>> HOMEpage
Arnoldinus' reis naar Londen, 1661
Van gotische naar romeinse letter getranscribeerd
Bron: de tweede door Wilhelm Geest gedrukte uitgave
Internetuitgave: M.H.H. Engels, januari 2023
Met beschrijvingen van de boedel van barbier Galenus van Echten
>> toelichtingen
Aen den goedtgunstigenLeeser.
ewijle het mijn Heeren ende Meesters gelieft heeft, op mijn in-stantelijck versoeck, te vergunnen dat ick ses Weecken uyt dese
Provintie mochte verreysen naer Engelant, &c. daer zijnde hebbe
de tijdt niet onnut willen door-brenghen, maer soo veel mogelijck was,
ghesocht ende ondervraeght naer de voornaemste particulariteyten, soo
binnen als buyten de stadt Londen ende elders, hebbe daer af gemaeckt
een kort Memoriael, 't welck ick aen eenige goede vrienden en bekenden
hebbe ghetoont, die my seer lastigh vielen, omme daer af te hebben
een Copia, sulcks niet konnende weygeren, resolveerde ’t selve te doen
drucken, niet uyt grootsheyt, ofte om daer door eenige eere ofte pro-
fijt te trecken geensins; maer alleen omdat ick soo veel tijt niet hadde
om daer af te schrijven eenighe Copyen, alsoo ick mijn beroep moest
waernemen, ende sien oft ick de verlooren tijdt weder kon inhalen:
Soo hebbe ick mijn kladde aen een Drucker gegeven, omme daer af te
drucken eenighe exemplaren, latende de Correctie tot discretie van de
selve, doch bevinde dat ’t selve niet alleen kladdigh, maer oock op
verscheyde plaetsen veel uyt gelaten, en wat by gevlickt, en de sin en
meninge anders gestelt is, ’t welck door eenige Spotters qualijck wort
geduyt (doch het quaet loont sijn meester.) Soo ist dat ick mijn Memo-
riael wederom hebbe doen her-drucken, ende van alle mis-stellinghen
gesuyvert, soo dat ick 't voor desen gedruckte Memoriael niet voor goet
noch voor waer keure, schoon de selve met mijn eygen handt getekent
zijn, want ick hebbe het niet na gelesen, maer den Drucker vertrout,
de welcke oock geen Tijtel, nochte sijn Naem gestelt heeft: waer uyt
een yegelijck wel kan vernemen, dat het met voerdacht gheschiedt is.
Waerschouwe dierhalven een yeder, dat ick geen exemplaren van dese
mijne reyse voor goet kenne, als dese, de welcke by Wilhelm Geest ge-
druckt, en by min selfs verteeckent zijn.
EED'LE MOOGENDE HEEREN:
on ick mijne behoorlijckedanckbaerheydt, en menigh-
vuldighe gonsten, mijn door
uwe Edel Mog. bethoont, in
een vergetelhoeck werpen,
ick waende my erger als d'on-
vernuftige Beesten des Veldts,
die na gewoonte (op hun wijse)
hun Hoeder ende Eet-trogge, buyghsame danck-
baerheydt bethoonen, door de schult-plicht dan
aen gemaent, vonde my beswaert met het jock van
versuymde danckbaerheyt (door ’t vriendelijck be-
wilgen van uwe Ed. Mog. om mijn huw'lijcks sa-
ken in Engelandt te vereffenen,) waer door ick ge-
port wierde, mijne Reyse in een Memoriael aen te
teyckenen, ’t welck t'mijnen huyse van eenighe
mijner vrienden wierde beooght, die van ’t selve
versochten mede gedeelt te zijn, 't welck ick niet
wel konde weygeren, doch uwe Ed. Mog. erken-
nende voor mijn grootste vrienden, en Voester-
vaders onder wiens geheylighde achtbaerheyt ick
schuylende ben, dede my beramen om 't selve te
doen drucken, en heb ’t soo wat duyster, maer tot
mijn memorie aengeteeckent zijnde, den Drucker
overhandight, en nu (na dat ick het uwe Ed. Mog.
als teken van danckbaerheyt hadde over gelevert)
door sien, en op verscheyden plaetse contrane mijn
meningh bevonden, waerom ick 't selve heb doen
herdrucken, gecorrgeert, en naer waerheydt, en
mijn wilvaerdig vermogen gestelt, en laet uwe Ed.
Mog. uyt een nederigh menende danckbaerheydt,
het aldus, nevens mijne altoos blijvende schult
plicht, en altoos willige dienst, die uwe Ed. Mog.
volkomen sullen bevinden, toekomen, terwijl ick
verhoop te zijn, en wensch verbonden te blijven
Uwe Edel Mogende, mijne gebiedende Heeren,
gehoorsaemste Dienaer.
S.P. ARNOLDINUS.
----------------
fol. 3.
Memoriael/
Van een Reys uyt Frieslandt na Engelandt,
Gedaen door
SIXTUS PETRI ARNOLDINUS,
(de Klynste;.)
Deurwaerder des Hofs van Frieslandt: verselt met sijn
Huys-vrouw en oudtste Soon.
ANNO 1661.
Den 28. Julij des selvighen Jaers des morgensten negen uren/ met de Treck-schuyt ghereyst
van Leeuwarden na Harlingen.
Den 29. dito van daer met de Veerman nae
Amsterdam: In de Veerman komende/ gegaen
in de kooy/ welcke ick des daeghs te vooren be-
sproken hadde/ vonde daerin een Bier-steker van
Leeuwarden/ met sijn vrouw en kinderen/ deselve
onse besproken plaets beset hebbende/ raeckte met
deselve in woorden/ soo dat ons de kooy te kleyn
wierde/ oversulcks de grootste des nachts daer uyt bleef/ somtijts voor de
deur komende/ laef de de kleynste met Appels.
Den 30. dito des morgens ontrent negen uyren tot Amsterdam ghearri-
veert/ hebbende op zee harde windt/ donder-slaghen/ blicxem en regen geen
gebreck.
Deu 31. dito des na-middags ontrent drie uren/ met de Merckt-schuyt
van daer ghereyst nae Rotterdam/ en aldaer op den eersten Augusti/ des
morgens ongeveerlijck ten ses uren gearriveert.
Den 2. dito op de vleugel van de Lange-pijp/ by de breede marckt/ sien
staen Erasmus/ hebbende op sijn rechter-hant een boeck/ deselve de klock
d'uren van den dagh hoorende slaen/ keert t'elckens een bladt in 't boeck
om/ hy is wel over d'anderhalf houdert jaren oudt/ van groot postuur
doch seer swart. Mede gesien een Steen/ dien de Heydenen by haer ver-
treck uyt Nederlant/ hebben laten leggen.
Den selven dito 's avondts met sluyten van de Poort-klock gereyst nae
4
den Briel/ zijnde des nachts ongestuymigh weer: Een Schuytjen sullen
de van daer over varen na Maeslants-sluys/ is om geslagen: Een knecht
welcke grooten yver tot salveeringh sijns Heers leven aen wende/ salveer-
de sijn Heer/ maer verdronck selfs/ beneffens een ander Heer en knecht/
sampt Schipper.
Den 3. dito met een Wagen gereden na Hellevoet-sluys/ daer komende
gegaen in de Pacquet-boot/ daer in gantsch geen commoditeyt vindende/
zijnde uytermaten oudt en kleyn/ na mijn oogh in een storm over Tjeucke-
meyr in Frieslant te varen/ in perijckel te zijn; waeyende de wint uyt den
westen hart/ de zee uytermaten verbaest/ siende de baren by Goeree als
huysen hoogh vlieghen/ oversulcks my (beneffens mijn vrouw) de moedt
beswijckte om daermede te varen/ wenschende den Schipper/ Matroo-
sen/ sampt andere Passagiers/ een goeden reys/ welcke met de Boot te-
gens wint aen gingen.
Den 4. dito aldaer eerst geweest in 't Schip van den Admirael Opdam,
t selve over al besien/ zijnde in den Oorloghe tegens den koningh van
Sweden/ machtigh geschooten/ in des Admiraels kamer gesien verschey-
dene gaten met kogels gheopent/ d'uyt-geschootene stucken Houdt wier-
den weer deftigh daer in gheset/ ende beschildert: Het schip wordt over al
braef op gemaeckt/ een Luytenant met sijn vrouw en kinderen/ woonden
daer op/ ende hielden hun eygen minasie; in den selve op vaert gesien noch
vijf deftighe Oorloghs schepen/ hebbende mede in den Oorloghe teghen
Sweden gheweest/ in de selvige plaets wierde mede gemaeckt een deftighe
sluys/ waer aen noch machtigh wierde gearbeyt/ 't selvige plaetsie leyt
niet onvermaeckelijck: Den tegenwoordigen koningh van Engelandt/
in sijn Ballinghschap/ met sijn Moeder ende Broeder/ zijn daer op seec-
keren tijt geweest/ hun drie wapens hangen aen malkander voor een Her-
berge/ waer in wy gelogeert waren.
Van daer nae de middagh gereyst nae den Briel/ daer komende (by het
af-treden van de Wagen) wierde gheroepen nae Londen/ nae Londen/ te
voort/ gaende terstont in een Bootje sitten/ en voeren naer het schip toe/
hadde geen tijdt om ons wat te provianderen/ hebbende des nachts met
het schip een weynighjen ghevaren/ doch vermidts stilte moeten Ancke-
ren.
Den 5. dito vermidts tegenwindt en verbaestheydt des weers/ moesten
wederom na den Briel.
Den 6. dito van den Briel wederom (vermits goeden wint) te voort ge-
gaen/ zeylende effen binnen buyten gaets op drooghte/ alwaer wy in groo-
te perijckel waren/ zijnde 't schip uytermaten diep gheladen/ vreesende het
selve te barsten/ wringende de Schipper sijn handen al schreyende/ de men-
5
schen alle boben/ elck sagh om een heenkomen/ eyndelijck door groote
moeyte en Godts segen/ raeckten het schip los/ en zeylde voort/ gheraeck-
ten op den sevenden dito voor Marregat in Engelandt/ ten Ancker: Het
Landt daer aen komende/ deed sich uytermaten heerlijck op/ de krijt-ber-
gen blincken schoon/ het geboomt ende de Granen in stuycken/ stonden cier-
ijck tegen het Geverghte/ heerlijck aen te sien.
Den 8. dito/ des morghens met het Gety varende weder voort/ in 't op-
varen van de Rievier ofte de Theems ghenaemt/ ghesien twee kasteelen,
leggende over malkander van de Revier/ zijnde machtigh versien met Ge-
schut/ ende ander krijghs-geweer/ voor welcke moesten wy tot respect
van den koningh ons zeylen strijcken/ by foute van sulcks/ soude konnen
ghebeurt hebben/ dat het Geschut met scherp op ons los ghebrandt hadde/
't selve is andere onbekende Schippers wel ghebeurt/ voort zeylende/ ghe-
sien een deftigh Oorloghsschip van den koningh/ doen twee magnifique
Jachten/ zijnde het voorste van de Heeren van Amsterdam/ ende het an-
der van den staet van Engelandt aen de selve vereert/ daer voor moesten
wy oock strijcken/ het Jacht van de Heeren van Amsterdam is veel cier-
lijcker als van den staet van Engelandt/ leggende oock veel luchtiger op
het water/ het Spiegel-werck achter veel kostelijcker uytghesneden ende
vergult/ dat ander leyt doots en plomp op het water/ zijnde oock kleunder
als het voorste/ in 't varen in een oude Op-vaert sien legghen vijf brave
Oorloghs schepen/ welcke in den Oorloge tegens Engelant en Neerlandt
van ons waren ghetaeckt [= ingenomen]/ deselve leggen Masteloos en Anckerloos/ de
Roeren deeraf/ zijnde uyter maten gheschooten/ jae soo/ dat deselve niet
bequaem om te ghebruycken zijn/ dien volgens niet beter als tot Brandt-
houdt/ twee van ons ghetaeckte schepen/ leggende by d'Engelsche Vloot
in Douvres [= Dover], welck mede sullen gaen nae Portugael/ omme de koningin-
ne te halen. Voorts gesien in 't varen menighvuldige Dorpen/ aen elcke
kant van de Rievier/ onder op de voet van 't Geberghte/ zijnde heerlijck
te aenschouwen/ als mede menighvuldighe groote schepen van Oorloge/
Fluyten/ als andere/ hoe cierlijck dat van 't Voor-landt tot Londen toe/
het Geberghte van yeder kant van de Theems leyt/ bynae niet moge lijck
te beschrijven/ de Theems is machtigh krom loopende/ doch daer gaet een
stercke stroom/ in 't op-varen ghesien een kleyn Huysken/ waer in de ko-
ninginne Elizabeth ghebooren is/ staende op de kandt van de Rievier ofte
Theems.
Den 9. dito des morghens ontrent acht uren door Godes onverdiende
segen met een Boeyer van Dort/ de Schipper genaemt Jan Pieters, voor
de Herberghe daer de Dortsche Boeper uyt-hanght in S. Cathrijns tot
Londen/ ghesont geariveert/ van daer voort ghegaen nae de Woet-striet,
6
hebbende een huys van een Boeck-binder gehuurt een boven Op-ka-
mer/ des weecks voor een gulden thien stuyvers/ zijnde met Huys-raet
wel versien/ oock met Tapijten behangen/ daer op een deftigh Ledekant/
met een goedt Bed cum annexis versien. Des nae de middaghs eens uyt
ghegaen zijnde/ weder t'huys komende met ons Suster ende een Jongh-
man/ welcke met ons was over ghekomen/ zijnde van Amsterdam/ doch
van Duynkercken van geboorte/ wy te samen/ beneffens de man en vrou
van 't huys/ de In-treed' drinckende/ oock soo dat wy alle vrolijck wer-
den/ eyndelijck neffens betalinghe van 't geen wy gehad hadden/ raeckten
ick met den Jonghman/ welcke oock daer vreemt was (geen Engels
mede konnende verstaen) in onlust en krakeel/ over sulcks wy te samen in
een heftigh ghevecht raeckten: De Voor-deure van de wacht gheopent
wierde/ raeckten ick met behulp van mijn Vrouw ende haer Suster/ tot
een deur uyt/ mijn Soontjen by de handt; Uyt het Huys zijnde/ doolden
wy in de duystere nacht ontrent twee uyren om/ soeckende een Herberge/
doch vermidts manquement van spraeck/ konnende geen vinden/ eynde-
lijck een vindende/ klopte aen/ maer wierde met een stock van de deure
ghejaeght/ noch een weynigh al prottelende soeckende/ zijn wy gheraeckt
in een Bradery/ eyschende wat eten/ 't selve ontfangen hebbende/ nae be-
talinghe/ onderlagh de kock ons weder wegh te jaghen/ doch door groot
bidden/ zijn wy tegens danck van de kock/ doch met consent van sijn vrou/
des nachts in huys gebleven.
Den 11. dito 's morghens ontrent vijf uyren/ ben ick met mijn Soon
weder gheraeckt by mijn Vrouw/ zijnde het gevecht beter uytghevallen
Godt sy danck) als ick ghemeent hadde/ ende was by mijn Vrouw ende
haer vrienden alles af gemaeckt.
