>> HOMEpage
Recepten verzameld door Anne Jelgers eind XVIIe eeuw
Bron: 'Examen der chirurgie'. Afschriften van (1) leerboeken voor chirurgijns en vroedvrouwen en (2) recepten voor geneesmiddelen, door chirurgijn Haye Annes te Hallum en leden van de chirurgijnsfamilie Noordenbos, 17de-19e eeuw
Tresoar toegang 347, inv.nr. 1281 (voorheen Prov. Bibl. v. Frl. 5927 Hs), p. 172-188 van achteren
Internetuitgave: M.H.H. Engels, maart 2014
Verbeteringen en opmerkingen door bijv. een farmacoloog of medicus zijn welkom: e-mailadres op de homepage!
farmacologische gewichten in de vorm van de tekens 1 ons (tweemaal), 2 drachmen, 1 drachme (tweemaal), 2 scrupel, 1 scrupel, half scrupel en greinen
In de onderstaande transcriptie zijn i.p.v. de tekens de woorden gebruikt.
Het eerste boeck beginnende van de de Emplastren
Mr. Hendrick van Deventer [1651-1724] * Een seer goeden roden salve genaemt Mondicatijff [= zuiverend geneesmiddel; van Lat. mundificativus] Rosarum goet voor alle olde ende niuwe seeren, oock voor pestgaten te reinigen, suiveren ende heelen
R. [= Recipe = Men neme]
Een half mengelen roden honigh daeraff genomen 2 lepelvollen, vermenght dat met 2 lepelvollen fijn weitenmeel en roert het wel onder enander, wel vermengt wesende sal ment met de voorgaende honigh vermengen ende wel tesamen roeren in een nieuwen aerden panne, vermengt daerin een lepelvol fijn gepulveriseerde bolus, roeret dan wel onder malkanderen, settet dan op kolen ende latet een vierendel van een uir sieden, al roerende dat het niet klontert, van het vier genomen, sal men daertoe doen 2 lepelvollen roosoli; met een lepelvol terebentin dit wel onder malkanderen vermenget ende geroert totdat het kout is. Dese salve reinight ende helet, doet een weinigh langsaem.
Unguentum digestivum ofte een wieck salve
R.
Therebintine 4 ons wasschet dat wit in schoon regenwater ende dan in rooswater, doeter dan toe 2 doiers van versse heneyeren, en oli van rosen q.s. [= quantum satis/sufficit, zoveel als nodig]
Dit alles wel onder malkanderen vermenget is een goet salfken om wieken [= wondverbanden] van te maken. Nota om wat dra de wonde alst vers is weder toe te doen lopen can men de helft nemen oli rosarum en de ander helft oli consolide maioris.
Een seer goeden roden steeckpliester voor sere schenen, swellen die door sin ofte niet door sijn
R.
Hars 1 pond, was 4 ons.
Smelt dit; tesamen gesmolten sijnde set het vant vier ende roert daerinne lancksaem 4 ons brandewijn, soo lange roerende totdat het begint te stiveren, dan soo roert daeronder fijn gepulveriseerde rode bolus, tot genoech om moi roodt te worden, maeckt er rollen af en doet uwe handen natten in spick oli, om niet te kleven aen de handen, ende maekt oock een seer goede reuck
Dit is een extraord[inar]us[!] goeden pleister en wert van mij ord[ina]r[i]s gebruickt. Dese salve doet vel maken, geneest hachielen en is een goeden treckpleister, geneest metter haest.
Soo de rollen te hart int stricken vallen, moet men se wederom smelten ende wat meer brandewin in doen; van dese salve moet men de pleisters dus[?] keren[?].
173
van de Rit[meester tot 6 febr. 1647] Johan Lideners [= Lindenaer; overl. 1676 als majoor] * Een uitnemende, seer goeden pleister voor alle olde verrotte seeren en stinckbeenen hoedanigh die mogen wesen
[R.]
Vooreerst moet men de persoon purgeren met pillen ofte andersins. Nae het prugeren soo neemt van het water daer de goutsmeden haere silver in schoonmaken, doch datter geen scheidt- ofte sterck water in is, want dat soude het quaet doen: van dat water warm gemaeckt, en de wonde daermede gewassen, dan daer een pleister op geleidt van diapalma dat dun gesmeert is op een linnen doeck, ende een dubbelde doeck [inktvlek] weder nat gemaeckt int voorts[chreven] water en dat op de pleister geleidt ende alsoo verbonden; is de wonde swart van binnen, soo neemt flierhout, brant het tot assche, stroit het in de wonde, ende laetet daerinne bliven, tot het selfs uitvalt, ende wasschet de wonde niet meer, maer alleen de natte doecken over de pleister gelecht, geneest.
