>> HOMEpage

Enkele bladzijden uit
A. Hallema, Franeker door de eeuwen heen - Leeuwarden [1953]

Internetuitgave: M.H.H. Engels, juni 2013
november 2015: De transcriptie van Hallema is herzien!
juli 2013 meer rond 't olde ravet

De vier wijken van Franeker in 1536 met haar bevolking

Plattegrond uit: W. Annema, De stad Franeker omstreeks 1535: een pre-kadastrale reconstructie, in Prékadastrale atlas fan Fryslân. Dl. 4. Frjentsjeradiel en Frjentsjer. Ljouwert 1990. - kavel met 't olde ravet hier groen gekleurd; het rabat ofwel ravet c.q. de overdekte kaatsbaan lag ten Noorden van de hier blauw gekleurde sloot


Plattegrond van Franeker (detail), door Pieter Bast, 1598 (N.B. het Zuiden boven)
3 academie, 22 Rosendal, 23 Hottingahuis
op een kavel links, d.i. ten Oosten, van Hottinga, lag in 1536 't olde ravet in de tuin achter, ten Zuiden van de huizenwand aan de Voorstraat, indertijd de Vismarkt.

Op deze uitsnede van de plattegrond van Braun en Hogenberg, waaraan hier in blauw de windstreken en een kader is toegevoegd, is het oude ravet wellicht nog te zien. Vergelijking met de prékadastrale atlas van Friesland geeft aanleiding tot de gedachte dat de locatie overeenkomt met die van de achttiende-eeuwse nieuwe orangerie, in de uitgebreide hortus van de universiteit, die toegankelijk was vanaf de Voorstraat. Was die nieuwe oranjerie misschien zelfs gebouwd op (fundament)resten van het oude ravet?

grote steych [Molensteeg?]:
Jan Reilifsz.
Redros (bijnaam?) [alternatief voor Hallema's lezing: redws = Frans reduit?, d.i. klein bouwsel; misschien een toneelpodium of een kaatsdak?]




Nies Claes Sloetgis
Dirck metzker [Duits: Metzger = slager, vleeshouwer]
Beijts Arents weduwe
Dirck Feriex

62

Verdedigingswerken in de 17de eeuw

Een summiere beschijving van de toenmalige versterkings-
werken van Franeker levert het volgende beeld op, waaruit
men zal zien, dat ook de fortificaties sedert de 16de eeuw
nog maar weinig veranderingen hadden ondergaan. De on-
geveer eironde vorm van het grondoppervlak, waarop de
Franeker binnenstad was verrezen, had toch nog twee uit-
springende hoeken, n.l. in het Noordwesten bij de Noorder-
poort en in het Zuidoosten bij de Oosterpoort. Hier waren
dan ook de enige ravelijnen aangebracht in de stedelijke ver-
sterkingswerken en het bewijst opnieuw, dat de eigenlijke
verdedigingswerken van de stad in militaire zin toch niet zo
veel betekenden. Franeker is dan ook nimmer een vesting-
stad van enige betekenis geweest, al heeft zij enkele malen
een niet onbetekenend beleg doorstaan. Haar voornaamste
defensieve kracht vond zij in de nog al hoge bolwerken, ver-
sterkt door een diepe buitengracht, drie land- en vier water-
poorten. Deze poorten waren in de loop der 17de eeuw wel
versterkt geworden, hetgeen bij vergelijking met hetgeen
daarover reeds is medegedeeld in een vorig hoofdstuk, uit
de volgende details kan blijken. Bij de Oosterpoort was de
hoge ronde toren afgebroken en men had daar een bastion
aangebracht met een lange valbrug over de gracht. Ook de
Westerpoort aan de rijweg naar Harlingen had zulk een
valbrug, althans omstreeks 1780, daarvóór zelfs twee. De
Noorderpoort werd omstreeks die tijd geheel in Jonische stijl
herbouwd. Door deze poort kwam men eerst in het ravelijn
en vandaar over een valbrug en een fraaie stenen brug door
een wat pompeus aandoend ijzeren hek, gevat tussen twee
blauwe arduinstenen zuilen, op de rijweg naar Leeuwarden.
De Buiskool, oost van de Oosterpoort in de stadswal, was
met zijn zware pijnappel van een torenspits nog steeds een
soort van monumentje, waaraan tevens de Leeuwarder wa-
terpoort hecht was verbonden, doch die oude toren werd
zelden meer gebruikt, in hoofdzaak om munitie te bewaren.
Even buiten de Dongjumer waterpoort had men vóór 1780
al een scheepstimmerwerf gebouwd en wat verder een kalk-
branderij, een bewijs van de toen vreedzame uitgroei der
stad, waardoor de, vergeleken met het geheel, wel zwaar
versterkte poortwerken, helemaal hun defensief karakter
verloren. Het stadskruit- en ammunitiehuis was tot in het
laatst der 18de eeuw nog steeds ondergebracht in de oude
dikke toren, die daarom ook als Ammunitietoren op de oude
plattegronden voorkomt. Ook de Dongjumer waterpoort had
er in deze tijd nog twee ouderwetse zeskantige torens bij-
gekregen, maar de torens tussen de Harlinger waterpoort
en het Oostelijk ravelijn waren toen al dusdanig in verval,
dat men ze reeds half afgebroken en niet herbouwd had.