Den selve dito zijn wy geweest in de kerck genaemt Pouwels, ende ge-
ien twee Pastooren teghelijck prediken/ d'eene onder/ d'ander boven/ op
een uur/ staende recht onder malkander/ hebbende yeder by duysenden
van menschen in 't gehoor. De bovenste kerck moesten wy ongheveer-
lijck twintigh trappen op gaen/ de benedenste ongeveerlijck vierthien trap-
pen nederwaerts. De bovenste kerck uyt zijnde/ reed' den Lord Major
met een kostelijck grauw Paert/ welck met een root kleet behangen was/
't selve over al niet verre van de grondt hangende/ zijnde het kleet van bo-
ven tot beneden met Goude Platen beset/ hebbende om sijn hals een vree-
selijcken Gouden kettingh/ na mijn oogh wel waerdigh vijf-en twintigh
duysent Guldens/ achter hem noch twee met Paerden/ oock met kleeden/
doch soo kostelijck niet/ zijnde deselve versien met een groote Suite [= gevolg] volcks
rondom hem. De kerck is bykans half ghedistrueert/ vermidts Crom-
wel van het eene eynd' een Paerde-stal hadde laten maecken/ het Dack
7
welck anders niet dan Loot en was/ afgenomen en verkocht/ de ander
helft is noch geheelijck met Loot bedeckt/ doch by Cromwel schandelijck
verandert: De kerck is onuytspreeckelijck groot/ hebbende een Too-
ren op het fatsoen van Ouden-hoof in Frieslant/ zijnde in verleden Win-
ter een groot stuck afgewaeyt: By de kerck is ghemaeckt een plaets/
alwaer nu alderhande Fruyt en Groen te koop is
Den 12. geweest in Westmunster kerck / ende gesien een Pastoor predi-
ken in een swarte Tabbert/ sittende in een stoel vier oude mannen/ heb-
bende aen langhe slepende Tabbaerden/ als Monnicken/ hun hooft ver-
sien met snaecksche kappen/ nae het besluyt van de Predicatie/ gaen
deselve mid door de kerck ende volckeren/ achter malkanderen in ordere/
gantseh barsch/ het volck hun voor deselve buygende/ gaen in een ander
stoel/ alwaer boven op voor yeder leyt een ongemeen groot kussen/ met
quasten/ Purper Laecken/ als sy die plaets ghenomen hebben/ soo staet
daer een op/ zijnde in 't Wit behangen/ ende leest; wat gelesen hebbende/
staen acht ende acht teghen malkanderen over: Aen d'eene kant zijn elf
oft twaelf kinderen/ oock in 't wit behanghen/ sittende op een lage banck
voor d'eene acht/ ende singen te ghelijck Amen, het welcke de andere Toe-
hoorders oock doen; 't Orgel speelt alsdan mede/ ende dat gebeurt t'elc-
kens nae de predikatie menighmael: Onder de predikatie in de kerck
gaen verscheydene om/ hebbende in de hant yeder een silveren stock/ langh
ontrent drie-vieren deels. In de kerck onder de predikatie sitten een
groote menighte menschen/ soo kinderen/ vrijers/ jonge dochters/ als oude
mannen en vrouwen/ hebbende in hun handen een Boeck/ schrijven/ het volck in de kercke zijn seer yverigh in 't aenhooren. De
persoonen in 't wit komen in nieuws weer op/ zijnde by Cromwels Re-
geeringe niet geweest/ waerover de Burgerije tegenwoordigh om sulcks
aen te sien/ oock nieuws-gierigh is/ vermidts het weder een nieuwigheydt
is/ oversulcks in de kerck als het ghepleeght wort/ menighte van volck
compareert. De kerck van Westmunster is onghemeen heerlijck/ on-
seggelijck kostelijck/ de Chooren staen vol van koningen en koninginnen/
sampt andere groote personagien/ uyt-gehouwen in ongemeene koste lijc-
ke gesteenten: Kromwel heeft in een Choor staen een Vuren-houten stoel/
daer sijn beelt in ghestaen heeft/ doch nu voor 't in-halen van desen tegen-
woordigen koningh daeruyt ghenomen en verworpen/ de stoel staet noch
tot een memorie/ daer de hooghste Regeerende koninghen uyt-gehouwen
en opgheset zijn. Dicht aen de stoel is uytermaten kostelijck opgheset de
Coningh Jacobus, sijn Gemalinne de Coninginne Anna, ende de Conin-
ginne Elizabeth, ende meer andere. In dat selve Choor staet oock een
stoel/ zijnde over de vier hondert jaren ondt/ het selvige is de stoel alwaer
8
de ghewesene Coningen en Coninginnen zedert die tijdt in ghekroont zijn/
in de selvighe stoel is de tegenwoordighe Coningh oock ghekroont/ deselve
heeft twee leunen aen de zijde/ achter heel laegh/ machtighe swaer/ heb-
bende een marmorachtighe couleur/ vertrouwende dat hy van steen ghe-
maeckt is/ in 't aentasten seer glat ende yskoudt. Ick eerst/ doen mijn
Soon/ hebben in de stoel gheseten. In de voorschreve kerck gheweest in
derthien of vierthien verscheyde Chooren/ welcke elcx bysonder zijn/ ten
meesten deele met Coper af geschut/ zijn alle vol van groote personagien/
oock kleyne kinderen/ welcke doodt ter werelt zyjn ghekomen/ kostelijck
ende konstigh uytgehouwen/ by de kerck gheweest in een kleynder kerck/
daerin ghesien een kostelijcke Poort/ waeronder men doorgingh/ ende
heeft des goeden onthalsden Coningh sijn wapen aldaer eerst op gestaen/
in Cromwels schelmachtighe Regeeringhe verworpen/ ende 't sijne daer op
gheset/ nu 't selve weder verworpen/ is des tegenwoordighen Coningh sijn
wapen onuytspreeckelijck kostelijck uytghesneden ende vergult/ 't selve
is uytermaten fraey aen te schouwen/ in de kerck wierde een kint gedoopt/
daerby stonden wel twintigh Wijven/ fraey opgeschickt: 't kindt ghe-
doopt zijnde/ gingen in ordere achter malkander na huys. Van de kerck
komende/ stont een Frans Capiteyn voor 't huys van een kock/ voor aen
in de Kingstriet, hebbende in het huys een Maeltijdt laten bereyden/ ne-
mende een Schotse Lord (welcke by den Coningh was) te wacht/ de
klock ontrent twaelf uren/ den Lord met sijn knechts van 't Hof komen-
de/ sullende ten eten gaen/ moest den Capiteyn voorby; dicht by den Ca-
piteyn komende/ soo treckt den Capiteyn terstont sijn Degen/ ende valt
den Lord aen/ seggende: Ick sal 't nu met afmaecken. Den Lord twee
a drie treden retirerende/ al parerende met sijn Degen/ valt in/ steeckende
den Capiteyn door 't hert/ den selvighen achterover vallende/ sagh men
hem drie of vier doodt-snacken geven/ en sturf/ wordende terstont doodt
in een huys ghebracht: Den Lord geen hondert treden daer vandaen/
wierd van vier Ruyters van des Coninghs Lijf-Guarde gheapprehen-
deert/ en in een karos in Gevangenisse ghebracht/ eenighe daghen nae het
gedane Feyt menighmael gehoort dat den Lord noch wel los sal raecken
eensdeels omdat den Capiteyn op verscheyde plaetsen tevooren/ had la-
ten verluyden/ als hy den Lord eens konde besetten/ dat hy een Fransch
Gangetie met hem moeste gaen: Anderdeels/ om dat den Lord by den
Coningh wel gesien is: De questie ofte oneenigheydt hadde tusschen hun
beyde wel ses Jaren gheduurt/ ende heeft sijn oorspronck in Vranckrijck
genomen/ den Capiteyn was mede in dienst van den Coningh/ zijnde by 't
Hof wel bemint/ hebbende oock langh met den Coningh in Ballingh-
schap gesworven.
9
Dito ben ick gheweest in West-munster Hal, ende ghesien de plaets
alwaer den goeden Coningh veroordeelt is. De kamer is ongemeen heer-
lijck/ zijnde behanghen met groen Laecken/ rondom met vaste bancken/
na graed opgaende/ ontrent van groote als de Fransche kercke binnen
Leeuwarden/ in 't selve staet een Taeffel/ in 't midden van dien stondt
een stoel/ bekleedt met groen Fluweel; Het was de stoel daer de Spreec-
ker in sat: recht achter de stoel was des Coninghs wapen/ kostelijck ghe-
schildert/ zijnde korts ghemaeckt/ te vooren hadde Cromwels wapen daer
ghestaen/ doch nu versmeten/ in die kamer was de Sententie van d'over-
ledene Onthalsden Coningh geschreven/ ende onrechtveerdelijck tegens
hem uyt gesproocken. Op de Gevel van de kamer/ op het spits van dien/
recht boven daer des Coninghs Sententie is gheschreven/ staet Cromwels
Hooft op een ongeschilde Spar/ op de zijd-hoecken van de Gevel/ onghe-
veerlijck een half mans langhte/ staet het Hooft van Iriton, ende noch
een groot Heer/ van Cromwels grootste Complicen: Op de Voor-gevel
van het Parlements Huys staen mede twee Hoofden van groote Hee-
ren.
Cromwel is opgegraven uyt Westmunster Kerck, over het Graf ben
ick ghegaen/ in de kist leggende/ hebbende aen een kostelijcken Tabbaert/
van 't Hooft tot de voeten/ zijnde Pluys/ denselvighen was uytermaten
kostelijck gebalsumt/ de kiste wierde op een Horde/ beneffens twee andere
Lichamen/ gevoert na Tijlborn, onder de Galge/ alwaer de slimste Gau-
we-dieven worden ghehanghen/ aen welcke Galghe is eerst Cromwel op
gehangen/ daernae de andere twee Heeren/ Cromwel in 't midden/ desel-
vighe hebben van des morghens tot den avondt laet gehanghen/ doen af-
ghenomen/ ende de Hoofden afgekapt/ de Lichamen onder de Galge be-
graven/ ende de Hoof den gebracht op voor genoemde Westmunster-hal,
vooren geseght: De Galge is oudt ende van slecht Hout ghemaeckt/ sul-
lende nu korts afghebroocken worden/ ende een Steenen in plaets ghe-
maeckt/ dat op fatsoen van de Galge buyten Leeuwarden/ Cromwel
tot een memorie sal de naeste Pijlaer nae Londen zijn/ ende van 't Hooft
tot de Voeten/ op deselvige werden uyt gehouwen/ ende de twee andere
Heeren de andere twee Pijlaers/ sullende daerop mede worden uytgehou-
wen/ ende hun namen daer onder.
Den 13. heb ick geweest in de stal van den Coningh/ aldaer gesien ses
Graeuwe Paerden/ de andere ses waren al versturven/ welcke by hare
Vorstelijcke Genade in den Haegh aen den Coningh vereert waren/ in de
stal ende op andere plaetsen menighmael gehoort/ dat naest vijftigh jaren
sulcke twaelf Appel-graeuwe Paerden/ van sulck braef fatsoen ende Ta-
ke [= maat]/ in Engelandt niet geweest waren/ van de Stal-knechten gehoort dat
10
den Coningh daeraf uytermaten veel hielde/ als den Coningh in staet
reed/ ghebruyckte altoos/ ofte ten meesten-deel deselve. Aldaer mede
gesien ses kostelijcke Sweet-vosse Heinghsten/ welcke van den Coningh
van Sweden aen den tegenwoordighen Coningh van Engelandt waren
vereert/ die Paerden waren oock heerlijck ende lustigh/ doch niet groot
en swaer/ voorts ghesien twaelf Swart-kolde [= zwart met een witte kol of bles] Henghsten/ welcke heer-
lijck waren/ met ongeveerlijck hondert andere Rijdt-paerden: Voorts
gesien het Gerijd'/ de koetsen van den Coningh/ welcke oock uyterma-
ten deftigh waren aen te sien/ zijnde overal met vergulde Platen beset/
waer op des Coninghs wapen cierlijck was uytgesneden: Noch ghesien
een karos en Gereyd met ses Paerden/ welcke des Coninghs Broeder
Ducq de Jorck, aen deselve hadde vereert/ zijnde nu korts uyt Vranck-
rijck overgekomen/ ende aldaer ghemaeckt/ de heerlijckheydt is niet in 't
korte te beschrijven; De Stallen staen rondom in een vierkantigh Perck/
in 't midden een groot ledigh Pleyn/ niet verre van 't Hof.
Van daer ben ick gegaen in Serencras, alwaer twaelf van de voornaem-
ste Cromwels Heeren/ dagh aen dagh twee half zijn gehanghen/ dan af-
gesneden/ doen het Borst geopent/ het Hert daeruyt genomen/ beneffens
het ander Ingewant/ 't welck in hun aengesicht wierde ghesmeten/ daer-
nae in 't vuyr verbrandt/ doen het Hooft afgekapt/ ende op een stock alle
aensienders verthoont/ daernae het Lichaem ghequartiert/ de Hoofden
staen op de Brugge/ op Sparren/ aen malkanderen/ de Quartieren staen
op verscheyde Poorten/ ick deselve aensiende/ verschrickte/ vermits deselve
noch ysselijck geleecken: Onder de twaelf was de Cornel Harrison, de
Comel Koock, de Cornel Hacker, ende de Predikant Huygh Pieters,
welcke hem in 't sterven verbaest aenstelde/ konnende sich tot sterven niet
bereyden/ hy Pastoor heeft in Nederlandt ghewoont/ den Cornel Harri-
son, boven op de Ladder staende/ sprack aldus: Indien mijne ghe-
dane feyten niet ware gheschiedt, ick dede het alsnoch. d'Eene alsoo ge-
justiceert zijnde/ gelijck vooren verhaelt/ stont d'ander daerby/ alles aen
ende. Serencras was rondom bepaelt/ ghelijck het noch is/ staende de
LijfGuarde van den Coningh te Paerde gewapent/ beneffens desselfs/
ende des Generael Moncks VoetVolckeren/ tot ontrent twee duysent
man daerin/ ende rondom.
Den 14. dito heb ick de Coningh/ beneffens sijn Broeder Ducq de Jorck,
ende desselfs Hartoginne sien eten/ sittende den Coningh op een uyter-
maten heerlijcke kostelijcke stoel/ met Gout geborduurt/ dat in 't midden
van de Taeffel/ Ducq de Jorck op een eynd'/ desselfs Hartoginne dicht
aen de zijde van des Coninghs Lincker-handt/ den Coningh diende des
Ducx Hertoginne staetlijck voor/ achter de Coningh hongh een kostelijck
11
Tapeet/ waerop het wapen van den Coningh on-uytspreeckelijck koste-
lijck geborduurt was/ boven des Coninghs Hooft hongh een deftigh Pa-
viljoen met Goudt behanghen/ zijnde van binnen aen uytermaten koste-
lijck geborduurt/ ende de kroon in 't midden/ de gantsche kamer was met
deftighe Tapeten behanghen/ voor de Taeffel was gescheert een Heckjen
met Tralien/ binnen het Heckjen was de Vloer twee Trappen hoogher
als de andere/ in 't selve stonden een groote menighte van menschen/ ko-
stelijck gekleet/ niet minder als Edel-lieden/ Baronnen/ Graven/ ende
andere groote Personagien/ het Eten wierd met ghedeckte Schotelen/
in Silver/ door sesthien Helbardieren achter malkander in ordere/ aen 't
Heckje ghebracht/ deselvighe daervoor komende/ vielen op een knie/ ende
wierd door een Grave een voor een afghenomen/ en op Taeffel in ordere
gestelt/ de Helbardiers hadden aen roode steeck Rockjens van Laecken/
onder met ployen/ de mouwen gelijck/ waerop/ achter ende voor des Co-
ninghs wapen gantsch kostelijck geborduurt stonde/ de Rockjens waren
wel kostelijck/ maer onfatsoenelijck sittende/ de Spijse ende Bancquet
was uytermaten kostelijck ende deftigh/ den Dranck wierd den Coningh
in gedeckte kelcken gelanght/ ende eerst by de Schenck-taeffel van twee
groote Heeren gheproeft/ by het overleveren aen den Coningh/ viel den
Heer/ welcke de overleveringe dede/ op een knie/ zijnde de Schenck-taeffel
met Silver ende Goudt/ sampt kostelijcke Christalijne Glasen versien/
het geheele volck in de Zale/ waren hare Hoofden van Hoeden ontbloot/
den Coningh ende sijn Broeder satten alleenigh met gedeckte Hoofden/
het Gebedt voor ende na de maeltijt/ wierde gedaen door een oud Bisschop/
zijnde kleyn van postuur/ ende swart van aengesichte/ den Bisschop had-
de by den ouden Coningh al in dienst gheweest/ was in 't wit behangen/
t Gebedt doende/ vallende op de knie/ den Coningh hadde een swart Sij-
den kleet aen/ de mouwen waren getaljardeert ofte aen riemen gesneden/
op sijn Hoedt hebbende een ongemeene kostelijcke pacquet Pluymen/ aen
de handt een DiamantRingh van vreeselijcke groote/ nae het Gebedt
wosch sijn handen/ beneffens sijn Broeder ende desselfs Hertoginne/ in
een Gouden Lampet/ de Gieter was oock van Goudt/ zijnde vreeselijck
groot ende kostelijck uytgehouwen/ het Lampet van de Taeffel komen-
de/ daerachter gingh een Heer/ ick aen het Heckjen naest de deur staende/
siende yverigh in 't stellen van 't gesiende [= de hofhouding]/ seyde de Heer met een harde en
starcke stem: wirde doen; tastende terstont nae mijn handt/ waer ick
mnijn notule ofte Papier in hadde/ nemende het uyt mijn handen/ ick van
angst/ (wegens d'onverwachte ontmoetingh) liet de Penne vallen/ den
Heer gingh met het Papier de deur in/ alwaer de Coningh ingegaen was/
ick/ beneffens d'andere Volckeren wilde vertrecken/ maer wierde door
12
vier Hellebaerdiers beset/ ende ik moest staen; De Heer ontrent een quar-
tier uyr weghgheweest hebbende/ quam weder/ gevende my courtoselijck
mijn Papier over/ gingh met my aen de Schenck-taeffel/ aldaer zijnde/
liet my/ beneffens mijn Soon/ ons handen uyt het Lampet wasschen/
dat gedaen zijnde/ ontfingh ick een Romer Wijn met Bancquet/ daer na
wierde my vereert des Coninghs Schilderije.
