius. - Waarschijnlijk een werk van den philosoof Jacques Charpentier (1524-1574).
241. Consilia Ludowicy Sonti. - Ludovicus Zuntus, Parmensis, et Ludovicus Lana, Brixiensis, Responsa sive Consilia, 1576. (De uitgave van 1576 is te Keulen verschenen; de voorrede is gedateerd 1569, zoodat er wel een oudere, Italiaansche uitgave zal bestaan.
242. Hottomanus de Legibus. - Franc. Hotman, de Legibus Populi Romani.
243. Arniseus de Jure Maiestatis. - Henning Arnisaeus, de Jure Majestatis.
244. Misselania Bronchorsty. - Everh. Bronchorst, Centuriae duae miscellanearum juris controversiarum.
245. De Jure Emphytutico. - Guido de Suzaria, de Jure emphyteutico.
246. Donellus de pactis. - Hugo Donellus, Comment. ad tit. Cod. de Pactis et Transactionibus.
247. Portuum investigandorum ratio. - ΛΙΜΕΝΕΥΡΕΤΙΚΗ sive portuum investigandorum ratio. Grotius' vertaling van Simon Stevin's Havenvinding, 1599 (R. 416).
248. Fabulae Locmanni. - Locman sapiens, Fabulae, ed. Th. Erpenius, 1615.
249. Vindex loci S. Scripturae. - Mij onbekend. [Lugduni Batavorum 1614. Auteur: Abraham Coster]
250. Vrinti Epigrammata. - Max. Vrientius, Epigrammata, 1603 (Br. I, p. 106, n. 4).
251. Vita Erasmi. - Des. Erasmi Rot. Vita, ed. P. Merula, 1607.
252. Bronchorst de feudis. - Everh. Bronchorst, Methodus feudorum, 1613.
253. Polus hooghte. - Schuilt hierin de titel: Poolshoogte?
254. Meditationes Meursi. - Joh. Meursius, Meditationes Christianae, 1604 (Br. I, p. 42, n. 1).
255. Peregrinus de Jure fissi. - M. A. Peregrinus, de Juribus et Privilegiis Fisci.
256. Poëmata Douse. - Zie Nº. 120. Van Janus Dousa (filius) kwamen in 1607 Poëmata uit (Br. I, p. 74, n. 3).
257. Supplication a l'Empereur. - Er is een: Supplicatio ad Imperatorem super causis Generalis Concilii convocandi, contra Paulum V, 1613 te Londen uitgekomen, dat Grotius vandaar kan hebben medegebracht. Een Fransche vertaling vond ik niet. [Nicolas de Marbais, Leyde 1613.]
258. Somma Thome, 4 stucken. - Thomas Aquinas, Summa theologica.
259. Coornherts wercken. - D. V. Coornhert, Wercken, 1612 en later.
260. Opera Irenei. - S. Irenaeus, Opera.
261. Canones Apostolorum. - Clemens Romanus, Constitutiones Apostolicae.
262. Cypriani Opera. - S. Cyprianus, Opera.
263. Scripta Trelcaty. - Bij Petit vind ik noch van Trelcatius Sr., noch van Trelcatius Jr. een titel, die hierop lijkt. Kan bedoeld zijn: Geschriften van Trelcatius?
264. Confessio Augustiniana. - Confessio Augustiniana ex omnibus B. Aurelii Augustini libris in unum corpus redacta, 1569 (Br. I, p. 379).
17
265. Disputatio Theologica. - Misschien: Disputatio clar. Theologi Fr. Junii de Synodis, 1610 (Pctit p. 62, Nº. 606). Zie mijn aanteekening bij Nº. 286.
266. Arminius ad Romanos. - Jac. Arminius, de Vero et genuino sensu cap. VII Epistolae ad Romanos dissertatio, 1612 (Petit p. 83, Nº. 14).
267. Loci communes Marlorati. - Aug. Marloratus, Propheticae et Apostolicae Scripturae Thesaurus, in locos communes digestus, ed. Guil. Feuguereius, 1601 (Pctit p. 12, Nº. 1).
268. Napeir sur 1'Apocalipses. - John Napier (Neper, Napeir), Ouverture de tous les secrets de 1'Apocalypse. De eerste Engelsche uitgave is van 1593.