Stadspoorten en bruggen voor binnen- en buitengracht

*) Naar een beschrijving in de Franeker Courant van Zondag 24
Augustus 1890, no. 68, niet ondertekend, maar vermoedelijk van de hand
van J. Mulder of van E. Telinga.

In het jaar 1664 heeft aan de Noordkant van Franeker, dicht
bij de thans bestaande bolwerksbrug, een spitse toren ge-

63

staan, waarin een poort met zware deuren; boven in de toren
was een doorgang langs het bolwerk. Deze toren is in 1668
gedeeltelijk weggruimd en in 1781 de poort met een daarop
staand huis. Een nieuwe met de vereiste ornamenten werd
toen gebouwd en is in 1842 tot de grond geslecht.
De wringe of dwinger bij de houten brug van de binnen-
gracht, waarop een molen en molenaarswoning, bestond
reeds lang voor 1556. Daar ter plaatse werd in 1584 een
sterke schans gemaakt. Tegenover die versterking was het
wachthuis geplaatst. In 1690 werd een nieuwe houten brug,
waarin twee valbruggen, over de buitengracht gemaakt en
en een nieuwe vaste brug over de binnengracht en in 1747
een stenen pijp inplaats van de houten brug. In 1776 is buiten
het Noord door Johannes Fransen te Achlum een nieuwe
stenen brug gemaakt, waarin een valbrug. Twee jaren later
werd het fraaie ijzeren hek, van weerskanten draaiende, in twee
met gewerkte zware zuilen van blauwe steen, geleverd door
de Lange te Leeuwarden. In 1855 werd een gedeelte van de
binnengracht gedempt.
In 1597 werd op de Westerpoort, die met een sterke muur
omgeven en met deuren voorzien was, een wachthuis ge-
bouwd; buiten deze waren toen twee valbruggen. In 1767
werden de muren rondom de poort vernieuwd. In 1785 is een
nieuwe valbrug gemaakt, in 1806 het daarop staande wacht-
huis weggeruimd en in 1850 werd de poort afgebroken.
In 1585 werd de prachtige en sterk gebouwde Oosterpoort,
die versierd was met ornamenten en evenals de Noorder- en
Westerpoort met deuren voorzien voor een gedeelte en in
1850 geheel afgebroken.
In 1592 werd een wachthuis gebouwd bij de Oosterschans:
buiten de poort waren twee valbruggen.
De Leeuwarder waterpoort, waarvoor houten deuren, werd
afgebroken en weder opgebouwd in 1778. Bij die poort was
gebouwd een fraaie antieke toren (de Buiskool). Deze is in
1860 tot de grond toe geslecht.
De Dongjumer waterpoort, waarop een wachthuis en ter
weerszijden een toren, moest in 1801 belangrijke herstellingen
ondergaan. Het wachthuis kwam toen onder de moker en
de torens werden enige jaren daarna ook zó bouwvallig,
dat zij moesten worden afgebroken.
Toen het Sjaardemaslot tussen Noorder- en Westerpoort
nog intact was, met een uitspringende onregelmatige cirkel,
was zijn groot dwarshuis met twee zware achterhuizen naar
het Westen, een robuste toren in het Zuidwesten en een
kleinere in het Noordoosten a.h.w. ook in het verband der
versterkingswerken der stad aan de Westkant opgenomen,
al bleef dit gedeelte dan natuurlijk ook zuiver particulier
eigendom. Doch in zijn tijd bezat het slot zowel aan de voor-
als achterzijde "een sterk dwingend vermogen", merkte een
17de eeuwse stadsbeschrijver niet zonder ironie op!