Als men nae des Coninghs Eet-zael gaet/ moet men eerst op het Hof
komen/ ende over 't Pleyn zijnde/ by ses of seven crappen op/ daervoor
staen twee Soldaten met gheladen Roeren/ zijnde Snap-hanen/ dan
gaet men tot een deur in/ ende slaet aen de rechter-handt om/ ende dan
ontrent vierthien oft vijfthien Trappen in 't rondt weder op/ dan komt
men weder by een deur/ daer staen twee Hellebaerdiers/ die deur in zijnde/
is men in een machtige kamer/ alwaer in groote menighte Heeren ende
andere Dienaers van den Coningh/ in kostelijcke Livereyen gaen wan-
delen/ voor de Schoor-steen hanght een gheschildert Hart/ vreesselijck
groot/ ende aen de zijde van de deur een Conterfeytsel van een man/
zijnde Hellebardier gheweest/ vermidts zijn groote swaerte/ hanght hy
tot een memorie: Uyt die kamer moet men noch door een deur/ by deselve
hebben twee Heeren de wacht/ daer wort men scherp ge-examineert/ door
die zijnde is men in des Coninghs Eet-zael/ het eten wordt door de voor-
schreve plaetse ghedraghen/ ende als het voorby yemandt passeert/ moet
yeder sijn Hoedt af nemen/ anders soude hy ongetwijfelt aldaer slaghen
konnen krijghen. Op/ om/ ende buyten het Hof van den Coningh/
staen op verscheydene plaetsen derthien ofte vierthien Wachten/ by een
Poort staen ghestadigh te Paerde twee gewapende Cavaljiers/ met ghe-
laden Pistolen in hun handt/ op het Hof hebben gestadigh sestigh gewa-
pende Cavaljiers de wacht/ ende trecken des nae-middaghs ten twee
uren precijs op ende af/ hetselve komt om de vijf de nacht om/ die Caval-
jiers hebben een brave kamer/ waerin Bier ende Wijn van 't Hof (tot
nood-druft) wordt verschaft/ gehoort dat deselve des daeghs voor Trac-
tement genieten een Gulden thien stuyvers/ niet een of moet een knecht
hebben.
Die onder de Lijf-Guarde te Paerde van den Coningh raeckt/ reec-
kent tot avancement ofte verbeteringe te staen/ elck nae sijn qualiteyt en
ordere.
Die Compagnije bestaet meest in ghewesene Cornellen/ Ritmeesters/
Capiteynen/ Luytenants/ Cornetten/ Vaendrighs ende Serjanten/
welcke de minste zijn/ sampt andere Heeren kinderen/ ick hebbe de Com-
pagnije eens sien Rijden/ het was alle braef jongh volck/ van goeden
postuur/ deftigh in de kleedinghe/ hadden sijne lustighe Paertjens/ doch
13
zijnde licht/ oock niet groot/ maer vast ende vluchtigh in 't loopen/ ende
/
wel gedresseert. Die Compagnije is binnen drie-vierendeel Jaers
nae de helft vernieuwt/ de afgaende zijn by den Coningh tot hooger Dig-
niteyten ende Ampten geavanseert.
Voorts op 't Hof gesien twee Dwergen/ ongeloovelijck kleyn/ gaende
in 't Livereye van den Coningh/ ende waren van Leden gheswint ende
fris.
Den Coningh is een persoon van brave postuur ende hooghte/ zijnde
wel een handt breedt hooger als sijn Broeder Ducq de Jorck, hy sittende
aen de Taeffel/ was heel stil ende melancolijcq/ spreeckende nauwelijcks
een woordt/ zijnde sijn Hayr om 't Hooft uytermaten langh ende ghe-
krult/ 't selvighe/ beneffens sijn Wijnbrauwen ende Baert uytermaten
swart/ van Wangen heel in-ghevallen ende bleeckjens/ ghelijckende seer
de postuyre van den Luytenant Legnier, doch soo dick van leden/ noch
vol-slagen van Troni niet.
Den Coningh schept sijn meeste playsier in 't Jagen/ Swemmen/ ende
in 't Speelen in de Palmagie-baen/ te Jacht rijdende des morgens heel
vroegh/ ende als hy in Londen of buyten Londen moet zijn/ rijdt hy veel
in een onbekende karos/ ende een Suite van een Pagie/ ende twee of drie
Lakeyen/ heel slechtjens.
't Is niet langh verleden dat den Coningh/ beneffens sijn Broeder
Ducq de Jorck, ende noch een ander groot Heer/ met een gehuurde ka-
ros quamen rijden door een straet/ alwaer groote menighte van Bordee-
len zijn/ daer de Hoeren uytquamen/ den Coningh noch sijn Broeder/
nevens de ander Heer/ (vermits hun komst weynigh in/ of door die straet
is/) niet kennende/ noodigende den Coningh/ nevens sijn Broeder ende
de ander Heer/ courtoselijck met hunne gewoonelijcke aenlockselen in hun
Bordeelen/ presenteerende haer dienst/ behulpsaemheydt ende waren/ sy
als onkunde alsnoch deselve niet kennende/ vermerckten eyndelijck door
eenighe omstandigheden oft het ghemeen gherucht/ dat het den Coningh
was/ eenighe vielen ter aerden/ welcke te onnut ende te vileynighst ghe-
sproocken hadden/ biddende om Lijfs ghenade: Den Coningh eenighe
pardonneerende/ en eenige doende ghevangen nemen/ welcke sijn Maje-
steyt dede geesselen/ ende uyt Londen bannen.
Den 25. dito in een Huys ofte Spel ghesien drie groote Beeren/ waer
tegens over de dertigh Honden vochten/ daer nae vochten de Honden te-
gens drie groote swarte Bollen/ welck gevecht vreeselijck toe-gingh/ daer
na drie a vier Honden tegens een Paert/ op het Paerd sat een Aep/ lustigh
om aen te sien.
Den 16. dito besien S. Jemes Perck, waerin niet langh verleeden
14
den Coningh heeft laten graven een grooten Vijver/ zijnde ongemeen
langh/ ende versien met alderhande swemmende Gevogelte/ kortswij-
ligh om aen te sien/ in deselvighe Vijver (by goedt weer) swemt den Ko-
ningh menighmael/ in 't selve Perck is korts ghemaeckt een heerlijcke
Palmagie-baen/ ongemeen langh/ waer in (nae het eten) den Coningh
met sijn Broeder menighmael speelt/ als Prins Robert in Londen was/
peelde den selven dickwils met den Coningh daerin/ het Perck wort over
al fraey slecht ghemaeckt/ ende met Yperen Boomen beplant/ de oude
Boomen zijn voor 't meerendeel uytgeroeyt/ in het selvighe Perck oock
gesien een heerlijck Huys/ welck machtigh wort gerepareert/ den Thuyn
daer voor/ by Cromwels Regeeringe geheel vernielt/ wordt weder op ghe-
maeckt/ als alles in effecte is/ sal de Ducq de Jorck met sijn Hertoginne
aldaer woonen/ hun vooralsnoch onthoudende by den Coningh/ in 't
selvige Huys is den goeden Ouden Onthalsden Coningh/ op 't laest ge-
vangen gheweest/ zijnde van daer door het Perck gebracht nae Withal,
het Perck is met een hooghe dicke muyr rondom versien: De Coningh
is voor het Bancquet-huys/ 't welck recht voor Withal staet/ tot het
uyterste Venster aen de rechter-hant/ als men op het Coninghs Hof gaet/
oo onrechtveerdigh ende onnoosel/ &c. Het bloedt aen de muyr/ welcke
geheelijck van Hart-steen is/ wil daer niet of/ zijnde de steen al veel be-
schrapt/ doch slaet t'elckens plackigh wederom uyt/ oversulcks het noch
heel wel te sien is. In het Perck zijn oock Harten ende Reen/ doch niet
veel.
Dito geweest in het Spel ofte Comedie-huys van den Coningh/ ende
een heerlijcke VryagieComedie gesien/ de kleedinghe was uytermaten
kostelijck ende deftigh/ 't Huys van binnen heerlijck opgemaeckt/ recht
over des Coninghs kamerken/ stont cierlijck des selfs wapen geschildert/
in 't Huys stonde[n] twaelf kamerkens/ voor yeder moest men als daer ge-
speelt wierde/ betalen twaelf/ thien/ acht ofte ses Caroli Guldens/ welc-
ke het minste was/ en dat voor twee persoonen/ op de bancken ses/ vijf/
vier/ drie/ twee/ een Schellingh/ zijnde de minste prijs: De Comedianten
waren vast en moedigh in 't speelen en spreecken/ de Comedie was tot
vermaeck van den Coningh/ ende sijn Broeders Hartoginne toegestelt/
daer wierde geseght/ dat den Coningh 't selve hadde begeert/ opdat de
Comedianten in hun Rollen vast/ en in hunne Actien uytstekende soude
zijn/ als sijn Coninginne quam/ welck alsdan een van de voornaemste
Comedie zijn soude/ doch den Coningh/ noch des Ducx Hertoginne/ ver-
mits groote flaeuwte van den Generael Monck, zijn doen aldaer niet
geweest; Uyt de Comedie komende/ stont voor de deur/ ende in de straet
ongeveerlijck wel hondert karossen: t'Huys komende/ en in mijn Sack
15
tastende/ bevon dat de Buydel-snijders my mijn Horologie hadden af
gheleent/ vreesende dat deselve tot Leeuwarden in Frieslandt niet sullen
overkomen/ ende my weder brengen/ altijt tot Londen zijnde/ hebben my
vergeten/ patientie.
Den 17. dito/ heb ick met een Boot ofte Scholler genaemt/ van het een
eynd' tot het ander van Londen/ de Rievier/ ende onder de Brugge/ twee
mael doorgevaren/ ende alsoo Londen rondom besien/ leggende daer om
een heerlijcke Rievier/ aen de water-kant treffelijcke Huysen van Gra-
ven en Princen/ sampt andere edele Heeren/ de Rievier vloeyt ende valt
met Getijen/ by Springh-vloet ofte Volle Maen/ vloeyt deselve een-en-
twintigh voet/ ende by ordinaris Getijen met meer als achthien voet/
als het water ontrent twee uren gevloeyt/ ofte gevallen heeft/ loopt het
vreeselijck door de Pijpen/ onder de Brugge/ ende maeckt soo een geraes
als oft men op de strant van de NoordZee stont/ onder de Brugge slaen
menighmael Schuytjens ofte Schollers, welcke alsdan niet te berghen
zijn/ (vermidts de stroom) met menschen om/ daeronderdoor varende/
moet men stil/ sonder sich te roeren sitten/ de Brugge staet op een-en-
twintigh groote Pijpen/ 'k heb deselve boven betreden/ en heb de langhte
bevonden over de twee houdert vijftigh van mijn treden/ daerop/ aen
yeder zijde/ staen machtige Huysen/ daer meerendeels Winckels in ge-
houden worden/ tusschen die Huysen op de Brugge loopt een straet/ daer
twee karossen/ elck met ses Paerden/ met gemack/ voorby malkander
konnen passeeren/ en dan noch aen yeder zijde menschen/ sonder in perijc-
kel te zijn: men seght van seven Wonders in de Werelt/ ick houde die/
nae het sevenste/ het achste Wonder wel te zijn: De Brugghe begint in
Vis-monger striet, ende eyndight in Suidrich, aen d'eene kant van de
Brugge staet een Moolen/ welcke van het water gedreven wort/ voerende
ontrent wel hondert voet in de hooghte/ het water op/ ende wort als dan
van daer geleyt nae eenige Fonteynen; Voor aen op de Brugge komen-
de/ zijn voor lange Jaren menighte van Huysen afgebrandt/ in Londen
dickwils gehoort/ dat noyt zijn dagen sulck een vreeselijcken Brandt niet
aldaer was gheweest/ daer zijn sedert die brandt/ al eenighe Huysen aen
gebouwt/ doch daer leyt noch groote ledige plaets op de Brugge/ zijnde
hetselve aen yeder zijde met Hout afgheschut. Op de voorschreve Rie-
vier varen groote menighte van Bootjens/ ontelbaer: Dicht by Withal
leyt een Schuyte/ ongeveerlijck vier hondert voet langh/ breedt ontrent
hondert/ zijnde vast aen acht groote Oorloghs Schepen/ Anckers ende
Touwen/ voor twee/ achter twee/ ende op yeder zijde twee/ op hetselve
Schuytje is gebouwt een vermaeckelijck Speel-huys/ vierkantigh/ zijnde
op yeder hoeck een Toorentje/ anders boven heel plat/ op het plat staen
16
eenige Backjes met aerde/ waerin Bloemen staen/ zijnde 't selve Huys
van binnen rondom met groen Laken behangen/ de Vloer oock bekleet
van 't selfde/ in yeder hoeck staet een kleyn kamerken seer lustigh om uyt
te sien/ het ander binnenste is aen beyde zijden beset met Glasen al dicht
aenmalkanderen: Men seght als de Coninginne van Portugael tot Lon-
den sal zijn/ 't selve voor haer een vermaeck Speel-huys sal wesen/ om met
de Bal te speelen/ ende by Triumph sullen boven op het plat/ om geen
Brandt ende ander ongelucken in Stadt te causeeren/ oock omdat het
best gesien kan worden/ de Vuyr-wercken afgaen.
