>> HOMEpage

ARABISCHE, HEBREEUWSE & GRIEKSE HANDSCHRIFTEN in de Provinciale Bibliotheek van Friesland (opgegaan in Tresoar)

Deze 5 Arabische, 6 Hebreeuwse en 7 Griekse codices zijn in de maanden juni en juli 1988 in de Provinciale Bibliotheek (PB) van Friesland tentoongesteld. Men vindt ze zoals alle andere oude handschriften van de PB beschreven in de Systematische catalogus der Provinciale Bibliotheek van Friesland, vijfde gedeelte, Leeuwarden 1881.
De Hebreeuwse en de Arabische handschriften waren rond 1880 al beschreven door M.J. de Goeje in Codices orientales bibliothecarum Groninganae, Daventriensis, Leovardiensis ...
Michael Jan de Goeje, Dronrijp 1836 - Leiden 1909, was sedert 1866 hoogleraar Arabisch aan de universiteit van Leiden. Hij voltooide in 1877 de Catalogus codicum Orientalium Bibliothecae Lugduno Batavae, die sedert 1851 bij uitgeverij E.J. Brill verscheen. De Goeje was een leerling van T.W.J. Juynboll, die 1831-1841 hoogleraar was in de Oosterse taal- en letterkunde aan 's Rijks Athenaeum te Franeker (voortzetting van de in 1811 opgeheven universiteit).
De Griekse handschriften zijn door Henri Omont beschreven in zijn Catalogue des manuscrits grecs des Bibliothèques des Pays Bas, Leipzig 1887 (Uittreksel uit het Centralblatt für Bibliothekswesen). De Fransman Omont, 1857-1927, was vanaf 1900 conservator van de Bibliothèque Nationale te Parijs; hij publiceerde catalogi en beschrijvingen van Griekse handschriften, waaraan tal van gefacsimileerde uitgaven hun bestaan te danken hebben.
Van bovengenoemde, merendeels Latijnse beschrijvingen hebben wij gebruik gemaakt voor deze tentoonstellingscatalogus. De titels hebben wij zoveel mogelijk vertaald, de boekbanden beschreven, de auteurs en de eigendomsgeschiedenis toegelicht. Wat dit laatste betreft geven we hier nog uitleg van de herkomst Clermont en Meerman van vier van de Griekse handschriften.
De bibliotheek van Gerard Meerman (1722-1771) en zijn zoon Johan Meerman (1753-1815) vermaakte de laatste aan de gemeente 's-Gravenhage, die dit legaat evenwel, gedreven door een onvergeeflijke kortzichtigheid, niet aanvaard heeft. Bij de openbare veiling van de Bibliotheca Meermanniana in het huis van Johan Meerman op 8 juni 1824 en volgende dagen ging een belangrijk deel naar Engeland. Een ander deel werd gekocht door achterneef Willem Hendrik Jacob van Westreenen (1783-1848). Deze vermaakte zijn huis en al zijn verzamelingen aan de Staat. De erfenis werd op 2 juli 1849 aanvaard. De openstelling van het museum Meermanno-Westreenianum had plaats in 1852.
Deel IV van de veilingcatalogus Bibliotheca Meermanniana (PB sign. 238 AW) heeft de ondertitel Catalogus codicum manuscriptorum. Naar de nummers daarvan wordt door ons verwezen met toevoeging van de verkoopprijs.
In de Bibliotheca Meermanniana was opgenomen de verzameling handschriften van het Collège de Clermont van de Jezuïeten in Parijs, een ongeveer 970 codices tellende verzameling, die in 1764 en bloc was aangekocht door Gerard Meerman. Voor zover niet door opnieuw inbinden beschadigd, zijn de uit het Collège de Clermont afkomstige handschriften (Codices Clarimontani) gemakkelijk te herkennen aan een viertal kenmerken. Voorin leest men het ex-libris van het Collège (Collegii Parisiensis Societatis Jesu), het bewaargevingsmerk van een griffier van het parlement van Parijs (Paraphé au désir de l'arrest du 5 juillet 1763. Mesnil) en een door of vanwege de griffier aangebracht cijfer, aangevende het totaal van de bladen van het betreffende deel. Op de rug van de banden ziet men vaak nog een etiket met de oorspronkelijke bibliotheeksignatuur van het Collège, beginnend met de sigle ML (= Manuscripta Latina), waaronder een Arabisch cijfer, dat de rubriek of onderafdeling aangeeft.
De Griekse handschriften van Clermont waren merendeels afkomstig uit de collectie die Guillaume Pélicier in Italië in de 16de eeuw gevormd had. Pélicier was bisschop van Montpellier en ambassadeur van Frans I te Venetië.
Verder merken we op dat alle door ons beschreven Griekse handschriften van het etiket Provinciale Bibliotheek van Friesland: P.E. (d.i. provinciaal eigendom) voorzien zijn.
Omdat al de tentoongestelde handschriften deel uitmaken van de "Franeker" collectie van de PB, verwijzen we bij de beschrijvingen naar de vindplaats in de laatste complete catalogus van Franeker: Catalogus librorum bibliothecae publicae quae est in illustr. & praepot. Frisiae Ordinum Academia Franequerana, Franequerae 1713; Continuatio 1749; Supplementum 1775; PB sign. Zf 1 bis, exemplaar met aanvullingen in handschrift.