Een rondwandeling door de stad

We zullen nu, geleid door die gids, even een wandeltochtje
door dit 17de en 18de eeuwse Franeker te maken. De Wester-
poort binnenrijdende, kwam men eerst in de Vijverstraat, die
volgens hem haar naam dankte aan de grote vijver rondom
Sjaardemaslot, hoewel anderen, en met meer recht, die naam
afleidden van de stadsvijver buiten de Westerpoort, waaraan
de Vijverstraat in het Zuidwesten grensde. Door de Vijver-
straat de gebouwen der hogeschool passerende, staan we,
rechts de hoek omslaande, eerst voor Rosendal of Roozen-
daal, toen als Diakonieweeshuis in gebruik, waar in de 16de
eeuw Brugslegel, de Saksische raad van hertog George had
gewoond en dat later bij het gebouwencomplex der Psychia-
trische Inrichting is getrokken, evenals het drie huizen verder
gelegen Hottingahuis. Aan dit gedeelte van de Voorstraat
werd onder een rijtje bomen de vismarkt gehouden, in ver-
band waarmee de Voor- of Hoogstraat ter plaatse ook de
naam "Vischmerckt" droeg. Het front van het Hottinghuis
met de breedtezijde aan de straatkant kwam in grootte en
bouworde vrijwel overeen met het verder op gelegen Mar-
tenahuis met dit verschil, dat het Hottingahuis een klein to-
rentje midden op het dak had, terwijl de toren van het Mar-
tenahuis achter deze stins staat. Vervolgens passeerde men
de "Butter-waghe" of het Waaggebouw, waar thans de in-
gang van het Post- en Telegraafkantoor is, daarna de poort
der Bursa, het kosteloos internaat voor onvermogende studen-
ten - vandaar op de oude plattegronden van Franeker de La-
tijnse benaming Bursa Patriae publica - en vier huizen verder
het Martenahuis. Hier droeg de Voorstraat toen nog algemeen
de naam van "Hoochstraet". Deze steeds volgende, bereikt
men om de hoek het grote dwarshuis van het Botniahuis met
de uitgestrekte tuin of hof, waardoor in 1598 de Kerkstraat was
geprojecteerd. Over de brede binnengracht, welke de beide zij-
den van de Hoog- of Voorstraat scheidde, waren niet minder
dan zes bruggen gebouwd, waarvan die tegenover de Waag
de Waagbrug heette, terwijl de brug tegenover het Cammin-
gahuis de Butterbrug werd genoemd, naar de botermarkt
aldaar.
Over de Stads "plaets oft Merckt" gaande, thans de Brede-
plaats, het oudste en hoogste deel en tevens het hart der stad,
waar het statige dwarshuis van het Dekemahuis een fraai front
aan de zuidkant van het niet te grote plein maakte, wandelde
men vervolgens de Dijkstraat in, waarvan het gedeelte tot de
Mauritsbrug toen nog "de nieuwe straet" heette, ook wel kort-
weg "de Dijck". De flap- of valbrug bij het toenmalige Klaar-
kampster weeshuis - thans Diakonaal verzorgingshuis voor
ouden van dagen - heette in de 17de eeuw vrij algemeen de
Tolbrug, omdat hier tol werd geheven in de binnengracht van
de doorvarende schepen, evenals bij de boom aan of liever even
buiten de Oosterpoort in de buitengracht. Deze tollen werden
door de stedelijke regering nu eens om de tien en dan weer om
de vijf jaren verpacht aan de hoogste bieder. Die bij de Tol-
brug ter verbinding van de beide gedeelten der Dijkstraat
bracht in de 17de en 18de eeuw gemiddeld 500 gld per jaar
op, in verband waarmee hier op stadskosten een wachthuisje
bij de brug was gebouwd. Ook de Vismarkt en de Bank van
Lening werden periodiek ten behoeve van de stedelijke finan-
ciën verpacht en alle vier objecten leverden de fiscus een niet
onbelangrijk bedrag op ter dekking van de uitgaven der stad.
Bij het weeshuis dan vervolgens links afslaande, passeerde men
de Godsacker, met het langs de binengracht loodrecht op de
Dongjumervaart gelegen Froonacker, een der oudste gedeelten
der stad, verder de Zilverstraat, die echter op de plattegrond
van Blaeu ca. 1650 Ooster Molenstraat heette, aangezien ze
naar de Oostermolen op de Molenpolle leidde, terwijl de platte-
grond van 1664 weer Silverstraet vermeldt.
Een soortgelijk verschil vindt men ook tussen beide platte-
gronden ten aanzien van de straatnamen Koudal of Coudal,
dat op de plattegrond van Blaeu de naam voor de huidige
Groenmarkt en Eise Eisingastraat was, terwijl die van 1664
de naam Coudal bij het Noord-ZZ plaatst en beide
weer overeenstemmen in de oude benaming voor Noord-
NZ, n.l. Noorder Molenstraat, omdat ze leidde naar
de molen buiten de Noorderpoort en nog dichter bij naar die
op het einde der Molensteeg. Deze en de Gasthuissteeg,
(omdat Zuid van Botniahuis (Koornbeurs) een der oudste
gasthuizen van Franeker had gestaan), vormden de verbin-
ding tussen Noord N.Z. (Noorder Molenstraat) en Noor-
derbolwerk, destijds nog niet met huizen bebouwd en bijna
uitsluitend begrensd door tuinen, met uitzondering van
Kleijenburgh, een rij van negen huizen, tegenover de Noorder-
poort. Langs Hockaert (Hocquart) met zijn toen nog enkele
rij huizen en over de Hockaertsbrug door de Sjaerdemastraat,
die in het midden der 17de eeuw ook al die naam droeg,
kwam men dan weer op het uitgangspunt voor het Sjaer-
demaslot terug. De Tuinen en het Vliet, de eerste pas in
de 17de eeuw, het tweede reeds in de 16de eeuw, vormden
de enige delen buiten de stadsgracht, welke als behorende
tot de eigenlijke stad, reeds toen met huizen en andere ge-
bouwen bezet en dus bewoond waren.