Dito Lambert ghesien/ legghende over de Revier beneffens het huys
van den Bisschop van Cantelbergh/ 't selve is een heerlijck vast Huys/
zijnde in Cromwels Regeeringhe de Muyren ende andere plaetsen van 't
selve Huys gheweldigh verslimmert/ doch werdt nu fraey weder op-ge-
maeckt. Ontrent een half uur gaens achter Lambert geweest/ ten huyse
van Ianderdiscis, ende desselfs Antiquiteyten besien/ welcke in sulcken
abondantie zijn/ dat in de geheele Werelt diergelijcks niet is/ zijnde ver-
scheydene kamers daermede behanghen ende opghemaeckt/ 't welck een
wonder om aen te sien is/ men siet daer by nae alle Natie ende kleedinghe
van de Werelt/ oock andere Rariteyten/ 't selve siende/ soude men oordee-
sen ende haest seggen/ dat het onmogelijck was/ oversulcks dat een men-
sche de ooghen beguygelt/ oft het ghesicht benevelt moeste zijn: Daer is
oock noch (soo geseyt wierde) een stuck Houdt in/ dat van de Heere Chri-
stus kruyce soude wesen/ yeder persoon moet voor het te besien betalen
ses stuyvers/ die curieus is om alle de Rariteyten te weten die daer zijn/
kan voor een Gulden thien stuyvers een Boeck koopen/ in 't selve is alles
te leesen.
Lambert leyt playsierigh/ vermaeckelijck om te sien/ oock te woonen/
als ick sooveel Geldt hadde/ als ick wenschste dat mijn Huys-vrouwe
hoorde te hebben/ wilde alsdan daer wel woonen: Wederom komende/
over de Rievier varende/ besien een Water-huys/ staende in de Rievier/
tusschen Pouwels ende Withal, zijnde van binnen wonderlijck te aenschou-
wen/ voorts op de kant van de Rivier ghesien een Houdt-moolen/ welck
Cromwel in sijn tijden/ door een Hollander hadde laten maecken; Ge-
hoort dat deselve de doodt hadde verdient/ sittende gevanckelijck/ en soo-
danighen Moolen inventeerende/ wierd om sijn konst ghepardonneert/
welcke Moolen alsnoch by d'Engelsche voor een wonder werdt gehou-
den.
Den 18. dito geweest in de Capelle van den koningh ende een Predica-
tie gehoort/ de Capelle is op het fatsoen ende bykans van een groote als
de Wester kerck binnen Leeuwarden/ doch daer is geen vaste Preeck-
17
stoel in/ maer een Posotijfke [= klein orgel zonder pedaal, groter dan een portatief of draagbaar orgel] aen het bovenste eynd'/ omhoogh is een
Galderije af-gheschut in drie kamerkens/ voor yeder kamerken twee
deuren/ van voven tot half wegh met Glasen/ de Raemten van Yser/
zijnde heel fraey vergult/ beneffens de Roeden/ in 't middelste kamerken
sat den koningh/ sijn Broeder Ducq de Jorck aen de lincker-handt/ aen
de rechter-handt een Bisschop in 't wit/ welcke den Coningh diende in 't
opsoecken der Psalmen/ de Text/ ende andere Schriftur plaetsen: In
het kamerken aen de rechter-handt sat de oude Coninginne van Bohe-
men/ met Ducq de Iorcks Hartoginne/ doch sittende de Coninginne van
Bohemen aen de hooger handt/ achter de Ducq de Iorcks Hartogine
stondt oock een Bisschop in 't wit/ haer mede dienende in 't opsoecken van
Schriftuurplaetsen/ het kamerken aen de lincker-hant van den Coningh/
saten Staet-juffers in menighte/ achter den Coningh stonden thien of
twaelf groote Heeren/ in de Capelle wierde eerst van een Persoon in 't
wit afgeleesen de thien Gebooden/ het Geloof/ ende 't Vader Onse/ doen
wierde ghespeelt ende ghesongen/ over malkanderen stonden twaelf ende
twaelf/ alle in 't wit/ welcke de Sangers waren/ ende songhen het voor-
noemde alles op heerlijck Musijcq/ 't selve gedaen zijnde/ gingen twee
in 't wit/ midden door de Capelle/ waervoor het volck hun alle tot de
aerde laegh buyghden/ de selvighe tot het ander eynd' van de Capelle/
recht over den Coningh gekomen zijnde/ namen die twee plaets/ elck aen
een eynd' van 't Altaer/ op het selve stonden twee groote ongemeene Gou-
den kandelaren/ in elcks van wit Was een kaerse/ wel twee Ellens
langh/ sampt twee groote Boecken/ yeder teghens de kandelaers over/
op welcke Boecken des Coninghs wapen was/ onseghbaer kostelijck
geborduurt/ de eene Bisschop aen de rechter-handt van 't Altaer sittende/
las ontrent een half quartier uurs in een ander Boeck/ dat gedaen zijn-
de/ wierd uyt een hoeck van de Capel/ achter den Bisschop/ welcke aen 't
hooger eynd' van 't Altaer zat/ door vier mannen in 't wit/ gehaelt een
stoel/ welcke geset wierd in 't midden van de Capel/ daerop quam een
Pastoor/ in de stoel zijnde/ hem buygende voor den Coningh/ doen voor
Ducq de Iorck, doen voor de Coninginne van Bohemen/ doen voor des
Ducx Hartoginne/ ende dat soo laegh/ dat men hem nauw in de stoel
konde sien: Doen trock hy aen het Prediken/ nemende den Text uyt den
Evangelist Matthei in 't seste Capittel/ beginnende op 't eerste vers/
ende eyndigende op het vierde/ luydende den Text in 't Engels als hier
volght:
1. Take heed that vec doe not your almes before men, to be seene
of them: otherwise ye have no reward of your Father which is in hea-
ven.
18
2. Therfore, when thou doest thine almes, doe not somid a trumpet
before thee, as the hypocritres doe, in the Synagogues, and in the streets,
that they may have glory of men. Verily, I say unto you, they have their
reward.
3. But when thou doest almes, let not thy left hand know, what thy
right doth:
4. That thine almes may bee in secret: And thy Father which seeth in
secret, himselfe shal reward thee openly.
De Predikatie uyt zijnde/ wierdt deftigh Muzijcq gesongen/ ende voor
den Coningh gebeden/ dat gedaen zijnde/ boogh den Coningh hem gantsch
nederigh ende beleeft tot het kamerken uyt/ voor het volck/ ende gingh
uyt de Capelle/ beneffens de andere Heeren ende volckeren/ de Persoo-
nen welcke in 't wit behangen waren/ voorby het Altaer gaende/ boogen
hun daer voor nederigh.
Uyt de Capelle met mijn Vrouw ghekomen zijnde/ hebben wy achter
het Bancquet-huys sien staen op een Paradis/ van de Vloer ontrent een
mans langhte hoogh/ vierthien Trompetters/ staende met de aengesich-
ten nae de Eet-zael van den Coningh/ seven ende seven over malkande-
ren/ met een ketel-trom in 't midden/ voor deselvige stondt een Heer met
ongedeckten Hoofde/ hebbende in sijn beyde handen/ over het schouder/
een Gouden Staf/ waerop een Gouden kroon stondt/ heel groot/ op het
Engels genaemt de Mees: Seven en seven Trompetters bliesen heftigh
tegen malkanderen/ op de ketel-tromme sloegh men ongemeen heerlijck/
't selvige ontrent een half uur gheduurt hebbende/ hielden stil/ doen riep
den Heer met de Staf uyt luyder keele: Godt bles de King. De volcke-
ren alle daer ontrent/ stonden met ongedeckten hoofde/ de Trompetters
waren uytermaten kostelijck in 't Pluys/ ende overal met Silver ghe-
boort/ op de Borst ende Rugge des Coninghs wapen/ magnifijcq ende
heerlijck geborduurt/ dien gedaen hebbende/ stonden op het Pleyn om
laegh/ voor het Eet-zael van den Coningh/ zijnde een binnenPleyn/ af-
geschut met een dicken muur/ vier Tromslagers met een Pijper/ welcke
bovenaen stonde/ deselvige deden hun dienst in 't slaen mede/ voor hun
stondt een Heer met ongedeckten Hoofde/ hebbende in sijn rechter-handt
een Regiments-stock/ welcke van krijghs-rustinge beschildert was/ om
die Heer/ Pijper ende Trom-slagers/ was een kringh beset van Piecke-
niers/ alle met roode kasjacken ofte Rockjens/ ende mede hun devoir
met slaen gedaen hebbende/ soo wierdt geroepen: Les, Les. Doen riep
den Heer met de Regiments-stock in sijn handt uyt: Godt bles de King,
Godt bles de Coninginne Meri [= Mary], Godt bles Ducq de Jorck, Godt bles de
Coninginne van Bohemen, Godtbles Ducq de Jorck Hartoginne, ende
19
alles wat belanges toe de King. In dat Pleyn trecken de Soldaten te
voet/ des nae-middaghs/ welcke des aenstaende nachts de wacht sullen
hebben/ soo van den Coningh/ als des Generael Moncks, op ende af/
met vliegende Vaendels; In het Pleyn zijnde/ staen de Soldaten in een
seer brave ordere/ tegens malkander over/ Bataeljes wijse/ de Vaendels
in 't midden/ de Soldaten hun Roeren zijn alle Snap-hanen/ de Loopen
verblaeuwt/ de Laden op het fatsoen van onse Snap-hanen/ de Solda-
ten zijn alle braef jongh/ en wel gedresseert volck/ men siet byna niet een
die vijftigh Jaren oudt is/ oock alle braef in de kleedinge.
Dito geweest buyten Londen/ ende besien het Water-huys/ welck leyt
op een hoogh Geberghte/ zijnde een groote ronde diepe kolck/ ende met
een dicke muur rondom bewaert/ uyt welcke kolck loopen menighte van
Aren/ onder de gront nae Londen/ waer uyt de Burgers ende Inwoon-
ders hun water trecken/ sampt eenighe Fonteynen/ welcke in menighte
binnen Londen zijn.
Den 19. dito hebbe ick ten meesten-deele de kamers/ keuckens/ ende
Op-displaetsen/ sampt de Kamers ofte Geleyd-plaetsen/ waer groote
Personagien/ dien den Coningh willen te woorden/ ghebracht worden/
in Withal besien/ als mede het Bancquet-huys/ welck voor Withal staet/
't selve is met cierelijcke Tapijten behangen/ voorts rondom met koste-
lijcke Schilderijen/ in 't selve/ by Triumph ofte Vreughde-maeltijden/
worden de Masqueraden ghedanst/ oock gheweest in de plaets daer de
Princesse Royale haer Hof hielde/ ende daer deselve Overleden is/ zijnde
onder het begrijp van Withal, mede in die plaetse besien kostelijcke Ta-
pijten/ beneffens een Ledikant/ ongeloovelijck heerlijck/ als mede andere
cierlijckheden/ welck soo gheseyt wierde/ by den staet van Hollandt/ ende
de Heeren van Amsterdam/ aen deselve vereert waren/ als doen mede
gehoort dat den Coningh over de doodt van de Princesse sijn Suster/ her-
telijck bedroeft was/ want by haer leven haer Broederlijck beminnende:
Nae des selfs doodt raeckten haer Dienaers/ die in Engelandt wilde ver-
blijven/ weder in dienst van den Coningh/ ende desselfs Broeder Ducq
de Iorck: Voorts ghesien de Gaelderije daer de Coningh water neemt/
welck in de Rievier is loopende/ de Gaelderije is by Cromwels Regeerin-
ge geweldigh verdristrueert/ vermidts Cromwel in deselve hadde leggen
Soldaten/ deselve plaets wordt nu wederom braef herstelt/ ende worde
yverigh aen gearbeyt/ niet verre van daer/ stondt de kamer van den Co-
ningh/ waerop hy veel is/ deselve is een royale kamer/ hebbende het uyt-
gesicht voor/ ende aen beyde de zijden/ op de Rievier/ staende schuyns over
het huys van den Bisschop van Cantelbergh tot Lambet. Dicht daer
ontrent staen drie a vier Schilt-wachten: Van daer gegaen door de Gael-
20
derije waer den Coningh het meesten-deel door gaet/ als hy in Sint Iemes
Perck wil zijn/ loopende over de Poort/ welck voor het begin van de Kie-
striet staet/ van 't Hof komende; Het eene eynd van 't Hof van den Ge-
nerael Monck, loopt aen de Poort/ hebbende het uytgesicht in voorschreve
Perck ende straet.
Denselven Dito heeft den Coningh negen-mael voor het Bed van den
Generael Monck geweest/ vermidts deselve doodt kranck was/ den Co-
ningh noemde hem Generael/ anders niet dan Vader/ zijnde over sijn
sieckten heel bedroeft.
Dito geweest te Paerde/ verre in 't Landt/ ende in 't passeeren ghesien
heerlijcke Huysen ende fraye Velden/ oock kostelijcke Beesten/ van
Koeyen/ Ossen/ Schapen/ zijnde door den banck lustigh vet/ de Ossen
ende Koeyen zijnde versien met vreeselijck lange/ ende fraeye gekromde
Hoornen/ in 't Velt gesien een Bagagie-wagen/ waervoor eerst gingen
acht Paerden/ een ende een achter den anderen/ de voorste een heerlijcke
Pluym op sijn Hooft/ de andere alle by de Ooren bosschen met Bellen/
daeraen volghden twee groote roode Ossen/ doen noch twee swarte/
dewelcke de achterste aen de karre waren/ alsoo dat voorschreve Karre
wierde getrocken van acht Paerden ende vier Ossen/ in 't rijden/ als daer
trage waren/ in 't luycken riep den Voer-man van verre by den naem/
welcke hen als dan schreeuden/ wonderlijck te sien; Om sulcx perfect door
te speculeeren/ reed ick wel een quartier uurs aen de zijde van de Beesten.
Den 20. dito geweest in een Velt genaemt Morviels, welck nae mijn
gissinghe groot was thien Pondematen/ zijnde 't selve rondom met een
hooge dicke muur beset/ in 't selvige stondt een Huys/ welck machtigh
versien was met krijghs-geweer/ soo van Piecken/ Musquetten/ ende
diergelijcke/ in 't selve quamen ontrent drie hondert Burgeren/ werdende
genaemt de Treyn-band, alle gewapent/ ongemeen kostelijck in klee-
dinge/ niet een of hebbende een Pacquet Roode Pluymen op sijn Hoedt/
de selvige hadden Duc de Iorck, met desselfs Hartoginne/ in een Gilde-
huys/ genaemt Marthijn Deyler-hal, te Gast gebeden/ de bestuurders
van de Maeltijdt hadden alle witte stockjens in de handt/ ende wierden
alle door een groot Heer/ welcke in het Velt met een karos quam/ heb-
bende daervoor ses Paerden/ twee ende twee in ordere gestelt/ ende alsoo
in ordere gaende uyt het Velt/ door de stadt en straten/ genaemt de Grob-
striet, de Woet-striet, Tiepsey, ende also nae Pauwels Kerck, hebbende
aldaer eerst gehoort een Predikatie/ onder de Predikatie quam Ducq de
Iorck met sijn Hartoginne voorby de kerck/ statelijck voor hem rijdende
eerst ontrent hondert van sijn Ruyters in wapen/ twee en twee in 't Gelit/
alle onseghbaer kostelijck opgemaeckt/ daernae volghden ses heerlijcke
21
karossen/ elck met ses Paerden/ om de Karos daer Ducq de Iorck in zat/
reden menighte van Heeren te Paert/ daerachter volghden menighte van
karossen/ soo met vier als twee Paerden: De Predikatie uyt zijnde/
quamen twee mannen voor uyt/ zijde aen zijde/ die aen de rechter-handt
hadde een Gouden Staf over het schouder/ in sijn beyde handen/ waer
op een Gouden kroon stonde/ wordende genaemt de Mees, sijn Hooft
was met een wackere Ruyge Muts versien/ die aen de lincker-handt
hadde een groot bloot Swaert in sijn beyde handen/ waervan het Gevest
hem op de Borst stondt/ steeckende de klingh boven het volck omhoogh
uyt/ zijnde beyde met groote sleepende Tabbaerden ghekleet/ daernae
volghden den Lord Mayer alleen/ hebbende aen een heerlijcke langh slee-
pende Tabbaert/ welcke van twee achter hem/ wierde opgehouden/
zijnde de kraegh/ ende voor d'op-slaghen met lijsten van kostenlijck Bont
versien/ om de Hals een Gouden kettingh/ verscheyden malen om gesla-
gen/ gehoort dat deselve over de dertigh duysent Guldens waerdigh was/
gaende modest ende statigh/ daernae volghden de Oudermannen/ twee
ende twee/ tot acht/ mede alle met Bonte Tabbaerden/ doch in geender-
leye manieren soo kostelijck/ doen volghden alle de gewapende Burgeren/
twee ende twee/ altemets een Officier die hun voorgingh/ hebbende een
Hellebaert in hun handen/ ende gingen alsoo in staet nae het Gilde-huys
voorschreven/ alwaer deselvige den Ducq de Iorck ende sijn Hartoginne/
deftigh hebben getracteert.