269. La chasse de la beste romaine. - Mij onbekend. [La Rochelle 1611. Auteur: George Derwent Thomson]
270. Lydi Waldensia. - Balth. Lydius, Waldensia, id est conservatio verae ecclesiae, 1616, 1617.
271. Opera Ciceronis. - Waarschijnlijk een complete Cicero.
272. Les ruzes de Satan. - Mij onbekend. [Delft 1611. Auteur: Jacques Aconce = Iacobus Acontius Tridentinus]
273. Rosweijd de fide hereticis servanda. - Herib. Rosweyde, de Fide haereticis servanda, 1610.
274. Jus regis. - Guil. Barret, Jus regis, sive de absoluto ... principum dominio, 1613.
275. Optatus Mylevitanus. - Optatus Milevitanus (Br. II, p. 15).
276. Ignatius Epistole. - S. Ignatius, Epistolae.
277. Sulpicy sacre historie. - Sulpicius Severus, Historia sacra.
278. Sijbrandus contra Vorstium. - Sibr. Lubbertus, Commentaria ad nonaginta novem errores C. Vorstii, 1613 (Br. I, p. 254, n. 7).
279. Lactantius. - Lactantius, Opera.
280. Theologia Juny. - Fr. Junius, de Theologia vera 1594, 1604 (Petit p. 56, Nº. 40).
281. Barclaius de potestate pape. - Will. Barclay, de Potestate Papae, 1600.
282. Consultatio Cassandri. - Georg. Cassander, de Articulis religionis controversis ... Consultatio, 1577, 1608. Door Grotius herdrukt in zijn: Via ad pacem ecclesiasticam, 1642 (R. 270; zie Br. I, p. 346, n. 6).
283. Concilium Tridentinum. - Concilium Tridentinum, hoc est Canones, Decreta cet., 1567.
284. Opera Hesyodi. - De Hesiodus van Heinsius is onder Nº. 62" genoemd.
285. Ivones Epistale. - Ivo Carnotensis, Epistolae.
286. Apologia Catholica 2 stucken. - Franciscus Junius noemt in de lijst zijner werken achter zijn autobiographie een Apologia Catholica, 1585, waarvan Petit (p. 69) geen exemplaar heeft kunnen vinden. Daar Grotius als student bij prof. Junius inwoonde, is het niet onmogelijk dat dit boek hier bedoeld wordt. [Thomas Morton, ... ex meris Jesuitarum contradictionibus conflata, Lond. 1605-1606].
287. Defense de la foy Catholique. - Pierre Dumoulin (Molinaeus), Defense de la foy Catholique, 1604 en later.
288. Joannes Arnoldi contra Tilenum. - Joh. Arn. Corvinus, Defensio sententiae Arminii adversus ... a Tileno editam Considerationem, 1613 (Br. I, p. 594, n. 7).
18
289. Costerij Controversia. - Franc. Costerus, Enchiridium Controversiarum (zie Petit p. 71, Nº. 4 en 6).
290. Dealogi Castaliones. - Scb. Castellio, Sacri dialogi (Br. I, p. 134, n. 6).
291. De Gereformeerde Catholycq. - William Perkins, Een ghereformeert Catholyck, in de vertaling van V. Meusevoet, 1605 (zie Br. I, p. 439, n. 1).
292. Piscator de Gratia. - Joh. Piscator, de Gratia Dei (Br. I, p. 552).
293. Thesaurus Anime. - Mij onbekend. [... animae Davidicus, Jena 1614. Auteur = Johann Stempel]
294. Liber precum. - Een of ander gebedenboek.
295. Ancker der zielen. - Mij onbekend. [... ofte Lydens troost, dat is Een stichtelijcke ende christelycke t'samensprake tusschen de getrouwe herder, ende het verdruckte, ende vertrede vees des Heeren ... De remonstrantsgesinde, verdruckte christenen ter goude, Rotterdam, leyden, den Haghe, ende Alckmaer etc. tot een vertroostelijck preservatijff toegheeygent. Auteur = Justus Venator]
296. Textus canonicum. - Een uitgave van het Corpus Iuris canonici; zie Nº. 302.
297. Doots vonnis Lansbergen. - Samuel Lansbergen, Dootsvonnis teghen de paepsche transsubstantiatie, ... teghen Joh. de Gouda, 1612. Zie Nº. 298.
298. Gouda tegen Lansbergen. - Een van de vele geschriften van den Antwerpschen pater Joh. de Gouda tegen Franciscus en Samuel Lansbergen in hun strijd over de transsubstantiatie (zie de pamflettencatalogi op de jaren 1609 vv.; en zie Nº. 297).