Literatuur

P. Voorhoeve, Handlist of Arabic manuscripts in the library of the university of Leiden and other collections in the Netherlands. Second enlarged edition. Leiden 1980.
J.J. Witkam, Catalogue of Arabic manuscripts in the library of the university of Leiden and other collections in the Netherlands. Leiden 1983-.... .(A general introduction to the catalogue. Leiden 1982.)
Catalogus manuscriptorum codicum Collegii Claromontani, quem excipit Catalogus manuscriptorum Domus Professae Parisiensis. (Door F. Clément en L.G. Oudart Feudrix de Bréquigny). 2 dln in 1 band. Parisiis 1764.
H. Omont, Documents sur la vente des manuscrits du Collège de Clermont ... Paris (1764), in: Bulletin de la Société de l'histoire de Paris et de l'île-de-France, XVIII(1891)7-15.
A.J. de Mare, De boekerij van Mr. Johan Meerman, in: Jaarboek Die Haghe, 1924, 363-389.
H. Hijmans, De verkooping van Meerman's boekerij, in: Het Boek, 1924, 225-234.
Joannes Garnerius, S.J., Systema bibliothecae collegii Parisiensis Societatis Jesu. Parisiis 1678. In dit werk wordt een overzicht gegeven van de opstelling en systematische indeling van de bibliotheek van het Collège de Clermont.

Arabische handschriften

Alg. lit.: J. Pedersen, The Arabic book. Princeton 1984. (PB sign. C 37570)
De hieronder vermelde dubbele jaartallen hebben betrekking op de Islamitische en de christelijke jaartelling. Het Islamitische jaar is korter. Het jaar 700 komt overeen met het christelijke jaar 1300. Zie verder de chronologische tabel op bladzijde 348 van The world of the Islam, London 1976 (PB sign. F 1389 LK).

Cod. Arab. 1. - PB: 25 Hs, 4°
- Ibn Sina (Latijn: Avicenna; gestorven 428/1037), Kort gedicht over de geneeskunst. Met een aantekening over het leven van de auteur uit het biografisch woordenboek (1310) van Ibn Khalliqan.
- Abu Sahl Isa ibn Yahya al-Masihi (gestorven 401/1010), Verhandeling over de polsslag.
- al-Razi (Latijn: Rhazes; de Arabische Galenus; gestorven 320/925), Negende verhandeling (Arabisch: maqala) uit het medische naslagwerk al- Tibb al Mansuri. Gedeeltelijk geschreven in twee kolommen.
Gepolijst papier (watermerk o.a. wapen van Amsterdam), 154 bladen. Kalfsleren band met rijke goudstempeling; sluitlinten niet meer aanwezig.

Cod. Arab. 2. - PB: 26 Hs, 4°
- al-Gurgani (Djordjani; gestorven 471/1078), Mi'at Amil of al-Awamil al- mi'a, d.i. De honderd regentia in de Arabische grammatica (regentia zijn de naamvallen waarmee voorzetsels of werkwoorden verbonden worden). Met Javaanse vertaling tussen de regels. - Anoniem commentaar op voorgaande
tekst.
- Commentaar op Islamitische gebedsformules en de sura's 106-114 van de Koran. Door de afschrijver in het Moslimjaar 953 (ca. 1550) geschreven. Indisch papier, 54 bladen. Halfperkamenten band met blauw marmerpapier.
Catalogus Franeker Continuatio 1749, blz. 90: Libellus grammaticus de centum regentibus. Ejusdem argumenti liber grammaticus, ad mentem Habdi 'l Kahir, fil. Mohammedis Georgiani. Explicatio capitum aliquot Alcorani. Uit de bibliotheek van Michael Busch, hoogleraar Latijn en geschiedenis te Franeker, overleden 1681.
Thomas Erpenius, hoogleraar Arabisch te Leiden (1613-1624) herdrukte de in 1592 te Rome verschenen uitgave van de door Moslimse scholieren veel gebruikte grammatica in zijn eigen drukkerij: Grammatica Arabica dicta Gjarumia et libellus regentium cum versione Latina et commentariis, Leidae 1617 (PB sign. 574 TL).

>> begin