Dito heb ick besien den Londschen Tour/ welcke machtigh groot in 't
begrijp is/ nae mijn oogh grooter als de stadt Slooten in Frieslandt/ leg-
gende ontrent op sulck fatsoen/ doch van aerde geen Bolwerck daerom/
maer aen de Rievierkant een Gracht/ aen die kant uyt het water met
Hart-steen ende anders opgemetselt/ voorts rondom met een muur mee-
stendeel van Hart-steen/ in welck voor 't meerendeel de Amonitie van
Oorloge/ van Engelandt/ Schotlandt ende Yrlandt is/ in 't selvige eerst
komende/ gesien twaelf groote vreeselijcke Leeuwen/ zijnde elck in een
Hockjen af geschut/ omhoogh ontrent eens mans langhte van de aerde/
hebbende elck een Coninghs naem/ doen een Luypaert/ niet een Jongh/
oock levendigh/ doen geweer van gewapende Coningen te Paerde/ ende
andere Heeren/ sampt behangh van geheele Ysere mannen/ doen het Ge-
schut/ Vuyr-roers/ Musquetten/ Piecken/ Pistolen/ Schilden/ ja soveel
Amonitie/ bynae onmoogelijck te beschrijven/ doen de vereerde Antiqui-
teyten aen de ghewesene Coningen ende Coninginnen/ doen behanghsel
van kamers/ kostelijcke Tapijten/ Gouden Leer/ Stoelen ende Banc-
ken/ sampt andere Huys-geraden/ welck alsdan/ als Ambassadeu-
ren/ of andere groote Heeren ofte Personagien binnen Londen komen/
22
haer Logimenten mede worden gestoffeert/ ende by haer vertrek wederom
van daer gebracht wordt in den Tour/ zijn 't selve alles in groote menich-
te/ kostelijck aen te sien/ doen de kamer daer den Generael Lammert noch
sit gevangen/ zijnde de kamer/ daer aleer de Coninginne Elisabeth ghe-
vanckelijck geweest is/ ende dat van haer eygen Suster/ dewelck haer
aldaer in Hechtenis had doen brengen/ hebbende de Generael Lammert
by sich sijn Vrouw en kinderen/ in den Tour ende op andere plaetsen me-
nichmael gehoort/ dat sijn Sententie al was gevelt/ doch niet uyt-ghe-
sproocken: De spraeck gaet in ende door Londen/ dat het inhout van de
Sententie sal wesen/ dat hy Generael Lammert niet gedoot sal worden/
maer sal alle jaren van sijn leven in een Sleep-troch gevoert worden onder
de Galge/ met de strop om de hals/ daer zijnde/ met bloet t'elckens in
sijn aengesicht gesmeten werden/ men seyt dat de Sententie niet vuylder
is uyt-gevallen/ komt dat den goeden Onthalsden Coning Met-Oom
over hem is geweest/ ende hem te Doop heeft gehouden/ in den Tour
sit noch een Lord Meyer/ welcke in sijn Regeeringe by Cromwels tijden
de Burgerye tyrannelijck heeft geregeert/ was by Cromwel uytermaten
bemint/ dan sitten op verscheyde plaetsen in den Tour noch vijf-en-twin-
tigh gevangen/ by Cromwels Regeeringe in groot aensien/ in hum saken
is noch niet veel gedaen/ doch soo haest de Vacantie uyt sal zijn/ sullen
haer saecken by de handt worden genomen: Den Tour is uytermaten
groot ende vast/ zijnde een Sleutel van Engelandt/ Schotlandt ende
Yrlandt/ daerop hebben alle nachten/ so van den Coningh/ als des Gene-
raels Moncks Soldaten duysent gewapende mannen de wacht/ in den
Tour zijn oock de Munten/ ende wordt Gelt geslagen/ dewelcke nu
sterck gaen/ staende Schellingen ende Oortjens. Den Coning in Londen
zijnde/ laet niet een week passeeren/ of visiteert den Tour in persoon: doen
den Generael Monck met sijn Armade in Engelandt op quam marchee-
ren nae Londen/ nam eerst den Tour in/ ende besettede de Poorten van
Londen/ dat gedaen zijnde/ korts daerna stroyde onbekent door de stadt
uyt/ ende dat door Prentesen ofte gemeene Dienaers/ voor de Kingh,
voor de Kingh, na welck uyt-roepinge een dagh twee of drie daerna ge-
heel Londen weder was Coninghs/ ende vielen Monck ten meestendeel
alle toe/ verlatende Generael Lammert; den Generael Lammert tegens
Monck toornigh wordende/ maeckte sich aen 't een eynd van de Stadt
met ses duysent man op/ doch wiert korts gestut ende gevangen/ doen
liet den Generael Monck alle Graven ende Heeren Landtwaerts op
ontbieden/ ende beslooten dat den Coningh wederom in sijns Vaders
Heerschappy ende Rijck herstelt soude worden/ zijnde den Coningh tot
Douvers [= Dover] aenghekomen/ ende magnefiquelijck twee dagen van de groot-
23
ste Heeren getracteert/ ende vorders tot Londen met pracht Coninghlijck
in gehaelt.
Den Coningh tot Londen voor de eerste Poort komende/ tradt den
Generael Monck van sijn Paert/ ende nam het Paert daer de Coningh
op zat/ by den Toom/ ende geleyde het tot de stadt in/ onder de Suite van
den Coningh waren verscheyden Graven ende groote Heeren/ die hun
Paerden de Hoef-ysers van Silver ghemaeckt was/ de straet daer den
Coningh door reed/ was met gewapende Burgeren/ aen beyde kanten
beset/ ende van 't begin tot Withal, over de drie uren gaens langh: Voorts
de magnificentie/ Triumph ende kostelijckheydt/ menighmael gehoort/
dat het niet is te beschrijven/ in die straet waren verscheyden huysen/ welc-
ke voor die dagh ses/ vijf/ vier hondert Caroli Guldens te huur dee-
den.
Des daeghs voor de krooninge van den Coningh/ versturf Ducq de
Iorcks kint/ (in Nederlandt heeft deselve oock een kindt verlooren/) des
selfs Hartoginne was wederom Swanger/ zijnde daerover groote bly-
heydt by 't Hof/ dickwils gehoort dat den Coningh/ ende sijn Broeder
Ducq de Iorck, uytermaten overeenkomen, ende saecken van staet met
malkander overleggen/ de Ducq is van een lustige humeur/ beminnende
krijghs-handelinge bovengemeen.
Den 21. dito heb ick den Coningh/ en Ducq de Iorck, nevens desselfs
Hartoginne/ uytermaten kostelijck/ in een karos sien rijden nae den
Lord Meyer/ alwaer deselve heerlijck zijn getracteert
Dito is een Schipper van Worckum/ tot Londen op 't Hof van den
Coningh gekomen/ brengende Oost-Indische Eynden/ ende andere Ge-
vogelte/ welcke den Coningh van een groot Heer in Frieslandt vereert
werde/ hetselve wierd by sijn Majesteyt beleefdelijck in danck aengeno-
men/ ende wierden deselvige terstont gebracht (om in 't leven te verblij-
ven) in Sint Iemes Percks Vijver.
Dito op de Rievier sien varen des Coninghs Roey-jacht/ zijnde gehee-
lijck vergult/ achter met een kamerken/ voor sittende sesthien Roeyers
in bloote Hemden/ met bloote Hoofden.
Daernae geweest in 't Velt/ daer de Jeught Wraeghselen [= Fries voor worstelen] / zijnde een
braef Velt/ legghende achter Morvils, niet verre van vijf of ses Moo-
lens.
Voorts ghesien het Oost-Indische huys/ staende in Alders-git striet,
zijnde van vooren extreme schoon beschildert/ oock een aensienelijck braef
huys.
Den 22. dito ben ick geweest in 't Landt buyten Londen/ ende gesien
heerlijcke Geberghten/ schoone Velden/ wel versien met Paerden/ Ossen/
24
Koeyen ende Schapen/ sampt geweest op een groot Heers Huys/ 't welck
braef was te sien/ voorts in passant gesien menighvuldige groote Heeren
Huysen/ alsmede verscheyden plecken met Rosemareyns Boomen/ zijnde
het Landt schoon om te sien.
Dito geweest in een Spel van Beer-bijten/ Bol-bijten/ ende vechten
van een Paert tegens Honden/ vermakelijck te aenschouwen/ staende het
Spel in Sinjen striet.
Dito geweest in de plaetse ofte Velden/ genaemt Hondiets Weitsiappel,
ende Siadits, ende ghesien Raemten met Laeckens/ in groote menigh-
te.
Dito geweest in Smitsviel, ende door over de hondert kramen gegaen/
zijnde alle met goederen seer wel versien/ doch niets bevonden dat goedt-
koop was/ de kermis wierde genaemt Bartelimees-veer [= fair], daerby stonden
verscheydene Kockshuysen/ ofte Braderijen/ in verscheydene gesien ses
a seven Speten/ met Vleesch wel versien/ al boven malkander bradende/
met Smits-kool aengeviert/ in een van de Huysen kocht ick (vermidts
honger van mijn/ en mijn Vrouw en Soontje/) een achterBout van een
Speen-varcken/ daer voor (met Broodt ende een kanne Bier/ sampt een
Pintje Wijn/ Klarette genaemt) betalende ick drie Engelsche Schellin-
gen/ dat gheconsumeert zijnde/ waren wy alle verzadight/ ende ginghen
soetjens nae ons Logement te Bedde/ voorts &c.
Den 23. dito menighmael gehoort dat den Generael Monck by de Doc-
toren was overgegeven/ houdende sijn Hof naest des Coninghs Hof/
hebbende de uyt-sicht in S. Iemes Perck, vooraen in de Ky-striet, van 't
Hof komende aen de rechter-handt.
Dito oock gehoort dat de Graef van Oldenburgh aen de Coningh had-
de ghestuurt ende vereert/ een groote menighte van Harten ende Rheen/
welcke op dito gelost zijn/ ende ghebracht nae Hamtencourt, welcke een
Lust-plaets is van den Coningh/ gaende aldaer menighmael tot sijn ver-
maeck ter Jacht.
Die plaets Hamtencourt, is bynae des Coninghs heerlijckste en ver-
maeckelijckste plaets in heel Engelandt/ gehoort dat in sijn Logement
aldaer/ over de drie hondert kamers zijn.
Dito gheweest in een kerck alwaer ick over duysende van dooden ben
ghegaen/ legghende boven mijn hooft in een Verwulfsel/ oock menighte
van dooden/ 't geen by onverdachtsaemheydt ofte versuym wel groote
swarigheydt sonde konnen veroorsaecken/ als men klaerlijck met droeffe-
nis tot Leeuwarden heeft bespeurt/ alwaer een Balck unyt het Verwulf-
sel (onder 't oeffenen der Godts-dienst) nederviel/ doodende een Vrouw/
en quetsten verscheyden andere menschen.
25
Dito geweest in Cammengaerde, zijnde rondom met kostelijcke Huy-
sen bebouwt/ dat vierkantigh/ in 't midden een brave Pleyn/ de Huysen
ofte gebouwen zijn bynae op een fatsoen/ ende worden ten meesten-deel
van Graven ende groote Heeren bewoont/ naer mijn oogh zijnde een van
de lustighste/ braefste ende gesonste plaets om te woonen/ welck in Lon-
den/ ofte de Voor-steden zijn/ voor twee-en-dertigh ofte drie-en-dertigh
jaren/ was het noch een Groen Velt/ behoorende de Graef van Bedford
toe/ met Octroye van Coningh Carel de I. heet 't selve laten bebouwen/
staende om noord/ achter de strant/ en een straet genaemt de Langh Acker.
Dito geweest in een plaets/ huys ende hovinge/ werdende genaemt Mar-
tenteller-hal, alwaer menighte groote Heeren kinderen woonen/ welcke
studeeren/ in deselve plaets niet langh verleden/ is den Coningh magni-
fiquelijck getracteert/ gehoort dat de Maeltijdt over de dertigh duysent
Caroli Guldeus gekost hadde/ die plaets leyt uytermaten vermaeckelijck
ende playsierigh/ zijnde lustigh om te besien
Dito geweest in een kerck/ ende een doode sien begraven/ na de begraffe-
nisse ben ick over de dooden/ ende onder de dooden door gegaen.
Dito geweest in de Beurs/ staende in Carwel, alwaer de koop-luyden
vergaderen/ beginnende des voor-middaghs ten elf uren/ ende eyndight
des nae-middaghs ontrent ten twee uren/ tusschen die uren/ vint men by
honderden van koop-luyden aldaer/ elcke Natie heeft daer sijn quartier/
een onbekent mensch kan niet beter terechte raecken als daer/ die nae
Neerlandt/ Vranckrijck/ Spanjen/ Denemarcken/ Sweeden/ Duyts-
landt ende andere plaetsen van de werelt wil/ vint ten meesten deele aldaer
gelegentheydt in die uren/ het Pleyn beneden/ is van menschen soo vol/
dat men nauwelijcks daer door kan komen/ voor ende nae die uren vint
en weynigh menschen op die Beurs: In ordere zijn in kostelijcke Ge-
steenten/ als Coningen ende Coninginnen opgeset/ naevolgende persoo-
nen eerstelijck: Wilhelmus de 1. Wilhelmus de II. Henricus de I. Co-
ningh Steven. Henricus de II. Ritzaert de I. Johannis. Henricus de III.
Eduart de I. Eduart de II. Eduart de III. Ritzaert de II. Henricus de IV.
Henricus de V. Henricus de VI. Eduart de IV. Eduart de V. Ritzaert
de III. Henricus de VII. Henricus de VIII. Eduart de VI. Coninginne
Marije. Coninginne Elizabet. Coningh Jacobus. Carel de I. Carel de II.
Van daer ben ick gegaen nae bovenen/ ende de Beurs rondom besien
zijnde boven aen beyde kanten beset met kostelijcke winckels/ in de winc-
kels staen meesten-deel schoone/ jonge/ courtoise Dochters/ assurant in 't
spreken. De Beurs is byna op het fatsoen van de Beurs tot Amsterdam.
Dito besien de andere Beurs/ staende in de Strant, daer vergaderen geen
Koopluyden/ mede met winckels/ grooter als d'ander/ op d'eene hoeck de
26
Coningh met de Coningime van Portugael/ uytermaten kostelijck aen
malkander uytgeschildert/ deselve hadden boven vierthien dagen daer
niet gehangen.
Dito geweest in een kerck genaemt Sint Vees, staende onder het Oost-
eynde van Pouwels Kerck, in deselve kerck waren boven mijn hooft by
duysenden van menschen begraven: Ick/ mijn Vrouw en Soontie/ zijn
over de dooden/ en onder de dooden door gegaen.
Dito des avondts met de Tijl-boot de klock negen uren/ ghereyst nae
Gravezand/ eerst nae af-scheyt van mijn goede vrienden/ by een Romer
Zeck ende Glochesters Oesters/ genomen hebbende/ ben des nachts te
een uur in den Gouden Engel ghearriveert/ voor Vracht betalende ach-
thien stuyvers.