Een costelicken salve voor olde seeren te genesen * Mr. Geert in Delfsijl
[R.]
Masticot 1 loot, oli van beien, lootwit, witte winsteen, zilverglit van elk ½, ons; hier een salfken af gemaeckt, geneest wonderbaerlijck.
Mr. Warner in den Dam [= Appingedam; vermeld in lidm.boek 1632-1652] * Emplastrum Cerotum die goet is voor dickte van roof al hadde het sich stellet tot swellen ende mede seer goet voor de stinckingen [= slinckingen?]
R.
Hars, was, schapeongel van elk ½ ons, Robolus 1 drachme
Dit te samen gesmolten ende gesoden al roerende latet kout worden ende aen een koeck gemaeckt alsdan pleisters af gemaeckt wanneer als men se gebruicken sal probatum est aen mij selver Anne Jelgers
174
Een blauwen smert salve goet voor alle olde ende nieuwe seeren
R.
Roos oli 10 ons, wit was 3 ons, sap van beien van nachtschade 8 ons, servis[?; inktvlek] tutie, flier oock fijn gepulvert 1 ons. Siedet het sap met de roosoli soo lange het sap versoden is, doet het was met de pulvers daer in, en maeckter een unguentum aff, ende roeret in een loden mortier totdat het wel vermenget is ende kout geworden.
Een Meij balsum * van Mr. Jelis de Blide
R.
Was, schapenongel van elk ½ pond, hars 1 pond, oli van oliven 4 ons
Smelt dese dingen ende siede se wel al roerende, giet se dan door een schoonen doeck ende doet er dan in Therebentin 4 ons spickoli Therebentijn oli van elk ½ ons al roerende, een weinigh verkoelt sijnde roert er alsdan onder ½ drachme spaensgroen totdat het kout is.
Een salve tegen de Ruwekoeck in de sijde
R.
Oli Aneti Schermonil[?], oli de caparibus van elk 1 ons, gansensmout capoenen smout van elk 3 drachme, boter sonder sout ½ ons caerae q.s.
Menget dese tesamen tot een smeringe, smeret ende legget een pleister op de plaetse daer het wee doet; het verdrieft de pine ende geneest.
D.ris Petri Schotani [promotie dr. med. Franeker 1615, 1626 arts te Bolsward, overl. Sneek 1641] * pleister tegen de podagra
R.
Emplastrum diapalma 4 ons, Euphorbii 2 drachme vel 1½ ons
Dit wel onder malkander vermenget ende moi dick op een leer gesmeert tot een pleister, geleit op de plaetse daer het wee doet
175
Een schoon en seer treffelicke treckpleister dat ijser, koegel en watter meer in de wonde daeruit doet trecken
R.
Was 1 pond, colophonia spigelhars van elk 4 ons
Dit wel onder malkanderen vermenget, doet er dan toe gummi Aemoniaco 1 ons, Bdellum[!] 1 ons, magneel[?] steen fijn gepoeiert 5 ons, gebrant steen 3 ons, vermengt door malkanderen met eier oli tot een salve, soo hebt gij een pleister die in grooter node te gebruicken is ende mede tot bewaringe der bedurven wonden, daer het seer goet voor is * Mr. Geert
Mr. Geert in Delfsil * Een kostelicken salve voor seren te genesen [= recept op blz. 173]
R.
Mastick 1 loot, oly van beien, loodtwit, witte winsteen, silverglit van elk ½ ons
Hier een salfken af gemaeckt geneest wonderbaerlick.
Een brantsalve * van den olden heer Onema [Tinco Oenema geb. ca. 1560 overl. 20 aug. 1631, of Tiberius = Tjepcke ged. Sneek 1590 begr. Oldeboorn 1640] * die seer goet is
R.
Barge reusel, were smeer, geel was van elk 2½ [of 2?] ons
Dit tesamen gesmolten ende soor [= droog?] gedaen, alsdan toe gedaen raepoli 6 ons. Dit tesamen geroert is een goeden salve voor de brant; dit moet men smeren op een rooden kools bladt daer de aren afgenomen sijn, ende dan op het gebrande geleit, het 2 verbant sal men dat selfde blat aen de ander side smeren ende leggen het daerop als voren; geneest sonder teiken ofte groeden [= bulten].
