>> HOMEpage

Veiling bibliotheek Paulus Busius prof. iur., Franeker 1618

Uitgave en toelichting: M.H.H. Engels, september 2010

Nedergerecht Franeker, Tresoar toegang 13-13 inv.nr. 131, fol. 459r
16o Martii 1618
Commissaris Heixan

Arent Buis burgemr. binnen Swoll ende Harmen Rutgersz. mede tot Swoll woonachtich als curatores over Trijntie ende Grietie, z. Doctoris Pauli Busii ende z. Willemke Rutgersdrs. weeskinderen, presenteren d'naevolgende boecken ende huysraden bij de vs. echtel. naegelaten te vercopen, op Pinxteren dach te betalen met een halve str. van yder Car. Gld. van opgelt ende stellen daervooren datel. des versocht genouchsame borge, bij faulte dies zal men d'goederen ende boecken bij nyeuwe auctie doen vercopen ten profijte van 't sterffhuys. Onder verbant specialijcken van de gekofte goederen ende voorts generalijcken van alle d'kopers goederen ende dat men dzelve cooppenn. bij deser stede zall moghen innen sonder enighe wijdere figuir van rechte daertoe [459v] te behoeven ofte verwachten, tot welcke fine oock alle kopers ende borgen den gerechte alhier desen aengaende justiciabel ende executabel zullen wesen.

457r [= voorzijde omslag]
Gerardus Engberti 29--..--..
d'burgemr. Arent Buis 13--9--8
vrou Alberts voor haer ende Tomas Dinxlaken 83--6--8
vrou Sonsbeeck 19--2--12
vrou Alberts ende vercopers tsamen voor d'weeskinderen 71--4--..
216--2--12
Tomas Dinxlaken daern. noch in Harmen Jansz. auctie met het opgelt ..--10--4
in Hardenberghs auctie 2--3--..
Gerardus Engberti dn. in Harmen Jansz., Dr. Busius borge 4--13--4
d'salarissen voor d'commissaris [Heixan] en de secretaris [Ghemmenich],
K[empo] J[acobi] D[uynterp], oproeper ende tromslager mettet opleveren der boecken
bedraacht tesamen 105-12-..
[achterzijde omslag]
Solvi: Claes roeper 3--11--..
M. Segers voor een geheele weeck 8--8--..
d'commissaris Heixan 15--..--..
aen Jantien Rochus 21--6--..
aen burgemr. Heixan 114 L--9--..
aen Duvcke Cor[nelis] bij quitan. 25 L--..--..
Peter Lolles bij quitan. 34--5--..
H. Wouters 20--12--..
Mr. Tyaerd 13--8--..
K[empo] J[acobi] D[uynterp] 1--10--..

458r
Daerboven ges. 3 porchelen vercofte boecken
competeren Regnerus Sneberghen
affgetogen het opgelt 17--17--4
Blijft voor d'vercoper 16--10--4
Hiertegens dz. in Dr. Adama v[erkoping]e 5--18--10
in Marij R. Doyma 9--..--6
solvi aen den secretaris den 12den 9br. 1618 14--19--..
dz. h. salaris ..--6--..
15--5--..
Dzelve vijftien plus vijf sts. affgetogen blijft over voor d'vercoper 1--5--4
Tijs Pouwelsz. als schoonvader van
Regnerus Sneberghen heeft daerboven ges.
vijffentwintich sts. ende een oortjen van K.J. Duinterp
ontfangen den 30en Xbris 1618
[handtekening:] tijs pouwelsz.