De "tuinen" nog tuinen

In 1610 had de stad namelijk de grond voor de Tuinen ge-
kocht van Dr. Sicke van Dekama, wonende te Leeuwarden,
bestaande uit twee percelen fenneland ter grootte van bijna

64

tien pondemaat *).
*) De koopbrief vindt men onder nr. 585 van het Gemeente-archief,
volgens welke Lambert Staeckmans en Wijtze van Beijem optreden
als volmachten van burgemeesters en raden van Franeker door tus-
senspreken van Jhr. Julius van Botnia, Sieuwcke Rijuerdts Bants, bur-
gemeester en Douwe Hoijtes, gezworen gemeensman.
In 1617 werden deze tuinen door bur-
gemeesteren en raden verpacht en de grenzen der percelen
afgebakend door palen. Ook kon men een deel er van kopen,
doch de kopers werden verplicht, om de tuinen met linden
of iepen te beplanten en een behoorlijk pad op hun kosten
aan te leggen. De bedoeling zal wel geweest zijn, dat een
deel dezer gronden voor groenten- en fruitteelt gereserveerd
bleef, want enkele jaren later, in 1626, maakte de magistraat
opnieuw voorwaarden bekend, ingevolge waarvan het col-
lege voornemens was te verpachten zeker stuk land, groot
omtrent 4 pondemaat, ten Zuiden van de stad achter de
Tuinen. Hierbij werd bedongen, dat de pachter op het Zuid
van de Tuinen zou laten liggen tot een wandelplaats en
ingang van een ieders tuin een "cingel" ter breedte van 8
houtvoeten en die op de wal langs het water met bomen be-
planten, terwijl het perceel op de Westhoek met een poort
moest worden afgesloten.
Ook bevat het archief op het jaar 1627 een specificatie van
de onkosten tot de bouw van twee houten bruggen nevens
de Tuinen, die men toen nog niet anders dan via het Vliet
kon bereiken. In 1644 werden de Tuinen opnieuw verpacht
en van de aldaar verkochte gronden trok de stad jaarlijks
haar grondpachten evenals van op dezelfde wijze verkochte
bouwgronden in het Kaatsveld en de Vijverstraat. Omstreeks
het midden der 17de eeuw vond men in de Tuinen reeds
vijftien woningen of andere gebouwen, dienstig voor land-
en tuinbouw, handel en nijverheid.