Een stinckbeen te genesen
R.
Boomoli 2 stu., geel was, neutritum van elk 1 stu.
Dit tesamen roerende gesoden totdat het bruin is, daer een doeck nat in gemaeckt ende opgeleit geneest
176
Mr. Ciprianus [Tiabbens, overl. Amsterdam 1642] tot Leeuwarden * Een schoon en extraord[ina]r[i]s pleister om de lickdoornen te verdrieven
R.
Emplastrum de ramis cum Marcurio ½ ons, Oxcerotii cum marcuri 2 drachme
Dese beide tesamen gepeiet [= gekneed?; woord ook op blz. 180] ende wel vermenget onder malkanderen, ende op dun leer gesmeert daer kleine pleisters aff gemaeckt ende op den likdorn gelegt met een doeckien vast gebonden ende daerop laten leggen, soolange den lickdorn verteert is, en soo de salve afgaet mag men daer andere op smeren in korten tidt
Een goeden pleister om geswellen te doen ripen, doorbreeken ende voorts te genesen ofte doen vergaen. Dese salve is genaemt Diaculum, men kriegt deselve in de Apteeck; hij is mij te hoogsten gerecommandeert van * D. Arnoldus Copius [geb. Vollenhove (Steenwijkerland) 1595, advocaat 1633, hist.schr. v. Frl., woonde in 1666 te Leeuwarden, overl. 5 nov. 1670]
Compositie gratia Dei om te helen en te stuiten * Amelant Mr. Lodewick
R.
Recina pini caerae, schapeongel, clare terebentin van elk 4 ons. Laet dit tesamen smelten ende siedet al roerende; doet er dan in oli Hipericonis ofte Benedicti 2 ons. Van het vier genomen sinde, doet het door een doeck in een ander nieuwe panne, ende wat verkoelt wesende, doet er in een half loot fijn gepoeiert Spaans groen, al roerende totdat het kout is, maeckt het dan aen een vierkantige koeck.
Volght een seer kostelijcken brantsalve dien de brant hoedanigh die gekomen is binnen korten tidt uittreckt ende voorts doet genesen
Is goet voor vallen, neemt de pijn haestig wegh ende geneest, is mede seer goet voor armen- en beenbrueken en voor meer andere
177
R.
Geel was 4 ons, spigel hars ½ pond, een halff mengelen raepoli
Doet dit in een nieuwe aerden panne, set het op kolen ende laetet sieden, soo lang totdat het van hitte stil staet, all roerende, alsdan van het vier genomen, doet het door een doeck in een ander schone panne ende latet een weinigh weder opsieden al roerende, doet er dan in twe lepelvollen fin weiten meel, ende twe lepelvollen fin gesift schoenmakers eeck, tesamen langsaem ingedaen al roerende ende vant vier genomen laetent een weinigh verkoelen, doet er alsdan in van dese bovinge ½ Gratia Dei 4 ons, roert het alsdan voortsdat [= voordat] de Gratia Dei gesmolten ende voorts kolt geworden is. Probatum, van Gode komen alle konsten * Mr. Lodewick van Amelant
Emplastrum Auriacum
R.
Axongia porci castrati 1½ pond, Renalis vervicis 1 ons is werenongel cerusa, niceni van elk 4 ons, ter[r]a sigillata, boli Armeni, sa[n]guis draconis van elk 1½ ons, Rad Tormentille, Tridis Florentini van elk 2 ons 1 drachme[?], Rabarber elati, Rhapontici van elk 1 ons, Croci Brittannici 1 ons
misse fiat emplastrum
Tegens het Gangrenan ofte het kolde vier
R.
Seevis 4 ons, golt glit 2 ons
Tesamen tot poeier gemaeckt, daertoe gedaen het sap van huisloock ende wel gaergeroert als een dicke pap ofte salve, dat opgeleght, ende soo het droge is, wederom vernieuwen, ende maecken het melk warm.
178
Populioen salve te maecken
R.
Knoppen van populier 2 pond gestoten in een stenen mortier, roesel 4 pond. De knoppen ende reusel gemengt ende laten het tot Jacobi staen. 4 pont bladeren van goene mankoppen ende gelicke veel wrangkruit, huisloock 1 pond gestoten ende het sap door een doeck gedaen [doorhaling] Fulquianus lattickamus 2 ons.