Voorwaarden veiling Joannes Pietersz., predikant Dronrijp, 1600
Tresoar, toegang 13-13, inventarisnr. 191
40r
8o 7br. 1600
Articulen ende conditien waeroppe Joannes Petri dienaer des Goddelijcken Woordts in den dorpe Dronrijp den meestbiedenden presenteeren te verkopen alderhande boecken
Eerstlick dat diegheene alhier eets geraeckt te kopen ofte borghe te worden metterdaet hun personen ende goederen aengaende dzelve kope borchtochte ende betalinghe susmitteren ende dragen, justiciabel onder den gerechte deeser stede Franeker, niettegenstaende dzelve nu ofte naemaels buyten den jurisdictie van dien geseten ofte gelegen mochte zijn.
Dat d'kopers belooffde cooppen. bethalen ende in handen van P. Ghemmenich secretaris desser stede opbrengen zullen tho Lichtmis naestkomende anno 1601 doch ten lanxten ende voir alle diene tho Petri ad cathedram daeraen volgende wel bet. Waervooren niet alleene d'gekofte boecken maer oock alle 't vordere zowel die kopers als borgen presente ende toecomende goederen gheen exempt expresselijcken gehypotheecqeert ende verbonden zullen zijn ende blijven.
Item dat een iegelijk eenige boecken alhier kopende gehouden zall wesen nu datelijcken voor de belooffde cooppen. te stellen genouchsame borghe tot contentemente van de secretaris vs. d'welcke borghe met versegginge van de beneficie van discussie dzelve pen. bethalen zall als sijn proprie figuir, ende dat onder hypothecatie ende in manier als vooren, ofte anders dat bij faulte van dien d'koper geholden zall wesen d'belooffde cooppen. metten costen datelijcken met gereet gelt te bethalen voir ende alleer hij t'gemijnde porcheel ofte porchelen tot hem zall mogen neemen.
Item dat d'kopers tot verfallinghe van de oncosten op de [40v] verkopinge metten aencleeff vandien te vallene geholden sullen wesen te bethalen van yder Car. gln. een halve str. ende van minder ende meerder somme naer advenant.