Marktbedrijvigheid in het centrum

Na het uitstapje naar de Tuinen keren we terug naar het
centrum der stad, waar het huidige Raadhuisplein ook een
marktterrein was en wel voor zuivelproducten. We herin-
nerden op onze tocht door de stad hier al aan de Butterbrug,
die van de Voorstraat naar het Nauw of de "Suijp merckt"
leidde, waar de stedelingen reeds in de 16de eeuw "suip"
of karnemelk (sûpe) konden kopen. Dit zuiver Stadfriese
woord dat we evenals "geuten" voor goten (waterafleidin-
gen) e.d. enige malen in de bescheiden van het archief tegen-
komen, bewijst met namen als "Butterbrugge" e.a., hoe het
idioom van een eigen Franeker patois zich allengs aftekende
in de officiële publicaties vanwege de magistraat, bijv. de
21 September 1594 een verbod van het te koop uitstallen
van eetwaren ergens anders in de stad dan op en bij de
"Botterbrugge", het venten met zulke waren eer ze ter markt
zijn geweest, zomede door "vreemden" ("frjemden"), het ter
markt brengen van te lichte stukken boter, van te kleine
"suipvaten", het aanmengen van "suip" met water enz.
Overtreding van dit verbod kon zelfs gestraft worden met
"aan een paal, aldaar op de borstwering staande, gesteld te
worden", een soort kaakstraf dus, die elders onder de ere-
straffen meer veelvuldig dan te Franeker geschiedde, werd
toegepast.

Dwarsstraten ter verbinding van de hoofdstraten

Behalve door het Nauw werd de verbinding tussen de Voor-
straat en het Noord Z.Z., dus wat we reeds als "Koudal"
en voor het laatste gedeelte als "de Greide" tegenkwamen
op oude plattegronden, onderhouden door de Grote en Kleine
steeg (plattegrond 1650), of Wijde en Nieuwe steeg (platte-
grond 1664), zoals ze ook nu nog het meest heten. Andere
dwarsstraten ter verbinding van de hoofdstraten waren nog
Achter de Waag (Waagstraat), die op de plattegrond van
1650 echter voorkomt onder de naam van Schilbanck, even-
als het straatgedeelte, dat thans Academiestraat heet, als-
mede de overzijde ervan, dat thans alleen nog Schilbanken
genoemd wordt, in tegenstelling met de Schilcampen in het
verlengde ervan.
Achter de Waag kwam men halverwege over een brugje
naar het Eilandje of de Petercelystraat, in de 16de eeuw
Paterceliestraat geheeten, toen daar enkele armekamers wa-
ren gebouwd, waarvan er in 1598 door de magistraat o.a.
twee aan de familie van Jhr. Carolus van Sternsee en van Jhr.
Tsjalling van Botnia waren gegund in ruil of ter vergoeding
van een kamer, door deze beide familiën afgestaan voor het
toen pas gestichte weeshuis. Nadat in 1600 hier nieuwe
wallen waren gemaakt op kosten der stad, verkochten bur-
gemeesteren en raden in 1617 drie kamers op de Zuiderhoek
van de Paterceliestraat, zoals ze in de verkoopbrief toen nog
werd genoemd. Vijf jaren later deed zich hier een eigen-
aardig geval voor, in verband waarmee "de geburen tot de
houten brug van de Paterceliestraat naar de Schilbank", dus
tegenover het voormalige stads Proevenhuis, protesteerden
tegen het voornemen, "om een schip te maken, dat met ge-
weld door die brug gehaald zou moeten worden". Het is
wel jammer, dat geen verdere bescheiden in het archief ons
kunnen inlichten over de goede of slechte afloop van deze
curieuze kwestie!