299. Een stuck Luciani. - Een complete Lucianus is Nº. 38.
300. Een stuck Pancerolli. - Guido Pancirolus, Thesaurus variarum lectionum utriusque iuris.
301. Corpus Civile. - Corpus iuris civilis.
302. Corpus Canonicum. - Corpus iuris canonici; zie Nº. 296.
303. Speculum Durandi. - Zie Nº. 9.
304. Crijghs Journael. - Mij onbekend. Noch een hoop cleijne ende blauwe boecxkens van weijnich waerden. - Een verzameling pamfletten. Noch een deel ongebonden boecken. - Waarschijnlijk zullen hier exemplaren van Grotius' eigen werken bij zijn geweest, daar de auteurs van de uitgevers hun exemplaren ten deele ongebonden kregen. Volgen de "boecken die de huysvrouwe van de voors. de Groot ... sijn laten volgen, om ... opt Huys te Louvesteijn te mogen gebruycken:
305. L'Arethmeticque, de Symon Stevin. - Stevin, 1'Arithmétique, 1585.
306. Een boeck van Aristoteles. - In de correspondentie van Loevestein noemt Grotius geen werk van Aristoteles.
307. Opera Ciceronis, in twee stucken. - Een complete Cicero.
308. Dominico Soto, de Justitia et Jure. - In J.P. meermalen geciteerd.
309. Placcaet ende ordonnantie opt stuck van den opheve van de gemeene middelen. - Er is een dergelijk placcaat van de Staten van Holland van 1598; van de Generale Staten van 1602.
310. Keure ende ordonnantie van 't Heemraetschap van Rijnlant. - Er zijn verscheiden uitgaven.
311. Maniere van procederen, van Merula. - P. Merula, Manier van procederen ... belangende civiele zaaken, 1592 en later.
312. Practycke ende maniere van procederen, van Wielant. - Phil. Wielant, Practycke civile, 1558, herh. gedrukt.
19
313. Commentaria Petri Peckij. - P. Peckius, Commentarii in titt. Dig. et Cod. ad rem nauticam pertinentes; of Comm. ad regulas Iuris canonici.
314. Tractatus de Testamentis conjugum, authore Petro Peckio. - P. Peckius, Tractatus de testamentis conjugum.
315. Grieksche poeten, een groot boeck. - Er zijn verschillende folio-uitgaven van Poetae Graeci, zoowel veteres, principes e.d.
316. Matthaei Wesenbecij in Pandectas iuris civilis. - M. van Wesenbeke, Commentarius in Pandectas ... vulgo Paratitla, 1565 en later.
317. Platonis, in drie stucken. - Blijkbaar is vóór Platonis het woord "Opera" uitgevallen.
318. Thucydides. - Een uitgave van Thucydides.
319. Calepinus. - Ambr. Calepinus, Lexicon linguae Latinae (zie Br. II, p. 410, n. 5).
320. Corpus Juris. - Corpus iuris civilis.
321. Fratris Alfonsi a Castro Zamorensis. - Atphonsus de Castro, de Potestate legis poenalis (J.P. p. 241).
322. Privilegiën ende willekeuren van Amsterdam. - Er zijn verscheiden uitgaven.
323. Lexicon Graeco Latinum. - Waarschijnlijk dat van Rob. Constantinus. "Opus mihi sit lexico Constantini, cui assuevi" schrijft Grotius in een brief van 1624 (Br. II, p. 410).
324. Hantvesten ende privilegien van Amsterdam. - Als bij Nº. 322.
325. Demosthenes in 5 stucken. - Een complete Demosthenes.
326. Nomenclator. - Hadr. Junius, Nomenclator octilinguis omnium rerum propria nomina continens; een soort van encyclopaedie in 8 talen, herhaaldelijk gedrukt. Er bestaat echter ook een Nomenclator autorum omnium, quorum libri exstant in Bibl. Acad. Lugduno-Batavae, van P. Bertius, 1595 (zie mijn Geschiedenis der Univ. Bibl. te Leiden, p. 15). Grotius was met Bertius bevriend.
327. Costuijmen van Vrieslandt. - Statuten, Ordonnantiën ende Costumen van Frieslandt, 1602 en later.
328. Poëmata Grotij. - De uitgave van 1617 (R. 280).
329. Institutiones juris Anglicani. - John Cowell, Institutiones juris Anglicani, 1605.
330. Justinus Martir. - Complete uitgave.
331. Institutiones Imperiales. - De Instituten.
332. De feudi iuris, Cornelio Neostadio. - Corn. Neostadius (van Nieustad), de Feudi iuris scripti ... successione, 1602.
333. Mynsingerus Institutiones. - Joach. Mynsinger a Frundeck, Apotelesma hoc est Scholiorum ad Instituta corpus.
334. Keuren van de Weescamer van Rhijnlandt. - Er is een uitgave 1606.
335. Zeerechten. - Zeerechten, dat is: Dat hooghste en oudtste Gotlantsche Waterrecht, 1603; herhaaldelijk gedrukt.
336. Nieustadt de pactis antenuptialibus. - Corn. Neostadius (zie bij Nº. 332), de Pactis antenuptialibus, 1594.
337. Twee boecken met de handt geschreven, in folio. - Een der twee zal wel het handschrift van de Jure Praedae zijn; het andere misschien dat van de Annales (R. 1 en 142).
>> begin