Dese met de voorgaende bladeren gestoten ende met sap ende bladeren alles tesamen gemenght. Dit alles tesamen in een ketel gesoden al roerende totdat het in het vier niet en spartelt * Mr. Jacob van der Burgh [van Bolsward?]
Een seer goeden salve voor olde quade seere beenen * M.Dr. P. Schotanus
R.
Axonguae porcinae 2 pond, ovilla is schapensmeer, cerusa preparatae van elk 1 pond, vitrioli albi 1½ ons, Boli armenae 2 ons 2 ons[?]: miscantur probe fiat unguentum
Dr. P. Schotanus * Een alimentum voor kinderen vormen
R.
Fellis bovinae ½ ons, Alue 1½ drachme, Farina luporum, centaurie minoris van elk ½ drachme cum oleo Absintino et rutaceae van elk ½ drachme.
Dit is de buick om de navel mede te smeren
isdem Scho. * Een ander voor hetselfde
R.
Een grote notedop, vullet deselve met honigh ende cristal de montanie onder malkanderen, wel vermengt legget deselve op den navel; is goet
Om de vormen of te driven moet dusdanigen purgatie volgen
R.
Diaturbit cum rheo 1 scrupel, Coralline cornu cervi usti van elk ½ scrupulus
Vermenget met een lepelvol ofte twe soetemelcks wey morgens ingenomen
179
Om een salve te maecken en goet tegen wennen [= uitwassen, onderhuidse gezwellen] en daer de schouderen beginnen te verwassen [= krom groeien]
R.
Lasuir loot gesift, dat is loot dat de pottebackers gebruicken, van dit loot 1 pond met Roosoli 2 ons
Tesamen wel vermengt en in een loden mortier met een loden stamper wel klein onder malkanderen gestoten ende gemenget al wriewende sal men daer noch 2 ons Roosoli ende wriewent een etmael ofte langer, want het wel vermengt moet wesen van dese salve op een root leer gesmeert, soo groot naerdat het gewas is ende op die plaetse geleght, geneest metter tidt, maer de pleister moet alle maenten verniewt worden met smeren
van Mr. Douwe Eelkes tot Franeker [tr. Harlingen 1641 Sytske Gerryts van Harlingen; Dominicus Eelconis mr. chirurgijn te Franeker verkreeg 3 oktober 1643 volgens hypotheekboek inv.nr. 294 fol. 225 van apotheker Hidde Hessels Fopma aldaar 400 Carolusgulden tegen een rente van 6% per jaar] * Een salve die seer goet is tegen wonden, swellen oock mede om te heelen is
R.
[!] Swart raepoli 4 pond, litergirii auri et argenti, resina pini, resina, serae van elk 1 pond, mommia [= mummie] 4 ons
De raepoli met de resina gesmolten, dan de litergirum fijn gestoten ende ingedaen, al roerende, dan de mommia al roerende ende het sera roerende ingedaen totdat het gesmolten ende wel met malkander gekoockt ende voorts kolt is geworden
Een lichten brantsalve te maecken die goet is * van Mr. Douwe
R.
Raepoli 2 pond cera 12 ons
Dit tesamen gekoockt wel onder een
is goet gebruickt
Anne Jelgers
180
van Mr. Eelke tot Franeker * Emplastrum rubrum voor alle olde wonden te genesen: men lecht op de wonde als een koeckien, 's anderen daegs afnemende mag men het schoonvegen ende peien het tesamen als voren en legget weder op.
R.
Resina, caerae, exonguia ovium, Therebentina van elk 2 ons, lapis calominaris, servis, Bolus Armeus, Litergirium aurum et artgenti van elk 1 ons, Thuris mastick, mirha olibanus van elk ½ ons
Modus componendi hars, was, schapeongel eerst gesmolten al roerende doet er dan de Thuris, Mastick, Mirha ende albanum in. Daernae de lapis calimonaris servis Bolus al roerende vant vier genomen en latet wat verkoelen ende roeren de litergirium auri ende argenti in totdat het kolt is
Unguentum ad gangrenam
[R.]
Dit t'samen gekoockt tot eenen salve, hier pleisters af gemaeckt ende driemael in een etmael verbonden doet het verstorven vleis uitvallen P. 5.