Stadslijnbanen te Franeker

Andere dwarsstraten of -stegen waren nog de reeds ge-
noemde Kerkstraat, Lijnbaanstraat, zo genoemd naar een der
drie lijnbanen, welke destijds op of aan de Heerengracht of
het Nieuwerck stonden, ook Nieuwe graft en Nieuwe hof-
straet geheten. De lijnbaan of touwslagerij was in de 17de
en 18de eeuw te Franeker een veel beoefende kleinindustrie
en in het archief zijn dan ook veel aanvragen, om zulk een
lijnbaan te mogen exploiteren, bewaard gebleven. Zo was er
in 1631 zulk een lijnbaan ten Westen van Sjaardemahof.
staande op het bolwerk met een huisje erbij, waarover niet
de stad doch de eigenaren van dit slot de beschikking
hadden. *)
*) Gemeente-archief, nr. 804.
Hier woonde toen Pieters Jans van Coelen en hij oefende met
vergunning van Jhr. Ruurd van Juckema het beroep van
lijndraaier of touwslager uit. Ook stond er destijds zulk een
lijnbaan, nog wel stadslijnbaan of "lane" genoemd, naast de
woning van de secretaris J. van Ghemmenich, die in 1645
het voormalige Egmondshuis aan de Dijkstraat bewoonde.
Dit grensde onmiddellijk aan het hoekhuis Dijkstraat-Lijn-
baanstraat, waarover sedert genoemd jaar veel te doen is
geweest in verband met de toen doorgevoerde doorgraving
om de beide grachten op Godsakker aan de z.g. "nieuwe"
Dijk (straat) en in het Nieuwhof aan de Lijnbaan of de Lane,
daar dood lopende, samen te brengen. *)
*) Ibidem nr. 917.
Met Jacobus van Ghemmenich was daartoe een overeen-
komst aangegaan, wiens hof of tuin door het graven der
geprojecteerde binnengracht en de aanleg der straten ter
weerszijden nog al zou lijden, die in ruil en ter vergoeding
van geleden schade bij wijze van wandelkoop voos de grond,
die hij afstond, in vrije eigendom ontving de Stadslijnbaan of
Lane ten Westen van zijn huis en hof. Doch in 1659 werd
daarover de stad nog een proces aangedaan door Mr. J. van
Ghemmenich, die toen beweerde de lijnbaan weer te hebben
moeten afstaan aan Jhr. Julius van Dekama.
De lijnbaan in het Sjaardemahof heeft het langst bestaan.
Want nadat blijkens een origineel contract, mede bewaard
in het archief der gemeente, Jhr. Duco Martena van Bur-
mania in 1652 aan Hendrik Pieters een strook grond in die
hof langs het bolwerk had afgestaan, om daarop te bouwen
een besloten en overdekte lijnbaan, waarin ook de bewoner
of gebruiker van het slot, Jhr. Barthold van Ostheim, had
toegestemd, bleef deze lijnbaan bestaan tot 1822. In dit jaar
presenteerden namelijk J. J. Houtsma c.s. aan burgemeesteren
der stad Franeker een request, waarin zij verklaarden de
lijnbaan, aan de stadswal, bij het Armhuis staande, door hen
gekocht en bestemd om afgebroken te worden, aan de stad
gratis te willen afstaan met het ledige erf er bij, mits de stad
de twee staketsels ter afscheiding van het ledige erf en de

66

stadswal alsmede van de Armhuistuin in onderhoud wilde
overnemen, hetgeen door de raad werd aanvaard. Dit was
de oude lijnbaan van Sjaardemahof geweest, terwijl die bij
de Herengracht nog in 1674 en 1689 werd genoemd, toen
er een houten brug ter plaatse in onderhoud werd aanbevo-
len bij de daartoe betrokken onderhoudplichtige huizen "op
het Noord van de Lijnbaan over de Heeregracht".
De Vossegatsteeg ter verbinding van de Schilcampen met het
Zuiderbolwerk is een naam, die ook van elders bekend is,
doch zich voor de Franeker toponymie moeilijk zonder enige
bescheiden daarover laat verklaren. Dat geldt niet van de
Schoolsteeg, van de Godsacker leidende naar de Triviale,
Latijnse of Stadsschool in de Zuidoosthoek van het Martini-
kerkhof, maar wel van de Snoep-, ook Snob- of Kloksteeg,
van de Noordzijde van het kerkhof naar Koudal of Groen-
markt, warvan alleen als aequivalent de Snobfenne in een
der bescheiden van het archief wordt genoemd. De Brol voor
het oudste Botniahuis, dat tegenover het Raadhuisplein als
vierde marktplaats in Oud-Franeker bij herhaling wordt ge-
noemd, alsmede het Schoenmakersperk in het Zuidoosten bij
de Nieuwe Hof, waar de leerlooiers en schoenmakers waren
gevestigd in verband met een hun toegewezen terrein met
binnengracht voor het looien en bereiden der huiden tot leer,
zijn straatnamen, welke hiermede voldoende verklaard zijn,
terwijl beide ook met dezelfde strekking en betekenis in het
stratenboek van Oud-Leeuwarden voorkomen.

>> begin