Den 24. dito Gravezand besien/ zijnde een kleyn smeerigh plaetsjen/
seer duur om te zijn/ 't selve leyt aen de kant van de Theems, tegens het
Geberghten aen/ aldaer op een hooge Bergh staet een Moolen/ welcke/
vermidts hooghte/ hem verre laet sien: De groote Schepen/ welcke
van Londen komen/ moeten aldaer voorby/ oversulcks in Engelandt
geen bequamer noch beter plaets en is/ om in andere Rijcken te komen/
als daer de Convoyers uyt Nederlant anckeren: De gheladen Sche-
pen van Londen komende/ worden daer gevisenteert/ beneffens de Passa-
giers.
Dito des nae-middaghs ten drie nren van Gravezand/ met den Ca-
piteyn Hoogen-hoeck, voerende het Schip de Kat, zijnde versien met
dertigh stucken Geschut/ afgevaren/ ende zijn op den 26. dito in Texel
gearriveert.
Om aen de Convoyer te geraecken/ won ick een Bootjen voor ses stuy-
vers/ ende voeren eerst aen een OorloghsSchip van den Coningh/ daer
wierden wy scherpelijck besocht ende ge-examineert/ waer wy vandaen/
waer wy geweest/ ende waer wy heen wilden: dat gedaen zijnde/ wierde
ons namen en woon-plaetse aen-geteeckent/ doen moest ick voor mijn
en mijn Vrouw betalen vier Schellingen/ en voor mijn Soontjen een
Schellingh/ die Tacx is noyt geweest/ maer nu korts opgekomen/ ghe-
hoort dat die Penningen voor den Coningh zijn/ een Passagier mach niet
meerder als hondert Caroli Guldens uyt Engelandt voeren/ al hadde
hy twintigh duysent Guldens daer ingebracht/ dat boven de hondert
Guldens is/ moet per Wissel overgemaeckt werden. Als daer een was
die over de hondert Guldens in uyt-voeringh bevonden wierde/ soude in
groote swarigheyt konnen geraken.
In het Schip hadden wy met ons ses Passagiers/ des Constapels ka-
mer in/ ende aten met den Capiteyn/ die over de maeltijt twee Trompet-
27
ters dede blasen/ ende een Trommel slaen/ en van Gravezand varende/
wierde verscheydene stucken Geschuts gelost/ en in Texel komende/ ge-
schiede hetselve wederom/ het was niet onvermaeckelijck op het Schip
te zijn/ doen het goedt weder was.
In de Herberge op 't Texel/ by een goede Romer Wijn/ betaelde ick
voor ons drie/ den Capiteyn niet meerder als twaelf Caroli Guldens/
deselve voor alles/ eyschsten niet meer als thien Caroli Guldens/ den
Capiteyn was een uytermaten courtois ende beleeft man/ zijnde een jongh
ende lustigh heumeur.
Den 28. dito des morgens ontrent negen uren/ van daer gevaren nae
Harlingen/ zijnde desselven daeghs/ des avondts te neghen uren/ met
mijn Vrouw ende Soon/ tot Leeuwarden (Godt Almachtigh in den
hooghsten Hemel sy van harten danck) in mijn huys op het Bed ghe-
weest.
Van Londen tot Gravezand gevaren vier uren/ van Gravezand nae
Texel gevaren ses-en-twintigh uren/ van 't Texel tot Harlingen gevaren
vijftehalf uur/ met een Mied-brenger recht op Harlingen aen/ van Har-
lingen nae Leeuwarden gevaren vijftehalf uur/ maeckende tesamen uyt
negen-en-dertigh uren/ alsoo van Londen tot Leeuwarden gevaren/ niet
langher als de voorschreven uren: Maer hoe het in die ses-en-twintigh
uren vloogh/ is my noch wel in geheugenis/ ende sal my mijn leven niet
vergeten.
Des nachts in die uren/ vermits verbaestheyt des Weers/ wierde ver-
scheyden malen geroepen/ over al/ over al/ ick verbaest wordende/ vroegh
den Constapel/ wat dat geroep te seggen was/ gaf my ten antwoort/ dat
alle Matroosen op moesten/ ende elck op sijn werck/ by faute als daer
een was die leggen bleef/ ende niet by sijn werck quam/ dat deselve tot een
straffe voor de Mast moeste/ tot spot van de andere/ doen seyde ick tegens
de Constapel/ ick kan niet over al/ al moeste ick sterven/ 't selve gesprooc-
ken hebbende/ quam een Zee/ en smeet het Schip op een zijde/ dat ick tot
mijn Stal-bedt/ op de dubbelde hals uytviel/ daerna kroop ick op handen
ende voeten/ daer weder natoe.
Generale Aenwijsinge van Londens gele-
gentheydt.
Tot Londen werdt groote preparatie gemaeckt tot In-halinge van
de Coninginne van Portugael / de Triumph-huysen / voormaels
28
ghedient hebbende tot In-halinghe van den Coningh/ welcke in me-
nichte over straten staen/ worden verbetert ende noch heerlijcker ghe-
maeckt.
Doen den Coningh inquam spronghen der verscheyde Fonteynen met
witte Wijn/ men seght als de Coninginne komt/ sullen de Fontey-
nen al schackeerende/ d'eene met roode/ d'ander met witte Wijn sprin-
ghen.
Daer wordt verwacht uyt Portugael een Schip met tachtigh Tonnen
Goudts/ dat ghekomen zijnde/ sal korts daerna de Coninginne vol-
ghen.
In Londen op 't Hof van onse Ambassadeurs menighmael gehoort/
dat tusschen de Coningh van Engelandt ende onsen Staet in korte tijdt
een goedt Verbondt ende Aliantie getroffen sal zijn/ tot goedt contente-
ment van ons/ dat onse Ambassadeurs wat langer in Londen geweest
zijn/ sonder Audientie gehadt te hebven/ is geschiet om redenen/ ende
is serieuselijck by den Staet van Engelandt ghe-excuseert/ men twyffelt
niet ofte binnen de tijdt van vier Weecken sullen onse Ambassadeurs met
goede contentement in Neerlandt zijn.
Op de Londtse Brugge aen malkanderen ghesien ende ghetelt op on-
geschilde Sparren twintigh Hoofden van groote Heeren/ zijnde geweest
van Cromwels beminners/ schijnende yselijck/ hebben noch langh
hayr om hun Hoofden/ het ondement van de Brugge is gemaeckt van
Wol-sacken.
Gehoort dat de Coning was in 't Voor-Jaer haest geresolveert geweest
om drie duysent Huyr-Carossen te casseeren/ doch 't selve is tot noch toe
niet geschiet/ men seght dat in 't begrijp van Londen wel over de negen
duysent Huyr-Carossen zijn. Binnen Londen is tegenwoordigh groote
Sterfte/ ende worden van weeck tot weeck dan sevende-half houdert/ dan
ses hondert/ ende daer ontrent begraven/ ende Land-waerts is de sterfte
noch grooter/ de menschen sterven haestigh/ meest hebbende een vuyri-
ghe koorts/ als men door Londen gaet/ hoort men menichte/ van den
morgen tot den avondt/ klocken klippen ende luyden: Den goeden ont-
halsden Coningh by den Schelmachtigen Cromwel van de Beurs ver-
worpen/ is nu wederomme Heerlijck beneffens sijn Soon tegenwoordige
Coningh opgeset/ in ordere van de andere Coningen ende Coninginnen/
hun Beelden hebben geen gemeenschap neffens de konstigheyt van 't uyt-
houwen van andere opstaende Coninghen ende Coninginnen/ zijnde
oock veel kostelijcker ende cierlijcker verguldt/ korts na 't inhalen van
den Coningh was Londen geweldigh in roer/ vermits oploop van Qua-
kers/ deselvige hadden al op een seecker tijdt op 't Hoff van den Coningh
29
ghebracht een Tonne Bosse-kruyt/ daer wierden verscheyden van de
principaelste by de Kop genomen/ en zijn als Rebellen gehangen/ doch
nu hoort men van niet een Quaker/ Londen is nu in groote vrede ende
stilheyt/ alles is nu voor den Coningh/ wordende by hooghe ende lage
menschen uytermaten bemint/ verscheyde malen van sijn goetheyt ende
nederigheyt hooren tot sijn roem discoureeren.
Men hoort in geenderleye manieren van Oorloge/ doch alles is sedert
des Coninghs in-komste veel duyrder als te vooren: Op 't Hof/ om/ ende
by 't Hof/ is een machtigh ghewoel van menschen/ Carossen in menigh-
te.
Doen den Coningh de Slagh by Worcester/ zijnde ontrent van Lon-
den tachtigh Engelsche mijlen/ komende uyt Schotlandt met een kleyn
vliegendt Leger verloor/ heeft de vlucht genomen/ sich verbergende in
een wel bewossene Boom/ gantsch dick van bladeren zijnde/ daer een
wijl tijts geseten hebbende/ is een jonge Dochter genaemt Mistres Lane,
voorbykomen passeeren/ de Coningh deselve gewaer wordende/ riep
haer/ sy ten hooghsten verbaest wordende/ vermits het vroegh in de
morgen-tijdt was/ is eyndelijck met den Coningh in discours geraeckt/
oock so verre dat den Coningh sijn persoon aen haer openbaerde/ waerop
sy den Coningh beloof de hem met te openbaren noch te verlaten/ al soude
sy sterven/ op die belofte is den Coningh van den Boom afgekomen/ ende
met de Dochter na haer Vaders huys gegaen/ heeft van hun Ouders
sonder den Coningh bekent te maken/ versocht een stuck geldts/ seggen-
de/ dat sy met den Persoon cito eens moeste reysen naer Londen/ be-
loovende haer Ouders om binnen vier dagen onfeylvaer weder t'huys
te komen/ de Dochter sulcks van haer Ouders gheconsenteert/ heeft
een moye Somma geldts ontfanghen/ hebbende voorts haer beste klee-
ren met haer Spaer-pot ghenomen/ ende is alsoo cito van daer/ sy als
Vrouw/ ende de Coningh haer knecht/ gereyst door Londen/ ende voorts
nae een Haven-plaets/ daer deselvighe by een strandt vonden een arme
Visscher/ welcke de Vrouw gewonnen heeft/ om hun beyden over te
brengen in Vranckrijck/ 't welck den Visscher heeft gedaen/ doch alles
onbekent/ de Vrouw heb ick sien rijden binnen Londen met een Caros
waervoor waren ses Swarte Paerden/ hebbende Lackeyen ende Pa-
gien aen de koets/ na de Coninginne van Bohemen/ de Vrouw is van
brave postuyre/ volslage van Troni/ zijnde niet leelijck/ oock roodtval-
ligh van Aengesichte/ hebbende een Graviteyts wesen/ zijnde op 't Hof
als een Coninginne gerespecteert. Discours-wijse menighmael gehoort/
dat de Coningh geresolveert is om haer nu in korts aen een seecker Schot-
sche Graef uyt te huwelijcken.
30
Den armen Visscher/ welcke den Coningh na Vranckrijck hadde over
gevoert is nu ongeveerlijck drie Maenden verleden/ tot danckbaerheydt
van sijn ghetrouwe dienst/ van den Coningh vereert/ een van des selfs
heerlijckste Schepen.
Naderhant gehoort dat op de grensen van Schotlandt/ een braef jongh
Edelman in een jonge Jufvrouw versmolten is/ gelijck een Slack in 't
Sout.
Den Landt-reys van den Coningh is nu voor dit Jaer uytgestelt/ in
Londen zijnde/ menighmael gehoort dat Cromwels Vrouw weder ghe-
trouwt was/ ende woonden op de uyterste grensen van Engelandt: Van
Cromwels twee Soonen hoort men niet/ waer deselve zijn/ oock menigh-
nael gehoort als deselve in Engelandt quamen by den Coningh/ soude
egens haer niet gedaen worden/ als altijt goedt Coninghs geweest zijnde/
hebbende hun Vader in sijn Regeeringe/ de gesontheydt van den Coningh
menighmael toegebracht.
Namen van de voornaemste straten in Londen,
en de Voor-steden van dien.
Eerstelijck:
Lombert striet, daer zijn Goudt-smidtswinckels / aenmalkander /
in groote menighte.
Vasterleen, daer wordt het Goudt ende Silver in groote abondansie
gesmeet.
Grasie striet, daer woonen Laecken-verkoopers: daer sitten oock me-
nighvuldige vrouwen met Groen te koop.
Leiden-hal, daer is een Meel-marckt/ ende een groote Vleysch-
marckt.
Tour striet, daer woonen veel Kam- ende Mesmaeckers.
Tour-hil, daer is des Coninghs van Portugael Broeder/ in Crom-
wels tijrannighlijcke Regeeringe onthooft: Den Bisschop van Cantel-
bergh is daer oock ter doodt ghebracht/ beneffens den Viceroy van Yer-
landt/ die plaets is een groot Pleyn.
Kannen striet, Watlingh striet, daer woonen menighvuldige Wollen
Laecken maeckers.
Over Pouwels Kerck daer is een groote streeck huysen aenmalkander/
zijnde alle winckels van Boecken.
31
Luidgilhiel, daer woonen veel Hoedt-verkoopers/ zijnde groote winc-
kels.
Blackvryer, daer zijn veel groote winckels van Pluymen ende koste-
lijcke Veeren.
Tiepsey, daer zijn Zijdewinckels menighvuldigh.
Woet striet, Vlietstriet, Strandt, King striet, Hoberen, S. Jans striet,
Smitsviel, daer zijn de Marckten van Paerden/ Koeyen/ Schapen
ende andere Beesten. Zijn oock twee a drie vertrecken/ tot ontlastingh
van een onsienelijck pack/ voor de onbekende.
Aldergit striet, Algit striet, Ritcras striet, Weitcras striet, Bisschopget
striet, Siadits, Witcappel, Langhleen en Hondiets, daer woonen onde Kleerverkoopers.
Tonbel striet, is een plaets als het gewesene Patmoes in 's Graven-
hage/ of de Lepelstraet tot Antwerpen.
De Poorten van Londen.
Luidgits poort, aen d'eene kant van die/ staet Coninginne Elizabeth,
hostelijck uytgehouwen/ aen d'ander kandt is Coningh Lodt, met zijn
beyde Soonen/ heerlijck uytgehouwen.
Nieugit poort, daer sitten de gevangens/ welke de doot verdient hebben.
Aldersgit poort, daer is den Coningh Jacobus, sittende op een Graeuw
Paert/ konstigh uytgehouwen.
Crippelget poort, Morgit poort, daer op staen menigvuldige quartieren
van menschen.
Bisschopgit poort, daer staen oock quartieren op.
Alget poort, &c.
De straten van Londen zijn aen de huysen hoogh/ in 't midden laegh/
daer loopt het water door/ zijnde by regenachtigh weder/ extraordinaris
diep van Modder: De Vrouwspersoonen moet men wijcken/ en op de
hooger handt laten gaen/ ende voorby passeeren/ de Vrouws persoonen
zijn door den banck niet leelijck/ gaende veel met Hoeden/ zijn oock spigh-
tigh van leeden/ in kleedinge kostelijck ende net/ gaen veel op Ysers/ zijnde
ontrent een handt-breedt hoogh/ wordende genaemt Pattins, oock lustigh
in 't gaen/ men sietse menigvuldigh te Paerde rijden/ sittende fatsoenelijck.