181
Een ruidt salve te maecken die seer goet is en geprobeert bevonden
R.
Swevel, witte clami, coperroot, Therebentin, wieroock, gepulvert alans wortel van elk twe loot
Dit al tesamen in swinensmolt toegemaeckt totdat het een dicken salve is * Mr. Pitter
Een seer goeden ruidtsalve, geprobeert aen Frans van Scheltema en is goet bevonden
R.
Witte clami. swevel voor een oortie
Dit klein gestoten en gemengt in een stuck olde rode butter fiat unguentem
van Dr. [Johannes] Rhenema [= Reneman] fiscael [1626-1654] tot Doccum in de admiraliteyt * Een lecker remedium om schurfheit ofte ruidicheit te genesen
R.
Peperwortel gesneden aen cleine dunne ronde schieven, dese gereven in een draet daeraf in een mingelen win gehangen totdat men dunckt dat het genoech is; hiervan door den dagh gedroncken geneest binnen korten tidt ende maeckt den mensche goeden aptidt; is van hemselven geprobeert en goet gevonden als ick selver gesien hebbe.
Ad idem
R.
Voor een oortien baculer voor 1½ st. oli van baculer een stuiver quicksilver. Dit tesamen gemenget wel onder malkanderen, daermede in alle lidtmaten gesmert ende wel ingewreven heeft menigh genesen.
Ad idem
R.
Mercurium vivum 2 ons olium Laurini 1 ons vitrioli 2 ons verckens reusel 4 ons fiat unguentum
182
Om een quaet seer te genesen ofte sere hoofden * van de here T. Oenema
R.
Vier ofte vijf snoex ofte kaecke bienen die wel gesuivert ende gedroegt dan in een mortier wel fijn gestoten als meel, een vierendeel loot goede peper wel fijn gestoten, daertoe noch een vierendeel pond olde bescemmelde boter, hoe older hoe beter, dan noch een niew panne die wel int water gesteken is genomen, doet den butter daerin, ende set het op kolen dat het siet totdat de butter bruin wort, dan dat gestoten goet daerin gedaen ende roerent totdat het kolt ende een salve wordt; hiermede de seren gesmeert, geneest
Maer soo het een schurft hooft is, soo sal men roggen schenckbier sieden ende settent dat het wat scherpies is, daermede sal men het seer wel wasschen, doch het bier wel warm gemaeckt, dat tot twe ofte drie morgens, soo worden de seren weeck ende gaen vant hooft.
Een ander voor kinderen en andere personen die sere hoofden hebben
R.
[!] Het sap van stockvis, daertoe wat vermult holt van een dootkiste, dat t'samen gesoden, daermede den patient de seren gewassen, geneest
Om varen die men somtidts op het hooft krieght, aen den hals ofte om de lendenen ende andere plaetsen om het lijf, als oft andere ruidichs waren te genesen * Oenema
R.
Een schenckelbeen van het beenhooft genomen schrapt het ruich daeraf, en het wit op pampier soolange het wit blieft, maer als het te dun is/wort, schrapt op een ander plaetse, doch het moet geen been sijn dat geheel verdroocht is; hieraf de patient ingegeven in melk en weghbri ofte warm bier tot drie of 4 ofte 5 morgens toe telkens 3 of 4 lepelvollen geneest
183
Een bewerte kunst voor die watersucht en veelderhande kranckheden van binnen des menschen lichame
R.
[!] Voor een manspersoon 4 loot lever van een wolf, en voor een vrouspersoon 4 loot lever van een wolfinne, 2 loot pipcaneel, 2 loot Muscaten, 2 loot Muscatenbloem, 1 loot Nagels, 1 loot Gengber, 1 half loot Robarber [er staat: Rolarber] ende 12 loot suicker
Dit alles in een mortier wel tesamen gestoten ende door een zev gepuitelt, men sal van dezen pulver alle morgens ofte om den anderen dagh 1 drachme nuchteren in wijn innemen ofte op boter ende broodt opeeten
Een Gangarisma tegens een ser keel die vervuirt is
R.
Een half mengelen schoon regenwater, drie lepelvollen slechte honighra, 3 Judas oren die aen fleeren wassen, een klein hantvol Jisoop, laet dit tesamen 1 ofte 2 opsoden siden ende neemt het schuim int siden daeraff, soolangh het geheel klaer is, daermede warm in de kele gespuit ende gegorgelt, geneest, is mijselver beproeft * van Mr. Andris
Aliud
[R.]