Auctie van boeken was [in 1661] voorbehouden aan de secretaris van de academie [Telting, Register archief Franeker, 1108]; de magistraat bevestigt maart 1678 dat de secretaris van de academie alle auctien van boeken houdt, ook van boeken van burgers en inwoners niet onder de academie behorende, en de ontvanger alle boelgoeden van huisraad, ook van professoren en academische suppoosten [Telting 1330].
In september 1617 is Busius nog benoemd tot hoogleraar te Leiden. Op dinsdag de 23ste is hij echter plotseling overleden, terwijl hij de vrijdag daaraan voorafgaand nog fleurig was, toen hij om negen uur 's morgens met Sixtinus Amama, de hoogleraar Hebreeuws, naar de collegzalen wandelend uitvoerig sprak over Oldenbarnevelt; Vriemoet p. 143 naar een [helaas niet bewaard gebleven] handschrift van Amama. Busius was een volbloed republikein; S.J. Fockema Andreae, Paulus Buis (Busius) c. 1565-1617, in: Maandblad van de inrichting voor gemeente-administratie, Alphen aan den Rijn, februari 1947. Na de begrafenis hield Joachim Andreae, toen naast Faber en Busius de derde hoogleraar rechten, een herdenkingsrede. De dag daarop volgde om acht uur 's morgens ongetwijfeld in een openbare les een rede van Johannes Maccovius, de hoogleraar godgeleerdheid. Op de dinsdag van Busius' overlijden is door de Zwollenaar [Arnold van] Hel[l, student theologie] om 1 uur 's middags een lijkrede op zijn stadgenoot gehouden. Rector Maccovius heeft in een [ook niet overgeleverde] gedrukte bekendmaking Busius een zeer geleerd, integer en vroom man genoemd.
In toegang 13-13 inventarisnummer 191 worden boekenveilingen beschreven vanaf 1600. Als verkoopleider komt men daarbij in dorpen predikanten tegen (bijverdienste), een hoogleraar (professor Metius: die kende Latijn en kon rekenen) en reizende boekverkopers.
De eerste gedrukte catalogus van een boekenveiling in Friesland stamt uit 1616: de bibliotheek van Johannes Drusius, hoogleraar Hebreeuws. Tot dan toe en bij kleinere collecties werden alleen handgeschreven boekenlijsten opgesteld. Omdat klerken per bladzijde betaald moesten worden, achtten de verkopers (erven) een gedetailleerde beschrijving onnodig kostbaar. Afschriften werden waarschijnlijk in beperkte mate per bode verspreid. In het geval van de veiling Busius zal in Leeuwarden een exemplaar aangeplakt of opgeprikt zijn; mededelingenborden in de hal van het stadhuis, de grote zaal van de kanselarij en het portaal van de grote kerk kwamen daarvoor in aanmerking. Men vergelijke het gebruik dat de pedel van dienst de titels van dissertaties te Franeker moest aanplakken aan de academie, de grote kerk en de burse; Boeles I, 303/304.
Over het aanplakken is weinig opgetekend. Twee voorbeelden: een "plakkaat was op 17 juni 1607 aan het stadhuis van Weert aangeplakt" (J.F.A. Wassink, Van stad en buitenie ... rechtspraak ... 2005); Amsterdam 1696: "woensdagmorgen vroeg waren deze plakkaten, die dinsdag al op het stadhuis voorgelezen waren, overal aangeplakt" (Wat wonders, wat nieuws! De zeventiende eeuw in pamfletten. ... 2002).
Daarnaast kan per brief vanuit Franeker op de aanstaande veiling geattendeerd zijn, zoals Marcus Lycklama vanuit Den Haag op zaterdag 30 september 1617 aan Johannes Saeckma te Leeuwarden schreef: "Die bibliotheeck van Canter sal toecomende weeck te Leyden vercocht worden".
Het opgeld bedroeg een halve stuiver van iedere Carolusgulden. Die 2,5 % geeft ook Bert van Selm aan op blz. 17 van Een menighte treffelijcke boecken: Nederlandse boekhandelscatalogi in het begin van de zeventiende eeuw, Utrecht 1987.
De beschrijvingen van de boeken op de lijst Busius zijn kort, zeer kort: een auteursnaam en een, twee, zelden meer woorden uit de titel; geen plaats of jaar van druk. Voor de toenmalige (geleerde) boekenbezitter was dat wellicht voldoende om te weten om welk boek het ging en om in commissie een bod te laten doen, zoals raadsheer Johannes Saeckma deed bij Antonii Gomesii Commentaria. In de bibliotheek van diens zoon Theodorus, eveneens raadsheer, vindt men onder nummer 109 van de juridische werken in folio: Ant. Gomezii Resolut. iuris; Item ad leges Tauri - Antv. 1615. Soms is er in een beschrijving sprake van "cum sociis": dit betrof een zogenaamde kavel van twee of meer boeken, waarvan alleen het belangrijkste met titel genoemd werd.
De veiling Busius is geïnitieerd door Arent Buis, broer van de overledene en burgemeester van Zwolle, en Harmen Rutgers, zwager van de overledene, ten behoeve van de weeskinderen Trijntje en Grietje Buis. De verkoop bij opbod van de boeken werd onder toezicht van een commissaris, burgemeester Jan Alharts Heixan, gehouden door notaris Keimpe Jacobs Duynterp. Stadssecretaris Willem Ghemmenich zorgde voor de financiële afwikkeling. De kosten van de veiling van boeken en overige inboedel bedroegen 105 gulden en 12 stuivers: behalve de salarissen voor de commissaris, de secretaris en de notaris, werden daarvan ook de oproeper en de tromslager betaald. De oproeper (veilingmeester) Marten Segers ontving 8 gulden en 8 stuivers voor zijn werk van de hele week: verkoop van de boeken maandag 16 maart 1618 tot en met woensdag, het overige huisraad de rest van de week. De boeken brachten 367--11--12 op, de overige goederen 862--19--8. De totale opbrengst van de veiling bedroeg 1230--11--4.
De klerk [Mr. Tyaerd?] noteerde abusievelijk Loci communes Malnorati terwijl de veilingmeester Loci communes Marlorati had geroepen; zo kwamen er meer "hoorfouten" voor. Gezien de spelling was de klerk niet doorkneed in het Latijn van de auteursnamen en boektitels.

>> begin