De Boerinnen welcke op de Marcktdaghen/ driemael in de weeck/ hun
goederen/ te weten: Boter/ Eyers/ Kaes/ Gansen/ Hoenders/ Hinnen/
Conijnen/ Speen-varckens/ en andere snap snoeperijen/ in Londen bren-
gen: Rijden alle te Paert/ hebbende aen elcke kant van 't Paert korven
hangen/ ende sitten in 't midden van deselve/ hun Paerden het meestendeel
32
fraey opgemaeckt/ alle Hoeden op 't hooft. De Paerden voor karren ende
andere dingen daer goedt op gevoert wordt/ gaen al etende/ ende doen hun
dienst/ hebbende hun Voeder om de hals. De Laecken-makers/ Schoen-
makers/ Slachters/ leggen hun Huyden/ Lakens/ welcke na de Raemten
nat ghebracht worden/ ghepackt op Paerden/ beloeghende de selve soo
swaer/ datse nau konnen gaen/ sy alsdan noch op de Packen sitten/ kluch-
tigh te sien/ in Londen siet men nauwelijcks kinderen onder de vier jaren
op straet. De Sondaeghs ende Heylige dagen werden machtigh geviert/
Yeder alsdan yverigh in hun Gods-dienst/ zijnde aldaer mede een Duyt-
sche [= Nederlandse] kerck/ staende entrent de Beurs: In Londen zijn over de 300.
kercken/ waer alle Sondagen gepredickt wort/ en meestendeel fraeye oude
gebouwen/ over de anderhalf hondert ben ick in geweest. Het Parlaments
Hooger Huys/ daer den Coningh/ (als daer saken van staet zijn te verrech-
ten) beneffens de Hartogen/ Marquisen/ Graven/ Viconte/ Baronnen/
Bisschoppen/ ende hooge Officieren van de kroon/ deselve aldaer in ordere
zijnde/ sitten alle op Wol-sacken. Den tegenwoordigen Coningh Carel
de tweede, is in 't jaer 1658 tot Amsterdam ten huyse van eenen Davison,
woonende op de Heere-gracht/ een tijt langh gelogeert/ daerna in 't Nae-
jaer heeft sijn Majesteyt/ by sich hebbende voorsz. Davison, eenen Mid-
del-ton, ende de Capiteyn Killigry van Maestright/ 't geen sijn Dienaer
was/ alsnoch in dienst van den Coningh/ en 't selve Hof bemint/ tot Har-
lingen/ Franeker/ Leeuwarden/ Dockum/ in Frieslant/ doen tot Groenin-
gen/ in den Dam/ Delfziel/ Embden/ besien: Daernae weder over Leeu-
warden, Bolswert/ ende Worckum verreyst. Tot Leeuwarden is sijn
Majesteyt tweemael ghebarbiert/ in een voorname ordinaris Barbiers
winckel [van Galenus van Echten?]/ by sich hebbende een Heer/ in Frieslandt welbekent [= stadhouder Willem Frederik?]/ zijnde den
Coningh alsoo/ hier als elders/ van verscheyde persoonen gesien. Voor
verhaelde Davison niet langh verleden/ heeft een voortreffelijcke Vereerin-
ge van den Coningh ontfangen/ tot recompens van sijn getrouwe dienste/
gehoort dat den Coningh hem hartelijck genegen is.
Eynde.
Tot den Spotter.
Den Spotter, die mijn werk, uyt boosheyd komt te laakken,
Gun'k dat vermaak, soo hy ’t sal konnen beter maakken.
Galenus van Echten, barbier/chirurgijn
inventarisatieboek 3413141
[links van de tekst:] Solvit
Inventarisatie ende resp. beschryvinge
gedaan ten overstaan van de heer presiderende
Burgemr. Epeus Wielinga voor mij
Petrus Viglius geswooren clercq ter se-
cretarije der stede Leeuwaarden
van de goederen, actien ende gerechticheden
bij Galenus van Echten burgerhopman
ende Mr. chirurgijn binnen vs. stadt tegen-
woordich gepossideert, ten versoecke van Gale
Botma mr. brouwer voor hemselven ende
Harmanus Botma nots. publ. als vader
ende voorstander over sijn dochter Foockeltie
Botma in dier qlt. als erffgenaemen
van haar wijlen muye Antie Reins
Hillama over welcke persoonen ende
goederen gedachte Mr. Echten curator
is geauthoriseert ende sijn voorts ge-
dachte goederen door de executeurs
Scheverstein ten versoecke van de
reqrnten. in conformite van haar
ingegeeven request aen haar Achtb.
gepraesenteert ende daerop verleende appoinc-
tement in dato den 8en July 1687
in sequestratie genomen. Actum
uts.
141v
- Op de kelderskamer
Een bedt ende peull
seven oorcussens soo clein als groot
Een blauw rabat met een schorsteencleet
Vijff conterfeitsels
Eenige gebroocken porceleinen kopkes tot seven in t'ge-
tal staande op de schorsteenmantel
drie blauwe stoelcussens
drie groene idem
Een spaanse stoel
twee swarte gedraeyde matstoelen
Een ronde eecken taaffel
Een groen taaffelspreedt
Drie laackens
Vijff kussensloopen
Een witte scheerdoeck
drie manshembden
142
drie vrouwen uts.
Een deegen met een portupee
Een orange sijden sjerp
Een swarte gedraeyde kandelaar met een silveren plaat
Een porceleinen scheerbecken
drie mesken roeden
Een yseren uts.
Een groen glasgordijn
- In de winckel ofte voorhuys
Een grote glasen instrumentkast ende daerin verscheidene instru-
menten ende eenige scheermessen de chirurgije betreffende
waarvan de sleutel aan de here praesident overgegeven
Noch een glasen instrumentkast met eenige scheermessen
Noch een instrumentkast voor de peij hangende
Noch een cleine uts. ende daerin bevonden een kam met een scheer
Noch een kastie met verscheidene glasen flessies
142v
Twaeleff kooperen beckens
Twee blicken uts.
Een metalen vijsel
twee salfbossen
twee dwarspiepen waarvan de eene met silver onder ende
boven beslagen is
Een kooperen waterkeeteltie
Een kastie met verscheidene glasen flessies ende blicken salffbossen
twee ende dartich salffpotten soo clein als groot
Noch een groote kooperen becken
tien viercantichde winckeldoosen
Elleff winckelbossen
seven olysteenen
Noch twee scheermessen
Een spiegel
Twee yseren kammen
Een coleurd greinen mantel
drie glasgordijnen
143
Een ledder
Een snaphaan
drie stoelen
vier schilderijen
- In de kelder
Een bedt ende peull
Een groene ongevoerde deecken
Een paar groene gordijnen, rabat ende een sotrocken
schorsteencleet
Een slaapbanck ende daerin
Een bedt ende peull
Een voetbanck ende daerin
Een bedt ende peull
Twee oorcussens
Twee deeckens
Een kanbordt
Twee reckies
Een mantelstockien
Een boeckkastie
Vijff stoelen
143v
drie stenen pannen
- In de achterkelder
Een kooperen keetel
Een kooperen bolle bassies[?] panne
Een yseren koeckpanne
drie yseren potten
Een kooperen schuymspaen met een yseren stal
twee houten kandelaars met kooperen bladen
Een rooster ende hanghyser
Een tinnen waterpot
Een yseren asschoppe
drie tinnen schootels
twee tinnen soutvaten
Een tinnen mostertpot sonder decksel
Een tinnen flapkanne
Een tinnen booterdoos
Vier tinnen leepels
twee bonte blauwe panties
144
Een keesschootel, broodkorff
twee houten wateremmers
Vier stooven
Een taaffel
Een strijckyser
Een kooperen kraan
Twee oorcussens met kussensloopen
Een roode gevoerde deecken
Een swart laackens vrouwenrock
Een coleurde broeck
Een groene ongevoerde spaanse deecken
drie oorcussens
Een tinnen schootel met een plaat
Twee laackens
Twee kussensloopen
144v
- Op de achter opcamer
De here Heemstra als eigen toebehorende
{Een bedt ende peull
Een witte spaanse deecken
Een groene gevoerde uts.
Twee oorcussens met sloopen
Twee laackens}
Een paar groene gordijnen, rabat ende schorsteencleet
Een houten glasekast
drie schilderijen
Een swart taberettie met een cleine [?]
Een spiegeltie
drie grote wijnroomers
Een grote glasen fles
Een blauwe steenen fles
drie blauwe steenen schootels
vier houten stoelen
drie groene stoelcussens
Een eecken uyttreckende taaffel
145
Een eecken kast ende daerin bevonden
- Brieven
Een handschrift ende resp. oblie. in dato
den 20en Juny 1677 ten profijte van mr. Galenus
Echten ende laste van de Dr. Meinardus Huges
ter somma van vijff ende twintich Cargls.
met no. 1
Een oblie. de dato den 13en Januarij 1643 ten
profijte van Mr. Jan Goverts cum uxore ende nae-
deele van Jacob Joris ter somma van vijftich
Cargls. met no. 2
Een acte van liquidatie ende resp. opdrachte tusschen
Claas Willems tot Raard cum sociis ende Pyter
Douwes in dato den 21en July 1648 met no. 3
Een coopbrieff van twee goutgld. jaarlyxe eeu-
wige rente gaande uyt seeckere sate gelegen
tot Rodahusum[!] de Twisple genaamt de dato
den 11en Decemb. 1633 bij Symen Douwes cum
uxore van de erven van Pyter Eelckes in coope
becomen met no. 4
Noch een coopbrieff van ses goutgls. 7 strs. jaarl.
eeuwige vrije rente gaande uyt de sate de lutke
twispel gelegen bij Douwe Symens cum uxore
van Pybe Wytses cum uxore tot Grouw gecocht
de dato den 20en Junij 1666 met no. 5
145v
Een oblie. ter somma van vijftich Cargls.
in dato den 7en 7bris 1623 ten profijte van
Claas Frans cum uxore ende laste van Beern
Beerns met borgtochte tot laste van mr. Jan
Goverts in dato den 21en Febr. 1625 met no. 6
Noch een coopbrieff van twee goutgls. jaarl.
eeuwige rente gaande uyt de sate tot Roorda-
husum de grote Wispel geheeten de dato den 1en
9bris 1619 tusschen Douwe ende Symen Symens
cum sociis als vercoopers ende Symen Douwes als
coper opgerecht met no. 7
Noch een coopbrieff van een goutgl. eeuwige
rente gaande uyt vs. sate tusschen Jancke Dou-
wes als vercoper ende Symen Douwes cum uxore
als coper opgerecht de dato den 30en ..ber
1624 met no. 8
Een oblie. de dato den 21en Aprilis 1624 ten laste
van Jan Jans Keimpes cum uxore ende profijte
van Jan Goverts cum uxore ter somma van
drie hondert vijfftich Cargls. met no. 9
Een quitantie de dato den 22en Februarij 1670 bij
Dr. Annius van Echten als curator over Johan-
nes Hylckama cum uxore naegelatene wees-
kinderen aen Mr. Galenus van Echten gepasseert
146
tot betalinge van seeckere slot van reeckeninge
ter somma van tweehondert Cargls. bij hem Mr.
Galenus Echten als hij volgens slot van
reeckeninge aen vs. weeskinderen te quade was met no. 10
Een copie quitie. de dato den 24en Januarij 1637
bij Galenus Annij Echten aen Dr. Arnoldus Bolten
gepasseert ter somma van drie hondert dartich
goutgls. ter sake coop van ses pondten. landts
met no. 11
Een oblie. de dato den 20en Martij 1649 ter
somma van veertich Cargls. ten profijte van Jan
Goverts Sierxma cum uxore ende naedeel van
Assien[?] Ernstes holdende met no. 12
Noch een oblie. ter somma van vijfftich goutgld.
in dato den 19en Junij 1618 ende profijte van
Sioecke Jetses ende naedeele van Beern Beerns
cum uxore holdende met no. 13
Een grote salffbos met vijff silveren flessies ende silveren platen
van binnen door ende door
Een gouden geborduyrde trouwbuydeltie
Een segreinleeren bijbel ende testament in octavo met silveren
knipperkes
146v
Een groen fluwelen speldencussentie
Een silveren slottie met eenige roode coralen
Een huyrcontract van seeckere huysinge
staande op de dijck binnen Leeuwaarden
tusschen Mr. Galenus van Echten in qlt. als
verhuyrder ende Mr. Willem Crans als huyrder
opgerecht in dato den 3en Xber 1684
Een coopbrieff van seeckere hovinge gelegen
buyten de Wirdumer poort ontrent Jan Doodts
hoff in dato den 24en April 1675 bij Mr. Galenus
Echten cum uxore van de here grietman Meyont-
sma cum socijs in coope becomen met eenige oude
coopbrieven daertoe specterende
- Op de voor opkamer
De bibliotheecq bestaande in verscheidene folianten, quarten,
octaven als andere formaten
Een boekkast van vijff plancken
Vijff schilderijen
Een paar sotrocken gordijnen met een groen rabat
147
Een blicken koelback
Een taaffel met een pulpitum daerop
Een stoel met een stoelcussen
Een halff aam met eenich asijn daerop
Een rond pou[r]trettie op een koperen plaat ende een silveren
rand daerom
- Op de solder
Een eecken kast ende daerin bevonden
Een witte borstrock
Een sarsien camisool
Twaleff nachthalsdoecken
Vier ondersten[?]
Vijff paar voormouckes
Een laacken
Een bondel kindergoedt
147v
twee waaffelysers
Een kleerkorff
Een yseren brander
Een vleisvat
Een oudt yseren vuyrnuys
Een zaadkistie
Twee harthoornen
seventien slijpsteenen sonder spillen
twee uts. met spillen
Een losse spil
Een draeymeulen met een draeybanck
Een kooperen salfpot met een lange stal
Een kooperen becken met ooren
Een koperen Decoctum pot
Een yseren standcandelaar
ses houten winckelbossen
Een heuvel [= een soort bijl]
148
drie steenen kannen met een olykroegh
Eenige slachters kromholten, haacken, p...vaten die gesecht
worden Hylcke Imkes toe te behooren ende alhier verpandt
te staan
Een halve letterhouten pieck
Een mangelbordt ende stock
Een vuyrroer
Negen kleerstocken
Een mangelplanckien
Een letterhouten emmercke
Een partijke turff ende brandhout
Eenich rommelerij
Aldus gedaan, geinventariseert ende geslooten in kennisse mijn
commissaris handt beneffens de verteeckeninge van de geswoo-
ren clercq, actum bij continuatie den 30en Decemb.
1687.
E. Wielinga
J. Viglius
1687
inventarisatieboek 3417
[links van de tekst:] solvit
34
Inventarisatie ende resp. beschrijvinge
gedaan met consent van de praesideerende
Burgemr. Jarich Banga door mij Petrus
Viglius geswooren clercq ter secretarije
der stede Leeuwaarden van de goederen
bij wijlen Galenus van Echten in leven mr.
chirurgijn binnen voors. stadt nae-
gelaten
Goederen van Geertie Symens wed. Dr. gellius
Boltsma berustende
Een leeren chirurgijns instrumentkoocker ende daarop een silveren
scheer, spatel, kanon ende twee cleine instrumenties met
een incysmes, twee groote ende ses cleine lancetties met
silver beslagen
Een schilpadden koockertie met ses lancetties beslagen
met silver
34v
Vijff scheermessen
Een trandt[!] trecker
- Bevonden ten huyse [niet beschreven] al-
waer Mr. Galenus Echten is overleden
Een bedt ende peull
Vier Oorcussens
drie oude deeckens
Een paar oude groene gordijnen, rabat ende schoorsteencleet
Een porceleinen scheerbecken
Een porceleinen booterschootel
Een hangende spyntie
Een grauwe hembdrock met veertien silveren knoopen
Een swart laackens rock ende broeck
Een oude Japonse rock
Twee oude mansrocken met een broeck
35
- Goederen ten huyse van Tyerck Teeckes Beinde-
ma berustende ende mr. Echten toebehoorende
Een paar gordijnen met een rabat ende taaffelspreedt
Een swartsijden mantel
Een sijden mansrock
Twee blauwe glasgordijnties
- Ten huyse van Mr. Johannes Braaxma bevonden
ende Mr. Echten toebehoorende
Een winckelplancke, banck ende twee winckelkassies
Een persse
Vier oude stoelen
- Ten huyse van de wed. Willem Moeneri[?] int
Zailandt berustende ende Mr. Echten als boven toebe-
hoorende
Linnen
Vier ende twintich doppies servetten
Een Damasten handtdoeck
Ellef taaffellakens soo groot als clein
35v
ses manshembden
achtien kussensloopen
drie peuldoecken
drie laackens
Een handtdoeck
Een oudt taaffellaacken
Een swart taertsen[?] rock, broeck ende vest
36
- Brieven ende instrumenten
• Een coopbrieff van seecker huysinge staandeop de hoeck van de Eewal aan de Vischmerckt [tegenwoordig Wortelhaven]
binnen Leeuwaarden bij mr. Jan Goverts Siersma
cum uxore van de achtbare Magistraet der vs.
stadt in coope becomen de dato den 1en Febr. 1643
waarinne mede lecht seeckere request met
de daerop staande E. Raads appoinctement
sampt onderstaande quitantie bij de rentemr.