Schapegroen dat varsch is gesoden ende opgebraden in boomoly in een nieuw aerden panne, hiervan warm gedaen tusschen schone doecken ende soo warm men verdragen kan om de kele gebonden, geneest metter haest ende is goet bevonden
184
Aliud voor hetselfde
[R.]
Neemt Dialthea, Metridati, veneetse driakel voor
In een potken gedaen ende tesamen geroert, daervan altemets op een schonen linnen doeck gedaen, dat buiten op de kele gebonnen[!] daer men de meeste pine heeft, als wasset dat gij den bruin in de kele haddet, het soude genesen in haest; hiermede sijn verscheide geholpen die in grote noot lagen
Aliud van * nicht Rousel [= Jel/Juliana van Roussel, ca. 1605 - ca. 1670]
R.
Schapedreck q.s. ende boomoly dat men daer een Emplastrum aff maken kan dat tusschen 2 doecken gedaen ende om de kele gebonden geneest
Tegen de vierdendaegs coorts * P. Schotanus
[R.]
Het herte van een hasenoot: bereidt het op de manier als men de longe van een vos pleeg te bereiden; stoot het klein tot een pulver, verdeelt het in drie deelen, van de 3 deelen geeft idermael een deel tegen de koortse als hij aenkoomt tot driemael toe ende de koortse sal uitbliven
Ad idem
R.
Een wyt van een ey wel ende klaer geklopt, daertoe 3 a 5 druipen van de patienten urina daerin gedaen, den urina genomen, als den patient de kolde begint te gevoelen, wel onder malkanderen geroeret den patient ingegeven als de koude aenkoomt ende daerop wel warm gestopt ende heeft menich geholpen
185
Om een schonen gratia Dei te maken om wel te genesen
[R.]
Hars ½ pond, was een 4deel pond, schapeongel ½ pond
Dit tesamen gesmolten op een sacht vier gesmolten sijnde doet erbij oli van terbentijn die klaer is, linsaetoli, spickoli van elk een half loot
Dit gedaen in een mortier ende alsdan genomen voor een oortien Spaensgroen, t'samen omgeroert ende gewreven, daernae gedaen in de vorige substantien ende latent soo lange staen coelen, totdat gij u hant onder aen de pot kont holden ofte lijden; is een schone salve
Remedie om de pine vant Podagra te stillen van * Mr. Ciprianus van de drie vriese regimenten
R.
Cerae litanua, saporis nigre van elk ½ pond, butirum Recentis 1 pond, Cixciberis albi 4 ons
Dit tesamen gesmolten tot een consistentie van een pleister, ende op doecken gesmeert, dan op de plaets gelegt daer de pine is en de pleister daer soo lange op laten leggen totdatter puisten op komen, ofte dat het begint te juycken, dan de pleister afgenomen ende gesmeert met unguentum populium ende unguentum Mutritum [= Nutritum?] totdat de puisten vergaen sijn, dan den pleister wederom opgeleydt, des dat den patient om den darden dagh moet gepurgeert worden met extractum [er staat: extiactum] Catolicum yder mael 1 scrupel ofte hnaedat den patient sterck is van natuer; dit is goet bevonden verscheiden male
Annius Jelgeri
186
Een gewissen pleister tegen lyckdoornen ofte oock wratten te doen vergaen en van den grondt af uit te halen van * Mr. Hans Juriaen Keiser van Spiers
R.
Gummi Serapini, Amoniaci van elk ½ ons, Levendige kalck in brandewijn gelesket 1 drachme, Resinae 1 drachme, mellis ½ drachme, cantharides, Aris virini van elk 1 scrupel, Oli Therebentini et Thereben. Veneta sooveel het nodich is, en latent daer 24 uyren op leggen, naedat de hardigheit van de lickdorn wat afgesneden is, doch niet bloedende, ende als het 24 uyren heeft opgelegen, so haelt de lickdorn met 't punt vant mesien daeruit sonder bloeden ende dan wederom een pleister opgeleyt, dit contuinuerende 5 a 6 dagen lang, soo is het wegh
Pleister tegens een brueck
R.
Oxeroti 1 ons, oleum Petri 2 ons, oleum Spicae ½ ons, ovorum [onleesbaar, doorgehaald] 4 drachme, Colophoniae 1½ drachme, oleum Trisoli 3 drachme, Therebentinae 3 drachme, Armoniaci galbani van elk 2 drachme, mirrha, mastices, Thuris van elk 2 drachme, cera q.s. fiat Emplastrum
Nu soo neemt twe kleine hontsvellen, smeert van dit boven een pleister daerop aen de fleisside ende legget op de brueck, het geneest
Een exparten Iteljaensen balsum oli
R.
12 olei olivarum 3 pond, 1 stu. axung. porci, 3 st. albani van elk 1 ons, 2 st. mirrhae, 2 st. Aloes, 3 st. colocitidos, 2 st. mastici, 2 st. sarcocolle van elk 4 drachme; is een ½ ons colophonie utriusque 2 st. terebentina veneta van elk 2 ons, 3 st. cerae 3 drachme. Dit sal men t'samen bij de 2 uyren koken ende daernae vant vier nemen, dan dit naervolgende daerinne doen: Stiracis calamita 4 drachme, vini Adusti 2 ons. Dit moet men langsaem en druipende daerinne doen; doet daernae noch warm wesende in dit naervolgende: 4 stuvers oli Petre 2 ons, Hipericonis 3 st. spice van elk 1 ons, Bansoin axungiae humanae 4 drachme[?] 2 st. Radicis ilcannae[?] q. sufficit
187
Dit tesamen gemengt ende door eenen schoonen doeck gedaen, al roerende laten kolt worden
Van * D[octor]e Copius ontfangen welkers broeder deselfde uit Italien van enen sijner neven ontfangen heeft, ende is oprecht ende uittermaten goet bevonden, want hetselfde oli is, welke bij den * Italiaensen meester [Antoni?] alhier int lant op de merckt verkocht is ende is * chirurgus tot Amsterdam
Hier de wonderlicke en uitnemende krachtige groene meijsalve * van deselve meester
R.
De middelste basten van vleer wegebladen van elk 1 handvol [er staat: m. = manus], huisloock 2 handvol, oli van groote noten 4 pond
Laetet tesamen ontrent 2 uyren sieden, daernae doet ertoe was ½ pond, verkensvet 4 ons, Spae[n]sgroen een weinig
Roeret gestadigh om ende doetet door eenen stramyn
is gemaeckt van Dr. P. Schotanus
Palsanus sulphuris * Martini Rulandi [Duits medicus en filoloog, 1532-1602, stelde een 'Lexicon alchemiae' samen, ed. o.a. Francof. 1612]
R.
Flores sulphuris die rein sijn ende driemael sublimeert 1 ons campher tusschen twe pampieren gestoten 2 drachme, oli van soete amandelen [(]sommige willen liever oli van grote noten) 4 ons
Laetet in warme assche staen digereren totdat het sulpher ofte swevel gesmolten is, twelk somtidts in corte uyren geschieden pleeg
188
Emplastrum diasulphuris * Martini Rulandi
R.
Neemt eens ongestoten balsun ofte oli 3 ons, was ½ ons, Colophoni 3½ drachme, mirrha soo veel als het ander altesamen te weten 3½ ons 7 drachme[?]
Het was Colophonie ende oli ofte balsum tesamen gesmolten, soo stoot de mirrhe cklein[!] daerin allensckens laetet met een sacht vier sieden, met den spatel gestadigh omroerende totdat se wel onder vermenget is, daernae te weten nae een qua[r]tier uir neemt het vant vier ende latent metten tidt vercoelen.
't Gebruick hiervan kan men bij Rulandum uit looping [= wijdlopig, uitvoerig?] lesen
Een goeden oogsalve
R.
Lapidis Calamaris in asin gebesigt ½ pond, bereide Futia [= Tutia?] 1 drachme, witte vitriol, ca[m]pher van elk 1 drachme, verkens vet 1 pond
Vermenget het wel tot een smeringe, hiermede 's avondts en morgens in de oogen ende derselver hoecken gesmeert is goet tegen de rodigheit, pine ende anderen gebreken meer, sij versacht heel wel [blad afgesneden]
Anne Jelgers (Finck/Vink) geb. ca. 1670, overl. Oudkerk vóór 1722, was chirurgijn te Oostermeer bij de Wal, trouwde 6 febr. 1692 te Bergum met Trijntje Hayes, werd "chirurgus tot Oudkerk".
>> begin