Hendrick Willems gepasseert den 21en Xbr.
1653 tot afflossinge van vijff ende dartich goutgls.
jaarl. grondpacht op vs. huysinge leggende.
• Noch een coopbrieff van een kamer staande
achter Galileer hoff aan het diept bij deselve
van Rins Michels cum marito gesterckt
gecocht de dato den 18en Febr. 1625
• Een acte van verclaringe ende resp. coopbrieve
van seeckere graffsteede gelegen in de Galilae-
erkerck binnen Leeuwarden bij Geertie
Jans wed. wijlen de scheepen Rompt Jacobs aen
Mr. Douwe Symens Wyarda cum uxore vercocht
gedateert den 28en May 1636 met een oud coop-
brieff daertoe relatyff
36v
• Een acte van cessie resp. transpoort waar-
uyt geblijckt dat Trijntie Symens cum sociis
aan haar broeder Mr. Douwe Symens Wyarda
pro parte haereditaria overdragen ende in eigen-
dom toestaan seeckere tien goutgls. jaarl.
eeuwige rente gaande uyt een sate lants
gelegen tot Roordahusum gedateert den
1en May 1647.
• Twee gelijckluydende coop- ende reversbrieven
slaande op de koop van seeckere huysinge staende
bij de koebrugge binnen Leeuwaarden bij
Mr. Galenus van Echten volgens acte van niaer-
neeminge de dato den 30en January 1663
van Grytie Jans wed. wijlen Jacob Zelis
in coope becomen sijnde de coopbrieven ge-
dateert den 10en January 1663.
• Een coopbrieff met het ingeloste reversaal van
seeckere kamer staande achter de olde
munte binnen vs. stadt bij mr. Galenus Echten
volgens acte van niaerneeminge de dato
den 27en 9ber 1663 van Jan de Graaff
in coope becoomen gedateert den
4en 9ber 1663
37
• Twee gelijckkuydende coopbrieven van een kamer
staande op de Waterswal achter Droevendal
bij Pyter Freercks als vercooper ende mr. Galenus
Echten cum uxore als coopers gepasseert den 1en
May 1669.
• Noch een coopbrieff ende resp. reversaal van seven
Cargls. jaarl. grondpacht gaande uyt de huysinge
staande bij de blockhuysterpiep alwaar de
druyff uythanght bij Dr. Annius Echten aan
Mr. Galenus Echten cum uxore vercocht voor de
somma van 160 Cargls. gedateert den 14en Sep-
tember 1675.
Aldus gedaan, geinventariseert ende geslooten, in kennisse van mij com-
missaris beneffens de subscriptie van de geswooren clercq, actum
den 25en May 1692.
J. Banga 1692
J. Viglius 1692
Transcripties i.v.m. de tuin (Nieuweburen) resp. woning/praktijk (Eewal) van Galenus van Echten
• Groot consentboek 1663 inv.nr. 3636141
Sixtus Petri Arnoldinus deurwaerder sHofs van Frieslandt ende Anna Ursela van Barthaser echteluyden wonende binnen Leeuwarden, ... vercoft ende in eygendom overgedragen ... aen Theodorus Puppen siecketrooster ... seeckere huisinge bestaende in drie camers, kelder, plaets, put en back ende gemack, met sijne solders daerachter seeckere wel beplante hovinge, waerachter noch is een grote wel bebouwde huisinge, hierbij een vrije ende grote plaets, staende 't voors. op de Nieuweburen ontrent de Coebrugh, hebbende voors. hovinge ende achterhuisinge hun vrijen uytgangh voor aen de straet off burghwal, met alle bomen ende plantagien, streckende ten Zuiden nae het pesthuis, ten Oosten de huisinge en hovinge van w. Doctor Becchius moeder, de hovinge ende gangh van de barbier Galenus Echten ten Westen, de gemene straet ofte borghwal ten Noorden ...
141met alle servituten ende gerechticheden gel. als Hestera provoos wedue van w. dominus Petrus Arnoldinus in levene pastor tot Boxum ende Blessum deselvige bewoont ende gebruickt [heeft] ... vercoft ... voor de somma van negen hondert goude guldens à 28 stu[ver]s t'stuck ...
142v
Actum den 23 Januarij 1663. Onder stonde dit merck X is bij Anna Orchela van Balthasar selffs gestelt, S.P. Arnoldinus, Theodorus Puppen, [getuige doctor] B[avius] Haitema
Consent ... den 13en Febr. 1663.
Henk Oly, Leeuwarder straatnamen, 2010, p. 132: Oorspronkelijk strekte de Nieuweburen zich in het westen uit tot het Schoenmakersperk ... [aan het oosten waarvan] in 1675 het Stads Weeshuis is gebouwd.
• Groot consentboek 1690 inv.nr. 3642
109
Alsoo de gesamentlijck[e] crediteuren van Mr. Galenus van Echten ende wijl. Siucke Jans Siercxma echteluyden ten overstaen van de Ed. Mo. Hooghgeleerde heere Gysbertus van Viersen raad ordinaris in den Hove van Frieslandt als commissaris in conformite van 't verbael in dato den 13 Xbris 1687 door de nots. Hermannus Botma als actuarius in 't openbaer bij strijckgelt hebben doen verkopen aen Jan Arents ende Aeltien Hendricx burgers ende sijdekopers binnen Leuwarden seeckere huysinge staende bij de groenmerck [tegenwoordig Wortelhaven] binnen voors. stadt
109v
bestaende in een kelder met back en gemack, en voorhuys, een kelder-kamer en twee opcamers mitsgaders solderinge ... de boode Posthumus als eygenaer ten Zuyden ende Jacobus Hagenaer ten Oosten ... voor een somma van een duysent vijff hondert en 't sestich golt gls. 7 strs. ... Actum Leuwarden den 13 Martij 1688 ... [consent] den 28en Maert 1690
Jaap Hellinga schreef in de Leeuwarder Courant van 14 juni 1997 in 'De vermoorde onschuld van het mooie weesmeisje Sophia Jans' over het bedenkelijke handelen van Galenus van Echten in 1688. Vanuit zijn woning op de Eewal dreef hij een praktijk als stadschirurgijn, meldt Hellinga.
• Informatieboek 1672 inv.nr. 2624 blad 39
Informatie extra-ordinaris genomen bij de Heere Praesiderende burgemeester Feio Winter ratione officij den 11en 8bris 1672
Siucke Cierxma echte huysvrouwe van Galenus van Echten mr. chyrurgijn ende burger binnen dese stede olde ontrent 44 iaren geciteert, geedight ende geexamineert sijnde verhaelde enige tijt verleden ten huyse van NN wiens naem haer onbekent ende tegenwoordigh woonachtigh is in de huysinge Outgerus Albarti toebehorende ende naest haer huysinge staende ende gelegen, s'avonts tusschen negen ende tien uyr een groot rûmoer ontstaen te wesen, in dier wegen, dat niet [39v] allen sij ..p..te maer oock verscheydene meer menschen haer uyt de huys ende voor de deur begaven, in sulx doende heeft sij vernomen, dat de persoon wesende een harbergier sijn dienstmaecht qualick bejegende, die door de ... ont...tinge ontstelt sijnde, met ..de woorden uytriep ende seyde, dus werde ick ge....eert, omdat sij wilden hebben dat ick een ende een yder, die hier in huys binnen, soe gereet staen, t'welcke mij ongelegen is ende ick niet doen kan, wijders verclaerde dat dickweils ende doorgaens s'nachts daer in huys groot rúmoer is doch s'daeghs werde daer aff niet vernomen exempt nu onlanghs, als wanneer seecker heer bij daegh uyt des harbergiers huys komende ende beschoncken sijnde luydts-keels uytriep, dat sij hem gelt ontstolen ende hoeren in huys hadden slaen.
• Hypotheekboek 1647 inv.nr. 3775 blad 215
Op huiden den 12en Octobris 1647 heeft Outgerus Alberti ... geexhibeert sekere coopbrieff dien hij versochte geregistreert te hebben luydende soo volcht: Jacobus Ritsma ende Catharina Anskema echtel. binnen Leeuwarden ... vercoft ... aen Outgerus Alberti nots. pub. ende mede clercq in de greffie s'Hoffs van Frieslant ende Siucke Joannis dr. echtel. ... sekere huisinge cum annexis staende op de Eewal tegenwoordich bij Henricus Jacobi ende de bode Haio Joannes als huirders bewoont, hebbende mr. Jan Goverts Siercxma [operateur] ten Noorden ende seekere ledige plaats tegenwoordich toebehoorende Dr. Joannes Gualtheri ten Zuiden ... sijnde de Noordersche muir tusschen dese ende naeste huisinge een gemene muir [215v] gel. mede de gote tusschen beiden leggende doch comende het achtereinde tot dese vercofte ende het vooreinde tot mr. Jan Goverts Siercxma huysinge ... voor de somma van een duisent twe hondert ggl.
Douwe Symons Wiaerda operateur was 1647 getrouwd met Siuke Jans Sierxma, dochter van operateur Jan Goverts Siercxma; Wiaerda is in 1656 overleden. Siucke Sierxma hertrouwde met Galenus van Echten.
• Informatieboek 1672 inv.nr. 2624 blad 50v
Informatie extra-ordinaris genomen bij de Heere Onias Gravius als vice praesiderende burgermeester deser stede den 11en Xbris 1672
Galenus van Echten stadts mr. chyrurgijn ende burger binnen deser stede geciteerd, geedight ende geexamineerd sijnde, verclaerde hem wel kennelick te sijn, dat somtijts in de huysinge van Thijs Harckes naest sijn belende huysinge staende, s'nachts enige rumueren ....., mer nyt gehoort ofte gesien te hebben, dat desselffs huysmu... haer in 't particulier heeft misgrepen offe enige ..... gepleeght, sonder dat hij deponent[?] oick weet dat aldaer enige heeren wierden aengehouden .... Hermanus Douwes mr. schoenmaecker ende burger binnen deser stede geciteert, geedight ende geexamineert sijnde, verclaerde wel gesien te hebben, dat enige manspersonen ten huyse van Thijs Harckes haer begaven, ende dat deselve, gelijck oock de manspersonen aldaer komende, bij hem wilden uyt- endee ingelaten, sonder enige kennisse te hebben van de quade compertimenten van desselffs huys...., veel min dat sij in ..... haer souden hebben misgrepen. Slot.
[samenvatting: Galenus van Echten, stadts meester chirurgijn en burger, wonende aan de Eewal getuige inzake het ophouden van mannen en vrouwen ten huyse van de harbergier Thijs Harckes cum uxore]
• Groot consentboek 1689 inv.nr. 3642
87v
Alsoo de gesaementl. crediteuren van Mr. Galenus van Echten en w. Siucke Jans Sierxma echtel. ten overstaen van Ed. Mog. Hooggeleerde heere Gysbartus van Vierssen raed ordinaris in den Hove van Frieslant als commissaris, in conformite van 't verbâl van den 13en Xber 1687 door de nots. Harmannus Botma als actuarius in 't openbaer bij strijckgelt hebben doen vercoopen aen Antie Theunis wed. van H. Hendrick Beerns binnen Leeuwarden seeckere huisinge en stede staende op de Nieuwebuieren naest de brouwerije van 't stadts vleeshuys bij de koebrugge binnen vs. stadt, hebbende deselve brouwerij ten Zuiden ende Olphert Pyters ten
88
Oosten, tegenwoordich bij Ocke Daniels cum uxore wordende bewoont, ... voor een somma van vier hondert een en vijfftich ggls. Actum den 13en Martij 1688 ... [consent] den 14en Junij 1689
• Proclamatieboek 1663 inv.nr. 3570 blad 137: Dirck Hendricx Puppen ... sekere huysinge, plaetse ende back, staende bij de koebrugge hebbende Pytter Lolles ende mr. Galenus Echten ten Oosten, de vercoperse ten Zuyden ... gecoft van Grietie Jans voor 475 ggl. ... Mr. Galenus Echten ... versoeckt als naestleger 't niaer ... 't Gerechte ... fiat ...
• Groot consentboek 3631 (1645) 58v
Dr. Justinus Roijer advocaet fiscael deser Landtschappe ende Chatarina[!] Gravius e.l. binnen Lwd. ... aen ... Minne Hendrix mr. cleermr. ende Maycke Wierts dr. e.l. [x 1632] onse huysinge cum annexis staende op de Orangie Ewal over de wortelhaven bij ons vercopers tegenwoordich bewoont ... de huysinge van Dr. [Johannes] Gualteri ten NO ende de erffgen. van Dr. [Med.] Abelus [Isbrandi] te ZW ... twe duysent sevenhondert twintich ggl. ende een rosenobel ... Actum den XXVIII Ja[nua]rij XVIc vijff ende veertich
• (1646) 151v
Dr. Johannes Gualtheri last hebbende van ... Slotmakersstrate aen ende achterhuisinge van w. [Med.] Dr. Abelus Isbrandi althans bij Juffr. Maria van Arentsma bewoont ... straet ten N ... huisinge van w. Dr. Abelus ten O ... Dr. Jacobus Tipsma ten W ... 700 ggls.
• Groot consentboek 3632 (1649) 112v
Philips Eernst Vegelin van Claerbergen ... secretaris van sijn excellentie Graeff Wilhelm Frederick van Nassou Stadtholder over Frieslandt ende Juffr. Fockia van Sminia e.l. ... aen Juffr. Ida van Aeyta te Swichum seeckere huysinge cum annexis staende op d'Orange Ewal ... Minne Hendricks mr. cleermaecker ten N ... ontfanger Marten Harmens ten S ende naesten aen beyde sijden met mande muyren ... met conditie dat d'huysinge achter nae Minnema ofte Aebinga hovinghe gheen licht sall moegen scheppen ... drye duysent negen hondert golde guldens ... deesen dartichsten Decembris anno XVIc acht ende veertich ... consent ... den 2en Martij 1649
Als Orange/Oranje Eewal stond vanaf 1623 het gedeelte van de Eewal-Zuid tussen Minnemastraat en Grote Hoogstraat bekend. Volgens de vermelding hierboven 'de Orangie Ewal over de wortelhaven' zou ook het gedeelte tussen Minnemastraat en Wortelhaven Oranje Eewal geheten hebben.De benaming had geen betrekking op de Oranjes van Nassau. Misschien wel op de tuin van het Minnemahuis, waar sinaasappel-/orangeboompjes in stonden? Zou het Zuid-Franse Orange op een verdwenen gevelsteen een andere link geweest kunnen zijn? Bij het Theatre Antique aldaar ligt de heuvel Saint Eutrope. In 1620 bouwde de prins van Orange daarop een groot kasteel. Tijdens de godsdienstoorlogen werd het kasteel belegerd door de katholieken en in 1663 uiteindelijk verwoest door de Franse koning Lodewijk XIV.
>> begin